Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Сазан - (латынша Cyprinus carpio) – тұқы тұқымдасына жататын балық. Сазанның қабыршағы ірі, аузының екі езуінде мұртшалары бар, жұтқыншақ тісі жақсы дамыған. Қазақстанда 2 түр тармағы: (Cyprinus carpio carpio) және (Cyprinus carpio haematopterus) бар. Біріншісі – Жайық, Жем, Еділ өзендерінде, Шалқар мен Каспий теңіздерінің құяр жеріндегі өзендерде; ал екіншісі Арал теңізі, Сырдария, Сарысу, Шу өзендерінің бойында тараған. Ересектерінің ұзындығы 40 – 45 (кейде 100) см-дей, салмағы 2,5 (ірілері 20) кг-дай болады. Жыныстық жағынан 3 – 5 жасында жетіледі. Уылдырығын (аналығының көлеміне қарай, ірілері – 1,5 млн-дай) 2 – 3 бөліп, тереңдігі 1,5 – 2 м-дегі өсімдіктерге, көбінесе тереңдігі 0,5 м-дегі жайылма судағы шөп үстіне шашады. Уылдырығы су температурасы – 16 – 22°С, тұздылығы 9,6% болса жақсы жетіледі. Сазандар қорек талғамайды. Шабағы алғашында зоопланктон және майда балдырлармен, кейін әр түрлі жәндіктермен қоректенеді. Соңғы жылдары өзен-көл, бөген суының тартылуына байланысты сазан саны күрт азайып кетті және тіршілік ортасы мен қорек құрамының нашарлауына байланысты сазандардың дене тұрқы да кішірейіп кетті. Мысалы, қазіргі кезде ергежейлі сазанды (ұзындығы 15 см, салмағы 70 г) кездестіруге болады. Сазанның еті дәмді, етінің майлылығы 4,1%, белогы 16,5%; кәсіптік маңызы өте үлкен.
| Сазан | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Қоректенуі
Сазан-су өсімдіктерімен, суға жел ұшырып түсірген құрлық өсімдіктерінің тұқымымен, шаянтәрізділермен, былқылдақденелілермен, әр түрлі ұсақ омыртқасыз жәндіктермен қоректенетін кәсіпті балық.Қорек ең алдымен балықтың аузына түсіп, соған жалғасып жатқан жұтқыншаққа қарай жылжиды. Жұтқыншақтың қабырғасы желбезек саңылаулары арқылы желбезек қуысымен жалғасады. Одан әрі жұтқыншақтан қарынмен жалғасатын өңеш созылады. Қарынның қабырғалары жұтқыншақтан түскен қоректі қорытатын сөл бөледі, қорек қарында қорытыла бастайды.
Қорек қарыннан алдыңғы, ортаңғы және артқы ішекке қарай жылжиды. Бауыр мен ұйқыбездің өт және сөл жүретін жолы алдыңғы ішекке ашылып, қорек ішектің алдыңғы бөлігінде толық қорытылады және кенеулі заттар ішектің соңғы бөлігіне түсіп, одан аналь тесігі арқылы сыртқа шығарылады.
Тыныс алуы
Сазанның тынысалу мүшесі -желбезек. Желбезек желбезек доғаларынан құралады. Әр доғаның бір жағында желбезек жапырақшалары , екінші жағында желбезек талшықтары орналасады. Желбезектің нәзік бөліктерін желбезек қақпағы жауып жатады.
Сипаттама
Үлкен, тегіс, тығыз отыратын таразымен қапталған, қалың, орташа ұзартылған денесі бар ірі мүйізді балықтар. Жан-жағы алтын түсті, артқы жағы қараңғы. Түсірілім тіршілік ортасына байланысты өзгеруі мүмкін. Әрбір шкаланың негізінде қара дақ бар, таразының шеті қара нүктелі жолақпен шектеледі. Көлденең 32-41 бағытта. 20 кг-нан асатын және ұзындығы аспайтын сирек кездесетін үлгілер бар. Басы үлкен. Ауыз - жартылай шеңберлі, парақшалар. Еріндері жақсы дамыған. Жоғарғы ернінде екі жұпты, жақсы дамыған екі мұрты бар , анал - қысқа. Шпинатор мен анальналық түтіктерде жақсы орындалған креслолар бар («қылқанша»). Кипрлік десеркипринорма өте кішкентай, бірнеше кішігірім және жеңіл снарядтармен және тамаша кілеммен (Syprinus nudus) жақсы маяк бар.
Тарату
Түрдің табиғи ауқымы екі бөліктен тұрады: 1. Понто-Каспий-Арал аймағының су қоймалары; 2. Оңтүстік-Шығыс Азияның шығыс өзендері мен өзендері, солтүстіктегі Амурдан Юньнань (Қытай) және оңтүстігінде Бирма. Орталық Азияның, Батыс және Орталық Сібірдің және Камчатканың көптеген су айдындарында біріктірілген. Пішіндер тұрғын және жартылай өткізгіш болып табылады. Алғашқылардың бірі - бір тоғанда, екіншісі - теңіздегі немесе көлдердегі тұщыландырылған аудандарда, өзендерде көктеп кету арқылы көші-қоны бар.
Әуесқой балық аулау
Балықшылар өте танымал, тұқы балық аулау энтузиастары карп балықшылар деп аталады. Көбінесе оның аулау үшін фидер мен флотация құралдарын, сондай-ақ әдеттегі есектерді пайдаланыңыз.
Дереккөздер
- «Маңғыстау» энциклопедиясына, Компьютерлік-баспа орталығы, 2007
- «Қазақстан» ұлттық энциклопедиясы (10 томдық), Алматы, 1998 – 2007
- Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9
- Қ.Қайым,Б.Муханов,Р.Сәтімбекұлы,М.Шаймарданқызы, "Жануартану"(1998), 137 б., ISBN 5-625-03599-7
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Sazan latynsha Cyprinus carpio tuky tukymdasyna zhatatyn balyk Sazannyn kabyrshagy iri auzynyn eki ezuinde murtshalary bar zhutkynshak tisi zhaksy damygan Қazakstanda 2 tүr tarmagy Cyprinus carpio carpio zhәne Cyprinus carpio haematopterus bar Birinshisi Zhajyk Zhem Edil ozenderinde Shalkar men Kaspij tenizderinin kuyar zherindegi ozenderde al ekinshisi Aral tenizi Syrdariya Sarysu Shu ozenderinin bojynda taragan Eresekterinin uzyndygy 40 45 kejde 100 sm dej salmagy 2 5 irileri 20 kg daj bolady Zhynystyk zhagynan 3 5 zhasynda zhetiledi Uyldyrygyn analygynyn kolemine karaj irileri 1 5 mln daj 2 3 bolip terendigi 1 5 2 m degi osimdikterge kobinese terendigi 0 5 m degi zhajylma sudagy shop үstine shashady Uyldyrygy su temperaturasy 16 22 S tuzdylygy 9 6 bolsa zhaksy zhetiledi Sazandar korek talgamajdy Shabagy algashynda zooplankton zhәne majda baldyrlarmen kejin әr tүrli zhәndiktermen korektenedi Songy zhyldary ozen kol bogen suynyn tartyluyna bajlanysty sazan sany kүrt azajyp ketti zhәne tirshilik ortasy men korek kuramynyn nasharlauyna bajlanysty sazandardyn dene turky da kishirejip ketti Mysaly kazirgi kezde ergezhejli sazandy uzyndygy 15 sm salmagy 70 g kezdestiruge bolady Sazannyn eti dәmdi etinin majlylygy 4 1 belogy 16 5 kәsiptik manyzy ote үlken SazanDүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby Sүjekti balyktarSaby TukytәrizdilerTukymdasy TukylarTegi Tүri SazanSazanҚorektenuiSazan su osimdikterimen suga zhel ushyryp tүsirgen kurlyk osimdikterinin tukymymen shayantәrizdilermen bylkyldakdenelilermen әr tүrli usak omyrtkasyz zhәndiktermen korektenetin kәsipti balyk Қorek en aldymen balyktyn auzyna tүsip sogan zhalgasyp zhatkan zhutkynshakka karaj zhylzhidy Zhutkynshaktyn kabyrgasy zhelbezek sanylaulary arkyly zhelbezek kuysymen zhalgasady Odan әri zhutkynshaktan karynmen zhalgasatyn onesh sozylady Қarynnyn kabyrgalary zhutkynshaktan tүsken korekti korytatyn sol boledi korek karynda korytyla bastajdy Қorek karynnan aldyngy ortangy zhәne artky ishekke karaj zhylzhidy Bauyr men ujkybezdin ot zhәne sol zhүretin zholy aldyngy ishekke ashylyp korek ishektin aldyngy boliginde tolyk korytylady zhәne keneuli zattar ishektin songy boligine tүsip odan anal tesigi arkyly syrtka shygarylady Tynys aluySazannyn tynysalu mүshesi zhelbezek Zhelbezek zhelbezek dogalarynan kuralady Әr doganyn bir zhagynda zhelbezek zhapyrakshalary ekinshi zhagynda zhelbezek talshyktary ornalasady Zhelbezektin nәzik bolikterin zhelbezek kakpagy zhauyp zhatady SipattamaҮlken tegis tygyz otyratyn tarazymen kaptalgan kalyn ortasha uzartylgan denesi bar iri mүjizdi balyktar Zhan zhagy altyn tүsti artky zhagy karangy Tүsirilim tirshilik ortasyna bajlanysty ozgerui mүmkin Әrbir shkalanyn negizinde kara dak bar tarazynyn sheti kara nүkteli zholakpen shekteledi Koldenen 32 41 bagytta 20 kg nan asatyn zhәne uzyndygy aspajtyn sirek kezdesetin үlgiler bar Basy үlken Auyz zhartylaj shenberli parakshalar Erinderi zhaksy damygan Zhogargy erninde eki zhupty zhaksy damygan eki murty bar anal kyska Shpinator men analnalyk tүtikterde zhaksy oryndalgan kreslolar bar kylkansha Kiprlik deserkiprinorma ote kishkentaj birneshe kishigirim zhәne zhenil snaryadtarmen zhәne tamasha kilemmen Syprinus nudus zhaksy mayak bar TaratuTүrdin tabigi aukymy eki bolikten turady 1 Ponto Kaspij Aral ajmagynyn su kojmalary 2 Ontүstik Shygys Aziyanyn shygys ozenderi men ozenderi soltүstiktegi Amurdan Yunnan Қytaj zhәne ontүstiginde Birma Ortalyk Aziyanyn Batys zhәne Ortalyk Sibirdin zhәne Kamchatkanyn koptegen su ajdyndarynda biriktirilgen Pishinder turgyn zhәne zhartylaj otkizgish bolyp tabylady Algashkylardyn biri bir toganda ekinshisi tenizdegi nemese kolderdegi tushylandyrylgan audandarda ozenderde koktep ketu arkyly koshi kony bar Әueskoj balyk aulauBalykshylar ote tanymal tuky balyk aulau entuziastary karp balykshylar dep atalady Kobinese onyn aulau үshin fider men flotaciya kuraldaryn sondaj ak әdettegi esekterdi pajdalanynyz Derekkozder Mangystau enciklopediyasyna Kompyuterlik baspa ortalygy 2007 Қazakstan ulttyk enciklopediyasy 10 tomdyk Almaty 1998 2007 Shanyrak Үj turmystyk enciklopediyasy Almaty Қaz Sov encikl Bas red 1990 ISBN 5 89800 008 9 Қ Қajym B Muhanov R Sәtimbekuly M Shajmardankyzy Zhanuartanu 1998 137 b ISBN 5 625 03599 7Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet