Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
I Сәлім (осман. سليم اول — Selîm-i evvel; 10 қазан 1465 — 22 қыркүйек 1520) — Османлы мемлекетінің 9-шы сұлтаны (1512-1520), Ислам халифатының 74-ші халифі (1516-1520), ақын, қолбасшы.
| I Сәлім осман. سليم اول — Selîm-i evvel Мүміндер әмірі Екі киелі қаланың қызметкері | |||
 | |||
| Лауазымы | |||
|---|---|---|---|
| |||
| 25 сәуір 1512 — 21 қыркүйек 1520 | |||
| (Лақап аты Жауыз I Сәлім) | |||
| Ізашары | II Баязит | ||
| Ізбасары | I Сүлеймен | ||
| Мұрагері | Сүлеймен шаһзада | ||
| |||
| 29 тамыз 1516 — 21 қыркүйек 1520 | |||
| Ізашары | III Мүтәуекел | ||
| Ізбасары | I Сүлеймен | ||
| |||
| 1481 — 1510 | |||
| Монарх | II Баязит | ||
| Ізашары | Әбдулла шаһзада | ||
| Өмірбаяны | |||
| Мамандығы | Ақын, қолбасшы | ||
| Діні | Ислам | ||
| Дүниеге келуі | 10 қазан 1470 Амасья, Османлы мемлекеті | ||
| Қайтыс болуы | 22 қыркүйек 1520 (49 жас) Шорлы, Османлы мемлекеті | ||
| Жерленді | Жауыз Сәлім мазары, Ыстамбұл | ||
| Династия | Османлы әулеті | ||
| Әкесі | II Баязит | ||
| Анасы | Гүлбаһар қатын | ||
| Жұбайы | Айша Хафса сұлтан Айша қатын | ||
| Балалары | Ұлдары: I Сүлеймен Уәйіс паша Орхан шаһзада Мұса шаһзада Қорқыт шаһзада Қыздары: Қадиша сұлтан Бейхан сұлтан Шаһ сұлтан Фатима сұлтан Хафиза сұлтан Хафса сұлтан Қатын сұлтан Шаһзада сұлтан Гауһархан сұлтан Жаңашаһ сұлтан | ||
| Қолтаңбасы |  | ||
| I Сәлім Ортаққорда | |||
өңдеу  | |||
Османлы тарихындағы ең ұлы жаулаушылардың бірі болып саналады. Сонымен бірге ол өзінің қатігездігімен ерекшеленеді. Еуропа патшалары одан қорқып, онымен соғыс жүргізуден қашқақтайтын. Қол астындағы уәзірлері оның бір қарағанынан үрейленетін. Бірақ оның қатігездігі мемлекетке өте үлкен пайда әкелді: жаулаулар нәтижесінде жер ауданы екі жарым есеге ұлғайды (2 375 000 км²-ден 6 557 000 км²-ге дейін), ірі олжалар арқасында қазына толды, парсы елінен айдап әкелінген өнер адамдары Ыстанбұлға көшірілгеннен соң османлы өнері күрт дами бастады, Сәлім 1516 жылы "халиф" атағын алғаннан соң, Османлы мемлекеті халифат ретінде ислам әлемінде ең беделді елге айналды.
Өмірбаяны
I Сәлім 1465 жылы османлы сұлтаны II Баязит шаңырағында дүниеге келді. II Баязит өмірінің соңғы жылдарында 3 қана ұлы қалған еді: Қорқыт, Ахмет, Сәлім. Үшеуі де билік үшін талас бастады. Баязит Ахмет шаһзаданы басқалардан артық көріп, оған өз тағын қалдыруға сөз берген еді. "Фатих заңы" бойынша таққа отырған османлы сұлтаны өзінің аға-інілерін өлім жазасына кесу керек еді. Сондықтан Сәлім өзінің тағдыры үшін алаңдап, әкесіне қарсы Константинопольге жорық жасады. Оның жоспары бойынша, елордадағы төңкерісшілер Сәлімді қолдап, оны сұлтан деп мойындаулары тиіс еді, алайда бұл жоспары жүзеге аспады. Үлкен әскерді бастаған II Баязит Сәлімді оңай жеңді. Сәті болмаған шаһзада Қырымға қашты. Сол кезде Сәлімнің жалғыз тірі қалған баласы Сүлеймен шаһзада (келешектегі I Сүлеймен) Кефенің санжақбейі еді. Қырымда Сәлім қызылбасылардан әскер жинап, қайта елордаға жорық жасады.
Ауыр науқасқа шалдыққан II Баязит 25 сәуір 1512 жылы азамат соғысынан құтылу үшін тақты Сәлімге қалдырды. Константинопольге сұлтан ретінде кірген I Сәлім османлы әулетінен болған барлық шаһзадаларды өлім жазасына кесті. Бұндай жауыздығы үшін оған Жауыз Сәлім деген лақап ат қойылды. Тіпті әкесін де Дидимотикаға жіберіп, сол жерде уландырды деген де пікірлер бар. Бірақ бұл ресми құжаттармен және тарихи куәліктермен расталмаған.
I Сәлім тұсында османлылар жаппай соғыстар жүргізді. Сол кезде сефевид шаһы I Ысмайыл Иран, Ирак, Ауғанстан және Орта Азияны жаулап алып, Таяу Шығыстағы беделін арттырды. Алайда I Сәлім одан үрейленбей, сефевидтерге соғыс жариялады.
1513 жылы Анадолыдағы 7-ден 70 жасқа дейінгі 35-40 мың шииттерді қырып тастады. Себебі, анадолылық шииттер сефевидтермен ортақ діни көзқарастарға байланысты бірігіп, османлыларға қарсы шығулары әбден мүмкін еді.
1514 жылдың мамырында I Сәлім Таяу Шығысқа аттанды. Сивас пен Эрзурумға соқпай өтіп, I Ысмайыл иеліктеріне басып кірді. Қызылбасылар ашық шайқастан қашқақтап, османлы жауынгерлерін шаршату үшін оларды елдің тереңдігіне кіргізе берді.
23 тамыз 1514 жылы Шалдыран шайқасында сұлтан шаһты ойсырата жеңді. Екі аптадан соң I Сәлім сефевидтік елорда Тебризге басып кірді. Бірақ жұтты қыстан қорыққан жаңа шеріктер сұлтаннан отанға оралуды сұрады. Османлылар Ереван, Карс, Эрзурум, Сивас және Амасья арқылы өтіп, шаһтың қазынасын және гаремін алып, Константиниеге мыңдаған шебер қолөнершілерді өзімен бірге алып келді.
Жолда османлылар өзіне Диярбақыр, Битлис, Хасанкейф, Мийяфарикин және Нежти жерлерін өзіне қаратты. Алайда I Сәлім бұл жерлерден кеткен соң, I Ысмайыл бұл жерлерді қайтадан өзіне қайтарып, Диярбақырдағы османлы гарнизонын жыл бойы қоршады.
1515 жылы Елбістанды билеген Алаеддин сұлтанның басын алып, Зүлқадір әулетін жойды. Одан кейін сұлтан Мысыр жорығына дайындала бастады. I Сәлім Диярбақырды сефевид қоршауынан арылтып, Кочхисар шайқасында сефевидтерді қайтадан жеңді. Сұлтаннан Күрдістанды жаулап алуға рұқсат алған Ыдырыс атты күрд Мардин, Диярбақыр, Синжар және Қосөзенді жаулады. Осыдан кейін I Ысмайыл өмірінің соңына дейін османлылармен соғысудан қашқақтады.
Мәмлүк сұлтаны Кансух Гури Күрдістанды жаулап алуға кедергі бола бастады. I Сәлім мәмлүк сұлтанымен бітімге келуге үміттенді. 1516 жылдың шілдесінде османлы елшілігі Каирге келіп, мәмлүктердің қантын сатып алуды талқылады. Бірақ 1516 жылдың 5 тамызында османлылар мәмлүк шеркештеріне шабуыл жасады.
24 тамыз 1516 жылы Марж Дабик шайқасында османлылар мен мәмлүктер шайқасты. Бұл шайқаста соңғы сөзін османлы артиллериясы айтты. I Сәлім үлкен зеңбіректерін арбалардың арасында жасырып, керек кезде шығарып, оқ атуды бұйырды. Сөйтіп шеркештер жермен жексен етілді, ал Кансух Гури шайқас кезінде қаза тапты. Мәмлүк тағын Тұман бей иеленді.
29 тамыз 1516 жылы өзіне "Екі киелі қаланың қызметкері" (яғни Мекке мен Мединенің) деген атақ алды. Қыркүйекте османлылар қарсылықсыз Сирияға, ал 9 қазанда Дамаскіге кірді. Қарашаның соңында I Сәлім Палестина жорығын Ғазаның жаулауымен тәмамдады. Тұман бей жаңа әскер жасақтады, алайда бұл әскер 25 желтоқсан күні Бейт Шеан шайқасында талқандалды.
1517 жылдың қаңтарында I Сәлім Мысырға басып кіріп, Каир қамалын жойды. Тұман бей қаладан қашты, бірақ көп ұзамай кішігірім әскермен қайтып келіп, түнде қалаға басып кірді. Нәтижесінде қалада үлкен қырғын болды: 50 мыңдай бейбіт тұрғын қазаға ұшырады. I Сәлім Каирді алғаннан кейін 800 мәмлүк шонжарларын басынан айырды. Ал Тұман бей әлі екі ай бойы Ніл сағасында османлылармен күрес жүргізді, бірақ мәмлүктерді өзінің қанаушылары деп санаған мысырлық бәдеуилер бейді сатып, 13 сәуір 1317 жылы Каир қақпасының астында дарға асты.
1517 жылдың сәуірінде I Сәлімге Мекке мен Мединенің кілті беріліп, күллі Хижаз османлылардың иелігіне айналды. Венеция Кипр аралы үшін алым-салық төлей бастады. Тіпті Йеменді жаулап алған мәмлүк жасағы сұлтанға бағынды.
1518 жылы османлылар Мажарстанмен бітім шартқа келді. Ал Алжир билеушісі Қызыр Қайыреддин паша 1519 жылы сұлтанның вассалы болды.
Садрағзамдары
| № | Есімі | Қызмет атқарған мерзімі | Уақыты |
|---|---|---|---|
| 30 | Херсеклі Ахмет паша | 25 сәуір 1512 — 28 қараша 1514 | 2 жыл 7 ай |
| 31 | Дукакинұлы Ахмет паша | 18 желтоқсан 1514 — наурыз 1515 | 4 ай |
| 32 | Хадым Синан паша | 18 маусым 1515 — 23 қыркүйек 1515 | 4 ай |
| 33 | Херсеклі Ахмет паша | 23 қыркүйек 1515 — 26 сәуір 1516 | 8 ай |
| 34 | Хадым Синан паша | 26 сәуір 1516 — 22 қаңтар 1517 | 9 ай |
| 35 | Жүніс паша | 22 қаңтар 1517 — 13 қыркүйек 1517 | 9 ай |
| 36 | Пір Мехмет паша | 25 қаңтар 1518 — 21 қыркүйек 1520 | 2 жыл 8 ай |
Өнерде
![image]()
«Assassin's Creed: Revelations» компьютерлік ойыны (2011 жыл)![image]()
«Сүлеймен сұлтан» телехикаясы (2011-2014, I Сәлім рөлінде — Мүхаррем Гүлмез)
 | Ұлы Османлы Мемлекетінің сұлтандары |  |
|---|---|---|
| Ізашары II Баязит | I Сәлім 25 сәуір 1512 — 21 қыркүйек 1520 | Ізбасары I Сүлеймен |
| I Осман · Орхан · I Мұрат · I Баязит · (Сұлтанаралық) · I Мехмет · II Мұрат · II Мехмет · II Мұрат · II Мехмет · II Баязит · I Сәлім · I Сүлеймен · II Сәлім · III Мұрат · III Мехмет · I Ахмет · I Мұстафа · II Осман · I Мұстафа · IV Мұрат · Ибраһим · IV Мехмет · II Сүлеймен · II Ахмет · II Мұстафа · III Ахмет · I Махмұт · III Осман · III Мұстафа · I Әбділхамит · III Сәлім · IV Мұстафа · II Махмұт · I Әбділмәжит · Әбділғазиз · V Мұрат · II Әбділхамит · V Мехмет · VI Мехмет · II Әбділмәжит (соңғы халиф) | ||
| Әулет · Шежіре · Санат | ||
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
I Sәlim osman سليم اول Selim i evvel 10 kazan 1465 22 kyrkүjek 1520 Osmanly memleketinin 9 shy sultany 1512 1520 Islam halifatynyn 74 shi halifi 1516 1520 akyn kolbasshy I Sәlim osman سليم اول Selim i evvel Mүminder әmiri Eki kieli kalanyn kyzmetkeriLauazymyTu Osmanly memleketinin 9 shy sultany25 sәuir 1512 21 kyrkүjek 1520 Lakap aty Zhauyz I Sәlim Izashary II BayazitIzbasary I SүlejmenMurageri Sүlejmen shaһzadaTu Islam halifatynyn 74 shi halifi29 tamyz 1516 21 kyrkүjek 1520Izashary III MүtәuekelIzbasary I SүlejmenTu Trabzon sanzhakbeji1481 1510Monarh II BayazitIzashary Әbdulla shaһzadaӨmirbayanyMamandygyAkyn kolbasshyDini IslamDүniege kelui 10 kazan 1470 1470 10 10 Amasya Osmanly memleketiҚajtys boluy 22 kyrkүjek 1520 1520 09 22 49 zhas Shorly Osmanly memleketiZherlendi Zhauyz Sәlim mazary YstambulDinastiya Osmanly әuletiӘkesi II BayazitAnasy Gүlbaһar katynZhubajy Ajsha Hafsa sultan Ajsha katynBalalary Ұldary I Sүlejmen Uәjis pasha Orhan shaһzada Musa shaһzada Қorkyt shaһzada Қyzdary Қadisha sultan Bejhan sultan Shaһ sultan Fatima sultan Hafiza sultan Hafsa sultan Қatyn sultan Shaһzada sultan Gauһarhan sultan Zhanashaһ sultanҚoltanbasyI Sәlim Ortakkordaondeu Osmanly tarihyndagy en uly zhaulaushylardyn biri bolyp sanalady Sonymen birge ol ozinin katigezdigimen erekshelenedi Europa patshalary odan korkyp onymen sogys zhүrgizuden kashkaktajtyn Қol astyndagy uәzirleri onyn bir karaganynan үrejlenetin Birak onyn katigezdigi memleketke ote үlken pajda әkeldi zhaulaular nәtizhesinde zher audany eki zharym esege ulgajdy 2 375 000 km den 6 557 000 km ge dejin iri olzhalar arkasynda kazyna toldy parsy elinen ajdap әkelingen oner adamdary Ystanbulga koshirilgennen son osmanly oneri kүrt dami bastady Sәlim 1516 zhyly halif atagyn algannan son Osmanly memleketi halifat retinde islam әleminde en bedeldi elge ajnaldy ӨmirbayanyI Sәlim 1465 zhyly osmanly sultany II Bayazit shanyragynda dүniege keldi II Bayazit omirinin songy zhyldarynda 3 kana uly kalgan edi Қorkyt Ahmet Sәlim Үsheui de bilik үshin talas bastady Bayazit Ahmet shaһzadany baskalardan artyk korip ogan oz tagyn kaldyruga soz bergen edi Fatih zany bojynsha takka otyrgan osmanly sultany ozinin aga inilerin olim zhazasyna kesu kerek edi Sondyktan Sәlim ozinin tagdyry үshin alandap әkesine karsy Konstantinopolge zhoryk zhasady Onyn zhospary bojynsha elordadagy tonkerisshiler Sәlimdi koldap ony sultan dep mojyndaulary tiis edi alajda bul zhospary zhүzege aspady Үlken әskerdi bastagan II Bayazit Sәlimdi onaj zhendi Sәti bolmagan shaһzada Қyrymga kashty Sol kezde Sәlimnin zhalgyz tiri kalgan balasy Sүlejmen shaһzada keleshektegi I Sүlejmen Kefenin sanzhakbeji edi Қyrymda Sәlim kyzylbasylardan әsker zhinap kajta elordaga zhoryk zhasady Auyr naukaska shaldykkan II Bayazit 25 sәuir 1512 zhyly azamat sogysynan kutylu үshin takty Sәlimge kaldyrdy Konstantinopolge sultan retinde kirgen I Sәlim osmanly әuletinen bolgan barlyk shaһzadalardy olim zhazasyna kesti Bundaj zhauyzdygy үshin ogan Zhauyz Sәlim degen lakap at kojyldy Tipti әkesin de Didimotikaga zhiberip sol zherde ulandyrdy degen de pikirler bar Birak bul resmi kuzhattarmen zhәne tarihi kuәliktermen rastalmagan I Sәlim tusyndagy Osmanly memleketi I Sәlim tusynda osmanlylar zhappaj sogystar zhүrgizdi Sol kezde sefevid shaһy I Ysmajyl Iran Irak Auganstan zhәne Orta Aziyany zhaulap alyp Tayau Shygystagy bedelin arttyrdy Alajda I Sәlim odan үrejlenbej sefevidterge sogys zhariyalady 1513 zhyly Anadolydagy 7 den 70 zhaska dejingi 35 40 myn shiitterdi kyryp tastady Sebebi anadolylyk shiitter sefevidtermen ortak dini kozkarastarga bajlanysty birigip osmanlylarga karsy shygulary әbden mүmkin edi 1514 zhyldyn mamyrynda I Sәlim Tayau Shygyska attandy Sivas pen Erzurumga sokpaj otip I Ysmajyl ielikterine basyp kirdi Қyzylbasylar ashyk shajkastan kashkaktap osmanly zhauyngerlerin sharshatu үshin olardy eldin terendigine kirgize berdi Zhauyz Sәlim 23 tamyz 1514 zhyly Shaldyran shajkasynda sultan shaһty ojsyrata zhendi Eki aptadan son I Sәlim sefevidtik elorda Tebrizge basyp kirdi Birak zhutty kystan korykkan zhana sherikter sultannan otanga oraludy surady Osmanlylar Erevan Kars Erzurum Sivas zhәne Amasya arkyly otip shaһtyn kazynasyn zhәne garemin alyp Konstantiniege myndagan sheber kolonershilerdi ozimen birge alyp keldi Zholda osmanlylar ozine Diyarbakyr Bitlis Hasankejf Mijyafarikin zhәne Nezhti zherlerin ozine karatty Alajda I Sәlim bul zherlerden ketken son I Ysmajyl bul zherlerdi kajtadan ozine kajtaryp Diyarbakyrdagy osmanly garnizonyn zhyl bojy korshady 1515 zhyly Elbistandy bilegen Alaeddin sultannyn basyn alyp Zүlkadir әuletin zhojdy Odan kejin sultan Mysyr zhorygyna dajyndala bastady I Sәlim Diyarbakyrdy sefevid korshauynan aryltyp Kochhisar shajkasynda sefevidterdi kajtadan zhendi Sultannan Kүrdistandy zhaulap aluga ruksat algan Ydyrys atty kүrd Mardin Diyarbakyr Sinzhar zhәne Қosozendi zhaulady Osydan kejin I Ysmajyl omirinin sonyna dejin osmanlylarmen sogysudan kashkaktady Mәmlүk sultany Kansuh Guri Kүrdistandy zhaulap aluga kedergi bola bastady I Sәlim mәmlүk sultanymen bitimge keluge үmittendi 1516 zhyldyn shildesinde osmanly elshiligi Kairge kelip mәmlүkterdin kantyn satyp aludy talkylady Birak 1516 zhyldyn 5 tamyzynda osmanlylar mәmlүk sherkeshterine shabuyl zhasady Zhauyz Sәlim Mysyr zhorygynda 24 tamyz 1516 zhyly Marzh Dabik shajkasynda osmanlylar men mәmlүkter shajkasty Bul shajkasta songy sozin osmanly artilleriyasy ajtty I Sәlim үlken zenbirekterin arbalardyn arasynda zhasyryp kerek kezde shygaryp ok atudy bujyrdy Sojtip sherkeshter zhermen zheksen etildi al Kansuh Guri shajkas kezinde kaza tapty Mәmlүk tagyn Tuman bej ielendi 29 tamyz 1516 zhyly ozine Eki kieli kalanyn kyzmetkeri yagni Mekke men Medinenin degen atak aldy Қyrkүjekte osmanlylar karsylyksyz Siriyaga al 9 kazanda Damaskige kirdi Қarashanyn sonynda I Sәlim Palestina zhorygyn Ғazanyn zhaulauymen tәmamdady Tuman bej zhana әsker zhasaktady alajda bul әsker 25 zheltoksan kүni Bejt Shean shajkasynda talkandaldy 1517 zhyldyn kantarynda I Sәlim Mysyrga basyp kirip Kair kamalyn zhojdy Tuman bej kaladan kashty birak kop uzamaj kishigirim әskermen kajtyp kelip tүnde kalaga basyp kirdi Nәtizhesinde kalada үlken kyrgyn boldy 50 myndaj bejbit turgyn kazaga ushyrady I Sәlim Kairdi algannan kejin 800 mәmlүk shonzharlaryn basynan ajyrdy Al Tuman bej әli eki aj bojy Nil sagasynda osmanlylarmen kүres zhүrgizdi birak mәmlүkterdi ozinin kanaushylary dep sanagan mysyrlyk bәdeuiler bejdi satyp 13 sәuir 1317 zhyly Kair kakpasynyn astynda darga asty 1517 zhyldyn sәuirinde I Sәlimge Mekke men Medinenin kilti berilip kүlli Hizhaz osmanlylardyn ieligine ajnaldy Veneciya Kipr araly үshin alym salyk tolej bastady Tipti Jemendi zhaulap algan mәmlүk zhasagy sultanga bagyndy 1518 zhyly osmanlylar Mazharstanmen bitim shartka keldi Al Alzhir bileushisi Қyzyr Қajyreddin pasha 1519 zhyly sultannyn vassaly boldy Sadragzamdary Esimi Қyzmet atkargan merzimi Uakyty30 Hersekli Ahmet pasha 25 sәuir 1512 28 karasha 1514 2 zhyl 7 aj31 Dukakinuly Ahmet pasha 18 zheltoksan 1514 nauryz 1515 4 aj32 Hadym Sinan pasha 18 mausym 1515 23 kyrkүjek 1515 4 aj33 Hersekli Ahmet pasha 23 kyrkүjek 1515 26 sәuir 1516 8 aj34 Hadym Sinan pasha 26 sәuir 1516 22 kantar 1517 9 aj35 Zhүnis pasha 22 kantar 1517 13 kyrkүjek 1517 9 aj36 Pir Mehmet pasha 25 kantar 1518 21 kyrkүjek 1520 2 zhyl 8 ajӨnerde Assassin s Creed Revelations kompyuterlik ojyny 2011 zhyl Sүlejmen sultan telehikayasy 2011 2014 I Sәlim rolinde Mүharrem Gүlmez Ұly Osmanly Memleketinin sultandaryIzashary II Bayazit I Sәlim 25 sәuir 1512 21 kyrkүjek 1520 Izbasary I SүlejmenI Osman Orhan I Murat I Bayazit Sultanaralyk I Mehmet II Murat II Mehmet II Murat II Mehmet II Bayazit I Sәlim I Sүlejmen II Sәlim III Murat III Mehmet I Ahmet I Mustafa II Osman I Mustafa IV Murat Ibraһim IV Mehmet II Sүlejmen II Ahmet II Mustafa III Ahmet I Mahmut III Osman III Mustafa I Әbdilhamit III Sәlim IV Mustafa II Mahmut I Әbdilmәzhit Әbdilgaziz V Murat II Әbdilhamit V Mehmet VI Mehmet II Әbdilmәzhit songy halif Әulet Shezhire Sanat