Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Алан Мэтисон Тьюринг (ағылш. Alan Mathison Turing; 23.06.1912 - 07.06.1954) — информатиканың дамуына үлкен үлес қосқан ағылшын математигі, логигі, криптографы. 1937 жылы абстрактілі есептеу және логикалық процестерді, принципінде алдын ала жоғары дәлдікпен жүзеге асыру мүмкіндігі туды. Алгоритм ұғымын анықтаудағы алғашқылардың бірі. "Тюринг машинасы" болды, ол кейіннен өмірге келген әмбебап-цифрлы есептеу машиналарының көптеген қасиеттерін бойына жинақтады. Тюринг үйрету машинасын жасаудың аса маңыздылығын ерекше атап көрсетті, бұл машина келе-келе тәжірибе жинақтап, сыртқы ортамен істестік барысында өз "мінез-құлқын" жетілдіре түспек.
| Алан Тьюринг | |
| Alan Mathison Turing | |
 16 жасындағы паспортқа түскен сурет | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | , , Англия |
| Ғылыми аясы | |
| Жұмыс орны | |
| Альма-матер | |
| Атақты шәкірттері |
|
| Несімен белгілі | |
Ұлы Отан соғысы кезінде Алан Тьюринг Блетчли-паркта орналасқан Үкіметтік Байланыс Орталығында қызмет атқарды. Тьюринг Жапония, Германия және Италия секілді нацисттік елдер мен олардың жақтаушыларың құпия жазбаларын, шартты белгілерінің мағынасын ашумен айналысқан. Ол Германияның әскери-теңіз флотының хабарламаларының криптоанализіне жауапты Hut 8 тобын басқарды. Тьюринг криптоанализдің бірқатар тәсілдерін ойлап тапты. Соның ішінде, неміс шифраторы Enigma-ның құпия жазбаларын шешуді мақсат ететін Bombe базасы ойлап табылды.
Соғыстан кейін Тьюринг Ұлттық физикалық зертханада мансабын жалғастырды. Оның жобасы бойынша ең алғашқы жадында АСЕ бағдарламасы сақталған компьютер жұмысы жүзеге асырылды. 1948 жылы ғалым Макс Ньюманның есептеуіш зертханасына қосылды. Осы жұмыс орнында Алан Манчестерлік Компьютерлерінің жарыққа шығуына өз үлесін қосты. Кейінірек, Тьюрингтің математикалық биологияға қызығушылығы оянды. Ол морфогенездің химиялық негіздемесін насихаттайтын жұмыстарын жариялады. Сонымен қатар, Тьюринг Белоусов-Жаботинский секілді ауытқып отыратын реакцияларды болжай білді. Белоусов-Жаботинский реакциясы ғылыми бірлестіктерге 1968 жылы ғана таныстырылған болатын. 1950 жылы Алан компьютердің жасанды зердесін сынауды көздейтін Тьюринг тестін ұсынды.
1952 жылы Алан Тьюринг Лабушер енгізген түзетпеге сәйкес “өрескел келіссіздік” қылмысын жасағаны үшін айыпталды. Лабушер жөндемесі бойынша, гомосексуальды еркектер қуғынға ұшырауға тиісті болды. Тьюрингке ынтықтық пен сексуальды әуестенуді басатын гормоналды терапия немесе бас бостандығынан айырылуды жаза ретінде таңдау құқығы берілді. Ғалым өз таңдауын терапияда тоқтатты. Алан Тьюринг 1954 жылы цианидпен уланып, көз жұмады. Тергеу жұмыстары аяқталғаннан кейін Тьюринг өзіне қол жұмсады деген қорытындыға келді. Алайда, оның анасы “бұл кездейсоқ орын алған жазатайым оқиға” деген пікірді ұстанды. Алан Тьюринг «Ұлыбританиядағы гомофобияның ең атақты құрбаны» лауазымға ие болды.
Тьюрингтің құрметіне информатика саласындағы ең беделді марапат – Тьюринг премиясы атауы қойылды.
Балалық шағы
Аланның ата-анасы Чхатрапур қаласында қоныстады. Әкесі — Юлиус Мэтисон Тьюринг, шотландық ақсүйек тегінің өкілі, Империялық үкіметтік қызметінде жұмыс атқарды. Анасы — Сара Этель (қыз тегі - Стони), ирландық протестанттық ақсүйектер отбасынан шыққан. Сара бала күтіп жүргенде, жұбайлар нәрестелері Лондонда туулып тәрбиеленсін деген ниетпен Англияға қоныс аударды. Алан Тьюринг 1912 жылы маусымның 23-ші жұлдызында дүниеге келді. Отбасында Аланнан басқа Джон есімді ағасы болды. Әкесінің үкіметтік қызметі жалғаса берді, сол себепті жұбайларға жиі Гастинг пен Индия арасында саяхаттауға тура келді. Ұлдары қызметтен босатылған армиялық жұптың тәрбиесінде қалатын. Дарындылықтың белгілері Аланның бойынан ерте байқала бастады.
Алты жасында Алан Тьюринг киелі Михаил атындағы мектептің алғаш табалдырығын аттады.
Мектеп директоры Аланның зеректілігін бірден атап өтті. 1926 жылы 13 жасар Алан білім беруімен атақты иемденген Шерборн жеке мектебіне ауысты. Оның мектептегі алғашқы күні 1926 жылғы көтеріліске сәйкес келіп қалды. Нәтижесінде, Тьюринг Саутгемптон мен Шерборн арасындағы 100 км-ге жуық қашықтықты велосипедпен өтіп, жол-жөнекей қонақ үйде түнеді.
Университет жылдары
Гуманитарлық пәндерді ұнатпағандықтан, Тьюринг емтиханда ұпай жинай алмады, сондықтан мектептен кейін Кембридж Корольдік колледжіне оқуға түсті, бірақ ол Тринити колледжіне баруды көздеді. Тьюринг 1931-1934 жылдар аралығында атақты математик Годфри Гарольд Хардидің жетекшілігімен Кинг колледжінде оқыды.
1928 жылы неміс математигі Давид Гильберт дүние жүзінің назарын Энцхайдунг мәселесіне аударды. 1936 жылы 12 қарашада жарияланған Тьюринг өзінің «Есептелетін сандар туралы», «Entscheidungsproblemіне қосымшамен» атты еңбегінде Годельдің толық еместік теоремасын қайта тұжырымдап, Годельдің әмбебап формальды арифметикалық тілін кейін Тьюринг машиналары сияқты белгілі болған қарапайым гипотетикалық құрылғылармен алмастырды.Ол мұндай машинаның алгоритм түрінде көрсетуге болатын кез келген математикалық есептеулерді орындауға қабілетті болатынын дәлелдеді. Тьюринг ең алдымен Тьюринг машинасы үшін тоқтау мәселесі шешілмейтінін дәлелдеу арқылы Entscheidungs мәселесінің шешімі жоқ екенін көрсетті: жалпы алғанда, берілген Тьюринг машинасының тоқтайтынын алгоритмдік түрде анықтау мүмкін емес.
Тьюрингтің дәлелі Ламбда есебін пайдаланған Алонзо Черчтің эквивалентті дәлелдеуінен кейін көп ұзамай жария болғанымен, Тьюрингтің өзі онымен таныс емес еді. Алан Тьюрингтің тәсілі неғұрлым қолжетімді және интуитивті болып саналады. Кез келген басқа машинаның функцияларын орындауға қабілетті немесе басқаша айтқанда, негізінен есептеуге болатын барлық нәрсені есептей алатын «Әмбебап машина» идеясы өте ерекше болды.Фон Нейман қазіргі заманғы компьютер тұжырымдамасы Алан Тьюрингтің осы еңбегіне негізделгенін мойындады. Тьюринг машиналары әлі күнге дейін алгоритмдер теориясының негізгі зерттеу нысаны болып табылады.
1936 жылдың қыркүйегінен 1938 жылдың шілдесіне дейін Тьюринг Принстондағы шіркеуде жұмыс істеді, Тьюринг сол жерде аспирант ретінде оқуға түсті және шіркеуде докторлық дәрежесін алу үшін қалды. Математиканы оқумен қатар криптографияны зерттеді, сонымен қатар электромеханикалық екілік көбейткішті құрастырды. 1938 жылы маусымда «Реттеуге негізделген логикалық жүйелер» атты докторлық диссертациясын қорғады.Туринг ақпараты идеясын енгізді, бұл Тьюринг машинасын оракулмен біріктіру. Бұл тек Тьюринг машинасымен шешілмейтін мәселелерді зерттеуге мүмкіндік береді.
Кембриджде Тьюринг Людвиг Витгенштейннің математика негіздеріндегі дағдарыс туралы лекцияларына қатысты. Тьюринг формализмді жақтаса, Витгенштейн математика абсолютті ақиқатты іздемейді, оны ойлап тапты деп есептегендіктен, ғалымдар көп айтысты.
Морфогенез
1952 жылы Тьюринг материяның өзін-өзі ұйымдастыру процесін математикалық түрде сипаттайтын морфогенездің химиялық негізі атты еңбегін жариялады. Бұл саладағы оның басты қызығушылығы Фибоначчи жапырақтары болды - өсімдік құрылымдарында Фибоначчи санының болуы. Кейінгі еңбектері 1992 жылы оның шығармаларының жинағы шыққанға дейін басылмады. Тьюрингтің осы салаға қосқан үлесі іргелі болып саналады
Ерте компьютерлер және Тьюринг сынағы
1945 жылдан 1947 жылға дейін Тьюринг Ричмондта тұрып, Ұлттық физика зертханасында ACE (автоматты есептеу қозғалтқышы) жүйесінде жұмыс істеді. 1946 жылы 19 ақпанда ол жадында сақталған бағдарламасы бар компьютердің алғашқы толық сипаттамасы деп атауға болатын нәрсені ұсынды. Фон Нейманның аяқталмаған жұмысы «EDVAC туралы бірінші есеп жобасы» (1945) оның алдында болды, бірақ әлдеқайда егжей-тегжейлі болды және Ұлттық физика зертханасының математика бөлімінің меңгерушісі Джон Вурмслидің айтуынша:
 | ол [Фон Нейманның жұмысы] доктор Тюрингке тиесілі бірқатар идеяларды қамтиды |  |
ACE құрылысы мүмкін болғанымен, Блатчли саябағының айналасындағы құпия жұмыстың басталуының кешігуіне әкелді, бұл Тьюрингтің көңілін қалдырды. 1947 жылдың аяғында ол Кембриджге бір жылдық демалысқа қайтып оралды, ол осы уақыт ішінде көзі тірісінде жарияланбаған «Интеллектуалды техникамен» өнімді жұмыс жасады. Алан Тьюринг Кембриджде болған кезде, Pilot ACE ол болмаған кезде салынған. Ол өзінің алғашқы бағдарламасын 1950 жылы 10 мамырда орындады. ACE толық нұсқасы ешқашан жасалмағанымен, кейбір компьютерлерде DEUCE және Bendix G-15 сияқты ортақ нәрсе болды.
Ұлттық физика зертханасында жұмыс істеген кезінде Алан Тьюринг жүгірумен белсенді түрде айналысып, Уолтон атлетика клубы үшін жарысқа қатысқан. Тьюринг оған 1945 жылдың аяғында қосылып, әлемдік деңгейдегі нәтиже көрсетті. Оның ең жақсы марафон уақыты 2 сағат 46 минут 3 секунд болды, бұл 1948 жылғы Олимпиада жеңімпазынан небәрі 11 минутқа артық, ал сол жылдың басында Алан кросс жарысында Олимпиаданың күміс жүлдегері Том Ричардстың алдына шықты.
1948 жылы Алан Тьюринг Манчестер университетінің математика факультетінен оқырман атағын алды. Онда 1949 жылы ол Манчестер Марк I программалауы шоғырланған компьютерлік зертхананың директоры болды.Сонымен қатар Тьюринг анағұрлым абстрактілі математикалық есептермен жұмыс істеуді жалғастырды және өзінің «Есептеу машиналары және Intelligence» журналы «Mind», 1950 ж.), ол жасанды интеллект мәселесіне бет бұрып, кейін Тьюринг сынағы деп аталатын экспериментті ұсынды. Оның идеясы компьютерді «ойлаушы» деп санауға болады, егер онымен әрекеттесетін адам коммуникация процесінде компьютерді басқа адамнан ажырата алмаса. Бұл жұмысында Тьюринг ересек адамның ақыл-ойын имитациялайтын бағдарлама жасауға тырысудың орнына, баланың ақыл-ойынан бастау, содан кейін оны үйрету әлдеқайда оңай болатынын ұсынды. Кері Тьюринг тестіне негізделген CAPTCHA Интернетте кең таралған.
1948 жылы Алан өзінің бұрынғы әріптесі Дэвид Шамперновнмен бірге әлі жоқ компьютерге шахмат бағдарламасын жаза бастады. 1952 жылы Тьюринг оны орындау үшін қолайлы құрылғысыз ойын ойнады, онда ол машинаның әрекеттерін модельдеді, әр жарты сағат сайын бір қимыл жасайды. Ойын жазылды және нәтижесінде бағдарлама Тьюрингтің әріптесі Алек Глиниден жеңілді, бірақ ойында Чамперновнаның әйелінен басым түсті.
1948 жылы Тьюринг бүгінде теңдеулерді шешу үшін қолданылатын LU кеңейту әдісін ойлап тапты.
Алғашқы компьютерлік музыка
1951 жылы Ұлыбританияда Манчестердегі есептеу зертханасындағы Би-би-си мобильді студиясының мамандары компьютерде жасалған алғашқы музыкалық жазбаны жасады. Тьюринг жасаған және зертхананың бүкіл бірінші қабатын алып жатқан құрылғы үш әуенді шығара алады - «Құдай патшайымды сақтасын». (Корольді Құдай сақтасын), Баа, Баа Қара қой және Глен Миллердің «Көңіл-күйде» классикалық әткеншегі. 12 дюймдік (30,5 см) ацетатты дискіге жазылған музыка. Сонымен, Тьюрингтің 1940 жылдардың аяғында компьютерді музыкалық аспапқа айналдырудағы іргелі жұмысы назардан тыс қалды. Тьюрингті музыкалық инноватор ретінде көрсететін дыбыстық артефакт 2016 жылы қалпына келтірілді
Дауыс кодтары (Delilah)
Алан Тьюринг Bell Labs зертханасында бастаған телефон желілеріндегі сөйлеуді шифрлайтын электрондық құрылғыны жасау жұмысын жалғастырды. Ол Ганслоп паркіндегі радио барлау қызметімен ынтымақтаса бастады. Инженер Дональд Бэйли Тьюрингпен бірге портативті сөйлеу кодтарының дизайнын әзірледі - Delilah. Құрылғы алыс қашықтықтағы радиожүйелермен жұмыс істеуге бейімделмеген және соғыс жылдарында пайдалану үшін тым кеш аяқталды. Тьюрингтің сәтті көрсетілуіне қарамастан (Черчиллдің сөзі шифрланған және транскрипцияланған), Делила жаппай өндіріске кірмеді. Тьюринг кодтары 30-дан аз вакуумдық түтіктерді пайдаланды және 15 жылдан кейін басқа шешімдерден асып түсті.
Тьюринг-Уэльсман машинасы
Блатчли паркіне келгеннен кейін бірнеше апта ішінде Тьюринг поляк криптологиялық бомбасынан гөрі Enigma-ны тиімдірек бұзуға көмектесетін электромеханикалық машинаның сипаттамаларын жазды. Математик Гордон Уэлчман ұсынған жақсартулары бар Тьюринг машинасы Enigma хабарламаларын шешудің маңызды құралы болды. Көлік Бомбе деп аталды.
Құрылғы белгілі ашық мәтін негізінде хабарларды (ротор реті, ротор орны, патч-панель қосылымдары) шифрлау үшін пайдаланылатын ықтимал параметрлерді іздеді. Әрбір ықтимал ротор параметрі үшін (оның суасты қайықтарының модификациясында 1019 күйі немесе 1022 күйі бар) машина ашық мәтінге (оның мазмұны мен құрылымы) негізделген бірқатар логикалық болжамдар жасады.Содан кейін машина қарама-қайшылықты анықтап, параметрлер жинағын тастап, келесіге көшті. Осылайша, ықтимал жиынтықтардың көпшілігі алынып тасталды және мұқият талдау үшін бірнеше нұсқа ғана қалды. Алғашқы көлік 1940 жылы 18 наурызда пайдалануға берілді. Кілттерді санау механикалық барабандардың айналуының арқасында сағаттың тықылдаған дыбысына ұқсас дыбыспен сүйемелдеуімен орындалды.
1941 жылдың күзінде Алан Тьюринг пен оның әріптестері Гордон Уэлчман, Стюарт Милнер-Берри және Конел Хью О'Донель Александрдың көңілі қалды. Поляк шифрлар бюросының әзірлемелеріне сүйене отырып, олар Enigma шифрын тиімді бұзуға қабілетті жүйенің жұмысын орната алды, бірақ оларда адамдар мен машиналар аз болды, сондықтан барлық хабарламалардың шифрын ашуға уақыт жеткіліксіз болды. Дегенмен, декодерлердің жетістігінің арқасында 1941 жылдың жазында неміс сүңгуір қайықтарының әрекетінен жүк жоғалту айына 100 000 тоннаға дейін қысқарды, бірақ бұл әлі де жеткіліксіз болды. Топқа немістердің үздіксіз жетілуіне төтеп беру үшін ресурстар қажет болды. Ресми жолдармен жаңа көліктер жасау үшін халықты көбейтіп, қаржы тарту әрекеттері еш нәтиже бермеді. Ақырында 28 қазанда олар барлық тәртіпті бұза отырып, Черчилльге хат жолдады. Тьюринг және оның әріптестері олардың сұраулары ықтимал артықшылықтармен салыстырғанда шамалы екенін ерекше атап өтті.
Бұл әсер көп күттірмеді, Черчилль генерал Исмайға найзағай жіберді:
ТЕЗ ОРЫНДАУ ҮШІН. Оларда қажет нәрсе бар екеніне көз жеткізіңіз және маған үлгерім туралы хабарлаңыз.
18 қарашада барлау басшысы барлық мүмкін шаралардың қабылданғанын хабарлады. Соғыстың соңына қарай екі жүзден астам техника іске қосылды
Тьюринг машинасы
Тьюринг машинасы (МТ) абстрактілі орындаушы (дерексіз есептеуіш машина). Алгоритм ұғымын формализациялау үшін 1936 жылы Алан Тьюринг ұсынған.
Тьюринг машинасы ақырлы күй машинасының кеңейтімі болып табылады және Тьюринг тезисі бойынша, қадамдық есептеу процесін қандай да бір түрде жүзеге асыратын барлық орындаушыларға еліктеуге қабілетті (өтпелі ережелерді көрсету арқылы), онда әрбір қадам есептеу өте қарапайым.
Яғни, кез келген интуитивті алгоритмді Тьюринг машинасының көмегімен жүзеге асыруға болады.
Әмбебап Тьюринг машинасы
Кез келген Тьюринг машинасын алмастыра алатын Тьюринг машинасы деп аталады. Бағдарламаны және кіріс деректерді кіріс ретінде қабылдағаннан кейін, ол бағдарламасы кіріс ретінде берілген Тьюринг машинасының кіріс деректерімен есептелетін жауапты есептейді.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Alan Metison Tyuring agylsh Alan Mathison Turing 23 06 1912 07 06 1954 informatikanyn damuyna үlken үles koskan agylshyn matematigi logigi kriptografy 1937 zhyly abstraktili esepteu zhәne logikalyk procesterdi principinde aldyn ala zhogary dәldikpen zhүzege asyru mүmkindigi tudy Algoritm ugymyn anyktaudagy algashkylardyn biri Tyuring mashinasy boldy ol kejinnen omirge kelgen әmbebap cifrly esepteu mashinalarynyn koptegen kasietterin bojyna zhinaktady Tyuring үjretu mashinasyn zhasaudyn asa manyzdylygyn erekshe atap korsetti bul mashina kele kele tәzhiribe zhinaktap syrtky ortamen istestik barysynda oz minez kulkyn zhetildire tүspek Alan TyuringAlan Mathison Turing16 zhasyndagy pasportka tүsken suretTugan kүni23 mausym 1912 1912 06 23 Tugan zheriLondon AngliyaҚajtys bolgan kүni7 mausym 1954 1954 06 07 41 zhas Қajtys bolgan zheri AngliyaҒylymi ayasymatematika logika kriptografiya informatikaZhumys ornyKembridzh universitetiAlma materPrinston universitetiAtakty shәkirtteriNesimen belgili Tyuring testi Ұly Otan sogysy kezinde Alan Tyuring Bletchli parkta ornalaskan Үkimettik Bajlanys Ortalygynda kyzmet atkardy Tyuring Zhaponiya Germaniya zhәne Italiya sekildi nacisttik elder men olardyn zhaktaushylaryn kupiya zhazbalaryn shartty belgilerinin magynasyn ashumen ajnalyskan Ol Germaniyanyn әskeri teniz flotynyn habarlamalarynyn kriptoanalizine zhauapty Hut 8 tobyn baskardy Tyuring kriptoanalizdin birkatar tәsilderin ojlap tapty Sonyn ishinde nemis shifratory Enigma nyn kupiya zhazbalaryn sheshudi maksat etetin Bombe bazasy ojlap tabyldy Bombe bazasy Sogystan kejin Tyuring Ұlttyk fizikalyk zerthanada mansabyn zhalgastyrdy Onyn zhobasy bojynsha en algashky zhadynda ASE bagdarlamasy saktalgan kompyuter zhumysy zhүzege asyryldy 1948 zhyly galym Maks Nyumannyn esepteuish zerthanasyna kosyldy Osy zhumys ornynda Alan Manchesterlik Kompyuterlerinin zharykka shyguyna oz үlesin kosty Kejinirek Tyuringtin matematikalyk biologiyaga kyzygushylygy oyandy Ol morfogenezdin himiyalyk negizdemesin nasihattajtyn zhumystaryn zhariyalady Sonymen katar Tyuring Belousov Zhabotinskij sekildi auytkyp otyratyn reakciyalardy bolzhaj bildi Belousov Zhabotinskij reakciyasy gylymi birlestikterge 1968 zhyly gana tanystyrylgan bolatyn 1950 zhyly Alan kompyuterdin zhasandy zerdesin synaudy kozdejtin Tyuring testin usyndy 1952 zhyly Alan Tyuring Labusher engizgen tүzetpege sәjkes oreskel kelissizdik kylmysyn zhasagany үshin ajyptaldy Labusher zhondemesi bojynsha gomoseksualdy erkekter kugynga ushyrauga tiisti boldy Tyuringke yntyktyk pen seksualdy әuestenudi basatyn gormonaldy terapiya nemese bas bostandygynan ajyryludy zhaza retinde tandau kukygy berildi Ғalym oz tandauyn terapiyada toktatty Alan Tyuring 1954 zhyly cianidpen ulanyp koz zhumady Tergeu zhumystary ayaktalgannan kejin Tyuring ozine kol zhumsady degen korytyndyga keldi Alajda onyn anasy bul kezdejsok oryn algan zhazatajym okiga degen pikirdi ustandy Alan Tyuring Ұlybritaniyadagy gomofobiyanyn en atakty kurbany lauazymga ie boldy Tyuringtin kurmetine informatika salasyndagy en bedeldi marapat Tyuring premiyasy atauy kojyldy Balalyk shagySherborn mektebi Alannyn ata anasy Chhatrapur kalasynda konystady Әkesi Yulius Metison Tyuring shotlandyk aksүjek teginin okili Imperiyalyk үkimettik kyzmetinde zhumys atkardy Anasy Sara Etel kyz tegi Stoni irlandyk protestanttyk aksүjekter otbasynan shykkan Sara bala kүtip zhүrgende zhubajlar nәresteleri Londonda tuulyp tәrbielensin degen nietpen Angliyaga konys audardy Alan Tyuring 1912 zhyly mausymnyn 23 shi zhuldyzynda dүniege keldi Otbasynda Alannan baska Dzhon esimdi agasy boldy Әkesinin үkimettik kyzmeti zhalgasa berdi sol sebepti zhubajlarga zhii Gasting pen Indiya arasynda sayahattauga tura keldi Ұldary kyzmetten bosatylgan armiyalyk zhuptyn tәrbiesinde kalatyn Daryndylyktyn belgileri Alannyn bojynan erte bajkala bastady Alty zhasynda Alan Tyuring kieli Mihail atyndagy mekteptin algash tabaldyrygyn attady Mektep direktory Alannyn zerektiligin birden atap otti 1926 zhyly 13 zhasar Alan bilim beruimen atakty iemdengen Sherborn zheke mektebine auysty Onyn mekteptegi algashky kүni 1926 zhylgy koteriliske sәjkes kelip kaldy Nәtizhesinde Tyuring Sautgempton men Sherborn arasyndagy 100 km ge zhuyk kashyktykty velosipedpen otip zhol zhonekej konak үjde tүnedi Universitet zhyldaryGumanitarlyk pәnderdi unatpagandyktan Tyuring emtihanda upaj zhinaj almady sondyktan mektepten kejin Kembridzh Koroldik kolledzhine okuga tүsti birak ol Triniti kolledzhine barudy kozdedi Tyuring 1931 1934 zhyldar aralygynda atakty matematik Godfri Garold Hardidin zhetekshiligimen King kolledzhinde okydy 1928 zhyly nemis matematigi David Gilbert dүnie zhүzinin nazaryn Enchajdung mәselesine audardy 1936 zhyly 12 karashada zhariyalangan Tyuring ozinin Esepteletin sandar turaly Entscheidungsproblemine kosymshamen atty enbeginde Godeldin tolyk emestik teoremasyn kajta tuzhyrymdap Godeldin әmbebap formaldy arifmetikalyk tilin kejin Tyuring mashinalary siyakty belgili bolgan karapajym gipotetikalyk kurylgylarmen almastyrdy Ol mundaj mashinanyn algoritm tүrinde korsetuge bolatyn kez kelgen matematikalyk esepteulerdi oryndauga kabiletti bolatynyn dәleldedi Tyuring en aldymen Tyuring mashinasy үshin toktau mәselesi sheshilmejtinin dәleldeu arkyly Entscheidungs mәselesinin sheshimi zhok ekenin korsetti zhalpy alganda berilgen Tyuring mashinasynyn toktajtynyn algoritmdik tүrde anyktau mүmkin emes Tyuringtin dәleli Lambda esebin pajdalangan Alonzo Cherchtin ekvivalentti dәleldeuinen kejin kop uzamaj zhariya bolganymen Tyuringtin ozi onymen tanys emes edi Alan Tyuringtin tәsili negurlym kolzhetimdi zhәne intuitivti bolyp sanalady Kez kelgen baska mashinanyn funkciyalaryn oryndauga kabiletti nemese baskasha ajtkanda negizinen esepteuge bolatyn barlyk nәrseni eseptej alatyn Әmbebap mashina ideyasy ote erekshe boldy Fon Nejman kazirgi zamangy kompyuter tuzhyrymdamasy Alan Tyuringtin osy enbegine negizdelgenin mojyndady Tyuring mashinalary әli kүnge dejin algoritmder teoriyasynyn negizgi zertteu nysany bolyp tabylady 1936 zhyldyn kyrkүjeginen 1938 zhyldyn shildesine dejin Tyuring Prinstondagy shirkeude zhumys istedi Tyuring sol zherde aspirant retinde okuga tүsti zhәne shirkeude doktorlyk dәrezhesin alu үshin kaldy Matematikany okumen katar kriptografiyany zerttedi sonymen katar elektromehanikalyk ekilik kobejtkishti kurastyrdy 1938 zhyly mausymda Retteuge negizdelgen logikalyk zhүjeler atty doktorlyk dissertaciyasyn korgady Turing akparaty ideyasyn engizdi bul Tyuring mashinasyn orakulmen biriktiru Bul tek Tyuring mashinasymen sheshilmejtin mәselelerdi zertteuge mүmkindik beredi Kembridzhde Tyuring Lyudvig Vitgenshtejnnin matematika negizderindegi dagdarys turaly lekciyalaryna katysty Tyuring formalizmdi zhaktasa Vitgenshtejn matematika absolyutti akikatty izdemejdi ony ojlap tapty dep eseptegendikten galymdar kop ajtysty Morfogenez1952 zhyly Tyuring materiyanyn ozin ozi ujymdastyru procesin matematikalyk tүrde sipattajtyn morfogenezdin himiyalyk negizi atty enbegin zhariyalady Bul saladagy onyn basty kyzygushylygy Fibonachchi zhapyraktary boldy osimdik kurylymdarynda Fibonachchi sanynyn boluy Kejingi enbekteri 1992 zhyly onyn shygarmalarynyn zhinagy shykkanga dejin basylmady Tyuringtin osy salaga koskan үlesi irgeli bolyp sanaladyErte kompyuterler zhәne Tyuring synagy1945 zhyldan 1947 zhylga dejin Tyuring Richmondta turyp Ұlttyk fizika zerthanasynda ACE avtomatty esepteu kozgaltkyshy zhүjesinde zhumys istedi 1946 zhyly 19 akpanda ol zhadynda saktalgan bagdarlamasy bar kompyuterdin algashky tolyk sipattamasy dep atauga bolatyn nәrseni usyndy Fon Nejmannyn ayaktalmagan zhumysy EDVAC turaly birinshi esep zhobasy 1945 onyn aldynda boldy birak әldekajda egzhej tegzhejli boldy zhәne Ұlttyk fizika zerthanasynyn matematika boliminin mengerushisi Dzhon Vurmslidin ajtuynsha ol Fon Nejmannyn zhumysy doktor Tyuringke tiesili birkatar ideyalardy kamtidy ACE kurylysy mүmkin bolganymen Blatchli sayabagynyn ajnalasyndagy kupiya zhumystyn bastaluynyn keshiguine әkeldi bul Tyuringtin konilin kaldyrdy 1947 zhyldyn ayagynda ol Kembridzhge bir zhyldyk demalyska kajtyp oraldy ol osy uakyt ishinde kozi tirisinde zhariyalanbagan Intellektualdy tehnikamen onimdi zhumys zhasady Alan Tyuring Kembridzhde bolgan kezde Pilot ACE ol bolmagan kezde salyngan Ol ozinin algashky bagdarlamasyn 1950 zhyly 10 mamyrda oryndady ACE tolyk nuskasy eshkashan zhasalmaganymen kejbir kompyuterlerde DEUCE zhәne Bendix G 15 siyakty ortak nәrse boldy Ұlttyk fizika zerthanasynda zhumys istegen kezinde Alan Tyuring zhүgirumen belsendi tүrde ajnalysyp Uolton atletika kluby үshin zharyska katyskan Tyuring ogan 1945 zhyldyn ayagynda kosylyp әlemdik dengejdegi nәtizhe korsetti Onyn en zhaksy marafon uakyty 2 sagat 46 minut 3 sekund boldy bul 1948 zhylgy Olimpiada zhenimpazynan nebәri 11 minutka artyk al sol zhyldyn basynda Alan kross zharysynda Olimpiadanyn kүmis zhүldegeri Tom Richardstyn aldyna shykty 1948 zhyly Alan Tyuring Manchester universitetinin matematika fakultetinen okyrman atagyn aldy Onda 1949 zhyly ol Manchester Mark I programmalauy shogyrlangan kompyuterlik zerthananyn direktory boldy Sonymen katar Tyuring anagurlym abstraktili matematikalyk eseptermen zhumys isteudi zhalgastyrdy zhәne ozinin Esepteu mashinalary zhәne Intelligence zhurnaly Mind 1950 zh ol zhasandy intellekt mәselesine bet buryp kejin Tyuring synagy dep atalatyn eksperimentti usyndy Onyn ideyasy kompyuterdi ojlaushy dep sanauga bolady eger onymen әrekettesetin adam kommunikaciya procesinde kompyuterdi baska adamnan azhyrata almasa Bul zhumysynda Tyuring eresek adamnyn akyl ojyn imitaciyalajtyn bagdarlama zhasauga tyrysudyn ornyna balanyn akyl ojynan bastau sodan kejin ony үjretu әldekajda onaj bolatynyn usyndy Keri Tyuring testine negizdelgen CAPTCHA Internette ken taralgan 1948 zhyly Alan ozinin buryngy әriptesi Devid Shampernovnmen birge әli zhok kompyuterge shahmat bagdarlamasyn zhaza bastady 1952 zhyly Tyuring ony oryndau үshin kolajly kurylgysyz ojyn ojnady onda ol mashinanyn әreketterin modeldedi әr zharty sagat sajyn bir kimyl zhasajdy Ojyn zhazyldy zhәne nәtizhesinde bagdarlama Tyuringtin әriptesi Alek Gliniden zhenildi birak ojynda Champernovnanyn әjelinen basym tүsti 1948 zhyly Tyuring bүginde tendeulerdi sheshu үshin koldanylatyn LU kenejtu әdisin ojlap tapty Algashky kompyuterlik muzyka1951 zhyly Ұlybritaniyada Manchesterdegi esepteu zerthanasyndagy Bi bi si mobildi studiyasynyn mamandary kompyuterde zhasalgan algashky muzykalyk zhazbany zhasady Tyuring zhasagan zhәne zerthananyn bүkil birinshi kabatyn alyp zhatkan kurylgy үsh әuendi shygara alady Қudaj patshajymdy saktasyn Koroldi Қudaj saktasyn Baa Baa Қara koj zhәne Glen Millerdin Konil kүjde klassikalyk әtkenshegi 12 dyujmdik 30 5 sm acetatty diskige zhazylgan muzyka Sonymen Tyuringtin 1940 zhyldardyn ayagynda kompyuterdi muzykalyk aspapka ajnaldyrudagy irgeli zhumysy nazardan tys kaldy Tyuringti muzykalyk innovator retinde korsetetin dybystyk artefakt 2016 zhyly kalpyna keltirildiDauys kodtary Delilah Alan Tyuring Bell Labs zerthanasynda bastagan telefon zhelilerindegi sojleudi shifrlajtyn elektrondyk kurylgyny zhasau zhumysyn zhalgastyrdy Ol Ganslop parkindegi radio barlau kyzmetimen yntymaktasa bastady Inzhener Donald Bejli Tyuringpen birge portativti sojleu kodtarynyn dizajnyn әzirledi Delilah Қurylgy alys kashyktyktagy radiozhүjelermen zhumys isteuge bejimdelmegen zhәne sogys zhyldarynda pajdalanu үshin tym kesh ayaktaldy Tyuringtin sәtti korsetiluine karamastan Cherchilldin sozi shifrlangan zhәne transkripciyalangan Delila zhappaj ondiriske kirmedi Tyuring kodtary 30 dan az vakuumdyk tүtikterdi pajdalandy zhәne 15 zhyldan kejin baska sheshimderden asyp tүsti Tyuring Uelsman mashinasyBlatchli parkine kelgennen kejin birneshe apta ishinde Tyuring polyak kriptologiyalyk bombasynan gori Enigma ny tiimdirek buzuga komektesetin elektromehanikalyk mashinanyn sipattamalaryn zhazdy Matematik Gordon Uelchman usyngan zhaksartulary bar Tyuring mashinasy Enigma habarlamalaryn sheshudin manyzdy kuraly boldy Kolik Bombe dep ataldy Қurylgy belgili ashyk mәtin negizinde habarlardy rotor reti rotor orny patch panel kosylymdary shifrlau үshin pajdalanylatyn yktimal parametrlerdi izdedi Әrbir yktimal rotor parametri үshin onyn suasty kajyktarynyn modifikaciyasynda 1019 kүji nemese 1022 kүji bar mashina ashyk mәtinge onyn mazmuny men kurylymy negizdelgen birkatar logikalyk bolzhamdar zhasady Sodan kejin mashina karama kajshylykty anyktap parametrler zhinagyn tastap kelesige koshti Osylajsha yktimal zhiyntyktardyn kopshiligi alynyp tastaldy zhәne mukiyat taldau үshin birneshe nuska gana kaldy Algashky kolik 1940 zhyly 18 nauryzda pajdalanuga berildi Kiltterdi sanau mehanikalyk barabandardyn ajnaluynyn arkasynda sagattyn tykyldagan dybysyna uksas dybyspen sүjemeldeuimen oryndaldy 1941 zhyldyn kүzinde Alan Tyuring pen onyn әriptesteri Gordon Uelchman Styuart Milner Berri zhәne Konel Hyu O Donel Aleksandrdyn konili kaldy Polyak shifrlar byurosynyn әzirlemelerine sүjene otyryp olar Enigma shifryn tiimdi buzuga kabiletti zhүjenin zhumysyn ornata aldy birak olarda adamdar men mashinalar az boldy sondyktan barlyk habarlamalardyn shifryn ashuga uakyt zhetkiliksiz boldy Degenmen dekoderlerdin zhetistiginin arkasynda 1941 zhyldyn zhazynda nemis sүnguir kajyktarynyn әreketinen zhүk zhogaltu ajyna 100 000 tonnaga dejin kyskardy birak bul әli de zhetkiliksiz boldy Topka nemisterdin үzdiksiz zhetiluine totep beru үshin resurstar kazhet boldy Resmi zholdarmen zhana kolikter zhasau үshin halykty kobejtip karzhy tartu әreketteri esh nәtizhe bermedi Akyrynda 28 kazanda olar barlyk tәrtipti buza otyryp Cherchillge hat zholdady Tyuring zhәne onyn әriptesteri olardyn suraulary yktimal artykshylyktarmen salystyrganda shamaly ekenin erekshe atap otti Bul әser kop kүttirmedi Cherchill general Ismajga najzagaj zhiberdi TEZ ORYNDAU ҮShIN Olarda kazhet nәrse bar ekenine koz zhetkiziniz zhәne magan үlgerim turaly habarlanyz 18 karashada barlau basshysy barlyk mүmkin sharalardyn kabyldanganyn habarlady Sogystyn sonyna karaj eki zhүzden astam tehnika iske kosyldyTyuring mashinasyTyuring mashinasy MT abstraktili oryndaushy dereksiz esepteuish mashina Algoritm ugymyn formalizaciyalau үshin 1936 zhyly Alan Tyuring usyngan Tyuring mashinasy akyrly kүj mashinasynyn kenejtimi bolyp tabylady zhәne Tyuring tezisi bojynsha kadamdyk esepteu procesin kandaj da bir tүrde zhүzege asyratyn barlyk oryndaushylarga elikteuge kabiletti otpeli erezhelerdi korsetu arkyly onda әrbir kadam esepteu ote karapajym Yagni kez kelgen intuitivti algoritmdi Tyuring mashinasynyn komegimen zhүzege asyruga bolady Әmbebap Tyuring mashinasy Kez kelgen Tyuring mashinasyn almastyra alatyn Tyuring mashinasy dep atalady Bagdarlamany zhәne kiris derekterdi kiris retinde kabyldagannan kejin ol bagdarlamasy kiris retinde berilgen Tyuring mashinasynyn kiris derekterimen esepteletin zhauapty eseptejdi