Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Құрманғазы ауданы — Атырау облысының батысындағы әкімшілік бөлік.
| Қазақстан ауданы | |||
| Құрманғазы ауданы | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Облысы | |||
| Аудан орталығы | |||
| Ауылдық округтер саны | 19 | ||
| Ауыл саны | 49 | ||
| Әкімі | Абат Сайфоллаұлы Жанғалиев | ||
| Аудан әкімдігінің мекенжайы | Құрманғазы ауылы, Көшекбаев көшесі, №2 | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Құрылған уақыты | |||
| Жер аумағы | 20,8 мың км² (3-ші орын) | ||
| Уақыт белдеуі | UTC+5:00 | ||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны | 56 118 адам (2023)(2-ші орын) | ||
| Тығыздығы | 2,7 адам/км² | ||
| Ұлттық құрамы | қазақтар 97,92 % | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Телефон коды | +7 71233 | ||
| Пошта индексі | 0604XX | ||
| Автомобиль коды | 06 | ||
| Құрманғазы ауданының әкімдігі | |||
|
| |||
|
| |||
Аудан 1928 жылы құрылған. Жер көлемі - 20,8 мың км². Халық саны 2023 жылғы мәліметке сәйкес 56,1 мың адам болды. Әкімшілік орталығы — Құрманғазы (бұрынғы Ганюшкин) ауылы.
Географиясы
Құрманғазы ауданы батысында Ресейдің Астрахан облысымен, солтүстігінде Батыс Қазақстан облысының Бөкей Ордасы және Жаңақала аудандарымен, шығысында Атырау облысының Исатай ауданымен шектеседі; оңтүстігін Каспий теңізінің суы шайып жатыр. Жер бедері, негізінен, жазық, құмды және Каспий теңізіне қарай еңіс келеді. Ауданның солтүстігі теңіз деңгейінен 3 м биіктікте болса, оңтүстігі теңіз деңгейінен 25 — 27 м төменде жатыр. Нарын құмына қарасты Қосдәулет, Батпайсағыр, және Ментеке атты құмдардың бөліктері аудан жерінің көпшілігін қамтиды. Аудан солтүстік батыстан оңтүстік шығысқа қарай 290 км-ге созылған.
Ауданның теңіз жағалауында көптеген аралдар (Зюйд, Самовий, Баба, Коневский осередок, Жамбай т.б.), түбектер (Бабья Коса, Сухая Долгая коса, Тришкина коса т.б.), шығанақтар (Бабий, Синее Морцо, т.б.) кездеседі. Ауданның орталық бөлігі біршама көтеріңкі келген. Мұнда аудандағы ең биік жер -Құдайберген төбесі (14 м) орналасқан. Төбеден шығысқа қарай 15 км жерде абс.биіктігі 13 метр болатын Бесшоқы қырқасы алып жатыр. 200 -ге жуық сорлар, қыстаулар мен жайлаулар, құдықтар, қоныстар т.б. географиялық нысандар көптеп кездеседі.
Тарихы
Аудан тарихында халқымызды еуропалық мәдениетке үндеп, өркениетті елдердің мәдени-рухани мұрасына жақындауға, білім-ғылымды игеруге көп үгіттеген және сол бағытта ұлан-асыр еңбек еткен ағартушы, кезінде 40 жыл бойы I және II Теңіз жағалауы округтерінің әкімі (правитель) М.Бекмұханбетовтің еңбектері аса зор болды.
Ауданды ұйымдастыру науқаны тұсында ондаған балықшы, мал шаруашылықтары құрылды. 1918 ж. 16 ауылдық, кенттік Кеңес депутаттары 20 шағын балықшы кәсіпорындарын біріктірді. 30-жылдардан бастап тұтынушылар кооперациялары ұйымдастырыла бастады. 1920 жылғы қараша айында Орынборда өткен ҚазАКСР-інің құрылтай съезіне осы өлкеден делегат болып Ө.Айтасов қатысқан. 1922 ж. Бөкей губерниясы Кеңестерінің съезінде Теңіз уезі болып белгіленген де, оның құрамына 15 болыс біріктірілген. Ал 1928 ж. аудан болып құрылды. 1932 жылдың 1 мамырына ауданда 16 ұжымшар, 17 ауылдық кеңестері құрылып, Мыңтөбе, Қарағайлы, Дыңғызыл өңірлерінде тұрақты қазақ елді мекендерінің іргесі қалана бастады. Ұлы Отан соғысы жылдарында 7 мың азамат майданға аттанып, олардың 4 мыңы елге қайтпады. М.Мұсаевқа, А.Афанасьевке, Ф.Мазуровқа Кеңес Одағының Батыры атағы берілді, Ғиззат Әліпов жауынгерлік «Даңқ» ордендерінің толық иегері болды. Ауданның әлеуметтік-мәдени өміріндегі оң өзгерістерге Н.Манаевтың сіңірген еңбегі зор. Ол 1921-23 жылдары Теңіз уездік атқару комитетінін төрағасы болды. Кейін Қазақстанның оқу халык комиссары бола жүріп, аудан өңіріндегі, әдеби-мәдени жаңалықтарға үнемі үлес қосты. Еділ бойында қазақ тілінде жарық көрген алғашқы газеттердің бірі — «Кедей тілінің» жұмысына тікелей араласып, көмектесті. Теңіз өңірі - ертеден өнер дарыған жер. Күй атасы Құрманғазы, домбырашы Дина Нұрпейісова осы топырақта дүниеге келген. Күйшілер Ә.Есқалиевті, Б.Қарабалинаны жерлестері мақтан тұтады. Аудан топырағы Республика халық жазушысы Әбу Сәрсенбаевтың туып-өскен жері; оның ізін баса шыккан Е.Ғұмаровтын, О.Елбосыновтың әдеби мұралары елге танымал. 1944 ж. ауданда ұйымдастырылған Теңіз ұжымшар- кеңшар театрында тәрбиеленген ҚазКСР-інің халық артисі 3.Сүлейменова мен X.Дүйсенәлиевтердің ізбасарлары 1959 ж. Теңіз халық театрын ұйымдастырды.
Әкімшілік бөлінісі
Аудандағы 49 елді мекен 19 ауылдық округке біріктірілген:
| Әкімшілік бірлік | Орталығы | Елді мекендері | Халқы (2021) |
|---|---|---|---|
| Азғыр ауылдық округі | Балқұдық ауылы | 3 | ▼1999 |
| Ақкөл ауылдық округі | Ақкөл ауылы | 1 | ▲4738 |
| Асан ауылдық округі | Асан ауылы | 2 | ▼1150 |
| Бөкейхан ауылдық округі | Бөкейхан ауылы | 1 | ▲1789 |
| Бірлік ауылдық округі | Бірлік ауылы | 2 | ▼2099 |
| Дыңғызыл ауылдық округі | Жыланды ауылы | 2 | ▼2340 |
| Еңбекші ауылдық округі | Жұмекен ауылы | 4 | ▲3765 |
| Жаңаталап ауылдық округі | Хиуаз ауылы | 4 | ▼3472 |
| Көптоғай ауылдық округі | Көптоғай ауылы | 2 | ▼1138 |
| Кудряшов ауылдық округі | Кудряшов ауылы | 3 | ▼2272 |
| Қиғаш ауылдық округі | Қиғаш ауылы | 2 | ▲1111 |
| Құрманғазы ауылдық округі | Құрманғазы ауылы | 1 | ▲14532 |
| Мақаш ауылдық округі | Алға ауылы | 6 | ▼2565 |
| Нұржау ауылдық округі | Нұржау ауылы | 2 | ▲2712 |
| Орлы ауылдық округі | Орлы ауылы | 3 | ▲2560 |
| Сафон ауылдық округі | Сафоновка ауылы | 1 | ▲1774 |
| Сүйіндік ауылдық округі | Сүйіндік ауылы | 4 | ▼2531 |
| Теңіз ауылдық округі | Теңіз ауылы | 4 | ▼1836 |
| Шортанбай ауылдық округі | Шортанбай ауылы | 2 | ▼1460 |
Ірі елді мекендері
| Атауы | Статусы | Халқы (2021) |
|---|---|---|
| Құрманғазы (Ганюшкино) | ауыл | ▲ 14532 |
| Ақкөл | ауыл | ▲ 4738 |
| Хиуаз (Дәшін) | ауыл | ▲ 3022 |
| Орлы | ауыл | ▲ 2113 |
| Нұржау | ауыл | ▬ 2065 |
| Жұмекен (Еңбекші) | ауыл | ▲ 1930 |
| Жыланды | ауыл | ▲ 1894 |
| Алға | ауыл | ▼ 1880 |
| Сүйіндік | ауыл | ▼ 1823 |
| Бөкейхан (Котяевка) | ауыл | ▲ 1789 |
| Сафоновка | ауыл | ▲ 1774 |
| Бірлік (Утеры) | ауыл | ▲ 1699 |
| Теңіз (Приморье) | ауыл | ▲ 1547 |
| Балқұдық | ауыл | ▼ 1371 |
| Шортанбай | ауыл | ▼ 1135 |
| Кудряшов | ауыл | ▲ 1099 |
| Қадырка | ауыл | ▲ 872 |
| Дәулеткерей (Кобяково) | ауыл | ▲ 811 |
| Қиғаш | ауыл | ▲ 787 |
| Көптоғай | ауыл | ▼ 775 |
| Арна (ММС) | ауыл | ▼ 662 |
| Жамбыл | ауыл | ▲ 647 |
| Үштаған | ауыл | ▼ 595 |
| Асан | ауыл | ▼ 555 |
| Жаңаауыл | ауыл | ▲ 511 |
Климаты
Климаты — қатаң континенттік, қаңтардың орташа температурасы –8°С, шілденікі +21°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 100 — 150 мм. Салқындықпен жылылық жиі ауысып тұрады. Жазда ыстық кейде 40-43 градус болса, қыста суық 20-25 градусқа жетеді. Сәуір-мамыр, қыркүйек-қазан айларында жаңбыр жауады.
Жылдың салқын кезінде (қараша-наурыз айлары аралығы) мұнда Сібір антициклонының батыс тармағынан келген ауа массасы басым болса, жылдың жылы мезгілінде Орталық Азия және Ираннан келген тропиктік ауа массасының ықпалы үстем болады.
Жауын-шашынның басым бөлігі (60-65%) жылдың салқын айларына келеді. Ауданда жел жиі соғып тұрады. Оның жағалау бойындағы жылдық орташа жылдамдығы 5-6 м/сек., Нарын құмында 3-5 м/сек. Шаңды-боранды күндер 10-20 тәулікке жетеді.
Табиғаты
Ауданның оңтүстік батысында және оңтүстігінде (теңіз жағалауына жақын өңірде) шалғынды қоңыр, батпақты-шалғынды және жайылымның шалғынды топырағы қалыптасқан. Солтүстігіндегі Нарын құмында топырақ жамылғысы негізінен кәдімгі құмдақты сұр, құмдақты сортаң және сор топырақтардан тұрады. Шаруашылыққа пайдаланылатын сулары Каспий теңізінің солтүстік-батыс бөлігінен, оған келіп құятын Еділдің Қиғаш және басқа салаларынан, , , және басқа көлдерден тұрады.
Өсімдік жамылғысына еркек шөп, ақ жүзгін, боз, изен, ебелек, теріскен, қоңырбас кіреді. Қиғаш өзені бойында сұлулықтың символы – тұңғиықгүл (лотос) өседі. Жануарлар дүниесінен қарақұйрық, ақбөкен, түлкі, қасқыр, қоян, сарышұнақ, қосаяқ, тышқандардың көптеген түрі бар. Құстардан аққұтан, көкқұтан, аққу, бірқазан, шағала, сұқсыр үйрек, қасқалдақ кездеседі. Балықтардан - бекіре, шоқыр, қортпа, шип, ақбалық, сазан, жайын, шортан, табан, көксерке, құты, алабұға, қызылқанат, майшабақ т.б. кездеседі.
Халқы
| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 1999 | 2009 | 2023 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 60820 | ▼36995 | ▲46114 | ▲48279 | ▲51630 | ▲55579 | ▼55502 | ▲56118 |
Аудан тұрғындарының басым көпшілігі қазақтар (97,7%). Халықтың орташа тығыздығы әр 1 км²-ге шаққанда 2,2 адамнан келеді.
Негізгі кен байлықтары
Кен байлықтарынан мұнай мен газ, құрылыс тастары, қиыршық тастар, әктас, кірпіш құятын саз балшық бар.
Экономикасы
Өнеркәсіп орындары құрамына Құрманғазы мұнай өндіру кәсіпорны, “Дәулет”, “Каспийбалық”, “Дельта-Каспий” ЖШС-тері, “Мақаш”, “Ақжонас”, “Жаңажол”, “Нұржау”, “Наурыз”, “Жазира”, “Еділ”, “Тұңғыш”, “Мұрагер”, “Қызылтаң” балық аулау ӨК-тері, Ганюшкиндегі май, Шортанбайдағы балық зауыттары кіреді. Ауыл шаруашылығы төрт түлік мал мен аздап суармалы-егін өсіруге (картоп, көкөніс, бақша, мал азықтық дақылдар) маманданған. Аудан бойынша ауыл шаруашылығы жерінің аумағы 1868 мың га, оның 4 мың гектарға жуығы егістік, 50 мың гектары шабындық, 1814 мың гектары жайылымдық жер (2002). 20 ғасырдың 90-жылдарының ортасына дейін ауыл шаруашылығымен 8 қой өсіретін кеңшар, 1 көкөніс-сүт кеңшары, 8 қосалқы шаруашылық айналысып келді. 1996 ж. кеңшарлар таратылып 9 акционерлік қоғам құрылды. Бұлардан басқа ауданның ірі ауылдарында ауыл шаруашылығы техникасын жөндейтін шеберханалар, байланыс бөлімшелері, баспахана мен тұрмыс қажетін өтеу комбинаты (Ганюшкинде), техника жөндейтін станок (Ақкөл кентінде), автобекеттер жұмыс істейді. Аудан арқылы Атырау — Астрахан тас жолы өтеді.
Әлеуметтік нысандары
Ауданда білім беру мен денсаулық сақтау мекемелерінен 25 орта, 7 орталау мектеп, музыка, спорт мектептері, кәсіптік-техникалық мектеп, 36 клуб, 40 кітапхана, аудандық аурухана, емхана, 4 учаскелік аурухана, өкпе аурулары санаторийі, орталық дәріхана, 4 елді мекенде оның бөлімшелері, санитарлық эпидемиялық станса, дизенфекциялау стансасы, обаға қарсы күрес бөлімшесі, 28 фельдшерлік-акушерлік пункт бар.
Мәдениеті
Аудан өңірі ежелден өнер дарыған өлке. Ауданнан есімдері қазақ халқының мақтанышына айналған Құрманғазы, Дина, Дәулеткерейлер шыққан. 1928 жылы аудан құрылған кезде ауданда 2 клуб жұмыс жасаған.
Ал, алғашқы драма үйірмесі 1920 жылы Дәшінде ұйымдастырылған. Оның жетекшісі Д.Құлбаев, әртістері Б.Жұмашсв, Ә.Ситәлиев, Ш.Сүлейменов, Н.Шимановтар болған. Олар сол жылы “Надандықтың құрбаны” атты шағын спектальді ел арасына қойған. 1922 жылы драма үйірмесі Ганюшкинде ашылып, оған Ш.Манаева, Қ.Құдайбергенова және басқалары қатысып, бір актілі пьесалар қойған.
1931-1932 жылдары ауданда 5 кітапхана, 13 клуб, 1 тұрақты, 13 жылжымалы киноқондырғы болған. 20-30 жылдары ауданда драма үйірмелсрінің саны 10-15-кс жетіп олар М.Әуезовтың “Еңлік-Кебек”, “Жалбыр” пьесаларын қойып, халық арасына батырлық эпостарды жатқа оқып, елді сауаттандыру жұмысына белсене араласты. 1939-1940 жылдары бүгінгі Махамбет Өтемісұлы атындағы Атырау облыстық академиялық драма театрының негізін қалаған Теңіз колхоз-совхоз театры ұйымдастырылып, 7- жылдай жұмыс жасаған да әртістер облыс орталығына ауысқан. 1952 жылы 21 клуб, 19 кітапхана, 1 автоклуб жүмыс істеді. 1957 жылы ауданда драма үйірмесі ұйымдастырылып, оған Д.Ғұмаров жетекшілік жасады. Үйірменің алғашқы қойылымдары Ә.Әбішевтің “Күркенің құлауы” және И.Машановтың “Жеңге” пьесалары болды. Өнерпаздар негізінен домбыра, гармонь, баян, патефон сияқтыларды пайдаланды.
1959 ж. Ғ.Мүсіреповтың “Қыз Жібек” драмасын сахнаға шығарып, республикалық байқауда 1 орынды жеңіп,елімізде алғашқылардың бірі болып “Халық театры” атағын жеңіп алды.
60-шы жылдардың ортасында ауданда 24 клуб пен мәдениет үйі 28 кітапхана, 15 автоклуб, 3 Қызыл отау, 14 тұрақты, 7 жылжымалы киноқондырғы жұмыс жасады. 1967 жылы Киров драма үйірмесі “Халық театры” атағына ие болды. Осы жылы Калинин атындағы ұлт аспапттар оркестрі де “халықтық” деген атаққа ие болды. 1971 жылы ауданда “Толқын” вокалды — аспапты ансамбль құрылып, халық жөне эстрада әндерін насихаттауда біршама табыстарға қол жеткізді. 70-80 жылдары аралығында мәдениет саласына жаңа толқын, талантты жастар келді.
Әкімдері
- Әнес Бисенов -1992-1995 жж.
- Болат Латифұлы Құрманбаев -1995-1999 жж.
- Асқар Зинетоллаұлы Муфтах - 1999 ж.
- Рысқали Ғабдығаппарұлы Сисатов - 1999-2003 жж.
- Әлібек Ибатоллаұлы Наутиев - 2003-2008 жж.
- Серік Қалешұлы Аманғалиев - 2008 ж.
- Аманжан Әділханұлы Тәкешов - 2009-2012 жж.
- Серік Қайырболатұлы Аманғалиев - 2012-2013 жж.
- Амангелді Кеңесұлы Барақатов - 2013-2016 жж.
- Бибоз Байдаулетұлы Шаяхметов - 2016-2019 жж.
- Марат Бисенғалиұлы Мурзиев - 2021-2023 жж.
- Абат Сайфоллаұлы Жанғалиев - 2023 жылдан
Дереккөздер
- Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5
Сыртқы сілтемелер
- "Серпер" Құрманғазы аудандық газеті Мұрағатталған 20 желтоқсанның 2017 жылы.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қurmangazy audany Atyrau oblysynyn batysyndagy әkimshilik bolik Қazakstan audanyҚurmangazy audanyEltanbasyӘkimshiligiOblysyAtyrau oblysyAudan ortalygyҚurmangazyAuyldyk okrugter sany19Auyl sany49ӘkimiAbat Sajfollauly ZhangalievAudan әkimdiginin mekenzhajyҚurmangazy auyly Koshekbaev koshesi 2Tarihy men geografiyasyҚurylgan uakyty1928Zher aumagy20 8 myn km 3 shi oryn Uakyt beldeuiUTC 5 00TurgyndaryTurgyny56 118 adam 2023 2 shi oryn Tygyzdygy2 7 adam km Ұlttyk kuramykazaktar 97 92 orystar 1 91 baskalary 0 17 Sandyk identifikatorlaryTelefon kody 7 71233Poshta indeksi0604XXAvtomobil kody06Қurmangazy audanynyn әkimdigi Audan 1928 zhyly kurylgan Zher kolemi 20 8 myn km Halyk sany 2023 zhylgy mәlimetke sәjkes 56 1 myn adam boldy Әkimshilik ortalygy Қurmangazy buryngy Ganyushkin auyly GeografiyasyҚurmangazy audany batysynda Resejdin Astrahan oblysymen soltүstiginde Batys Қazakstan oblysynyn Bokej Ordasy zhәne Zhanakala audandarymen shygysynda Atyrau oblysynyn Isataj audanymen shektesedi ontүstigin Kaspij tenizinin suy shajyp zhatyr Zher bederi negizinen zhazyk kumdy zhәne Kaspij tenizine karaj enis keledi Audannyn soltүstigi teniz dengejinen 3 m biiktikte bolsa ontүstigi teniz dengejinen 25 27 m tomende zhatyr Naryn kumyna karasty Қosdәulet Batpajsagyr zhәne Menteke atty kumdardyn bolikteri audan zherinin kopshiligin kamtidy Audan soltүstik batystan ontүstik shygyska karaj 290 km ge sozylgan Audannyn teniz zhagalauynda koptegen araldar Zyujd Samovij Baba Konevskij oseredok Zhambaj t b tүbekter Babya Kosa Suhaya Dolgaya kosa Trishkina kosa t b shyganaktar Babij Sinee Morco t b kezdesedi Audannyn ortalyk boligi birshama koterinki kelgen Munda audandagy en biik zher Қudajbergen tobesi 14 m ornalaskan Tobeden shygyska karaj 15 km zherde abs biiktigi 13 metr bolatyn Besshoky kyrkasy alyp zhatyr 200 ge zhuyk sorlar kystaular men zhajlaular kudyktar konystar t b geografiyalyk nysandar koptep kezdesedi TarihyAudan tarihynda halkymyzdy europalyk mәdenietke үndep orkenietti elderdin mәdeni ruhani murasyna zhakyndauga bilim gylymdy igeruge kop үgittegen zhәne sol bagytta ulan asyr enbek etken agartushy kezinde 40 zhyl bojy I zhәne II Teniz zhagalauy okrugterinin әkimi pravitel M Bekmuhanbetovtin enbekteri asa zor boldy Audandy ujymdastyru naukany tusynda ondagan balykshy mal sharuashylyktary kuryldy 1918 zh 16 auyldyk kenttik Kenes deputattary 20 shagyn balykshy kәsiporyndaryn biriktirdi 30 zhyldardan bastap tutynushylar kooperaciyalary ujymdastyryla bastady 1920 zhylgy karasha ajynda Orynborda otken ҚazAKSR inin kuryltaj sezine osy olkeden delegat bolyp Ө Ajtasov katyskan 1922 zh Bokej guberniyasy Kenesterinin sezinde Teniz uezi bolyp belgilengen de onyn kuramyna 15 bolys biriktirilgen Al 1928 zh audan bolyp kuryldy 1932 zhyldyn 1 mamyryna audanda 16 uzhymshar 17 auyldyk kenesteri kurylyp Myntobe Қaragajly Dyngyzyl onirlerinde turakty kazak eldi mekenderinin irgesi kalana bastady Ұly Otan sogysy zhyldarynda 7 myn azamat majdanga attanyp olardyn 4 myny elge kajtpady M Musaevka A Afanasevke F Mazurovka Kenes Odagynyn Batyry atagy berildi Ғizzat Әlipov zhauyngerlik Dank ordenderinin tolyk iegeri boldy Audannyn әleumettik mәdeni omirindegi on ozgeristerge N Manaevtyn sinirgen enbegi zor Ol 1921 23 zhyldary Teniz uezdik atkaru komitetinin toragasy boldy Kejin Қazakstannyn oku halyk komissary bola zhүrip audan onirindegi әdebi mәdeni zhanalyktarga үnemi үles kosty Edil bojynda kazak tilinde zharyk korgen algashky gazetterdin biri Kedej tilinin zhumysyna tikelej aralasyp komektesti Teniz oniri erteden oner darygan zher Kүj atasy Қurmangazy dombyrashy Dina Nurpejisova osy topyrakta dүniege kelgen Kүjshiler Ә Eskalievti B Қarabalinany zherlesteri maktan tutady Audan topyragy Respublika halyk zhazushysy Әbu Sәrsenbaevtyn tuyp osken zheri onyn izin basa shykkan E Ғumarovtyn O Elbosynovtyn әdebi muralary elge tanymal 1944 zh audanda ujymdastyrylgan Teniz uzhymshar kenshar teatrynda tәrbielengen ҚazKSR inin halyk artisi 3 Sүlejmenova men X Dүjsenәlievterdin izbasarlary 1959 zh Teniz halyk teatryn ujymdastyrdy Әkimshilik bolinisiAudandagy 49 eldi meken 19 auyldyk okrugke biriktirilgen Әkimshilik birlik Ortalygy Eldi mekenderi Halky 2021 Azgyr auyldyk okrugi Balkudyk auyly 3 1999Akkol auyldyk okrugi Akkol auyly 1 4738Asan auyldyk okrugi Asan auyly 2 1150Bokejhan auyldyk okrugi Bokejhan auyly 1 1789Birlik auyldyk okrugi Birlik auyly 2 2099Dyngyzyl auyldyk okrugi Zhylandy auyly 2 2340Enbekshi auyldyk okrugi Zhumeken auyly 4 3765Zhanatalap auyldyk okrugi Hiuaz auyly 4 3472Koptogaj auyldyk okrugi Koptogaj auyly 2 1138Kudryashov auyldyk okrugi Kudryashov auyly 3 2272Қigash auyldyk okrugi Қigash auyly 2 1111Қurmangazy auyldyk okrugi Қurmangazy auyly 1 14532Makash auyldyk okrugi Alga auyly 6 2565Nurzhau auyldyk okrugi Nurzhau auyly 2 2712Orly auyldyk okrugi Orly auyly 3 2560Safon auyldyk okrugi Safonovka auyly 1 1774Sүjindik auyldyk okrugi Sүjindik auyly 4 2531Teniz auyldyk okrugi Teniz auyly 4 1836Shortanbaj auyldyk okrugi Shortanbaj auyly 2 1460Iri eldi mekenderiAtauy Statusy Halky 2021 Қurmangazy Ganyushkino auyl 14532Akkol auyl 4738Hiuaz Dәshin auyl 3022Orly auyl 2113Nurzhau auyl 2065Zhumeken Enbekshi auyl 1930Zhylandy auyl 1894Alga auyl 1880Sүjindik auyl 1823Bokejhan Kotyaevka auyl 1789Safonovka auyl 1774Birlik Utery auyl 1699Teniz Primore auyl 1547Balkudyk auyl 1371Shortanbaj auyl 1135Kudryashov auyl 1099Қadyrka auyl 872Dәuletkerej Kobyakovo auyl 811Қigash auyl 787Koptogaj auyl 775Arna MMS auyl 662Zhambyl auyl 647Үshtagan auyl 595Asan auyl 555Zhanaauyl auyl 511KlimatyKlimaty katan kontinenttik kantardyn ortasha temperaturasy 8 S shildeniki 21 S Zhauyn shashynnyn zhyldyk ortasha molsheri 100 150 mm Salkyndykpen zhylylyk zhii auysyp turady Zhazda ystyk kejde 40 43 gradus bolsa kysta suyk 20 25 graduska zhetedi Sәuir mamyr kyrkүjek kazan ajlarynda zhanbyr zhauady Zhyldyn salkyn kezinde karasha nauryz ajlary aralygy munda Sibir anticiklonynyn batys tarmagynan kelgen aua massasy basym bolsa zhyldyn zhyly mezgilinde Ortalyk Aziya zhәne Irannan kelgen tropiktik aua massasynyn ykpaly үstem bolady Zhauyn shashynnyn basym boligi 60 65 zhyldyn salkyn ajlaryna keledi Audanda zhel zhii sogyp turady Onyn zhagalau bojyndagy zhyldyk ortasha zhyldamdygy 5 6 m sek Naryn kumynda 3 5 m sek Shandy borandy kүnder 10 20 tәulikke zhetedi TabigatyTungiykgүl lotos Audannyn ontүstik batysynda zhәne ontүstiginde teniz zhagalauyna zhakyn onirde shalgyndy konyr batpakty shalgyndy zhәne zhajylymnyn shalgyndy topyragy kalyptaskan Soltүstigindegi Naryn kumynda topyrak zhamylgysy negizinen kәdimgi kumdakty sur kumdakty sortan zhәne sor topyraktardan turady Sharuashylykka pajdalanylatyn sulary Kaspij tenizinin soltүstik batys boliginen ogan kelip kuyatyn Edildin Қigash zhәne baska salalarynan zhәne baska kolderden turady Өsimdik zhamylgysyna erkek shop ak zhүzgin boz izen ebelek terisken konyrbas kiredi Қigash ozeni bojynda sululyktyn simvoly tungiykgүl lotos osedi Zhanuarlar dүniesinen karakujryk akboken tүlki kaskyr koyan saryshunak kosayak tyshkandardyn koptegen tүri bar Қustardan akkutan kokkutan akku birkazan shagala suksyr үjrek kaskaldak kezdesedi Balyktardan bekire shokyr kortpa ship akbalyk sazan zhajyn shortan taban kokserke kuty alabuga kyzylkanat majshabak t b kezdesedi Halky1939 1959 1970 1979 1989 1999 2009 202360820 36995 46114 48279 51630 55579 55502 56118 Audan turgyndarynyn basym kopshiligi kazaktar 97 7 Halyktyn ortasha tygyzdygy әr 1 km ge shakkanda 2 2 adamnan keledi Negizgi ken bajlyktaryKen bajlyktarynan munaj men gaz kurylys tastary kiyrshyk tastar әktas kirpish kuyatyn saz balshyk bar EkonomikasyӨnerkәsip oryndary kuramyna Қurmangazy munaj ondiru kәsiporny Dәulet Kaspijbalyk Delta Kaspij ZhShS teri Makash Akzhonas Zhanazhol Nurzhau Nauryz Zhazira Edil Tungysh Murager Қyzyltan balyk aulau ӨK teri Ganyushkindegi maj Shortanbajdagy balyk zauyttary kiredi Auyl sharuashylygy tort tүlik mal men azdap suarmaly egin osiruge kartop kokonis baksha mal azyktyk dakyldar mamandangan Audan bojynsha auyl sharuashylygy zherinin aumagy 1868 myn ga onyn 4 myn gektarga zhuygy egistik 50 myn gektary shabyndyk 1814 myn gektary zhajylymdyk zher 2002 20 gasyrdyn 90 zhyldarynyn ortasyna dejin auyl sharuashylygymen 8 koj osiretin kenshar 1 kokonis sүt kenshary 8 kosalky sharuashylyk ajnalysyp keldi 1996 zh kensharlar taratylyp 9 akcionerlik kogam kuryldy Bulardan baska audannyn iri auyldarynda auyl sharuashylygy tehnikasyn zhondejtin sheberhanalar bajlanys bolimsheleri baspahana men turmys kazhetin oteu kombinaty Ganyushkinde tehnika zhondejtin stanok Akkol kentinde avtobeketter zhumys istejdi Audan arkyly Atyrau Astrahan tas zholy otedi Әleumettik nysandaryAudanda bilim beru men densaulyk saktau mekemelerinen 25 orta 7 ortalau mektep muzyka sport mektepteri kәsiptik tehnikalyk mektep 36 klub 40 kitaphana audandyk auruhana emhana 4 uchaskelik auruhana okpe aurulary sanatoriji ortalyk dәrihana 4 eldi mekende onyn bolimsheleri sanitarlyk epidemiyalyk stansa dizenfekciyalau stansasy obaga karsy kүres bolimshesi 28 feldsherlik akusherlik punkt bar MәdenietiAudan oniri ezhelden oner darygan olke Audannan esimderi kazak halkynyn maktanyshyna ajnalgan Қurmangazy Dina Dәuletkerejler shykkan 1928 zhyly audan kurylgan kezde audanda 2 klub zhumys zhasagan Al algashky drama үjirmesi 1920 zhyly Dәshinde ujymdastyrylgan Onyn zhetekshisi D Қulbaev әrtisteri B Zhumashsv Ә Sitәliev Sh Sүlejmenov N Shimanovtar bolgan Olar sol zhyly Nadandyktyn kurbany atty shagyn spektaldi el arasyna kojgan 1922 zhyly drama үjirmesi Ganyushkinde ashylyp ogan Sh Manaeva Қ Қudajbergenova zhәne baskalary katysyp bir aktili pesalar kojgan Қurmangazy auyly Mәdeniet үji 1931 1932 zhyldary audanda 5 kitaphana 13 klub 1 turakty 13 zhylzhymaly kinokondyrgy bolgan 20 30 zhyldary audanda drama үjirmelsrinin sany 10 15 ks zhetip olar M Әuezovtyn Enlik Kebek Zhalbyr pesalaryn kojyp halyk arasyna batyrlyk epostardy zhatka okyp eldi sauattandyru zhumysyna belsene aralasty 1939 1940 zhyldary bүgingi Mahambet Өtemisuly atyndagy Atyrau oblystyk akademiyalyk drama teatrynyn negizin kalagan Teniz kolhoz sovhoz teatry ujymdastyrylyp 7 zhyldaj zhumys zhasagan da әrtister oblys ortalygyna auyskan 1952 zhyly 21 klub 19 kitaphana 1 avtoklub zhүmys istedi 1957 zhyly audanda drama үjirmesi ujymdastyrylyp ogan D Ғumarov zhetekshilik zhasady Үjirmenin algashky kojylymdary Ә Әbishevtin Kүrkenin kulauy zhәne I Mashanovtyn Zhenge pesalary boldy Өnerpazdar negizinen dombyra garmon bayan patefon siyaktylardy pajdalandy 1959 zh Ғ Mүsirepovtyn Қyz Zhibek dramasyn sahnaga shygaryp respublikalyk bajkauda 1 oryndy zhenip elimizde algashkylardyn biri bolyp Halyk teatry atagyn zhenip aldy 60 shy zhyldardyn ortasynda audanda 24 klub pen mәdeniet үji 28 kitaphana 15 avtoklub 3 Қyzyl otau 14 turakty 7 zhylzhymaly kinokondyrgy zhumys zhasady 1967 zhyly Kirov drama үjirmesi Halyk teatry atagyna ie boldy Osy zhyly Kalinin atyndagy ult aspapttar orkestri de halyktyk degen atakka ie boldy 1971 zhyly audanda Tolkyn vokaldy aspapty ansambl kurylyp halyk zhone estrada әnderin nasihattauda birshama tabystarga kol zhetkizdi 70 80 zhyldary aralygynda mәdeniet salasyna zhana tolkyn talantty zhastar keldi ӘkimderiӘnes Bisenov 1992 1995 zhzh Bolat Latifuly Қurmanbaev 1995 1999 zhzh Askar Zinetollauly Muftah 1999 zh Ryskali Ғabdygapparuly Sisatov 1999 2003 zhzh Әlibek Ibatollauly Nautiev 2003 2008 zhzh Serik Қaleshuly Amangaliev 2008 zh Amanzhan Әdilhanuly Tәkeshov 2009 2012 zhzh Serik Қajyrbolatuly Amangaliev 2012 2013 zhzh Amangeldi Kenesuly Barakatov 2013 2016 zhzh Biboz Bajdauletuly Shayahmetov 2016 2019 zhzh Marat Bisengaliuly Murziev 2021 2023 zhzh Abat Sajfollauly Zhangaliev 2023 zhyldanDerekkozderҚazakstan Respublikasy halkynyn zhynysy zhәne zhergilikti zherdin tipine karaj sany 2023 zhylgy 1 kantarga Қazakstan Respublikasy halkynyn zhekelegen etnostary bojynsha sany 2022 zhyl basyna Kieli meken kasietti olke Қurmangazy Agataj baspasy Atyrau 1920 zh ISBN 978 601 7861 86 5Syrtky siltemeler Serper Қurmangazy audandyk gazeti Muragattalgan 20 zheltoksannyn 2017 zhyly