Әзербайжан (Әзірбайжан,әз. Azərbaycan), ресми атауы — Әзербайжан Республикасы (әз. Azərbaycan Respublikası) — Азия мен Еуропа аралығында, Оңтүстік-Шығыс Кавказда орналасқан тәуелсіз мемлекет. Ол солтүстікте Ресейдің Дағыстан Республикасымен, оңтүстікте Иранмен және батыста Армениямен шектеседі. Ал оның эксклавы Нахшыван Автономиялы Республикасы оңтүстікте Иранмен, шығыста және солтүстікте Армениямен, батыста Түркиямен шектеседі. Аумағы 86,6 мың км², халқы 10,067 млн. адам (2020).
Әзербайжан Республикасы әз. Azərbaycan Respublikası | |||||
| |||||
Ұран: «Odlar Yurdu (Оттар мекені)» | |||||
Әнұран: (тыңдау ) | |||||
Тарихы | |||||
---|---|---|---|---|---|
Тәуелсіздік күні | 28 мамыр 1918 жыл (-дан) 30 тамыз 1991 жыл (КСРО-дан) | ||||
Мемлекеттік құрылымы | |||||
Ресми тілі | әзербайжан тілі | ||||
Елорда | Баку | ||||
Ірі қалалары | Баку, Гәнжә, , , , Нахшыван, , , | ||||
Үкімет түрі | Президенттік республика | ||||
Ильхам Әлиев | |||||
Мемлекеттік діні | зайырлы мемлекет | ||||
Географиясы | |||||
Жер аумағы • Барлығы • % су беті | Әлем бойынша 111- орын 86 600 км² 1,6 | ||||
Жұрты • Сарап (2019) • Тығыздығы | 10,000,000 адам (91-) 115 адам/км² (99-) | ||||
Экономикасы | |||||
ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда | 178,470 млрд. $ (73-) 17,954 $ (75-) | ||||
ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда | 45,592 млрд. $ (88-) 4,586 $ (106-) | ||||
АДИ (2017) | ▬ 0,757 (жоғары) (80-) | ||||
Валютасы | |||||
Қосымша мәліметтер | |||||
Интернет үйшігі | |||||
ISO коды | AZ | ||||
ХОК коды | AZE | ||||
Телефон коды | +994 | ||||
Уақыт белдеулері | +4 |
Жер бедері
Әзербайжанның жер бедерінің үштен екісін таулары, Қарабақ жанартаулық таулы үстірті және таулары алып жатыр. Ең биік жері – (4466 м). Климаты қоңыржай белдеумен (Құра-Аракс ойпатында) субтропикалық белдеуді (Ленкоран ойпаты) құрайды. Қаңтар айының орташа температурасы ойпатты аудандарда 00С-тан 30С-қа дейін, шілденің орташа температурасы 25 – 270С. Жауын-шашынның орташа мөлшері тау етектерінде 200 мм, тау-беткейлерінде 1400 мм, ал ойпатында 1700 мм-ге жетеді. Ірі өзендері және Аракс. Ең үлкен көлдері – және . Ойпатта шөл, шөлейт және құрғақ дала өсімдіктері өседі, таулы жерлерде жалпақ жапырақты орман басым.
Әзербайжан жеріне адамдар палеолит заманында қоныстана бастаған. Тұңғыш мемлекеттік бірлестік Оңтүстік Әзербайжанда өмір сүрген маналықтардың, кейіннен осында ішінара қоныстанған лидиялықтардың тайпалық одақтары негізінде құрылды. Біздің заманымыздан бұрынғы 1-мыңжылдықта Әзербайжан жерінде кадусилер, каспилер, албандар т.б. қоныстанады. Біздің заманымыздан бұрынғы 9 ғасырда ертедегі құл иеленуші мемлекет, біздің заманымыздан бұрынғы 7 ғасырдың 70-жылдары Мидия мемлекеті құрылып, оның құрамына Оңтүстік (Ирандық) Әзербайжанның, кейінірек аталған Кіші Мидия облыстары да кірді. Бұл мемлекет 150 жылға дейін өмір сүрді. Кейін Антропатена сөзінен қазіргі Әзербайжан (грекше, сөзбе-сөз аударғанда «от сақтаушылар елі») деген атау шықты.
Әзербайжан солтүстігінде Ресеймен, солтүстік-батысында Грузиямен, оңтүстік-батысында Армения және Түркиямен, оңтүстігінде Иранмен, шығысында Каспий теңізімен шектеседі.
Тарихы
Біздің заманымыздан бұрынғы III–II ғасырларда Әзербайжанның солтүстік бөлігі мен мемлекеті пайда болды.
Біздің заманымыздың IV ғасырында Рим империясы мен Иран арасындағы соғыстың салдарынан Албания Иранның қол астына өтеді. VIII ғасырдың басында арабтар Әзербайжанды түгел бағындырып, ислам дінін таратты. IX ғасырдың басында Әзербайжан мен Иранда арабтар мен жергілікті билеушілерге қарсы Бабек бастаған соғыс 20 жылға созылды. XI ғасырдың ортасында Әзербайжанды салжұқтар басып алды.
Әзербайжан халқы негізінен XI–XIII ғасырларда түрік тайпаларының негізінде қалыптасты. 1230 жылдарда Әзербайжанды және оған көрші елдерді моңғолдар жаулап алып, Хулагу әулеті билеген мемлекет құрылды. XI ғасырдың басында Әзербайжан жерінде әулетінің мемлекеті орнады. XI ғасырдың соңына қарай Әзербайжанның солтүстігі мен оңтүстігіндегі едәуір жерді түріктер жаулап алды. 1630 жылдардың аяғында Әзербайжан Иранның қол астына қарады. 1723–1735 жылдары Әзербайжанның Каспий жағалауындағы аймақтарын Ресей жаулап алды.
1805–1813 жылдары және 1826–1828 жылдары орыс-иран соғыстары барысында Солтүстік Әзербайжан Ресейге қосылды. 1917 жылғы қарашада Әзербайжанда Кеңес өкіметі орнады. 1922 жылғы 30 желтоқсанда Әзербайжан (КФКР), 1936 жылы КСРО құрамына кірді. Кеңес Одағы құрамында болған кезеңде кейбір әлеуметтік қайшылықтарға қарамастан Әзербайжанның экономикалық және мәдени дамуы жүзеге асты.
1991 жылғы 30 тамызда 1918 жылғы Шарт негізінде мемлекеттік тәуелсіздікті қалпына келтіру жөнінде Декларация, 1991 жылғы 18 қазанда «Әзербайжан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі жөнінде» Конституциялық шарт қабылданды.
Ауыл шаруашылығы
Әзербайжан индустриалды және ауыл шаруашылығы көп салалы ел. Жері мұнай мен табиғи газға бай. Сапасы жоғары темір кендері, алюминий шикізаты, хром, молибден, кобальт, алтын, күкірт колчеданы және әртүрлі құрылыс материалдары, полиметалл кендері мен емдік минерал су көздері бар. Мұнай-газ, машина жасау және металл өңдеу, химия және мұнай химиясы өнеркәсіптері елеулі маңыз атқарады. Әзербайжанда жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары әртүрлі маталар, тігін және былғары бұйымдарын, аяқ киімдер шығарады. Ауыл шаруашылығында мақта, темекі, бау-бақша өнімдері және мал шаруашылықтарының маңызы зор. кәсіпорындары түрлі шарап пен коньяк, консерві, ұн, темекі, балық өнімдерін шығарады.
Саяси мәдениет
Негізгі заңы — 1995 жылғы 12 қарашада қабылданған . Мемлекет басшысы — . Заң шығарушы жоғарғы органы — тұрақты парламенті (). Атқарушы үкіметтің жоғары органы — Министрлер Кабинеті, оны басқарады. Астанасы — Баку қаласы.
Әзербайжан мемлекеті әкімшілік жағынан 59 ауданға бөлінеді, сонымен қатар құрамына Нахчыван автономиялық Республикасы енеді. Нахчыван автономиялық Республикасының елдің негізгі аумағымен ортақ шекарасы жоқ, ол Армения мен Иран аралығында орналасқан. Кеңес дәуірінде елдің құрамында болған бірнеше жылға созылған ұлт араздығы негізінде (халқының 87%-ы армяндар болатын) ресми түрде таратылды. Қазіргі кезде Таулы Қарабақтың басшылары өз аумағын тәуелсіз республика деп есептейді. 2010 жылы Әзербайжан аумағында 9,0 миллион адам тұрды, қала халқының үлесі 52%-ды құрады.
Халықтың орташа тығыздығы 99 адам, әсіресе табиғат жағдайлары қолайлы Ленкоран ойпаты мен Апшерон түбегінде халық тығыз қоныстанған. Биік таулы аудандар мен Құра жазығының шөлейтті бөліктерінде халықтың орналасу тығыздығы төмен. Мемлекеттік тілі – Әзербайжан тілі.
Халқы
Әзербайжан — көпұлтты ел, бірақ соңғы онжылдықта орын алған ұлт араздығы салдарынан жергілікті емес ұлт өкілдері ел аумағынан қоныс аударуға мәжбүр болған. Сонымен қатар Таулы Қарабақ мәселесіне байланысты Армениямен жанжал шиеленіскен жылдары көптеген Әзербайжандар тарихи отанына қайтты. Сол себепті қазіргі кезде ел халқының ұлттық құрамында Әзербайжандар үлесі артып отыр. Олар халықтың 94%-ын, орыстар 1%-ын, лезгиндер 1%-дан астамын құрайды. Елде Кавказ халықтары (талыш, грузин, авар) мен түрік, күрд, татар, украин тәрізді ұлттардың өкілдері де тұрады. 2023 жылға дейін де-факто жойылып, барлық армяндар қашып кеткенде, армяндар халықтың 1%-дан астамын құрады. Негізінен, әзербайжан (мемлекеттік тіл), орыс және түрік тілдері басым таралған. Дінге сенушілер арасында мұсылмандар басым, сондай-ақ христиан дінінің православие тармағының өкілдері де біршама.
Климаты
Әзербайжанның жер бедерінің үштен екісін Үлкен және таулары, Қарабақ жанартаулық таулы үстірті және Талыш таулары алып жатыр. Ең биік жері — (4,466 м). Климаты қоңыржай белдеумен (Құра-Арас ойпатында) субтропикалық белдеуді (Ленкоран ойпаты) құрайды. Қаңтар айының орташа температурасы ойпатты аудандарда 0°С-тан 3°С-қа дейін, шілденің орташа температурасы 25–27°С. Жауын-шашынның орташа мөлшері тау етектерінде 200 мм, тау-беткейлерінде 1400 мм, ал Ленкоран ойпатында 1700 мм-ге жетеді. Ірі өзендері және Аракс. Ең үлкен көлдері — және . Ойпатта шөл, шөлейт және құрғақ дала өсімдіктері өседі, таулы жерлерде жалпақ жапырақты орман басым.
Шаруашылығы
Әзербайжан индустриалды және ауыл шаруашылығы көп салалы ел. Жері мұнай мен табиғи газға бай. Сапасы жоғары темір кендері, алюминий шикізаты, хром, молибден, кобальт, алтын, күкірт колчеданы және әртүрлі құрылыс материалдары, полиметалл кендері мен емдік минерал су көздері бар. Мұнай-газ, машина жасау және металл өңдеу, химия және мұнай химиясы өнеркәсіптері елеулі маңыз атқарады. Әзербайжанда жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары әртүрлі маталар, тігін және былғары бұйымдарын, аяқкиімдер шығарады. Ауыл шаруашылығында мақта, темекі, бау-бақша өнімдері және мал шаруашылықтарының маңызы зор. Тамақ өнеркәсібі кәсіпорындары түрлі шарап пен коньяк, консерві, ұн, темекі, балық өнімдерін шығарады.
Машина жасау
Машина жасау саласының мамандану сипаты, ең алдымен, отын-энергетика кешенінің; дамуымен анықталады. Елдің машина жасау кәсіпорындарында кеңес дәуірінен бері мұнай мен газ өндірісіне қажетті құрал-жабдықтар (ең алдымен, бұрғылау қондырғылары) жасалады. Кезінде қарқынды дамыған прибор жасау, электр құралдары мен радиотехника өндірісі қазіргі кезде терең дағдарысты басынан кешіруде.
Көлік жүйесі
Көлік жүйесінде теміржолдардың үлесі жоғары. Елдегі теміржолдың жалпы ұзындығы — 1800 км, ал 1000 км2 аумаққа шаққандағы тығыздығы 24,5 км-ді құрайды. Әзербайжан аумағы арқылы Ресейді Иранмен жалғастыратын халықаралық теміржол өтеді. Жүк айналымы жөнінен 2-орынды теңіз келігі алады. Баку — Түрікменбашы (бұрынғы Красноводск) аралығындағы паром арқылы Орта Азия мемлекеттерімен қарым-қатынас жүзеге асырылады. Жүк пен жолаушы тасымалында тасжолдардың да үлесі айтарлықтай. Елде 1000 км2 аумаққа шаққандағы тасжолдардың тығыздығы 264 км, бұл көрсеткіш бойынша Әзербайжан посткеңестік елдер арасында Грузия мен Молдовадан кейінгі 3-орынды алады. Құбыр көлігінің де маңызы артып келеді.
Cыртқы экономикаcы
Әзербайжан Республикасының сыртқы экономикалық, байланыстарында ұзақ жылдар бойы Ресей жетекші орын алып келген болатын. 1995 жылдан бері Иранның үлесі күрт артты. Түрікменстан және Украинамен сыртқы сауда көлемі де ұлғаюда. Әзербайжан импортында азық-түлік өнімдері (65%) басты орын алады, ал экспортында энергетикалық шикізат басым. Жалпы алғанда, импорт көлемі (1007 млн АҚШ доллары) экспорттан (606 миллион АҚШ доллары) асып түседі. Қазақстан мен Әзербайжанның сыртқы саудасының жалпы көлемі 303 миллион АҚШ долларын құрады. Қазақстанда Әзербайжан Республикасымен бірлескен 34 кәсіпорын жұмыс істейді.
- Неке сарайы
- Әзербайжанның Ұлттық Ғылым Академиясы
- Қыздың мұнарасы
- Ескі қала және кеңес заманында салынған ғимараттар
- Ескі қалаға апаратын қақпа
Дереккөздер
- Azərbaycan əhalisinin sayı 10 milyon nəfərə çatıb (Azerbaijani). The New Azerbaijan Party (6 April 2019).
- World Economic Outlook Database, October 2018. International Monetary Fund.
- Human Development Report 2016 – "Human Development for everyone". United Nations Development Programme (2016). Тексерілді, 21 наурыз 2017.
- Қазақстан Республикасының Әзербайжан Республикасындағы Елшілігі (қаз.). Қазақстанның Әзербайжандағы елшілігі. Тексерілді, 2 сәуір 2024.
- Мемлекет басшысы Әзербайжан Президентімен келіссөз жүргізді (қаз.). Қазақстан президентінің ресми сайты (11 наурыз 2024). Тексерілді, 2 сәуір 2024.
- Әзербайжан Республикасы (қаз.). ТҮРКСОЙ. Тексерілді, 2 сәуір 2024.
- Әзербайжан Елшілігі Қазақстан Республикасы (қаз.). Әзербайжанның Қазақстандағы елшілігі. Тексерілді, 2 сәуір 2024.
- Тарихы (қаз.). Әзірбайжанның Қазақстандағы елшілігі. Тексерілді, 2 сәуір 2024.
- Әзірбайжандар | Этнос | Ассамблея народа Казахстана (қаз.). Қазақстан халқы ассамблеясы. Тексерілді, 2 сәуір 2024.
- Population / Statistical yearbook / Population of Azerbaijan.
- Балалар Энциклопедиясы, II том
- География: Дүниежүзіне жалпы шолу. ТМД елдері. Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық/ Ө. Бейсенова, К. Қаймулдинова, С. Әбілмәжінова, т.б. — Өңд., толықт. 2-бас. — Алматы: Мектеп, 2010. — 304 б., сур.ISBN 978-601-293-170-9
Бұл — география бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 40 06 00 s e 47 19 00 sh b 40 10000 s e 47 31667 sh b 40 10000 47 31667 G O Ya Әzerbajzhan Әzirbajzhan әz Azerbaycan resmi atauy Әzerbajzhan Respublikasy әz Azerbaycan Respublikasi Aziya men Europa aralygynda Ontүstik Shygys Kavkazda ornalaskan tәuelsiz memleket Ol soltүstikte Resejdin Dagystan Respublikasymen ontүstikte Iranmen zhәne batysta Armeniyamen shektesedi Al onyn eksklavy Nahshyvan Avtonomiyaly Respublikasy ontүstikte Iranmen shygysta zhәne soltүstikte Armeniyamen batysta Tүrkiyamen shektesedi Aumagy 86 6 myn km halky 10 067 mln adam 2020 Әzerbajzhan Respublikasy әz Azerbaycan RespublikasiҰran Odlar Yurdu Ottar mekeni Әnuran tyndau akp TarihyTәuelsizdik kүni 28 mamyr 1918 zhyl dan 30 tamyz 1991 zhyl KSRO dan Memlekettik kurylymyResmi tili әzerbajzhan tiliElorda BakuIri kalalary Baku Gәnzhә Nahshyvan Үkimet tүri Prezidenttik respublikaIlham ӘlievMemlekettik dini zajyrly memleketGeografiyasyZher aumagy Barlygy su beti Әlem bojynsha 111 oryn 86 600 km 1 6Zhurty Sarap 2019 Tygyzdygy 10 000 000 adam 91 115 adam km 99 EkonomikasyZhIӨ AҚT Қorytyndy 2018 Zhan basyna shakkanda 178 470 mlrd 73 17 954 75 ZhIӨ nominal Қorytyndy 2018 Zhan basyna shakkanda 45 592 mlrd 88 4 586 106 ADI 2017 0 757 zhogary 80 ValyutasyҚosymsha mәlimetterInternet үjshigiISO kody AZHOK kody AZETelefon kody 994Uakyt beldeuleri 4Zher bederiӘzerbajzhannyn zher bederinin үshten ekisin taulary Қarabak zhanartaulyk tauly үstirti zhәne taulary alyp zhatyr En biik zheri 4466 m Klimaty konyrzhaj beldeumen Қura Araks ojpatynda subtropikalyk beldeudi Lenkoran ojpaty kurajdy Қantar ajynyn ortasha temperaturasy ojpatty audandarda 00S tan 30S ka dejin shildenin ortasha temperaturasy 25 270S Zhauyn shashynnyn ortasha molsheri tau etekterinde 200 mm tau betkejlerinde 1400 mm al ojpatynda 1700 mm ge zhetedi Iri ozenderi zhәne Araks En үlken kolderi zhәne Ojpatta shol sholejt zhәne kurgak dala osimdikteri osedi tauly zherlerde zhalpak zhapyrakty orman basym Әzerbajzhan zherine adamdar paleolit zamanynda konystana bastagan Tungysh memlekettik birlestik Ontүstik Әzerbajzhanda omir sүrgen manalyktardyn kejinnen osynda ishinara konystangan lidiyalyktardyn tajpalyk odaktary negizinde kuryldy Bizdin zamanymyzdan buryngy 1 mynzhyldykta Әzerbajzhan zherinde kadusiler kaspiler albandar t b konystanady Bizdin zamanymyzdan buryngy 9 gasyrda ertedegi kul ielenushi memleket bizdin zamanymyzdan buryngy 7 gasyrdyn 70 zhyldary Midiya memleketi kurylyp onyn kuramyna Ontүstik Irandyk Әzerbajzhannyn kejinirek atalgan Kishi Midiya oblystary da kirdi Bul memleket 150 zhylga dejin omir sүrdi Kejin Antropatena sozinen kazirgi Әzerbajzhan grekshe sozbe soz audarganda ot saktaushylar eli degen atau shykty Әzerbajzhan soltүstiginde Resejmen soltүstik batysynda Gruziyamen ontүstik batysynda Armeniya zhәne Tүrkiyamen ontүstiginde Iranmen shygysynda Kaspij tenizimen shektesedi TarihyBizdin zamanymyzdan buryngy III II gasyrlarda Әzerbajzhannyn soltүstik boligi men memleketi pajda boldy Bizdin zamanymyzdyn IV gasyrynda Rim imperiyasy men Iran arasyndagy sogystyn saldarynan Albaniya Irannyn kol astyna otedi VIII gasyrdyn basynda arabtar Әzerbajzhandy tүgel bagyndyryp islam dinin taratty IX gasyrdyn basynda Әzerbajzhan men Iranda arabtar men zhergilikti bileushilerge karsy Babek bastagan sogys 20 zhylga sozyldy XI gasyrdyn ortasyndaӘzerbajzhandy salzhuktar basyp aldy Әzerbajzhan halky negizinen XI XIII gasyrlarda tүrik tajpalarynyn negizinde kalyptasty 1230 zhyldarda Әzerbajzhandy zhәne ogan korshi elderdi mongoldar zhaulap alyp Hulagu әuleti bilegen memleket kuryldy XI gasyrdyn basynda Әzerbajzhan zherinde әuletinin memleketi ornady XI gasyrdyn sonyna karaj Әzerbajzhannyn soltүstigi men ontүstigindegi edәuir zherdi tүrikter zhaulap aldy 1630 zhyldardyn ayagynda Әzerbajzhan Irannyn kol astyna karady 1723 1735 zhyldary Әzerbajzhannyn Kaspij zhagalauyndagy ajmaktaryn Resej zhaulap aldy 1805 1813 zhyldary zhәne 1826 1828 zhyldary orys iran sogystary barysynda Soltүstik Әzerbajzhan Resejge kosyldy 1917 zhylgy karashada Әzerbajzhanda Kenes okimeti ornady 1922 zhylgy 30 zheltoksanda Әzerbajzhan KFKR 1936 zhyly KSRO kuramyna kirdi Kenes Odagy kuramynda bolgan kezende kejbir әleumettik kajshylyktarga karamastan Әzerbajzhannyn ekonomikalyk zhәne mәdeni damuy zhүzege asty 1991 zhylgy 30 tamyzda 1918 zhylgy Shart negizinde memlekettik tәuelsizdikti kalpyna keltiru zhoninde Deklaraciya 1991 zhylgy 18 kazanda Әzerbajzhan Respublikasynyn memlekettik tәuelsizdigi zhoninde Konstituciyalyk shart kabyldandy Auyl sharuashylygyAuyl sharuashylygy Әzerbajzhan industrialdy zhәne auyl sharuashylygy kop salaly el Zheri munaj men tabigi gazga baj Sapasy zhogary temir kenderi alyuminij shikizaty hrom molibden kobalt altyn kүkirt kolchedany zhәne әrtүrli kurylys materialdary polimetall kenderi men emdik mineral su kozderi bar Munaj gaz mashina zhasau zhәne metall ondeu himiya zhәne munaj himiyasy onerkәsipteri eleuli manyz atkarady Әzerbajzhanda zhenil onerkәsip kәsiporyndary әrtүrli matalar tigin zhәne bylgary bujymdaryn ayak kiimder shygarady Auyl sharuashylygynda makta temeki bau baksha onimderi zhәne mal sharuashylyktarynyn manyzy zor kәsiporyndary tүrli sharap pen konyak konservi un temeki balyk onimderin shygarady Sayasi mәdenietNegizgi zany 1995 zhylgy 12 karashada kabyldangan Memleket basshysy Zan shygarushy zhogargy organy turakty parlamenti Atkarushy үkimettin zhogary organy Ministrler Kabineti ony baskarady Astanasy Baku kalasy Әzerbajzhan memleketi әkimshilik zhagynan 59 audanga bolinedi sonymen katar kuramyna Nahchyvan avtonomiyalyk Respublikasy enedi Nahchyvan avtonomiyalyk Respublikasynyn eldin negizgi aumagymen ortak shekarasy zhok ol Armeniya men Iran aralygynda ornalaskan Kenes dәuirinde eldin kuramynda bolgan birneshe zhylga sozylgan ult arazdygy negizinde halkynyn 87 y armyandar bolatyn resmi tүrde taratyldy Қazirgi kezde Tauly Қarabaktyn basshylary oz aumagyn tәuelsiz respublika dep eseptejdi 2010 zhyly Әzerbajzhan aumagynda 9 0 million adam turdy kala halkynyn үlesi 52 dy kurady Halyktyn ortasha tygyzdygy 99 adam әsirese tabigat zhagdajlary kolajly Lenkoran ojpaty men Apsheron tүbeginde halyk tygyz konystangan Biik tauly audandar men Қura zhazygynyn sholejtti bolikterinde halyktyn ornalasu tygyzdygy tomen Memlekettik tili Әzerbajzhan tili HalkyӘzerbajzhan kopultty el birak songy onzhyldykta oryn algan ult arazdygy saldarynan zhergilikti emes ult okilderi el aumagynan konys audaruga mәzhbүr bolgan Sonymen katar Tauly Қarabak mәselesine bajlanysty Armeniyamen zhanzhal shielenisken zhyldary koptegen Әzerbajzhandar tarihi otanyna kajtty Sol sebepti kazirgi kezde el halkynyn ulttyk kuramynda Әzerbajzhandar үlesi artyp otyr Olar halyktyn 94 yn orystar 1 yn lezginder 1 dan astamyn kurajdy Elde Kavkaz halyktary talysh gruzin avar men tүrik kүrd tatar ukrain tәrizdi ulttardyn okilderi de turady 2023 zhylga dejin de fakto zhojylyp barlyk armyandar kashyp ketkende armyandar halyktyn 1 dan astamyn kurady Negizinen әzerbajzhan memlekettik til orys zhәne tүrik tilderi basym taralgan Dinge senushiler arasynda musylmandar basym sondaj ak hristian dininin pravoslavie tarmagynyn okilderi de birshama KlimatyӘzerbajzhannyn zher bederinin үshten ekisin Үlken zhәne taulary Қarabak zhanartaulyk tauly үstirti zhәne Talysh taulary alyp zhatyr En biik zheri 4 466 m Klimaty konyrzhaj beldeumen Қura Aras ojpatynda subtropikalyk beldeudi Lenkoran ojpaty kurajdy Қantar ajynyn ortasha temperaturasy ojpatty audandarda 0 S tan 3 S ka dejin shildenin ortasha temperaturasy 25 27 S Zhauyn shashynnyn ortasha molsheri tau etekterinde 200 mm tau betkejlerinde 1400 mm al Lenkoran ojpatynda 1700 mm ge zhetedi Iri ozenderi zhәne Araks En үlken kolderi zhәne Ojpatta shol sholejt zhәne kurgak dala osimdikteri osedi tauly zherlerde zhalpak zhapyrakty orman basym SharuashylygyӘzerbajzhan industrialdy zhәne auyl sharuashylygy kop salaly el Zheri munaj men tabigi gazga baj Sapasy zhogary temir kenderi alyuminij shikizaty hrom molibden kobalt altyn kүkirt kolchedany zhәne әrtүrli kurylys materialdary polimetall kenderi men emdik mineral su kozderi bar Munaj gaz mashina zhasau zhәne metall ondeu himiya zhәne munaj himiyasy onerkәsipteri eleuli manyz atkarady Әzerbajzhanda zhenil onerkәsip kәsiporyndary әrtүrli matalar tigin zhәne bylgary bujymdaryn ayakkiimder shygarady Auyl sharuashylygynda makta temeki bau baksha onimderi zhәne mal sharuashylyktarynyn manyzy zor Tamak onerkәsibi kәsiporyndary tүrli sharap pen konyak konservi un temeki balyk onimderin shygarady Mashina zhasau Mashina zhasau salasynyn mamandanu sipaty en aldymen otyn energetika kesheninin damuymen anyktalady Eldin mashina zhasau kәsiporyndarynda kenes dәuirinen beri munaj men gaz ondirisine kazhetti kural zhabdyktar en aldymen burgylau kondyrgylary zhasalady Kezinde karkyndy damygan pribor zhasau elektr kuraldary men radiotehnika ondirisi kazirgi kezde teren dagdarysty basynan keshirude Kolik zhүjesi Kolik zhүjesinde temirzholdardyn үlesi zhogary Eldegi temirzholdyn zhalpy uzyndygy 1800 km al 1000 km2 aumakka shakkandagy tygyzdygy 24 5 km di kurajdy Әzerbajzhan aumagy arkyly Resejdi Iranmen zhalgastyratyn halykaralyk temirzhol otedi Zhүk ajnalymy zhoninen 2 oryndy teniz keligi alady Baku Tүrikmenbashy buryngy Krasnovodsk aralygyndagy parom arkyly Orta Aziya memleketterimen karym katynas zhүzege asyrylady Zhүk pen zholaushy tasymalynda taszholdardyn da үlesi ajtarlyktaj Elde 1000 km2 aumakka shakkandagy taszholdardyn tygyzdygy 264 km bul korsetkish bojynsha Әzerbajzhan postkenestik elder arasynda Gruziya men Moldovadan kejingi 3 oryndy alady Қubyr koliginin de manyzy artyp keledi Cyrtky ekonomikacyӘzerbajzhan Respublikasynyn syrtky ekonomikalyk bajlanystarynda uzak zhyldar bojy Resej zhetekshi oryn alyp kelgen bolatyn 1995 zhyldan beri Irannyn үlesi kүrt artty Tүrikmenstan zhәne Ukrainamen syrtky sauda kolemi de ulgayuda Әzerbajzhan importynda azyk tүlik onimderi 65 basty oryn alady al eksportynda energetikalyk shikizat basym Zhalpy alganda import kolemi 1007 mln AҚSh dollary eksporttan 606 million AҚSh dollary asyp tүsedi Қazakstan men Әzerbajzhannyn syrtky saudasynyn zhalpy kolemi 303 million AҚSh dollaryn kurady Қazakstanda Әzerbajzhan Respublikasymen birlesken 34 kәsiporyn zhumys istejdi Neke sarajy Әzerbajzhannyn Ұlttyk Ғylym Akademiyasy Қyzdyn munarasy Eski kala zhәne kenes zamanynda salyngan gimarattar Eski kalaga aparatyn kakpaDerekkozderAzerbaycan ehalisinin sayi 10 milyon nefere catib Azerbaijani The New Azerbaijan Party 6 April 2019 World Economic Outlook Database October 2018 International Monetary Fund Human Development Report 2016 Human Development for everyone United Nations Development Programme 2016 Tekserildi 21 nauryz 2017 Қazakstan Respublikasynyn Әzerbajzhan Respublikasyndagy Elshiligi kaz Қazakstannyn Әzerbajzhandagy elshiligi Tekserildi 2 sәuir 2024 Memleket basshysy Әzerbajzhan Prezidentimen kelissoz zhүrgizdi kaz Қazakstan prezidentinin resmi sajty 11 nauryz 2024 Tekserildi 2 sәuir 2024 Әzerbajzhan Respublikasy kaz TҮRKSOJ Tekserildi 2 sәuir 2024 Әzerbajzhan Elshiligi Қazakstan Respublikasy kaz Әzerbajzhannyn Қazakstandagy elshiligi Tekserildi 2 sәuir 2024 Tarihy kaz Әzirbajzhannyn Қazakstandagy elshiligi Tekserildi 2 sәuir 2024 Әzirbajzhandar Etnos Assambleya naroda Kazahstana kaz Қazakstan halky assambleyasy Tekserildi 2 sәuir 2024 Population Statistical yearbook Population of Azerbaijan Balalar Enciklopediyasy II tom Geografiya Dүniezhүzine zhalpy sholu TMD elderi Zhalpy bilim beretin mekteptin zharatylystanu matematika bagytyndagy 10 synybyna arnalgan okulyk Ө Bejsenova K Қajmuldinova S Әbilmәzhinova t b Өnd tolykt 2 bas Almaty Mektep 2010 304 b sur ISBN 978 601 293 170 9 Bul geografiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi auystyru kazhet