Айя София түр Ayasofya көне грекше Ἁγία Σοφία немесе ресми түрде Айя София Үлкен мешіті түр Ayasofya i Kebir Cami i şeri

Айя София (түр. Ayasofya; көне грекше: Ἁγία Σοφία) немесе ресми түрде Айя-София Үлкен мешіті (түр. Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi) — Ыстанбұлдағы мұражай ғимараты. Көне сәулет өнерінің үлгісі. Іргетасы император Ұлы Константиннің бұйрығы бойынша 325 жылы қаланған. Оны 10 мың жұмыскер 5 жылда салып бітірген. Содан бері түрлі жағдайларда талай рет қирап, талай рет қалпына келтірілген. Ғимарат 2020 жылы мешіт мәртебесіне қайтарылды.

Айя-София
түр. Ayasofya-i Kebir Camii Айя-София үлкен мешіті
Аяси София (Наурыз 2013)
Ел	Түркия
Қала	Ыстанбұл
Статусы	Византия христиан соборы (шамамен 360–1204 жж., 1261–1453 жж.) Латын католик соборы (1204–1261 жж.) Мұражай (1935–2020 жж.) Мешіт (1453–1931 жж.; 2020 – қазіргі уақытқа дейін)
Ағымы	Ислам – Сүннет, бұрын Православ шіркеуі және Католицизм
Мешіт түрі	Жұма мешіті
Сәулет стилі	Византия сәулеті
Жобаның авторы	Милетдан Исидор, Тралдан Анфимий
Сәулетшісі	Милетдан Исидор, Тралдан Анфимий, кейін Мимар Синан
Соғушы	360 – І Константин 530 – I Юстиниан
Құрылысы	532—537
Құрылысы басталды	532 жыл
Құрылысы аяқталды	537 жыл
Жалпы ауданы	70 х 75 м
Көлемі	73 м
Күмбездердің саны	1
Биіктігі	55.6 м
Күмбездің диаметрі	31.5 м
Мұнаралар саны	4
Мұнаралардың биіктігі	60 м
Қолданылған материал	Ашлар (мұқият өңделген тас), Рим кірпіші
Кітапхана	Сұлтан I Махмұт кітапханасы
Сайты	https://ayasofyacamii.gov.tr/
Айя-София Ортаққорда

Шығыс Рим императоры I Юстиниан 532-537 жылдар аралығында Рим империясының мемлекеттік шіркеуі үшін Константинопольдің христиан соборы ретінде салған шіркеу сол кездегі әлемдегі ең үлкен ішкі кеңістік болды және толығымен ілулі күмбезді алғашқылардың бірі болды. Бұл Византия сәулет өнерінің көрінісі болып саналады және «сәулет тарихын өзгертті» делінген. Қазіргі Юстиниан ғимараты дәл осы жерде орналасқан үшінші шіркеу болды, алайда кезінде (Византияда 532 жылы болған көтеріліс) тәртіпсіздіктер кезінде жойылды. Кейінгі Византия сәулетінен бастап, Айя София православие шіркеуінің парадигматикалық формасына айналды және оның сәулеттік стилі мың жылдан кейін Осман мешіттеріне еліктеді. Ол «христиан әлемінде ерекше орынға ие» деп сипатталды.

Құрылысы

Айя София
(ағылш.) Hagia Sophia*
ЮНЕСКО-ның Әлемдік мұрасы

	Түркия
Түрі	мәдени
(Критериялар)	i, ii, iii, iv
Сілтеме	356 {{{ID}}}
Аймақ**	TR
Координаттар	41°00′30″ с. е. 28°58′48″ ш. б. / 41.0084667° с. е. 28.9802583° ш. б. / 41.0084667; 28.9802583 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 41°00′30″ с. е. 28°58′48″ ш. б. / 41.0084667° с. е. 28.9802583° ш. б. / 41.0084667; 28.9802583 ^(G) ^(O) ^(Я)
Қосылуы	1985 (9-сессия) Координаттар: 41°00′31″ с. е. 28°58′48″ ш. б. / 41.00861° с. е. 28.98000° ш. б. / 41.00861; 28.98000 ^(G) ^(O) ^(Я)
Картадағы Айя София

* Атауы ағыл. ресми тізімінде ** ЮНЕСКО-ның классификациясы бойынша аймақ

Қазіргі түрі негізінен 532-37 жылдары (император Юстинианның заманында) Анфимий және Исидор атты екі сәулетшінің қолынан шыққан үлгі-нұсқадағы қалпын сақтаған. Олардың ерекше зәулім етіп салған күмбезі 20 жыл өткен соң құлап қалып 563 жылы Родос аралы топырағынан жасалған жеңіл кірпіштен жаңа күмбез орнатылыпты.

Оның биіктігі – 55,6 м, диаметрі – 31,5 м. Күмбездіктің 40 терезесі бар. Негізгі күмбезге жанамалай жалғасқан жартылай күмбездер жүйесі ғимарат бейнесіне көкпен таласқан зәулімдік сипат береді. 1317 жылы император Андроник Палеолог ғимарат ұстындарын нығайту үшін күрделі жөндеу жұмыстарын жүргізген. Айя Софья кезінде әлемнің ең үлкен ғибадатханасы болды.

Түріктерге дейін Византия империясының, кейін 500 жыл бойы (1935 жылға дейін) түріктердің діни орталығы қызметін атқарды. Ол 1453 жылы мешітке айналдырылған соң, ғимараттың ішкі көрінісі қайта көркемделді. 16-18 ғасырларда мешіт мұнаралары, қосымша құрылыстар салынды. 1935 жылы Ататүрік Айя Софияны мұражайға айналдырды.

Дереккөздер

Фацио, Майкл; Моффетт, Мариан; Вудхаус, Лоуренс (2009). Уақыт өте келе ғимараттар (3-ші басылым.). Макгроу-Хиллдегі жоғары білім. ISBN 978-0-07-305304-2
Симонс, Марлиз (22 тамыз 1993 жыл). «Османлы билігінің орталығы». «Нью-Йорк таймс». 2009 жылғы 4 маусымда алынды. Ағылшын тілінде
Heinle & Schlaich 1996
Heinle & Schlaich 1996

[1] Фацио, Майкл; Моффетт, Мариан; Вудхаус, Лоуренс (2009). Уақыт өте келе ғимараттар (3-ші басылым.). Макгроу-Хиллдегі жоғары білім. ISBN 978-0-07-305304-2

[2] Симонс, Марлиз (22 тамыз 1993 жыл). «Османлы билігінің орталығы». «Нью-Йорк таймс». 2009 жылғы 4 маусымда алынды. Ағылшын тілінде

[3] Heinle & Schlaich 1996

[4] Heinle & Schlaich 1996