Субстанция (лат. substantіa – мән, түпкі негіз) – заттың біртұтастығының мәндік қасиетін, оның барлық өзгерістерінің негізін, себебін, тіршілік етуінің түп-тамырын білдіретін философиялық категория. Сонымен қатар дүниенің бірлігі неде, сол бірлік неден туындайтынын көрсететін, ұғымдық дәрежеде түсіндіретін форма. Философиялық тұжырымдамалар дүниенің бірлігін анықтауына сай монизм (бір Субстанция), дуализм (екі Субстанция), плюрализм (бірнеше Субстанция) болып бөлінеді. Антикалық философияда ең алғаш субстанция барлық заттардың негізінде жататын белгілі бір зат ретінде қарастырылды. Ол бөлінбейтін қарапайым зат (су, ауа, апейрон, от, атом, т.с.с.). Кез келген өзгерістерде өзгермей, сақталып қалатын негіз. Аристотель Субстанцияны заттан бөлінбейтін бірінші мәнмен теңестірген. Аристотельдің форманы алғашқы себеп ретінде қарастыруы ортағасырлық философияда субстанциялық формалар туралы айтыстың тууына себепкер болған. Жаңа дәуірдегі философияда субстанцияны түсінуде екі бағыт пайда болды. Біріншісі Ф.Бэконның эмпиризмінде орын алған субстанцияны болмыстың негізі, заттың формасы ретінде түсінумен байланысты. Декарт оған қарсы екі субстанция (материя және ойлау) туралы ілімін ұсынды. Олар бір-бірінен туындамайды, екеуі дербес субстанция деп білді. Спиноза пантеистік монизмді ұсынды: субстанция біреу, оның одан ажырамайтын екі жағы бар: көлемділік және ойлау. Классик. неміс философиясы субстанцияға іс-әрекеттік сипат береді. Кант субстанция категориясын қабылдаудың, яғни тәжірибенің кез келген синтетик. бірлігі болу мүмкіндігінің шарты деп қарастырған. Кант субстанцияны диалектикалық тұрғыда түсіндірді. Гегель Канттың ойын жалғастыра отырып, субстанцияның ішкі қайшылығын, оның өзіндік дамуын дәлелдеді. Ол субстанцияны идеяның даму сатысы ретінде қарастырды. 20 ғасырда батыс философиясында субстанция категориясына, оның танымдағы рөліне теріс пікір қалыптасты.
Пайдаланған сілтемелер
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Substanciya lat substantia mәn tүpki negiz zattyn birtutastygynyn mәndik kasietin onyn barlyk ozgeristerinin negizin sebebin tirshilik etuinin tүp tamyryn bildiretin filosofiyalyk kategoriya Sonymen katar dүnienin birligi nede sol birlik neden tuyndajtynyn korsetetin ugymdyk dәrezhede tүsindiretin forma Filosofiyalyk tuzhyrymdamalar dүnienin birligin anyktauyna saj monizm bir Substanciya dualizm eki Substanciya plyuralizm birneshe Substanciya bolyp bolinedi Antikalyk filosofiyada en algash substanciya barlyk zattardyn negizinde zhatatyn belgili bir zat retinde karastyryldy Ol bolinbejtin karapajym zat su aua apejron ot atom t s s Kez kelgen ozgeristerde ozgermej saktalyp kalatyn negiz Aristotel Substanciyany zattan bolinbejtin birinshi mәnmen tenestirgen Aristoteldin formany algashky sebep retinde karastyruy ortagasyrlyk filosofiyada substanciyalyk formalar turaly ajtystyn tuuyna sebepker bolgan Zhana dәuirdegi filosofiyada substanciyany tүsinude eki bagyt pajda boldy Birinshisi F Bekonnyn empirizminde oryn algan substanciyany bolmystyn negizi zattyn formasy retinde tүsinumen bajlanysty Dekart ogan karsy eki substanciya materiya zhәne ojlau turaly ilimin usyndy Olar bir birinen tuyndamajdy ekeui derbes substanciya dep bildi Spinoza panteistik monizmdi usyndy substanciya bireu onyn odan azhyramajtyn eki zhagy bar kolemdilik zhәne ojlau Klassik nemis filosofiyasy substanciyaga is әrekettik sipat beredi Kant substanciya kategoriyasyn kabyldaudyn yagni tәzhiribenin kez kelgen sintetik birligi bolu mүmkindiginin sharty dep karastyrgan Kant substanciyany dialektikalyk turgyda tүsindirdi Gegel Kanttyn ojyn zhalgastyra otyryp substanciyanyn ishki kajshylygyn onyn ozindik damuyn dәleldedi Ol substanciyany ideyanyn damu satysy retinde karastyrdy 20 gasyrda batys filosofiyasynda substanciya kategoriyasyna onyn tanymdagy roline teris pikir kalyptasty Pajdalangan siltemeler Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 VIII tomBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet