Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ақыл (кейде Рационалдылық, ағылш. Rationality) – ақылды (rational) түрде ойлау мен әрекет ету процессі, немесе күйі болып, пайымға негізделген зерде деңгейі, жоғары түрі. Ақыл адам сенімінің сену негізіне сай келуін, әрекетінің әрекет ету негізіне сәйкес болуын білдіреді. Ақыл ұғымы философияда көп мағыналы, ол сондай-ақ экономика, әлеуметтану, психология, , және саясаттану секілді әртүрлі салаларда арнайы мағыналарға ие.
Ежелгі ойшылдар еңбектерінде ақылдың екі деңгейі болатыны айтылады. Ол — пайым және парасат.
- Пайым — ақылдың табиғи күші, ол әрбір адамға тән. Есі дұрыс әрбір адамның тіршілік дағдыларын қай дәрежеде меңгергендігіне байланысты ойлау жүйесінің ең төменгі буыны.
- Парасат — ойдың мүлдем жаңа таным-білімдерді қорыта алатын және шындықтың аса терең мәнін танып біле алатын жоғары жасампаздық қабілеті.
Философияның тарихында ақылдың осы екі деңгейін зерттеуге неміс философы зор үлес қосты. Ол ойлау жүйесінің үш қасиетін бөліп атайды:
- жалпыны тану қабілеті (тіршілік ережелерін белгілеуі немесе ұғып алуы) — пайымдылығы;
- ерекшені жалпымен байланыстыруы (яғни жеке жағдайларды жалпының ерекшелігіне ендіруі) — тұжырымдау қабілеті;
- ерекшені жалпы арқылы анықтау қабілеті (яғни принциптерді шығару қабілеті) — парасаттылығы.
Интеллектуалдық таным қабілеті әр адамда әртүрлі, тіпті бір адамның өзінің түрлі өмір кезеңдерінде ол бірдей болмайды. Ойлау қабілетін дамыту, тәрбиелеу керек. Адам танымының табиғи прогресі туралы айта келіп Кант алдымен ақыл дамитынын: тәжірибенің негізінде ой айқын тұжырымдарға, сонан соң тұжырымдар көмегімен ұғымдарға жететінін, содан кейін бұл ұғымдардың негіздері және себеп-салдарлары ақылмен танылып, ең соңында ғылыми жүйеге келтірілетінін дәлелдейді. Сондықтан ақыл беру де (жас жеткіншектерге) дәл сол жолмен жүруге тиіс. Оқытушы да өз тыңдаушысынан алдымен пайымдай алуды, сонан соң ақылдылықты, ең ақырында ғалымдық қасиеттерді күтуі керек.
Ақыл-ой дамуының ең жоғарғы дәрежесі — даналық (өмірлік тәжірибеге сүйенетін терең ақыл). Адамның кейбір интеллектуалдық қызметтерін “жасанды интеллектіге” беру — компьютерлерді кеңінен қолдану да ақыл-ой қабілеттерін ары қарай жетілдіреді.
Дереккөздер
- Definition of RATIONALITY.
- Definition of RATIONAL.
- Reason.
- Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. - Алматы: DPS, 2011. - ISBN 978-601-7026-17-2
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Akyl kejde Racionaldylyk agylsh Rationality akyldy rational tүrde ojlau men әreket etu processi nemese kүji bolyp pajymga negizdelgen zerde dengeji zhogary tүri Akyl adam seniminin senu negizine saj keluin әreketinin әreket etu negizine sәjkes boluyn bildiredi Akyl ugymy filosofiyada kop magynaly ol sondaj ak ekonomika әleumettanu psihologiya zhәne sayasattanu sekildi әrtүrli salalarda arnajy magynalarga ie Ezhelgi ojshyldar enbekterinde akyldyn eki dengeji bolatyny ajtylady Ol pajym zhәne parasat Pajym akyldyn tabigi kүshi ol әrbir adamga tәn Esi durys әrbir adamnyn tirshilik dagdylaryn kaj dәrezhede mengergendigine bajlanysty ojlau zhүjesinin en tomengi buyny Parasat ojdyn mүldem zhana tanym bilimderdi koryta alatyn zhәne shyndyktyn asa teren mәnin tanyp bile alatyn zhogary zhasampazdyk kabileti Filosofiyanyn tarihynda akyldyn osy eki dengejin zertteuge nemis filosofy zor үles kosty Ol ojlau zhүjesinin үsh kasietin bolip atajdy zhalpyny tanu kabileti tirshilik erezhelerin belgileui nemese ugyp aluy pajymdylygy ereksheni zhalpymen bajlanystyruy yagni zheke zhagdajlardy zhalpynyn ereksheligine endirui tuzhyrymdau kabileti ereksheni zhalpy arkyly anyktau kabileti yagni principterdi shygaru kabileti parasattylygy Intellektualdyk tanym kabileti әr adamda әrtүrli tipti bir adamnyn ozinin tүrli omir kezenderinde ol birdej bolmajdy Ojlau kabiletin damytu tәrbieleu kerek Adam tanymynyn tabigi progresi turaly ajta kelip Kant aldymen akyl damitynyn tәzhiribenin negizinde oj ajkyn tuzhyrymdarga sonan son tuzhyrymdar komegimen ugymdarga zhetetinin sodan kejin bul ugymdardyn negizderi zhәne sebep saldarlary akylmen tanylyp en sonynda gylymi zhүjege keltiriletinin dәleldejdi Sondyktan akyl beru de zhas zhetkinshekterge dәl sol zholmen zhүruge tiis Okytushy da oz tyndaushysynan aldymen pajymdaj aludy sonan son akyldylykty en akyrynda galymdyk kasietterdi kүtui kerek Akyl oj damuynyn en zhogargy dәrezhesi danalyk omirlik tәzhiribege sүjenetin teren akyl Adamnyn kejbir intellektualdyk kyzmetterin zhasandy intellektige beru kompyuterlerdi keninen koldanu da akyl oj kabiletterin ary karaj zhetildiredi DerekkozderDefinition of RATIONALITY Definition of RATIONAL Reason Қazaktyn etnografiyalyk kategoriyalar ugymdar men ataularynyn dәstүrli zhүjesi Enciklopediya Almaty DPS 2011 ISBN 978 601 7026 17 2Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz