Анимизм (лат. anima — рух, жан) — заттық дүние құбылыстарының жандылығын бiлдiретiн термин.
Анимизм терминiн ғылыми қолданысқа ағылшын этнографы және мәдени антропологы Э.Б.Тайлор (1832-1917) енгiзген. Ежелгi мәдениетке талдау бере келе, магия, тотемизм, фетишизм сияқты ecкi ceнім-нанымдардың қатарында ол анимизмдi де атап өтедi. Оның пiкiрi бойынша анимизм кейiнгi дамыған дiндерге апаратын баспалдақ есебiнде болады және олардың ментальдық дүниесiне енедi.
Бұл наным бойынша дүниедегі нәрсенің бәрі жанды, өлі мен тірінің, адам мен табиғаттың бір-бірінен еш айырмасы жоқ. Алғашқы қауым адамы өзін табиғаттан, жан-жануардан бөлмеген, яғни «адам мен табиғаттың теңдігі» туралы заң қалыптасқан. Адам өзін қоршаған ортадағы нәрсенің бәрі адам сияқты жанды нәрсе, олар адамша тірлік етеді, сондықтан олармен адам тікелей араласа алады, оп-оңай бір-біріне ауысады, құбылып бірі-бірінің кейпіне ене алады, тілдеседі деп нанған. Мұндай анимизм фольклорда, әсіресе, миф пен ертегіде жиі кездеседі: адам оп-оңай аңның, немесе басқа бір нәрсенің түріне енеді; я болмаса, хайуан адам кейпіне ауыса алады, ол адамша сөйлейді; немесе адам мен жануар үйленіп, бірге ғұмыр кешеді.
Басқа халықтардың дүниетанымы мен сенiм-нанымдарындай анимизм қазақтың дәстүрлi рухани мәдениетiнде терең ұялаған. Мысалы, Ш.Уәлиханов қазақи түсiнiкте жанның үш түpi бар дейдi: ет жан, шыбын жан, рухи жан.
Анимизмнің көрінісіне қазақы дүниетанымдағы «киелi», «қасиетті» жер бедерлерi мен атаулары жатады. Табиғат аясындағы мәдениет үшiн қоршаған орта киелi таулардан, құтты өзендер мен көлдерден, ағаш-бұталардан, т.б. тұрады. Табиғи құбылыстар да қасиеттi мағынаға ие болады, олардың рухы және иесi бар делiнедi.
Дереккөздер
- Қасқабасов С. Ойөріс. https://pps.kaznu.kz/ru/Main/FileShow/1963676/110/446/3200/
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Animizm lat anima ruh zhan zattyk dүnie kubylystarynyn zhandylygyn bildiretin termin Animizm terminin gylymi koldanyska agylshyn etnografy zhәne mәdeni antropology E B Tajlor 1832 1917 engizgen Ezhelgi mәdenietke taldau bere kele magiya totemizm fetishizm siyakty ecki cenim nanymdardyn katarynda ol animizmdi de atap otedi Onyn pikiri bojynsha animizm kejingi damygan dinderge aparatyn baspaldak esebinde bolady zhәne olardyn mentaldyk dүniesine enedi Bul nanym bojynsha dүniedegi nәrsenin bәri zhandy oli men tirinin adam men tabigattyn bir birinen esh ajyrmasy zhok Algashky kauym adamy ozin tabigattan zhan zhanuardan bolmegen yagni adam men tabigattyn tendigi turaly zan kalyptaskan Adam ozin korshagan ortadagy nәrsenin bәri adam siyakty zhandy nәrse olar adamsha tirlik etedi sondyktan olarmen adam tikelej aralasa alady op onaj bir birine auysady kubylyp biri birinin kejpine ene alady tildesedi dep nangan Mundaj animizm folklorda әsirese mif pen ertegide zhii kezdesedi adam op onaj annyn nemese baska bir nәrsenin tүrine enedi ya bolmasa hajuan adam kejpine auysa alady ol adamsha sojlejdi nemese adam men zhanuar үjlenip birge gumyr keshedi Baska halyktardyn dүnietanymy men senim nanymdaryndaj animizm kazaktyn dәstүrli ruhani mәdenietinde teren uyalagan Mysaly Sh Uәlihanov kazaki tүsinikte zhannyn үsh tүpi bar dejdi et zhan shybyn zhan ruhi zhan Animizmnin korinisine kazaky dүnietanymdagy kieli kasietti zher bederleri men ataulary zhatady Tabigat ayasyndagy mәdeniet үshin korshagan orta kieli taulardan kutty ozender men kolderden agash butalardan t b turady Tabigi kubylystar da kasietti magynaga ie bolady olardyn ruhy zhәne iesi bar delinedi DerekkozderҚaskabasov S Ojoris https pps kaznu kz ru Main FileShow 1963676 110 446 3200