Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
I Мұстафа (осман. مصطفى اول — Mustafa-i evvel; 1591 — 20 қаңтар 1639) — Османлы мемлекетінің 15-ші сұлтаны, Ислам халифатының 80-ші халифі.
| I Мұстафа осман. مصطفى اول — Mustafa-i evvel Мүміндер әмірі Екі киелі қаланың қызметкері | |||
 | |||
| Лауазымы | |||
|---|---|---|---|
| |||
| 20 мамыр 1622 — 10 қыркүйек 1623 | |||
| (Лақап аты Телі I Мұстафа) | |||
| Регент | Халиме сұлтан | ||
| Ізашары | II Осман | ||
| Ізбасары | IV Мұрат | ||
| 22 қараша 1617 — 26 ақпан 1618 | |||
| (Лақап аты Телі I Мұстафа) | |||
| Регент | Халиме сұлтан | ||
| Ізашары | I Ахмет | ||
| Ізбасары | II Осман | ||
| Өмірбаяны | |||
| Діні | Ислам | ||
| Дүниеге келуі | 1591 Маниса, Османлы мемлекеті | ||
| Қайтыс болуы | 20 қаңтар 1639 (48 жас) Константинополь, Османлы мемлекеті | ||
| Жерленді | I Мұстафа мазары, Ыстамбұл | ||
| Династия | Османлы әулеті | ||
| Әкесі | III Мехмет | ||
| Анасы | Халиме сұлтан | ||
| Қолтаңбасы |  | ||
| I Мұстафа Ортаққорда | |||
өңдеу  | |||
Өмірбаяны
I Мұстафа 1591 жылы Манисада дүниеге келді.
1595 жылы әкесі III Мехмет, ал 1603 жылы ағасы I Ахмет таққа отырды. II Мехмет енгізген Фатих заңы бойынша елде сұлтанаралыққа жол бермеу үшін таққа отырған сұлтан өз аға-інілерін өлім жазасына кесу керек. Алайда I Ахмет осы заңға бағынбаған алғашқы сұлтан болды. Сұлтанның осындай шешім қабылдауына тарихшылар әртүрлі себептер келтіреді:
- 1. I Мұстафаның есі ауысқаны. Оның есі ауысқанымен, бұл оған сұлтан болуға еш кедергі жасамады. Себебі, Ахмет өз билеген жылдарының басында шешек ауруымен сырқаттанып, кейбір уәзірлер сұлтанның өліміне сенімді болып, Мұстафаны, есі ауысқанына қарамастан, таққа отырғызу үшін Топқапы сарайына шақырды.
- 2. I Ахметтің баласыз болуы. Шынымен де, Ахмет таққа отырғанда баласыз болған, алайда ол бұл жетіспеушілікті тез арада жойды: 1604 жылдың 3 қарашасында сұлтанның бірінші баласы Осман (келешектегі II Осман) дүниеге келді. Егер де Ахмет тек өзінің баласыз екенін ескеріп, інісі Мұстафаны өлтірмесе, онда ол Осман туған кезінде Мұстафаны өлтіру керек еді. Сонда да Ахмет өз інісін өлім жазасына кеспеді.
I Ахмет өз інісін өлтермесе де, оған бостандық бермей, Топқапы сарайындағы кафесте өліміне дейін қамап отырды. 1617 жылдың 22 қарашасында I Ахмет бөрітпе сүзек ауруынан қайтыс болды. I Ахметте ересек бала болмаған соң, тақ I Мұстафаға бұйырды.
Бірінші сұлтанаты
Сарайда қоғамдық қатынастар I Мұстафаның психикалық күйін жақсартады деген үміт болды. Алайда сарайдағылардың ынтасы еш нәтижеге әкелген жоқ — сұлтан бұрынғыдай есі ауысқан болып қалды. Сұлтан өте оғаш болған: дуан кеңесінің отырысында уәзірлердің сәлделерін бастарынан жұлып, сақалдарынан тартып отыратын. Сонымен қатар оғаш сұлтан құстар мен балықтарға жем орнына тиындар лақтыруды ұнатқан. Бұл оқиғалар жайлы османлы тарихшысы Ибраһим Пешеуи былай айтады:
 | Бұл жағдайды барлық мемлекеттік қайраткерлер мен халық көрді, және олар оның психикалық науқас екенін түсінді. |  |
Бірінші билеген жылдарында (1617-1618) I Мұстафа анасы Халиме сұлтан мен садрағзам Дамат Халил пашаның қолжаулығы ғана болатын. Есі ауысқан сұлтанға қанағаттанбаған әскер 1618 жылы оны тақтан тайдырып, зынданға қамады. Ал келесі сұлтандық II Османға өтті. Алайда төрт жылдан соң, жаңа шеріктер ұйымдастырған төңкеріс кезінде II Осман өлтіріліп, тақ I Мұстафаға қайтадан бұйырды.
Екінші сұлтанаты
Екінші билеген жылдарында да (1622-1623) I Мұстафа анасы Халиме сұлтан мен жаңа садрағзам Қара Дәуіт пашаның қолжаулығы болды. Сұлтанның психикалық науқастығы тіптен жоғарылады. I Мұстафа II Османның тірі екенін ойлап, оның бөлмесіне есік қағып, өзін тақ салмағынан арылту үшін одан өзіне тақты қайтыруын сұрады.
Сол кездерде жаңа шеріктер мен сыпайларда жанжал туды, ал Анадолыда Эрзурум бейлербейі Абаза Мехмет пашаның төңкерісі басталды. Абаза Мехмет паша II Османның өлімі үшін кек қайтарғысы келді. Төңкерісті тоқтату үшін Халиме сұлтан Қара Дәуіт пашаны өлім жазасына кесті. Алайда төңкерісшілер наразылықты тоқтатпай, 1623 жылдың мамырында Абаза Мехмет паша 40-мыңдық әскерімен Анкараны қоршауға алды. Билікте төрт садрағзам бір-бірін ауыстырып отырды. Ақырында, садрағзамдық Кеманкеш Қара Әли пашаға өтті. Ол Халиме сұлтанды баласын тақтан босатуға көндірді. Халиме сұлтан баласы I Мұстафаның өмірін сақтау шартымен пашаға келісім берді. I Ахмет пен Көсем сұлтанның 11 жасар баласы IV Мұрат келесі сұлтан болды. I Мұстафа қайтадан кафеске қамалып, өліміне дейін сонда отырып шықты. 1639 жылдың 20 қаңтарында I Мұстафа өз ажалымен қайтыс болды. Бұрынғы сұлтан мәйіті он жеті сағат жайбарақат жатты, тек содан кейін ғана оны еш сый-құрметсіз Әулие Софья мешітінің қасындағы Мұстафаға арнайы салынған мазарда жерде жерледі.
Садрағзамдары
| № | Есімі | Қызмет атқарған мерзімі | Уақыты |
|---|---|---|---|
| 74 | Дамат Халил паша | 22 қараша 1617 — 26 ақпан 1618 | 3 ай |
| 80 | Қара Дәуіт паша | 20 мамыр 1622 — 13 маусым 1622 | 1 ай |
| 81 | Мере Құсайын паша | 13 маусым 1622 — 8 тамыз 1622 | 1 ай |
| 82 | Лефкелі Мұстафа паша | 8 тамыз 1622 — 21 қыркүйек 1622 | 1 ай |
| 83 | Гүржі Хадым Мехмет паша | 21 қыркүйек 1622 — 5 ақпан 1623 | 5 ай |
| 84 | Мере Құсайын паша | 5 ақпан 1623 — 30 тамыз 1623 | 6 ай |
| 85 | Кеманкеш Қара Әли паша | 30 тамыз 1623 — 10 қыркүйек 1623 | 1 ай |
Өнерде
![image]()
«Ғаламат ғасыр: Көсем дәуірі» телехикаясы (2015-қ.у., I Мұстафа рөлінде — Боран Құзым)
Дереккөздер
- http://turkcinema.tv/serial-velikolepniy-vek/sultan-mustafa-i.html/ Мұрағатталған 21 маусымның 2016 жылы. Сұлтан I Мұстафа
 | Ұлы Османлы Мемлекетінің сұлтандары |  |
|---|---|---|
| Ізашары I Ахмет II Осман | I Мұстафа Бірінші рет сұлтандық етуі 22 қараша 1617 — 26 ақпан 1618 Екінші рет сұлтандық етуі 20 мамыр 1622 — 10 қыркүйек 1623 | Ізбасары II Осман IV Мұрат |
| I Осман · Орхан · I Мұрат · I Баязит · (Сұлтанаралық) · I Мехмет · II Мұрат · II Мехмет · II Мұрат · II Мехмет · II Баязит · I Сәлім · I Сүлеймен · II Сәлім · III Мұрат · III Мехмет · I Ахмет · I Мұстафа · II Осман · I Мұстафа · IV Мұрат · Ибраһим · IV Мехмет · II Сүлеймен · II Ахмет · II Мұстафа · III Ахмет · I Махмұт · III Осман · III Мұстафа · I Әбділхамит · III Сәлім · IV Мұстафа · II Махмұт · I Әбділмәжит · Әбділғазиз · V Мұрат · II Әбділхамит · V Мехмет · VI Мехмет · II Әбділмәжит (соңғы халиф) | ||
| Әулет · Шежіре · Санат | ||
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
I Mustafa osman مصطفى اول Mustafa i evvel 1591 20 kantar 1639 Osmanly memleketinin 15 shi sultany Islam halifatynyn 80 shi halifi I Mustafa osman مصطفى اول Mustafa i evvel Mүminder әmiri Eki kieli kalanyn kyzmetkeriLauazymyTu Osmanly memleketinin 15 shi sultany Islam halifatynyn 80 shi halifi20 mamyr 1622 10 kyrkүjek 1623 Lakap aty Teli I Mustafa Regent Halime sultanIzashary II OsmanIzbasary IV Murat22 karasha 1617 26 akpan 1618 Lakap aty Teli I Mustafa Regent Halime sultanIzashary I AhmetIzbasary II OsmanӨmirbayanyDini IslamDүniege kelui 1591 Manisa Osmanly memleketiҚajtys boluy 20 kantar 1639 48 zhas Konstantinopol Osmanly memleketiZherlendi I Mustafa mazary YstambulDinastiya Osmanly әuletiӘkesi III MehmetAnasy Halime sultanҚoltanbasyI Mustafa Ortakkordaondeu ӨmirbayanyI Mustafa 1591 zhyly Manisada dүniege keldi 1595 zhyly әkesi III Mehmet al 1603 zhyly agasy I Ahmet takka otyrdy II Mehmet engizgen Fatih zany bojynsha elde sultanaralykka zhol bermeu үshin takka otyrgan sultan oz aga inilerin olim zhazasyna kesu kerek Alajda I Ahmet osy zanga bagynbagan algashky sultan boldy Sultannyn osyndaj sheshim kabyldauyna tarihshylar әrtүrli sebepter keltiredi 1 I Mustafanyn esi auyskany Onyn esi auyskanymen bul ogan sultan boluga esh kedergi zhasamady Sebebi Ahmet oz bilegen zhyldarynyn basynda sheshek auruymen syrkattanyp kejbir uәzirler sultannyn olimine senimdi bolyp Mustafany esi auyskanyna karamastan takka otyrgyzu үshin Topkapy sarajyna shakyrdy 2 I Ahmettin balasyz boluy Shynymen de Ahmet takka otyrganda balasyz bolgan alajda ol bul zhetispeushilikti tez arada zhojdy 1604 zhyldyn 3 karashasynda sultannyn birinshi balasy Osman keleshektegi II Osman dүniege keldi Eger de Ahmet tek ozinin balasyz ekenin eskerip inisi Mustafany oltirmese onda ol Osman tugan kezinde Mustafany oltiru kerek edi Sonda da Ahmet oz inisin olim zhazasyna kespedi I Ahmet oz inisin oltermese de ogan bostandyk bermej Topkapy sarajyndagy kafeste olimine dejin kamap otyrdy 1617 zhyldyn 22 karashasynda I Ahmet boritpe sүzek auruynan kajtys boldy I Ahmette eresek bala bolmagan son tak I Mustafaga bujyrdy Birinshi sultanatyTeli Mustafa Sarajda kogamdyk katynastar I Mustafanyn psihikalyk kүjin zhaksartady degen үmit boldy Alajda sarajdagylardyn yntasy esh nәtizhege әkelgen zhok sultan buryngydaj esi auyskan bolyp kaldy Sultan ote ogash bolgan duan kenesinin otyrysynda uәzirlerdin sәldelerin bastarynan zhulyp sakaldarynan tartyp otyratyn Sonymen katar ogash sultan kustar men balyktarga zhem ornyna tiyndar laktyrudy unatkan Bul okigalar zhajly osmanly tarihshysy Ibraһim Pesheui bylaj ajtady Bul zhagdajdy barlyk memlekettik kajratkerler men halyk kordi zhәne olar onyn psihikalyk naukas ekenin tүsindi Birinshi bilegen zhyldarynda 1617 1618 I Mustafa anasy Halime sultan men sadragzam Damat Halil pashanyn kolzhaulygy gana bolatyn Esi auyskan sultanga kanagattanbagan әsker 1618 zhyly ony taktan tajdyryp zyndanga kamady Al kelesi sultandyk II Osmanga otti Alajda tort zhyldan son zhana sherikter ujymdastyrgan tonkeris kezinde II Osman oltirilip tak I Mustafaga kajtadan bujyrdy Ekinshi sultanatyEkinshi bilegen zhyldarynda da 1622 1623 I Mustafa anasy Halime sultan men zhana sadragzam Қara Dәuit pashanyn kolzhaulygy boldy Sultannyn psihikalyk naukastygy tipten zhogarylady I Mustafa II Osmannyn tiri ekenin ojlap onyn bolmesine esik kagyp ozin tak salmagynan aryltu үshin odan ozine takty kajtyruyn surady Sol kezderde zhana sherikter men sypajlarda zhanzhal tudy al Anadolyda Erzurum bejlerbeji Abaza Mehmet pashanyn tonkerisi bastaldy Abaza Mehmet pasha II Osmannyn olimi үshin kek kajtargysy keldi Tonkeristi toktatu үshin Halime sultan Қara Dәuit pashany olim zhazasyna kesti Alajda tonkerisshiler narazylykty toktatpaj 1623 zhyldyn mamyrynda Abaza Mehmet pasha 40 myndyk әskerimen Ankarany korshauga aldy Bilikte tort sadragzam bir birin auystyryp otyrdy Akyrynda sadragzamdyk Kemankesh Қara Әli pashaga otti Ol Halime sultandy balasyn taktan bosatuga kondirdi Halime sultan balasy I Mustafanyn omirin saktau shartymen pashaga kelisim berdi I Ahmet pen Kosem sultannyn 11 zhasar balasy IV Murat kelesi sultan boldy I Mustafa kajtadan kafeske kamalyp olimine dejin sonda otyryp shykty 1639 zhyldyn 20 kantarynda I Mustafa oz azhalymen kajtys boldy Buryngy sultan mәjiti on zheti sagat zhajbarakat zhatty tek sodan kejin gana ony esh syj kurmetsiz Әulie Sofya meshitinin kasyndagy Mustafaga arnajy salyngan mazarda zherde zherledi Sadragzamdary Esimi Қyzmet atkargan merzimi Uakyty74 Damat Halil pasha 22 karasha 1617 26 akpan 1618 3 aj80 Қara Dәuit pasha 20 mamyr 1622 13 mausym 1622 1 aj81 Mere Қusajyn pasha 13 mausym 1622 8 tamyz 1622 1 aj82 Lefkeli Mustafa pasha 8 tamyz 1622 21 kyrkүjek 1622 1 aj83 Gүrzhi Hadym Mehmet pasha 21 kyrkүjek 1622 5 akpan 1623 5 aj84 Mere Қusajyn pasha 5 akpan 1623 30 tamyz 1623 6 aj85 Kemankesh Қara Әli pasha 30 tamyz 1623 10 kyrkүjek 1623 1 ajӨnerde Ғalamat gasyr Kosem dәuiri telehikayasy 2015 k u I Mustafa rolinde Boran Қuzym Derekkozderhttp turkcinema tv serial velikolepniy vek sultan mustafa i html Muragattalgan 21 mausymnyn 2016 zhyly Sultan I Mustafa Ұly Osmanly Memleketinin sultandaryIzashary I Ahmet II Osman I Mustafa Birinshi ret sultandyk etui 22 karasha 1617 26 akpan 1618 Ekinshi ret sultandyk etui 20 mamyr 1622 10 kyrkүjek 1623 Izbasary II Osman IV MuratI Osman Orhan I Murat I Bayazit Sultanaralyk I Mehmet II Murat II Mehmet II Murat II Mehmet II Bayazit I Sәlim I Sүlejmen II Sәlim III Murat III Mehmet I Ahmet I Mustafa II Osman I Mustafa IV Murat Ibraһim IV Mehmet II Sүlejmen II Ahmet II Mustafa III Ahmet I Mahmut III Osman III Mustafa I Әbdilhamit III Sәlim IV Mustafa II Mahmut I Әbdilmәzhit Әbdilgaziz V Murat II Әbdilhamit V Mehmet VI Mehmet II Әbdilmәzhit songy halif Әulet Shezhire Sanat