Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Сана (ағылш. mind) – өзіне қатысты кез келген нәрсеге бағытталып, оны қайта бейнелей алатын, өз-өзіне айқын менталды феномендерді (mental phenomena) әйгілейтін түрлі қабілеттер кешені. Бұл қабілеттерге ойлау, қиял, жады, ерік және сезім қатарлылар жатады. Олар түйсіну, ауырсыну тәжірибесі, сенім, , ниет және эмоция секілді түрлі рухани феномендерді әйгілейді.
Менталды феномендердің түрлі қабаттағы өзара байланысты әртүрлі классификациялары ұсынылды. Әдетте олар сезімдік, болжамдық, ниеттенулік (intentional), ар-намыстық және кездейсоқ болуына орай түрлі топтарға жіктеледі. Сана дәстүрлі мәдениеттерде ерекше субстанция ретінде түсіндірілді, дегенмен қазіргі заман перспективасы көбінесе сананы адам мен жоғары деңгейлі жануарларға тән ішкі қасиет және қабілет ретінде қарастырады.
Сана проблемасындағы өзекті сауал ретінде "адамнан басқа болмыстың санасы бар ма?" және "дене мен сананың байланысы қалай болады?" қатарлыларды айтуға болады. Ал, оларға берілген адами анықтама адам таңдауына үлкен әсер етеді.
Сана, немесе діл әдетте адам денесіне, материяға, немесе физикалық затқа салыстқарамалы айтылады. Бұл салыстырмалықтың табиғаты, әсіресе сана мен ми арасындағы байланыс мәселесі - тарихтағы әйгілі пікірталас түйіні болған деп аталады. Дәстүрлі көзқарастар негізінен зердені бейфизикалық деп санайтын дуализмге, немесе идеализмге көбірек негізделеді. Заманауи көзқарастар көбінесе физикализмге, немесе функционализмге негізделеді, олар бойынша сана мимен қарайлас нәрсе, немесе сананы нейрондар белсенділігі секілді физикалық құбылыстарға редукциялауға болады. Дегенмен дуализм мен идеализмнің жақтаушылары әлі де көп.
Келесі бір сұрақ, қандай түрдегі болмыс санаға қабілетті екеніне қатысты. Мысалы, сана тек адамға ғана тән бе? Кейбір, немесе барлық жануарларда, немесе барша тіршілік түрлерінде тегіс сана бола ма? Сана мүлде қатаң түрде анықталатын сипаттама ма? Сана кейбір адам жасаған машиналардың да қасиеті ме? тб.
Әртүрлі мәдени және діни дәстүрлер зерденің әртүрлі тұжырымдамаларын жиі пайдаланады, әрі түрлі қатысты сұрақтарға әртүрлі жауап береді. Кейбіреулер Сананы тек адамдарға ғана тән қасиет деп санаса, басқалары оны жансыз заттарға, хайуанаттарға және де ортақ қасиет деп санайды (мысалы, панпсихизм және анимизм).
Өте ежелгі жазылған болжамдардың кейбіреулері, мысалы, Зороастр, Будда, Платон, Аристотель және өзге де ежелгі Грек, үнді, кейінірек Шығыстық және ортағасыр Еуропа философтары ілімдерінде сананы көбінесе жан, немесе рухпен бірдей етіп сипаттап, де, космологиялық және тәртіпке де қатысты теориялармен байланыстырады.
Фрейд пен Джеймс секілді психологтар және Тьюринг секілді компьютер ғалымдары сана табиғаты туралы ықпалды теориялар жасады. Жасанды интеллект саласы бейбиологиялық зерде мүмкіндігін қарастырды. Жасанды интеллект саласы кибернетикамен және ақпарат теориясымен тығыз байланысы болды, ол бейбиологиялық машиналар арқылы ақпарат өңдеудің адам санасындағы феномендермен салыстырмасын және өзгешелігін түсінуге көмектеседі. Сана кейде түйсіктік әсерлер мен менталды феномендер тосын өзгеріп тұратын ретінде де сипатталады.
Анықтамасы
Сана көбінесе сезім, түйсіну, ойлау, пайымдау, жады, сенім, , эмоция және мотивация секілді рухани феномендерде әйгіленетін қабілет ретінде түсініледі. Сана, немесе діл әдетте денеге, материяға немесе затқа салыстырмалы айтылады. Бұл салыстырмалықтың өзегі интуиция болып, оның ерекшелігі жаратылыстану ғылымдары материалдық ғаламды сипаттаған кезде анықтаған түрлі ерекшеліктерге үйлеспейді, немесе ондай ерекшелігі болмайды. Дәстүрлі доминантты сбустанциалист көзқарас Рене Декартпен байланысты, ол бойынша сана дегеніміз тәуелсіз ойлау субстанциясы. Бірақ қазіргізаман философиясы сананы субстанция ретінде емес, адамдар мен жоғары деңгейлі жануарларға тән қасиеттер мен қабілеттер ретінде таниды.
Сананың, немесе ділдің (mentality) нақты табиғаты жайында әртүрлі бәсекелес анықтамалар ұсынылған.
- Таным негізіндегі анықтама, немесе Епистемологиялық анықтама - сананың сыртқы объекттің мидағы елесін ғана емес, субъектке тән түрлі ішкі көңіл күйлерді де танымдық қабылдау екендігі сынды ерекшелігіне назар аударады;
Танымдық қабылдау "Тікелей", "Жекелік" және "Мүлтіксіз" деп сипатталады. "Тікелей қабылдау" сананың бейтұжырымдық тану екеніне қаратылады. Егер біреу ауырса, ол өзінің ауыру сезімін тікелей сезе алады, осы үшін ол дене мүшесіндегі өзгерістерден тұжырымдап шығарып жүрмейді. Дегенмен адам сезіну арқылы ағаш, немесе мысық секілді сыртқы объектілер туралы да бейтұжырымдық білім қалыптастыра алады, ол ағашты, не мысықты бірден көреді, ешқашан оны көруін тұжырымдап шығармайды, демек бұл критерийді тәптіштеп қарау керек. Сананың түрлі әлеуметтік сыртқы фактілерден тағы бір маңызды айырмашылығы, оның "Жекелік қабылдау" болуы. Мысалы, құлаған ғаш адамның аяғын жаншып кетсе, жәбірленушінің ауырсынуы екінші бір адам үшін мүлде жабық жеке өзілік сезім ғана болады, ауырсынуды ол тек өзі ғана сезіне алады, ал оның қасындағы адамның оны аңғаруы тек жәбірленушінің айғайлауы, түрінің бұзылуы секілді қиналған көріністерден тұжырымдап шығару ғана болады, бірақ ол ешқашан жаны қиналушының тегі қалай қиналғанын тіке сезе алмайды. Дәстүрлі таным бойынша, бізде өз психикалық күйлеріміз туралы "мүлтіксіз білу" бар, яғни олар еш қатесіз, қалай болса дәл солай білінеді. Мысалы, біреудің алақаны қышыса, ол бұл сезімнің шынымен болып жатқаны туралы қателесуі мүмкін емес деген сөз. Адам әдетте тек менталсыз себептер туралы қателесуі мүмкін, мысалы, бұл қышу жәндіктің шағуынан ба, әлде инфекциядан ба, әлде басқа себебі бар ма, зерттеуіне тура келеді. Дегенмен, Мүлтіксіздік туралы мәлімдемелерге әртүрлі қарсы мысалдар да ұсынылды, сондықтан бұл критерий қазіргі заманғы философияда толық қабылданбайды. Эпистемологиялық анықтама, немесе танымдық анықтама негізінен саналы күйлерге көбірек назар аударады, бірақ бейсаналық күйлерді жоққа шығарады. Мысалы репрессияланған аңсарды танымдық тұрғыдан анықтау өте қиын.
- Зерде (Consciousness) негізіндегі анықтама - зерденің саналы сипатына айырықша назар аударып, бейсана феноменін де зерденің бір белгісі ретінде қарастырады;
- Интенционалдық анықтама бойынша, объекітке және заттар мен құбылыстарды бейнелеу қуаты менталдылық белгісі болып табылады.
- Бихевиоризм анықтамасы бойынша, субъектте сананың бар-жоғы оның сыртқы ынталандыруға жауап ретінде қандай қылық жасайтынына байланысты болады;
- Ал функционализм анықтамасы менталды күйлерді олардың себептік рөлі мен әсері тұрғысынан анықтайды.
Сана формалары
Менталды қабілеттер
Кең мағынада айтқанда, менталды қабілеттер - бұл сананың түрлі функциялары, яғни сана не "істей" алатыны.
(ағылш. Thought) - бұл адамдардың өз қажетсінуіне, қызығуына, нысанасына, уәдесіне, жоспарына, мақсатына, аңсарына сай дүниедегі нәрселерді олардың маңызы бойынша тануы, әйгілеуі және түсіндіруі сынды менталды белсенділігі. Ойлану негізінен ырықсыз түрде басталуы және жалғасуы мүмкін; ол табиғи, автоматты, ауыспалы, еркін сипатта болады; онда қою эмоциялық ерекшелік болады. Ойлану мәлім идеялар мен деректердің символды, немесе семиотикалы мәні мен мағынасына сай жүріседі, сөйтіп біз ұғым қалыптастырамыз, түрлі мәселені шешуге автоматты әзірленеміз, логикалық пайымдау жасауға, шешім шығаруға дейін дамимыз.
Ойлау (ағылш. thinking) адамдағы танымдық (когнитивті) "жоғары" қызмет ретінде сипатталады, әдетте таным психологиясының маңызды бір саласы осы ойлау процесін анализдеумен айналысады. Ойлануға салыстырғанда Ойлау мақсатты, арнайы, белсенді түрде жүреді, сұрақтармен жұмыс жасайды, ойлау процессі меңгеріледі, басқарылады, бағытталады, реттеледі, түзетіліп, жетілдіріліп отырады. Ойлау әсіресе құрал жасау және қолдану, себеп пен салдарды жыға тану, маңызды белгілерді аңғару, тәжірибе-қимылдың өзгеше контекстін ұғыну мен айқындау, мағыналы түрде дүние-өмір мәселелеріне жауап беру қабілеттерімізбен тығыз сәйкескен болады.
Жады (ағылш. Memory) - бұл білімді, ақпаратты, немесе тәжірибені сақтау, салу, және кейіннен қайта еске түсіру қабілеті. Жады философия дәстүрінде тұрақты тақырып болғанымен, ХІХ ғ-дың соңы мен ХХ ғ-дың басында Таным психологиясы парадигмаларында жадыны зерттеу арнайы пән ретінде тыңнан көрініс тапты. Соңғы онжылдықта ол Таным нейроғылымы деп аталатын жаңа ғылым саласының маңызды түйініне айналып, таным психологиясы мен нейроғылымды байланыстырды.
Қиял (ағылш. Imagination) - бұл санада оятылған, немесе қоздатылған жаңа күй, әсерлі бейнелер, өзгеше идеялар мен квалиалар ағыны. Ол тіке пассив тәжірибе бойынша емес, еркін субъективті белсенділік бойынша табиғи қалыптасады. Бұл ұғым психологияда арнайы түрде объекттен сезілген әуелгі сезінулерді санада жаңғырту процесі ретінде қолданылған. Терминнің бұлай қолданылуы күнделік сөйлеу тіліндегі мағынаға қайшы болғандықтан, кейбір психологтар бұл процесті "бейнелеу" (imaging), "кескіндеу" (imagery), немесе қиялды "өсіруге" (productive) салыстырмалы қиялды "өрбіту" (reproductive) деп сипаттауды жөн санады. Қиялдағы нәрселер "сана көзімен" көрілген деп айтылады. Қиялдың көптеген практикалық функциялары арасында мына қабілеттерді атап көрсетуге болады: мүмкін болатын болашақты, немесе тарихты жобалау, нәрселерді өзгеше перспективамен "көру", нәрселерді сезіну тәсілін өзгерту, әсіресе аңысқа (respond) сай шешім шығару, немесе қиялдағыны нақтылау және өзгерту, тб.
Зерде (ағылш. Consciousness) әдетте субъективтілік, сезімталдық және адамның өзі мен қоршаған ортасы арасындағы байланысты сезіну қабілеті секілді қасиеттерді қамтитын сана аспектісі болып, ол әдетте мәлім сәттегі сананың арнайы түрдегі өз-өзіне айқындылығын, өз-өзін сезінген, түйсінген, аңғарған, ұғынған, түсінген күйін білдіреді. Бұл сана философиясы, психология, неврология және түрлі зерттеулерінің маңызды тақырыбы. Кейбір философтар зердені субъективті тәжірибенің өзі болып табылатын феноменалды зердеге жатқызады, ол мидағы өңдеу жүйесінің ақпараттарына жалпы қолжетімділікті білдіреді. Феноменальды сананың көптеген тәжірибелік қасиеттері барр, олар квалиа деп аталады. Феноменалды зерде әдетте "бірдеңенің өзі туралы", немесе "бірдеңенің ерекшелігі туралы" зерде болып, ол сана философиясында интенционалдық (ниеттілік) деп аталады.
Сананың жіктелісі
Сана қабілеттері тудыратын менталды феномендер түрлі ерекшеліктер бойынша жіктеледі. Негізгі жіктелу менталды феномендерді олардың сезімдік, сапалық, болжамдық, ниеттік, саналылық, ұғымдық, кездейсоқтық, немесе ақылдық болуына қарай анықтау. Кейбір менталды феномендер, мысалы, сезіну, немесе денелік аңғару әдетте сезімдік, яғни түйсікке (sense) негізделген. Бұл феномендер тәжірибешіл эмпириктерді айырықша қызықтырады, олар сыртқы әлем туралы біздің жалғыз білім көзіміз сол деп есептейді. They are contrasted with non-sensory phenomena like thoughts or beliefs, which do not involve sense impressions. Сезімдік әсерлерді қамтымайтын ойлау немесе сену секілді бейсезімдік құбылыстармен салыстырылады. Сезімдік күйлер сапалық күйлермен де тығыз байланысты болады, олар квалияға ие, яғни сезімдік күйде болу қандай болатыны субъективті елестетіледі.
Менталды күйлердің тағы бір маңызды жіктелісі - олардың немесе бейсаналық түрлерінде көрінеді. Көбінесе екі түрлі зерде күйі айқын ажыратылады: феноменді сана және қабылдау санасы. Феноменді сана нақты тәжірибені білдіреді. Жалпы көзқарас бойынша, кейбір сана күйлері, мысалы сезім, немесе ауырсыну секілді көңіл күйлер міндетті түрде феноменді санамен байланысты болады, ал басқалары, мысалы сену мен аңсар секілді көңіл күйлер феноменді сана болса да, болмаса да бола береді. Кейбір көзқарастар бойынша, саналы менталды көңіл күйлер негіздік болса, ал бейсаналы көңіл күйлер феноменальды санада туындаған жағдайда ғана менталды болып саналады. Ал қабылдау санасы, керісінше, қол жеткізілетін менталды көңіл күйлерді білдіреді: олар пайымдау мен қимылды бағыттау үшін қол жетімді ақпаратты алып жүреді. Бұл ұғым кездейсоқ пайда болатын менталды күйлермен тығыз байланысты, олар жай ғана қол жетімді ғана емес, сонымен бірге иесінің санасындағы кезектегі белсенді сезім-түйсіктер. Барлық феномендік саналы ментал күйлер кездейсоқ пайда болады, бірақ біздің қимылымызға әсер ететін тұншыққан аңсарлар бейсаналы жағдайда болуы мүмкін.
Ментал феномендер егер олар жеткілікті дәйекке құрылса, ақыл нормаларына бағынса, онда ол ақылды (рационал) болады. Ал бейақылды (иррационал) ментал феномендер бұл нормаларды бұзады. Дегенмен барлық ментал феномендер ақылға бағалана бермейді: кейбіреулері бейақылды болса, кейі ақылсыз (arational) болып, яғни ақыл аясынан тысқары өмір сүреді. Оларға ынтығу, мәңгіреу, немесе ашығу секілділер жатады, ал сенімдер мен ниеттенулер ақылды бағалау жүйесінің парадигмалық мысалдары болып табылады. Кейбіреулер ақылды тек әртүрлі менталды күйлердің өзара байланысын реттейтін құрылымдық ережелерге байланысты деп санайды, ал басқалары негізді түрде дұрыс аңыс қайтару тұрғысынан ақылды сипаттайды.
Сананың мазмұндары
Сананың мазмұны, яғни көкейдегі менталды мазмұндар сананың "ішінде" деп есептелетін, ментал процестер мен қабілеттер арқылы қалыптасқан және басқарылатын элементтер. Мысалы түрлі , түсініктер, естеліктер, ұғымдар, эмоциялар, сезінулер, түйсінулер және ниеттер - адамның өзіне айқын болу сипатымен менталды мазмұндар болып табылады. Менталды мазмұндарға қатысты философиялық теориялардан интернализм, экстернализм, және интенционалдық қатарлыларды атап көрсетуге болады.
– дарвиндік эволюциямен белгілі бір ұқсастыққа негізделген менталды мазмұн теориясы болып, оны 1980 жылдары пен ұсынған болатын. Ол мәдени . дегеніміз бейне генге ұқсас, мәлім бір немесе көптеген даралықтар санасында "орналасқан" идея, сенім, қылық үлгісі, тб. болып, ол өзін бір санадан екінші санада қайталап, жаңа көшірме жасай алады. Осылайша, әуелде бір даралықтың келесінің сенім қалыптастыруына әсері ретінде танылған нәрсе, меметикада өз-өзін жаңғыртушы мем ретінде қарастырылады.
Мимен байланысы
Жануарларда ми, немесе энцефалон (encephalon, грекше "бастың ішіндегі" деген мағынада) орталық жүйке жүйесінің ойлауға жауапты басқару орталығы. Жануарлардың көпшілігінде ми баста орналасқан, әрi бас сүйекпен қорғалған болады, көру сезімі, есту сезімі, тепе-теңдік сезімі, дәм және иіс сезімі аппараттарына жақын орналасқан. Барлық омыртқалылардың миы болғанымен, омыртқасыздардың көпшілігінде орталықтандырылған ми, немесе жеке ганглийлердің жинақтары бар. Губкалар секілді алғашқы жануарлардың миы мүлдем болмайды. Ми өте күрделі болуы мүмкін. Мысалы, адам миында шамамен 86 миллиард нейрон бар, олардың әрбіреуі 10 000-дай өзгелерімен тұтасады.
Ми мен сананың өзара байланысын түсіну – аталмыш "" – философия тарихындағы қиын және өзекті мәселелердің бірі есептеледі. Осынау мәселеге берілген жауапқа қатысты үш негізгі философиялық мектеп қалыптасқан: дуализм, материализм және идеализм. Дуализм сананың мидан тәуелсіз өмір сүретінін, онымен қатар, пареллель екенін дәріптесе, ал материализм менталды феномендердің нейронды феномендермен бірдей екенін, яғни сана дегеніміз нейрондар белсенділігі екенін дәріптейді; ал, идеализм тек менталды феномендер ғана шын екенін, ал физикалық шындықтар сананың арқасында расталып қана қоймай, сана негізінде рас бар болатынын айтады.
Тарихтар бойы талай философтар таным мидың ұлпасы (яғни нейрондар мен синапстер) секілді физикалық субстанция арқылы жүзеге асуы мүлде мүмкін емес деп есептеп келді. Сана-ми қатынасы туралы жінтікті ойлаған Декарт рефлекстер мен басқа да қарапайым қылықтарды түсіндіру мүмкін деп есептесе де, бірақ күрделі ойлауды, әсіресе тілді тек физикалық миға сілтеме жасау арқылы түсіндіруге болатынына сенбеді.
Физикалық ми мен сана арасындағы негізгі байланыстың ең тіке ғылыми дәлелі ретінде мидағы физикалық өзгерістердің санаға тигізетін әсерін айтуға болады, мысалы, , немесе есірткі секілді қолдану секілділер. Философ айтуынша, дәрі мен сананың әсерлесуі ми мен сана арасындағы тығыз байланысты әйгілейді.
Философиялық сұрақтардан басқа, сана мен мидың қатынасы бірқатар ғылыми сауалдар туғызады, олардың арасында сана әрекеті мен ми қызметі арасындағы нақты байланысты түсіну, дәрілердің танымға әсер етуінің нақты механизмдерін ұғыну, сондай-ақ (ЗНС, Neural correlates of consciousness) мәселесі.
Сана қалай мидан пайда болатынын түсіндіруге арналған теориялық тәсілдер ретінде , (Computational theory of mind) және қатарлыларды атап көрсетуге болады.
Эволюциясы
Адам санасының эволюциясы эволюциясына және байланысты адам интеллектінің қалай дамығанын сипаттайтын бірнеше теорияларға сілтеме жасайды.
Шамамен 7 миллион жылды қамтитын хронологиясы 7 млн жыл бұрынғы Пан тұқымдасының бөлінуінен тартып 50 000 жыл бұрынғы иелері пайда болғанына дейін алғашқы кезеңді бастан кешірді. Осы уақытжелісінде алғашқы 3 миллион жыл қатысты болса, келесі 2 миллионы Австралопитектерге қатысты болған; ал соңғы 2 миллион жыл қазіргі ақылды адамдардың арғы тегі делінген шынайы түрлерінің (палеолит) тарихын қамтиды.
Адамға салыстырғанда онша жетілген болмаса да, эмпатия, , жаназа, ритуал және символдар мен пайдалану сияқты адам интеллектінің көптеген қасиеттері Гоминидтерде көрініс таба бастаған.
Интеллекттің кенеттен пайда болуы, немесе "" жақтаушылар және жақтаушылар арасында пікірталас бар. Интеллект эволюциясының теорияларына мыналар жатады:
- әлеуметтік ми гипотезасы
- жыныстық таңдау гипотезасы, адам эволюциясындағы жыныстық таңдау, іріктеу, іріктелу секілділерге қатысты
- Экологиялық үстемдік-әлеуметтік бәсекелестік (EDSC), Марк В. Флинн, Дэвид Си Гири және Кэрол В. Уорд негізінен Ричард Д. Александрдың жұмысына негізделген.
- Жақсы денсаулық пен ауруға қарсылық сигналы ретіндегі интеллект идеясы.
- теориясы, ол бойынша топқа (кланға, тайпаға, немесе негізгі халыққа) пайда әкелетін ағза сипаттамалары тұлғалық кемшіліктерге қарамастан дами алады деп есептейді.
- Интеллект тамақтануға, сол арқылы мәртебеге байланысты деген түсінік. Жоғары IQ әдетте адамның тамақтану деңгейі жоғары физикалық және әлеуметтік ортадан шыққаны және өмір сүретіні туралы ақпар болады, керісі керісінше болады.
Философиядағы сана проблемасы
Сана философиясы - философияның негізгі бір тармағы болып, ол сана табиғатын, , , , зердені, және солардың физикалық денемен байланысын зерттейді. Сана-дене проблемасы, яғни сананың адам денесімен байланысы әдетте сана философиясының өзекті мәселесі (issue) ретінде қарастырылады, дегенмен сана табиғатының физикалық денеге қатысы жоқ басқа мәселелері де бар. былай деп жазады: "Кезектегі танымал қолданыстарда жан мен сана анық ажыратылмаған, әрі кей адамдар әлі де саналы, не санасыз түрде жанды, сондай-ақ сананы денеге енуі мен кетуі мүмкін тәуелсіз шындық ретінде сезінеді".
Дуализм мен монизм - сана-дене проблемасын шешуге талпынатын екі негізгі ойжелі. Дуализм - бұл сана мен дененің бір-бірінен қандай да бір жолмен бөлек орналасуы. Оны Платоннан,Аристотельден және Үнді философиясының , және Йога мектептерінен іздеуге болады. Дегенмен оны 17 ғасырда Рене Декарт жүйелі тұжырымдаған. сананы дербес өмір сүретін субстанция деп есептейді, ал (Кейде қасиеттік дуалистер делінеді) сананы мидан туындайтын, бірақ мидың өзіне редукциялауға келмейтін тәуелсіз қасиеттер жиынтығы, бірақ ерекше/дербес субстанция емес деп есептейді.
This is because the nature of subjective, qualitative experience is incoherent in terms of – or semantically incommensurable with the concept of – substances that bear properties. This is a fundamentally ontological argument.[96]
20 ғ философы Мартин Хайдеггер сананы (субъективті тәжірибе мен әрекетті) дербес, өзгеше деп есептесек те, есептемесек те, бәрібір оны Рене Декарт секілді мәлім "қасиеттерге" ие "субстанция" деп түсіну мүмкін емес деген тезисті ұсынды. Өйткені субъективті, сапалық тәжірибенің табиғаты мәлім қасиетке ие субстанция мағынасына үйлеспейді, тіпті салыстыруға да келмейді. Бұл іргелі онтологияның аргументі.
айналысатын ойынша, "сана" деп аталатын баяндаушы орталық жоқ, есесіне сенсорлық кіріс пен шығыс (ендіру мен шығару) жиынтығы бар: әртүрлі бағдарламалар параллель жүріседі.
Психолог Б.Ф.Скиннердің ойынша, сана дегеніміз "зейіннің әрекет ортасы бойынша жасайтын түсіндіру фантастикасы"; ол сананы "қара жәшік" деп санады және менталды процесстерді "жасырын сөйлеу әрекетінің формалары" ретінде жақсырақ түсінуге болады деп ойлады.
Философ Давид Чалмерс бойынша, басқалардың миының ішіне ену, оның адами күйін бақылау мүмкін емес, сондықтан сана мен зердені үшінші жақ бойынша ("Ол", "Олар" деген формада) айқындау өнімді емес, сананы, әсіресе зердені тануда бірінші жақ ("Мен" формасында) қажет. бірақ бірінші адамның көзқарасы қажет деп санайды. Бірінші жақ перспективасы сананың мидан бөлек нәрсе ретінде тұжырымдау керек екенін ап-анық көрсетіп тұрыпты.
Сондай-ақ сана бір сәттен келесі сәтке ауысып көрінуші ретінде сипатталады, яғни мәлім ой сәті ағын секілді сезімдік әсерлер мен менталды феномендердің үздіксіз өзгеруі мен ауысуынан құралады.
Дереккөздер
- Mind (ағыл.).
- mind // American Heritage Dictionary of the English Language — Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company.
- mind // Collins English Dictionary — HarperCollins Publishers.
- Clark Andy Mindware — 198 Madison Avenue, New York, 10016: Oxford University Press, 2014. — P. 14, 254–256. — ISBN 978-0-19-982815-9.
- Smart, J.J.C., "The Mind/Brain Identity Theory", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2011 Edition), Edward N. Zalta (ed.), [1]
- What is mind-brain identity theory? - Definition from WhatIs.com (ағыл.).
- Oliver Elbs, Neuro-Esthetics: Mapological foundations and applications (Map 2003), (Munich 2005)
- Klopf, Harry (June 1975). "A comparison of natural and artificial intelligence". ACM SIGART Bulletin (52): 11–13. :10.1145/1045236.1045237. 0163-5719.
- "Theoretical Foundations to Guide Mindfulness Meditation: A Path to Wisdom". Current Psychology 38 (3): 627–646. Jun 2017. :10.1007/s12144-017-9631-7. http://mindrxiv.org/mfs63/.
- Karunamuni N.D. (May 2015). "The Five-Aggregate Model of the Mind". SAGE Open 5 (2): 215824401558386. :10.1177/2158244015583860.
- 1. Introduction // Philosophy of Mind — Second. — Boulder: Westview Press.
- Mind // The Oxford Companion to Philosophy — Oxford University Press.
- mind, problems of the philosophy of // The Oxford Companion to Philosophy — Oxford University Press.
- Philosophy of mind (ағыл.).
- Ned Block: "On a Confusion about a Function of Consciousness" in: The Behavioral and Brain Sciences, 1995.
- Mind (ағыл.).
- Rationalism vs. Empiricism. Metaphysics Research Lab, Stanford University (2017).
- Mangan, Bruce (2001). "Sensation's Ghost: The Nonsensory Fringe of Consciousness". Psyche: An Interdisciplinary Journal of Research on Consciousness 7. https://philpapers.org/rec/MANSGT. Retrieved 3 June 2021.
- Mangan, Bruce (2001). "Sensation's Ghost: The Nonsensory Fringe of Consciousness". Psyche: An Interdisciplinary Journal of Research on Consciousness 7. https://philpapers.org/rec/MANSGT. Retrieved 3 June 2021.
- Overgaard, Morten (2018-09-19). "Phenomenal consciousness and cognitive access". Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences 373 (1755): 20170353. :10.1098/rstb.2017.0353. 6074085. 30061466.
- The Neuroscience of Consciousness: 1.3 Access Consciousness and Phenomenal Consciousness. Metaphysics Research Lab, Stanford University (2018).
- Stephens, Lynn (1988). "Unconscious Sensations". Topoi 7 (1): 5–10. :10.1007/BF00776204. https://philpapers.org/rec/STEUS.
- Gligorov, Nada (2008). "Unconscious Pain". American Journal of Bioethics 8 (9): 27–28. :10.1080/15265160802318246. 18853379. https://philpapers.org/rec/GLIUP.
- Pernu, Tuomas K. (2017). "The Five Marks of the Mental" (in English). Frontiers in Psychology 8: 1084. :10.3389/fpsyg.2017.01084. 1664-1078. 5500963. 28736537.
- Phenomenal Intentionality. Metaphysics Research Lab, Stanford University (2019).
- Strandberg, Caj (2012). "Expressivism and Dispositional Desires: 2. a distinction in mind". American Philosophical Quarterly 49 (1): 81–91. https://philpapers.org/rec/STREAD.
- Belief. Metaphysics Research Lab, Stanford University (2019).
- Bartlett, Gary (2018). "Occurrent States". Canadian Journal of Philosophy 48 (1): 1–17. :10.1080/00455091.2017.1323531. https://philpapers.org/rec/BAROS-4. Retrieved 3 April 2021.
- Frise, Matthew (2018). "Eliminating the Problem of Stored Beliefs". American Philosophical Quarterly 55 (1): 63–79. https://philpapers.org/rec/FRIETP-3. Retrieved 3 April 2021.
- Desire. Metaphysics Research Lab, Stanford University (2020).
- Nolfi, Kate (2015). "Which Mental States Are Rationally Evaluable, And Why?". Philosophical Issues 25 (1): 41–63. :10.1111/phis.12051. https://philpapers.org/rec/NOLWMS.
- Introduction: Aspects of Rationality // The Oxford Handbook of Rationality — Oxford University Press.
- Rationality: Coherence and Structure // Rationality, Rules, and Structure — Springer Netherlands. — P. 1–16. — ISBN 978-94-015-9616-9.
- Kiesewetter, Benjamin (2020). "Rationality as Reasons-Responsiveness". Australasian Philosophical Review 4 (4): 332–342. :10.1080/24740500.2021.1964239. https://philpapers.org/rec/KIERAR-2.
- The Architecture of Reason: The Structure and Substance of Rationality — Oxford University Press. — P. 19, 34.
- Zynda, Lyle (1996). "Coherence as an Ideal of Rationality". Synthese 109 (2): 175–216. :10.1007/BF00413767. 0039-7857. 20117566. https://www.jstor.org/stable/20117566.
- "Narrow Mental Content". Stanford Encyclopedia of Philosophy. http://plato.stanford.edu/entries/content-narrow/. Retrieved 7 September 2015.
- Whishaw Bryan Kolb, Ian Q. An Introduction to Brain and Behavior — 3rd. — New York: Worth Publishers, 2010. — P. 72. — ISBN 978-0-7167-7691-8.
- Sherwood Lauralee Fundamentals of Human Physiology — 4th. — Belmont, CA: Brooks/Cole Cengage Learning, 2011. — P. 91. — ISBN 978-0-8400-6225-3.
- Patricia Smith Churchland, Neurophilosophy: toward a unified science of the mind-brain, MIT Press, 1989
- Hart, W.D. (1997): ‘Dualism’, pp. 265–267 in S. Guttenplan (ed.), A Companion to the Philosophy of Mind, Blackwell
- A.R. Lacey, A Dictionary of Philosophy, 1996
- Neurophilosophy, Ch. 6
- Descartes, Description of the human body
- Boake and Diller, 2005
- Neurophilosophy, Ch. 8
- Harnad, S.R., Steklis, H.D., & Lancaster, J.E. (1976). "Origins and evolution of language and speech". Annals of the New York Academy of Sciences 280 (1): 1–2. Bibcode 1976NYASA.280....1H. :10.1111/j.1749-6632.1976.tb25462.x.
- Social Brain Hypothesis. Басты дереккөзінен мұрағатталған 13 шілде 2015.
- Miller The Mating Mind — 2008. — ISBN 978-0-8058-5749-8.
- Flinn, M.V., Geary, D.C., & Ward, C.V. (2005). Ecological dominance, social competition, and coalitionary arms races: Why humans evolved extraordinary intelligence.
- Dewar, C.S; Psych, M.R.C (May 1, 2004). "Enhanced nutrition of offspring as a crucial factor for the evolution of intelligence on land". Medical Hypotheses 62 (5): 802–807. :10.1016/j.mehy.2003.11.031. 15082111. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0306987704000416.
- Kim J. Problems in the Philosophy of Mind. Oxford Companion to Philosophy / Honderich, Ted — Oxford: , 1995. — ISBN 978-0-19-866132-0.
- James M.R. Delgado Physical control of the mind; towards a psycho civilized society — Toronto: Fitzhenry & Whiteside Limited, 1969. — P. 25.
- Plato Phaedo — Clarendon Press, 1995.
- Robinson, H. (1983): ‘Aristotelian dualism’, Oxford Studies in Ancient Philosophy 1, 123–44.
- Nussbaum, M.C. (1984): ‘Aristotelian dualism’, Oxford Studies in Ancient Philosophy, 2, 197–207.
- Nussbaum, M.C. and Rorty, A.O. (1992): Essays on Aristotle's De Anima, Clarendon Press, Oxford.
- Sri Swami Sivananda Sankhya:Hindu philosophy: The Sankhya.
- Descartes, René Discourse on Method and Meditations on First Philosophy — Hacket Publishing Company, 1998. — ISBN 978-0-87220-421-8.
- Hart, W.D. (1996) "Dualism", in Samuel Guttenplan (org) A Companion to the Philosophy of Mind, Blackwell, Oxford, 265–267.
- Hubert Dreyfus, "Critique of Descartes I" (recorded lecture), University of California at Berkeley, September 18, 2007.
- Dennett, Daniel Consciousness Explained — Boston, Massachusetts: Little Brown, 1991. — ISBN 978-0-316-18065-8.
- Skinner, B.F. About Behaviorism 1974, pp. 74–75
- Skinner, B.F. About Behaviorism, Chapter 7: Thinking
- A thesis against which advanced a considerable polemic.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Sana agylsh mind ozine katysty kez kelgen nәrsege bagyttalyp ony kajta bejnelej alatyn oz ozine ajkyn mentaldy fenomenderdi mental phenomena әjgilejtin tүrli kabiletter kesheni Bul kabiletterge ojlau kiyal zhady erik zhәne sezim katarlylar zhatady Olar tүjsinu auyrsynu tәzhiribesi senim niet zhәne emociya sekildi tүrli ruhani fenomenderdi әjgilejdi Adam sanasynyn bolzhaldy bejnesi Mentaldy fenomenderdin tүrli kabattagy ozara bajlanysty әrtүrli klassifikaciyalary usynyldy Әdette olar sezimdik bolzhamdyk niettenulik intentional ar namystyk zhәne kezdejsok boluyna oraj tүrli toptarga zhikteledi Sana dәstүrli mәdenietterde erekshe substanciya retinde tүsindirildi degenmen kazirgi zaman perspektivasy kobinese sanany adam men zhogary dengejli zhanuarlarga tәn ishki kasiet zhәne kabilet retinde karastyrady Sana problemasyndagy ozekti saual retinde adamnan baska bolmystyn sanasy bar ma zhәne dene men sananyn bajlanysy kalaj bolady katarlylardy ajtuga bolady Al olarga berilgen adami anyktama adam tandauyna үlken әser etedi Sana nemese dil әdette adam denesine materiyaga nemese fizikalyk zatka salystkaramaly ajtylady Bul salystyrmalyktyn tabigaty әsirese sana men mi arasyndagy bajlanys mәselesi tarihtagy әjgili pikirtalas tүjini bolgan dep atalady Dәstүrli kozkarastar negizinen zerdeni bejfizikalyk dep sanajtyn dualizmge nemese idealizmge kobirek negizdeledi Zamanaui kozkarastar kobinese fizikalizmge nemese funkcionalizmge negizdeledi olar bojynsha sana mimen karajlas nәrse nemese sanany nejrondar belsendiligi sekildi fizikalyk kubylystarga redukciyalauga bolady Degenmen dualizm men idealizmnin zhaktaushylary әli de kop Kelesi bir surak kandaj tүrdegi bolmys sanaga kabiletti ekenine katysty Mysaly sana tek adamga gana tәn be Kejbir nemese barlyk zhanuarlarda nemese barsha tirshilik tүrlerinde tegis sana bola ma Sana mүlde katan tүrde anyktalatyn sipattama ma Sana kejbir adam zhasagan mashinalardyn da kasieti me tb Әrtүrli mәdeni zhәne dini dәstүrler zerdenin әrtүrli tuzhyrymdamalaryn zhii pajdalanady әri tүrli katysty suraktarga әrtүrli zhauap beredi Kejbireuler Sanany tek adamdarga gana tәn kasiet dep sanasa baskalary ony zhansyz zattarga hajuanattarga zhәne de ortak kasiet dep sanajdy mysaly panpsihizm zhәne animizm frenologiyalyk Birtүrli psevdogylym boluyna karamastan frenologiya әdette zerde funkciyalaryn midyn belgili bir bolikterimen bajlanystyruga algash әreket zhasagan ilim Өte ezhelgi zhazylgan bolzhamdardyn kejbireuleri mysaly Zoroastr Budda Platon Aristotel zhәne ozge de ezhelgi Grek үndi kejinirek Shygystyk zhәne ortagasyr Europa filosoftary ilimderinde sanany kobinese zhan nemese ruhpen birdej etip sipattap de kosmologiyalyk zhәne tәrtipke de katysty teoriyalarmen bajlanystyrady Frejd pen Dzhejms sekildi psihologtar zhәne Tyuring sekildi kompyuter galymdary sana tabigaty turaly ykpaldy teoriyalar zhasady Zhasandy intellekt salasy bejbiologiyalyk zerde mүmkindigin karastyrdy Zhasandy intellekt salasy kibernetikamen zhәne akparat teoriyasymen tygyz bajlanysy boldy ol bejbiologiyalyk mashinalar arkyly akparat ondeudin adam sanasyndagy fenomendermen salystyrmasyn zhәne ozgesheligin tүsinuge komektesedi Sana kejde tүjsiktik әserler men mentaldy fenomender tosyn ozgerip turatyn retinde de sipattalady Anyktamasy Sana kurylu үstinde degen belgisoz yagni bul degen sana katyp kalgan birzhola kalyptaskan nәrse emes ol әrkashan zhana үzdiksiz kajta kurylatyn zhasalatyn kurastyrylatyn bejne bir salynyp zhatkan kurylys sekildi dinamikaly zhәne zhanarymdy nәrse degen magynany angartatyn soz tirkesi Sana kobinese sezim tүjsinu ojlau pajymdau zhady senim emociya zhәne motivaciya sekildi ruhani fenomenderde әjgilenetin kabilet retinde tүsiniledi Sana nemese dil әdette denege materiyaga nemese zatka salystyrmaly ajtylady Bul salystyrmalyktyn ozegi intuiciya bolyp onyn ereksheligi zharatylystanu gylymdary materialdyk galamdy sipattagan kezde anyktagan tүrli erekshelikterge үjlespejdi nemese ondaj ereksheligi bolmajdy Dәstүrli dominantty sbustancialist kozkaras Rene Dekartpen bajlanysty ol bojynsha sana degenimiz tәuelsiz ojlau substanciyasy Birak kazirgizaman filosofiyasy sanany substanciya retinde emes adamdar men zhogary dengejli zhanuarlarga tәn kasietter men kabiletter retinde tanidy Sananyn nemese dildin mentality nakty tabigaty zhajynda әrtүrli bәsekeles anyktamalar usynylgan Tanym negizindegi anyktama nemese Epistemologiyalyk anyktama sananyn syrtky obekttin midagy elesin gana emes subektke tәn tүrli ishki konil kүjlerdi de tanymdyk kabyldau ekendigi syndy ereksheligine nazar audarady Tanymdyk kabyldau Tikelej Zhekelik zhәne Mүltiksiz dep sipattalady Tikelej kabyldau sananyn bejtuzhyrymdyk tanu ekenine karatylady Eger bireu auyrsa ol ozinin auyru sezimin tikelej seze alady osy үshin ol dene mүshesindegi ozgeristerden tuzhyrymdap shygaryp zhүrmejdi Degenmen adam sezinu arkyly agash nemese mysyk sekildi syrtky obektiler turaly da bejtuzhyrymdyk bilim kalyptastyra alady ol agashty ne mysykty birden koredi eshkashan ony koruin tuzhyrymdap shygarmajdy demek bul kriterijdi tәptishtep karau kerek Sananyn tүrli әleumettik syrtky faktilerden tagy bir manyzdy ajyrmashylygy onyn Zhekelik kabyldau boluy Mysaly kulagan gash adamnyn ayagyn zhanshyp ketse zhәbirlenushinin auyrsynuy ekinshi bir adam үshin mүlde zhabyk zheke ozilik sezim gana bolady auyrsynudy ol tek ozi gana sezine alady al onyn kasyndagy adamnyn ony angaruy tek zhәbirlenushinin ajgajlauy tүrinin buzyluy sekildi kinalgan korinisterden tuzhyrymdap shygaru gana bolady birak ol eshkashan zhany kinalushynyn tegi kalaj kinalganyn tike seze almajdy Dәstүrli tanym bojynsha bizde oz psihikalyk kүjlerimiz turaly mүltiksiz bilu bar yagni olar esh katesiz kalaj bolsa dәl solaj bilinedi Mysaly bireudin alakany kyshysa ol bul sezimnin shynymen bolyp zhatkany turaly katelesui mүmkin emes degen soz Adam әdette tek mentalsyz sebepter turaly katelesui mүmkin mysaly bul kyshu zhәndiktin shaguynan ba әlde infekciyadan ba әlde baska sebebi bar ma zertteuine tura keledi Degenmen Mүltiksizdik turaly mәlimdemelerge әrtүrli karsy mysaldar da usynyldy sondyktan bul kriterij kazirgi zamangy filosofiyada tolyk kabyldanbajdy Epistemologiyalyk anyktama nemese tanymdyk anyktama negizinen sanaly kүjlerge kobirek nazar audarady birak bejsanalyk kүjlerdi zhokka shygarady Mysaly repressiyalangan ansardy tanymdyk turgydan anyktau ote kiyn Zerde Consciousness negizindegi anyktama zerdenin sanaly sipatyna ajyryksha nazar audaryp bejsana fenomenin de zerdenin bir belgisi retinde karastyrady Intencionaldyk anyktama bojynsha obekitke zhәne zattar men kubylystardy bejneleu kuaty mentaldylyk belgisi bolyp tabylady Biheviorizm anyktamasy bojynsha subektte sananyn bar zhogy onyn syrtky yntalandyruga zhauap retinde kandaj kylyk zhasajtynyna bajlanysty bolady Al funkcionalizm anyktamasy mentaldy kүjlerdi olardyn sebeptik roli men әseri turgysynan anyktajdy Sana formalaryBas kontury ishinde kozdin sureti bar ojlaudy angarudy midyn ishinde korudi sipattaganMentaldy kabiletter Ken magynada ajtkanda mentaldy kabiletter bul sananyn tүrli funkciyalary yagni sana ne istej alatyny agylsh Thought bul adamdardyn oz kazhetsinuine kyzyguyna nysanasyna uәdesine zhosparyna maksatyna ansaryna saj dүniedegi nәrselerdi olardyn manyzy bojynsha tanuy әjgileui zhәne tүsindirui syndy mentaldy belsendiligi Ojlanu negizinen yryksyz tүrde bastaluy zhәne zhalgasuy mүmkin ol tabigi avtomatty auyspaly erkin sipatta bolady onda koyu emociyalyk erekshelik bolady Ojlanu mәlim ideyalar men derekterdin simvoldy nemese semiotikaly mәni men magynasyna saj zhүrisedi sojtip biz ugym kalyptastyramyz tүrli mәseleni sheshuge avtomatty әzirlenemiz logikalyk pajymdau zhasauga sheshim shygaruga dejin damimyz Ojlau agylsh thinking adamdagy tanymdyk kognitivti zhogary kyzmet retinde sipattalady әdette tanym psihologiyasynyn manyzdy bir salasy osy ojlau procesin analizdeumen ajnalysady Ojlanuga salystyrganda Ojlau maksatty arnajy belsendi tүrde zhүredi suraktarmen zhumys zhasajdy ojlau processi mengeriledi baskarylady bagyttalady retteledi tүzetilip zhetildirilip otyrady Ojlau әsirese kural zhasau zhәne koldanu sebep pen saldardy zhyga tanu manyzdy belgilerdi angaru tәzhiribe kimyldyn ozgeshe kontekstin ugynu men ajkyndau magynaly tүrde dүnie omir mәselelerine zhauap beru kabiletterimizben tygyz sәjkesken bolady Zhady agylsh Memory bul bilimdi akparatty nemese tәzhiribeni saktau salu zhәne kejinnen kajta eske tүsiru kabileti Zhady filosofiya dәstүrinde turakty takyryp bolganymen HIH g dyn sony men HH g dyn basynda Tanym psihologiyasy paradigmalarynda zhadyny zertteu arnajy pәn retinde tynnan korinis tapty Songy onzhyldykta ol Tanym nejrogylymy dep atalatyn zhana gylym salasynyn manyzdy tүjinine ajnalyp tanym psihologiyasy men nejrogylymdy bajlanystyrdy Қiyal agylsh Imagination bul sanada oyatylgan nemese kozdatylgan zhana kүj әserli bejneler ozgeshe ideyalar men kvalialar agyny Ol tike passiv tәzhiribe bojynsha emes erkin subektivti belsendilik bojynsha tabigi kalyptasady Bul ugym psihologiyada arnajy tүrde obektten sezilgen әuelgi sezinulerdi sanada zhangyrtu procesi retinde koldanylgan Terminnin bulaj koldanyluy kүndelik sojleu tilindegi magynaga kajshy bolgandyktan kejbir psihologtar bul procesti bejneleu imaging keskindeu imagery nemese kiyaldy osiruge productive salystyrmaly kiyaldy orbitu reproductive dep sipattaudy zhon sanady Қiyaldagy nәrseler sana kozimen korilgen dep ajtylady Қiyaldyn koptegen praktikalyk funkciyalary arasynda myna kabiletterdi atap korsetuge bolady mүmkin bolatyn bolashakty nemese tarihty zhobalau nәrselerdi ozgeshe perspektivamen koru nәrselerdi sezinu tәsilin ozgertu әsirese anyska respond saj sheshim shygaru nemese kiyaldagyny naktylau zhәne ozgertu tb Zerde agylsh Consciousness әdette subektivtilik sezimtaldyk zhәne adamnyn ozi men korshagan ortasy arasyndagy bajlanysty sezinu kabileti sekildi kasietterdi kamtityn sana aspektisi bolyp ol әdette mәlim sәttegi sananyn arnajy tүrdegi oz ozine ajkyndylygyn oz ozin sezingen tүjsingen angargan ugyngan tүsingen kүjin bildiredi Bul sana filosofiyasy psihologiya nevrologiya zhәne tүrli zertteulerinin manyzdy takyryby Kejbir filosoftar zerdeni subektivti tәzhiribenin ozi bolyp tabylatyn fenomenaldy zerdege zhatkyzady ol midagy ondeu zhүjesinin akparattaryna zhalpy kolzhetimdilikti bildiredi Fenomenaldy sananyn koptegen tәzhiribelik kasietteri barr olar kvalia dep atalady Fenomenaldy zerde әdette birdenenin ozi turaly nemese birdenenin ereksheligi turaly zerde bolyp ol sana filosofiyasynda intencionaldyk niettilik dep atalady Sananyn zhiktelisi Sananyn modaldy modeli Sensorly engizu Sensory input Sensorly zhady Sensory memory niettenu arkyly zhәne zhattygu arkyly zhumys zhadysy yagni mezettik zhady Working memory shygaru output nemese zhattygu arkyly uzak merzimdi zhady kodtalu kajtalanysy Sana kabiletteri tudyratyn mentaldy fenomender tүrli erekshelikter bojynsha zhikteledi Negizgi zhiktelu mentaldy fenomenderdi olardyn sezimdik sapalyk bolzhamdyk niettik sanalylyk ugymdyk kezdejsoktyk nemese akyldyk boluyna karaj anyktau Kejbir mentaldy fenomender mysaly sezinu nemese denelik angaru әdette sezimdik yagni tүjsikke sense negizdelgen Bul fenomender tәzhiribeshil empirikterdi ajyryksha kyzyktyrady olar syrtky әlem turaly bizdin zhalgyz bilim kozimiz sol dep eseptejdi They are contrasted with non sensory phenomena like thoughts or beliefs which do not involve sense impressions Sezimdik әserlerdi kamtymajtyn ojlau nemese senu sekildi bejsezimdik kubylystarmen salystyrylady Sezimdik kүjler sapalyk kүjlermen de tygyz bajlanysty bolady olar kvaliyaga ie yagni sezimdik kүjde bolu kandaj bolatyny subektivti elestetiledi Mentaldy kүjlerdin tagy bir manyzdy zhiktelisi olardyn nemese bejsanalyk tүrlerinde korinedi Kobinese eki tүrli zerde kүji ajkyn azhyratylady fenomendi sana zhәne kabyldau sanasy Fenomendi sana nakty tәzhiribeni bildiredi Zhalpy kozkaras bojynsha kejbir sana kүjleri mysaly sezim nemese auyrsynu sekildi konil kүjler mindetti tүrde fenomendi sanamen bajlanysty bolady al baskalary mysaly senu men ansar sekildi konil kүjler fenomendi sana bolsa da bolmasa da bola beredi Kejbir kozkarastar bojynsha sanaly mentaldy konil kүjler negizdik bolsa al bejsanaly konil kүjler fenomenaldy sanada tuyndagan zhagdajda gana mentaldy bolyp sanalady Al kabyldau sanasy kerisinshe kol zhetkiziletin mentaldy konil kүjlerdi bildiredi olar pajymdau men kimyldy bagyttau үshin kol zhetimdi akparatty alyp zhүredi Bul ugym kezdejsok pajda bolatyn mentaldy kүjlermen tygyz bajlanysty olar zhaj gana kol zhetimdi gana emes sonymen birge iesinin sanasyndagy kezektegi belsendi sezim tүjsikter Barlyk fenomendik sanaly mental kүjler kezdejsok pajda bolady birak bizdin kimylymyzga әser etetin tunshykkan ansarlar bejsanaly zhagdajda boluy mүmkin Mental fenomender eger olar zhetkilikti dәjekke kurylsa akyl normalaryna bagynsa onda ol akyldy racional bolady Al bejakyldy irracional mental fenomender bul normalardy buzady Degenmen barlyk mental fenomender akylga bagalana bermejdi kejbireuleri bejakyldy bolsa keji akylsyz arational bolyp yagni akyl ayasynan tyskary omir sүredi Olarga yntygu mәngireu nemese ashygu sekildiler zhatady al senimder men niettenuler akyldy bagalau zhүjesinin paradigmalyk mysaldary bolyp tabylady Kejbireuler akyldy tek әrtүrli mentaldy kүjlerdin ozara bajlanysyn rettejtin kurylymdyk erezhelerge bajlanysty dep sanajdy al baskalary negizdi tүrde durys anys kajtaru turgysynan akyldy sipattajdy Sananyn mazmundary Sananyn mazmuny yagni kokejdegi mentaldy mazmundar sananyn ishinde dep esepteletin mental procester men kabiletter arkyly kalyptaskan zhәne baskarylatyn elementter Mysaly tүrli tүsinikter estelikter ugymdar emociyalar sezinuler tүjsinuler zhәne nietter adamnyn ozine ajkyn bolu sipatymen mentaldy mazmundar bolyp tabylady Mentaldy mazmundarga katysty filosofiyalyk teoriyalardan internalizm eksternalizm zhәne intencionaldyk katarlylardy atap korsetuge bolady darvindik evolyuciyamen belgili bir uksastykka negizdelgen mentaldy mazmun teoriyasy bolyp ony 1980 zhyldary pen usyngan bolatyn Ol mәdeni degenimiz bejne genge uksas mәlim bir nemese koptegen daralyktar sanasynda ornalaskan ideya senim kylyk үlgisi tb bolyp ol ozin bir sanadan ekinshi sanada kajtalap zhana koshirme zhasaj alady Osylajsha әuelde bir daralyktyn kelesinin senim kalyptastyruyna әseri retinde tanylgan nәrse memetikada oz ozin zhangyrtushy mem retinde karastyrylady Mimen bajlanysyAdam miyTolyk makalasy Tanym nejrogylymy Zhanuarlarda mi nemese encefalon encephalon grekshe bastyn ishindegi degen magynada ortalyk zhүjke zhүjesinin ojlauga zhauapty baskaru ortalygy Zhanuarlardyn kopshiliginde mi basta ornalaskan әri bas sүjekpen korgalgan bolady koru sezimi estu sezimi tepe tendik sezimi dәm zhәne iis sezimi apparattaryna zhakyn ornalaskan Barlyk omyrtkalylardyn miy bolganymen omyrtkasyzdardyn kopshiliginde ortalyktandyrylgan mi nemese zheke ganglijlerdin zhinaktary bar Gubkalar sekildi algashky zhanuarlardyn miy mүldem bolmajdy Mi ote kүrdeli boluy mүmkin Mysaly adam miynda shamamen 86 milliard nejron bar olardyn әrbireui 10 000 daj ozgelerimen tutasady Mi men sananyn ozara bajlanysyn tүsinu atalmysh filosofiya tarihyndagy kiyn zhәne ozekti mәselelerdin biri esepteledi Osynau mәselege berilgen zhauapka katysty үsh negizgi filosofiyalyk mektep kalyptaskan dualizm materializm zhәne idealizm Dualizm sananyn midan tәuelsiz omir sүretinin onymen katar parellel ekenin dәriptese al materializm mentaldy fenomenderdin nejrondy fenomendermen birdej ekenin yagni sana degenimiz nejrondar belsendiligi ekenin dәriptejdi al idealizm tek mentaldy fenomender gana shyn ekenin al fizikalyk shyndyktar sananyn arkasynda rastalyp kana kojmaj sana negizinde ras bar bolatynyn ajtady Tarihtar bojy talaj filosoftar tanym midyn ulpasy yagni nejrondar men sinapster sekildi fizikalyk substanciya arkyly zhүzege asuy mүlde mүmkin emes dep eseptep keldi Sana mi katynasy turaly zhintikti ojlagan Dekart reflekster men baska da karapajym kylyktardy tүsindiru mүmkin dep eseptese de birak kүrdeli ojlaudy әsirese tildi tek fizikalyk miga silteme zhasau arkyly tүsindiruge bolatynyna senbedi Fizikalyk mi men sana arasyndagy negizgi bajlanystyn en tike gylymi dәleli retinde midagy fizikalyk ozgeristerdin sanaga tigizetin әserin ajtuga bolady mysaly nemese esirtki sekildi koldanu sekildiler Filosof ajtuynsha dәri men sananyn әserlesui mi men sana arasyndagy tygyz bajlanysty әjgilejdi Filosofiyalyk suraktardan baska sana men midyn katynasy birkatar gylymi saualdar tugyzady olardyn arasynda sana әreketi men mi kyzmeti arasyndagy nakty bajlanysty tүsinu dәrilerdin tanymga әser etuinin nakty mehanizmderin ugynu sondaj ak ZNS Neural correlates of consciousness mәselesi Sana kalaj midan pajda bolatynyn tүsindiruge arnalgan teoriyalyk tәsilder retinde Computational theory of mind zhәne katarlylardy atap korsetuge bolady kezindegi Һomo Sapienster filogenezinin үlgisi Koldenen osi geografiyalyk oryndy bildiredi tik osi myndagan zhyldar buryngy uakytty bildiredi Һomo Hejdelberg әdette Һomo Neandertal zhәne Һomo Sapienster bolyp bolinedi Һomo Sapiensterdin 200 mynzhyldan kejin keneyuimen neandertaldyktar denisovandar zhәne baska da anyktalmagan arhaikalyk afrikalyk Gominidter kajtadan Һomo Sapiens tukymdastygyna kosyldy Sonymen katar munda kazirgi afrikalyk populyaciyalardagy kosylu okigalary korsetilgen EvolyuciyasyAdam sanasynyn evolyuciyasy evolyuciyasyna zhәne bajlanysty adam intellektinin kalaj damyganyn sipattajtyn birneshe teoriyalarga silteme zhasajdy Shamamen 7 million zhyldy kamtityn hronologiyasy 7 mln zhyl buryngy Pan tukymdasynyn bolinuinen tartyp 50 000 zhyl buryngy ieleri pajda bolganyna dejin algashky kezendi bastan keshirdi Osy uakytzhelisinde algashky 3 million zhyl katysty bolsa kelesi 2 milliony Avstralopitekterge katysty bolgan al songy 2 million zhyl kazirgi akyldy adamdardyn argy tegi delingen shynajy tүrlerinin paleolit tarihyn kamtidy Adamga salystyrganda onsha zhetilgen bolmasa da empatiya zhanaza ritual zhәne simvoldar men pajdalanu siyakty adam intellektinin koptegen kasietteri Gominidterde korinis taba bastagan Intellekttin kenetten pajda boluy nemese zhaktaushylar zhәne zhaktaushylar arasynda pikirtalas bar Intellekt evolyuciyasynyn teoriyalaryna mynalar zhatady әleumettik mi gipotezasy zhynystyk tandau gipotezasy adam evolyuciyasyndagy zhynystyk tandau irikteu iriktelu sekildilerge katysty Ekologiyalyk үstemdik әleumettik bәsekelestik EDSC Mark V Flinn Devid Si Giri zhәne Kerol V Uord negizinen Richard D Aleksandrdyn zhumysyna negizdelgen Zhaksy densaulyk pen auruga karsylyk signaly retindegi intellekt ideyasy teoriyasy ol bojynsha topka klanga tajpaga nemese negizgi halykka pajda әkeletin agza sipattamalary tulgalyk kemshilikterge karamastan dami alady dep eseptejdi Intellekt tamaktanuga sol arkyly mәrtebege bajlanysty degen tүsinik Zhogary IQ әdette adamnyn tamaktanu dengeji zhogary fizikalyk zhәne әleumettik ortadan shykkany zhәne omir sүretini turaly akpar bolady kerisi kerisinshe bolady Filosofiyadagy sana problemasy asa ykpaldy sana filosoftarynyn biri bagytyn zhaktaushy Berkli 2002 Tolyk makalasy Sana filosofiyasy Sana filosofiyasy filosofiyanyn negizgi bir tarmagy bolyp ol sana tabigatyn zerdeni zhәne solardyn fizikalyk denemen bajlanysyn zerttejdi Sana dene problemasy yagni sananyn adam denesimen bajlanysy әdette sana filosofiyasynyn ozekti mәselesi issue retinde karastyrylady degenmen sana tabigatynyn fizikalyk denege katysy zhok baska mәseleleri de bar bylaj dep zhazady Kezektegi tanymal koldanystarda zhan men sana anyk azhyratylmagan әri kej adamdar әli de sanaly ne sanasyz tүrde zhandy sondaj ak sanany denege enui men ketui mүmkin tәuelsiz shyndyk retinde sezinedi Dualizm men monizm sana dene problemasyn sheshuge talpynatyn eki negizgi ojzheli Dualizm bul sana men denenin bir birinen kandaj da bir zholmen bolek ornalasuy Ony Platonnan Aristotelden zhәne Үndi filosofiyasynyn zhәne Joga mektepterinen izdeuge bolady Degenmen ony 17 gasyrda Rene Dekart zhүjeli tuzhyrymdagan sanany derbes omir sүretin substanciya dep eseptejdi al Kejde kasiettik dualister delinedi sanany midan tuyndajtyn birak midyn ozine redukciyalauga kelmejtin tәuelsiz kasietter zhiyntygy birak erekshe derbes substanciya emes dep eseptejdi This is because the nature of subjective qualitative experience is incoherent in terms of or semantically incommensurable with the concept of substances that bear properties This is a fundamentally ontological argument 96 20 g filosofy Martin Hajdegger sanany subektivti tәzhiribe men әreketti derbes ozgeshe dep eseptesek te eseptemesek te bәribir ony Rene Dekart sekildi mәlim kasietterge ie substanciya dep tүsinu mүmkin emes degen tezisti usyndy Өjtkeni subektivti sapalyk tәzhiribenin tabigaty mәlim kasietke ie substanciya magynasyna үjlespejdi tipti salystyruga da kelmejdi Bul irgeli ontologiyanyn argumenti Breaking the Spell kitabynyn avtory Veneciya 2006 ajnalysatyn ojynsha sana dep atalatyn bayandaushy ortalyk zhok esesine sensorlyk kiris pen shygys endiru men shygaru zhiyntygy bar әrtүrli bagdarlamalar parallel zhүrisedi Psiholog B F Skinnerdin ojynsha sana degenimiz zejinnin әreket ortasy bojynsha zhasajtyn tүsindiru fantastikasy ol sanany kara zhәshik dep sanady zhәne mentaldy processterdi zhasyryn sojleu әreketinin formalary retinde zhaksyrak tүsinuge bolady dep ojlady The Conscious Mind 1996 zhәne Reality Virtual Worlds and the Problems of Philosophy 2022 kitaptarynyn avtory David Chalmers Alan Tyuring zhyldyk is sharasy minberinde Manila 27 nauryz 2012 zh Filosof David Chalmers bojynsha baskalardyn miynyn ishine enu onyn adami kүjin bakylau mүmkin emes sondyktan sana men zerdeni үshinshi zhak bojynsha Ol Olar degen formada ajkyndau onimdi emes sanany әsirese zerdeni tanuda birinshi zhak Men formasynda kazhet birak birinshi adamnyn kozkarasy kazhet dep sanajdy Birinshi zhak perspektivasy sananyn midan bolek nәrse retinde tuzhyrymdau kerek ekenin ap anyk korsetip turypty Sondaj ak sana bir sәtten kelesi sәtke auysyp korinushi retinde sipattalady yagni mәlim oj sәti agyn sekildi sezimdik әserler men mentaldy fenomenderdin үzdiksiz ozgerui men auysuynan kuralady DerekkozderMind agyl mind American Heritage Dictionary of the English Language Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company mind Collins English Dictionary HarperCollins Publishers Clark Andy Mindware 198 Madison Avenue New York 10016 Oxford University Press 2014 P 14 254 256 ISBN 978 0 19 982815 9 Smart J J C The Mind Brain Identity Theory The Stanford Encyclopedia of Philosophy Fall 2011 Edition Edward N Zalta ed 1 What is mind brain identity theory Definition from WhatIs com agyl Oliver Elbs Neuro Esthetics Mapological foundations and applications Map 2003 Munich 2005 Klopf Harry June 1975 A comparison of natural and artificial intelligence ACM SIGART Bulletin 52 11 13 10 1145 1045236 1045237 0163 5719 Theoretical Foundations to Guide Mindfulness Meditation A Path to Wisdom Current Psychology 38 3 627 646 Jun 2017 10 1007 s12144 017 9631 7 http mindrxiv org mfs63 Karunamuni N D May 2015 The Five Aggregate Model of the Mind SAGE Open 5 2 215824401558386 10 1177 2158244015583860 1 Introduction Philosophy of Mind Second Boulder Westview Press Mind The Oxford Companion to Philosophy Oxford University Press mind problems of the philosophy of The Oxford Companion to Philosophy Oxford University Press Philosophy of mind agyl Ned Block On a Confusion about a Function of Consciousness in The Behavioral and Brain Sciences 1995 Mind agyl Rationalism vs Empiricism Metaphysics Research Lab Stanford University 2017 Mangan Bruce 2001 Sensation s Ghost The Nonsensory Fringe of Consciousness Psyche An Interdisciplinary Journal of Research on Consciousness 7 https philpapers org rec MANSGT Retrieved 3 June 2021 Mangan Bruce 2001 Sensation s Ghost The Nonsensory Fringe of Consciousness Psyche An Interdisciplinary Journal of Research on Consciousness 7 https philpapers org rec MANSGT Retrieved 3 June 2021 Overgaard Morten 2018 09 19 Phenomenal consciousness and cognitive access Philosophical Transactions of the Royal Society B Biological Sciences 373 1755 20170353 10 1098 rstb 2017 0353 6074085 30061466 The Neuroscience of Consciousness 1 3 Access Consciousness and Phenomenal Consciousness Metaphysics Research Lab Stanford University 2018 Stephens Lynn 1988 Unconscious Sensations Topoi 7 1 5 10 10 1007 BF00776204 https philpapers org rec STEUS Gligorov Nada 2008 Unconscious Pain American Journal of Bioethics 8 9 27 28 10 1080 15265160802318246 18853379 https philpapers org rec GLIUP Pernu Tuomas K 2017 The Five Marks of the Mental in English Frontiers in Psychology 8 1084 10 3389 fpsyg 2017 01084 1664 1078 5500963 28736537 Phenomenal Intentionality Metaphysics Research Lab Stanford University 2019 Strandberg Caj 2012 Expressivism and Dispositional Desires 2 a distinction in mind American Philosophical Quarterly 49 1 81 91 https philpapers org rec STREAD Belief Metaphysics Research Lab Stanford University 2019 Bartlett Gary 2018 Occurrent States Canadian Journal of Philosophy 48 1 1 17 10 1080 00455091 2017 1323531 https philpapers org rec BAROS 4 Retrieved 3 April 2021 Frise Matthew 2018 Eliminating the Problem of Stored Beliefs American Philosophical Quarterly 55 1 63 79 https philpapers org rec FRIETP 3 Retrieved 3 April 2021 Desire Metaphysics Research Lab Stanford University 2020 Nolfi Kate 2015 Which Mental States Are Rationally Evaluable And Why Philosophical Issues 25 1 41 63 10 1111 phis 12051 https philpapers org rec NOLWMS Introduction Aspects of Rationality The Oxford Handbook of Rationality Oxford University Press Rationality Coherence and Structure Rationality Rules and Structure Springer Netherlands P 1 16 ISBN 978 94 015 9616 9 Kiesewetter Benjamin 2020 Rationality as Reasons Responsiveness Australasian Philosophical Review 4 4 332 342 10 1080 24740500 2021 1964239 https philpapers org rec KIERAR 2 The Architecture of Reason The Structure and Substance of Rationality Oxford University Press P 19 34 Zynda Lyle 1996 Coherence as an Ideal of Rationality Synthese 109 2 175 216 10 1007 BF00413767 0039 7857 20117566 https www jstor org stable 20117566 Narrow Mental Content Stanford Encyclopedia of Philosophy http plato stanford edu entries content narrow Retrieved 7 September 2015 Whishaw Bryan Kolb Ian Q An Introduction to Brain and Behavior 3rd New York Worth Publishers 2010 P 72 ISBN 978 0 7167 7691 8 Sherwood Lauralee Fundamentals of Human Physiology 4th Belmont CA Brooks Cole Cengage Learning 2011 P 91 ISBN 978 0 8400 6225 3 Patricia Smith Churchland Neurophilosophy toward a unified science of the mind brain MIT Press 1989 Hart W D 1997 Dualism pp 265 267 in S Guttenplan ed A Companion to the Philosophy of Mind Blackwell A R Lacey A Dictionary of Philosophy 1996 Neurophilosophy Ch 6 Descartes Description of the human body Boake and Diller 2005 Neurophilosophy Ch 8 Harnad S R Steklis H D amp Lancaster J E 1976 Origins and evolution of language and speech Annals of the New York Academy of Sciences 280 1 1 2 Bibcode 1976NYASA 280 1H 10 1111 j 1749 6632 1976 tb25462 x Social Brain Hypothesis Basty derekkozinen muragattalgan 13 shilde 2015 Miller The Mating Mind 2008 ISBN 978 0 8058 5749 8 Flinn M V Geary D C amp Ward C V 2005 Ecological dominance social competition and coalitionary arms races Why humans evolved extraordinary intelligence Dewar C S Psych M R C May 1 2004 Enhanced nutrition of offspring as a crucial factor for the evolution of intelligence on land Medical Hypotheses 62 5 802 807 10 1016 j mehy 2003 11 031 15082111 https www sciencedirect com science article abs pii S0306987704000416 Kim J Problems in the Philosophy of Mind Oxford Companion to Philosophy Honderich Ted Oxford 1995 ISBN 978 0 19 866132 0 James M R Delgado Physical control of the mind towards a psycho civilized society Toronto Fitzhenry amp Whiteside Limited 1969 P 25 Plato Phaedo Clarendon Press 1995 Robinson H 1983 Aristotelian dualism Oxford Studies in Ancient Philosophy 1 123 44 Nussbaum M C 1984 Aristotelian dualism Oxford Studies in Ancient Philosophy 2 197 207 Nussbaum M C and Rorty A O 1992 Essays on Aristotle s De Anima Clarendon Press Oxford Sri Swami Sivananda Sankhya Hindu philosophy The Sankhya Descartes Rene Discourse on Method and Meditations on First Philosophy Hacket Publishing Company 1998 ISBN 978 0 87220 421 8 Hart W D 1996 Dualism in Samuel Guttenplan org A Companion to the Philosophy of Mind Blackwell Oxford 265 267 Hubert Dreyfus Critique of Descartes I recorded lecture University of California at Berkeley September 18 2007 Dennett Daniel Consciousness Explained Boston Massachusetts Little Brown 1991 ISBN 978 0 316 18065 8 Skinner B F About Behaviorism 1974 pp 74 75 Skinner B F About Behaviorism Chapter 7 Thinking A thesis against which advanced a considerable polemic