Ниет

Ниет (ағылш. intention) – адам әрекетінің нақтылы мақсатын, мазмұнын бейнелейтін қозғаушы мақсаттылық. Ниет мәлім себептен болуы мүмкін, ал ол тұрақты түрде әрекетте іске асуға кіріссе мақсатқа айналады. Кісіні нысанаға бағыттайтын да, істің мән-мәнісін белгілейтін де ниет есептеледі. Ниеттің мазмұны адамның қылығы мен пиғылын көрсетеді. Ниет субстанция болса, қылық пен пиғыл – оның акциденциялары.

Тілек ниеттендіру мағынасына ие. Тілек айтушы өзінің Ниетін білдіргісі келеді. Ал, үлкен құрметті адамның тілегі бата делінеді, ол ниетті ғана емес, бағыт-бағдар көрсетуді де білдіреді. Бата арқылы жұртшылыққа, әсіресе жастар мен балаларға тәрбие беру қазақ халқының тұрмысына сіңген дәстүр есептеледі. Көңіл құбылмалы болса, да ниет негізінен тұрақтырақ болады. Ниет адамның табиғатынан хабар беретіндіктен, мақсаты мен талпынысына негіз болатындықтан, оны түбірімен өзгерту қиын, бірақ өзгермейтін қатып қалған ниет те жоқ.

Ниеттің дұрыс болмауы өзімшілдік, ашкөздік, әдепсіздік секілді этикалық ар-намыс ережесіне қайшы келеді. Ар адамның қазығы, ол ниеттің де өлшемі. Сондықтан ниет тек арға сай, арлы болғанда ғана ізгілік есептеледі. Ниет тазалығы ізгілік ретінде ерекше адами талап. Қателік, адасу, кінәлі болу тек ниеттің шектен шығуы мен жөнсіздігінен болады. Адамда қатып қалған тағдыр жоқ, адам қатал жазымышқа бағынбайды, тағдыр тек мүмкіндік арнасы ғана. Зұлымдықты қара ниетті, бұзық ниетті адамдар көбірек жасайды, бірақ бұл ниеті жақсы адамдар зұлым болмайды дегендік емес, өйткені жақсы ниетпен зұлымдық жасау да тарихта көп кездеседі. Көптеген тарихи зұлымдықтар жақсы ниетті іске асыру үшін жасалғаны о бастан белгілі, мұндағы мәселе шолақ ойлы надандыққа, немесе қате ұстанымдарды басшылыққа алуға, нашар сенімге арқандалуда жатыр. Сөйтіп ниеті жақсы, бірақ істегені жамандық сынды парадокс, тіпті абсурд жағдайлар да пайда болады.

Адам айналасын ғана емес, өз-өзін де білгісі келеді, бірақ адам бір күрделі феномен. Адамдарды дұрыс жолға салып, ниеттерін тазарту (ғалымдардың атасы Аристотель оны катарсис деп атаған,) үшін дүниеде философтар, әулиелер, ғалымдар ойлаумен, зерттеумен шұғылданады. Адамдар өздерін түсіну мақсатында соларға ден қойып, соларды тыңдаған, оқып, түсінбек болған. Жан жомарттығы, кісілігі мол адам Ниетінің таза болатыны әуел бастан белгілі, бірақ әлеум. хәл, тұрмыс адамдарды не қилы талқыға түсіреді, сөйтіп Ниет бұзылады, бірақ адамдардың өз Ниеттерін тазарту мүмкіндіктері үнемі болады.

Интенция (лат. intentio, ұмтылу) ұғымы - сананың затқа бағытталуын немece зат бейнесiнің ойда сақталуын сипаттайды. Интенция сананың мәнін бiлдiретiн ерекше қасиет деп есептелiнедi. Бұл ұғым ежелгі грек философиясында iлiмi бойынша ең жоғарғы рухани күш, зерде, ынта-жiгердiң негізi деп саналды. Сенека интенция ұғымын рухтың қозғалу жолдарын бейнелеуге қолданады. Томас Аквинат интенцияны танымның қаруы, сана осы интенция арқылы объектiнi түйсiнiп, оны интеллектуалды және интеллигибелдi игередi дейдi. Интенция жөніндегі iлiм Ф. Брентаноның философиясы мен Гуссерль Феноменологиясына негiз болды.

Сілтемелер

• Қозғаушы күш
• Парасат
• Тілек

Дереккөздер

1. Қазақ Энциклопедиясы, 7 том 2 бөлім
2. Қазақ Совет Энциклопедиясы.1975. Том 5