Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ямайка (ағылш. Jamaica [dʒəˈmeɪkə]) — Кариб теңізінде орналасқан аралды мемлекет. Кариб тезіндегі өзі мен оған таяу шағын аралдарда орналасқан. Жер аумағы — 11 мың км2. Халық саны – 2,7 миллион адам (2004 жылы).
| Ямайка ағылш. Jamaica | |||||
| |||||
| Ұран: «Out of Many, One People» «Көп адамнан бір халық» | |||||
| Әнұран: (тыңдау ) | |||||
 | |||||
| Тарихы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Тәуелсіздік күні | 6 тамыз 1962 жыл (Британ империясынан) | ||||
| Мемлекеттік құрылымы | |||||
| Ресми тілі | ағылшын тілі, | ||||
| Елорда | Кингстон | ||||
| Ірі қаласы | Кингстон | ||||
| Үкімет түрі | Унитарлы парламенттік конституциялық монархия | ||||
| Патшасы | III Чарльз | ||||
| Мемлекеттік діні | зайырлы мемлекет | ||||
| Географиясы | |||||
| Жер аумағы • Барлығы • % су беті | Әлем бойынша 160 орын 10 991 км² 1,5 | ||||
| Жұрты • Сарап ([[жыл|]]) • Тығыздығы | 2 890 299 адам (2017) 266 адам/км² | ||||
| Экономикасы | |||||
| ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда | 26,981 млрд. $ (134) 9,434 $ (109) | ||||
| ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда | 15,424 млрд. $ (119) 5,393 $ (95) | ||||
| АДИ (2017) | ▬ 0,732 (жоғары) (97) | ||||
| Валютасы | (JMD) | ||||
| Қосымша мәліметтер | |||||
| Интернет үйшігі | |||||
| ISO коды | JM | ||||
| ХОК коды | JAM | ||||
| Телефон коды | +1876 | ||||
| Уақыт белдеулері | |||||
Халқының 77%-ы , 15%-ы мулаттар, қалғандары үндістер, қытайлар, еуропалықтар. Ресми тілі – ағылшын тілінің жергілікті диалектісі (“креоль”). Тұрғындары негізінен протестанттар. Ямайка – конституциялық монархия. Ұлттар достастығы құрамына кіргендіктен, Британ монархы мемлекет басшысы болып саналады. Елдің елбасы қызметін атқаратын — монарх тағайындаған . Елдің үкіметін басқаратын — . Жоғарғы заң шығарушы органы – екі палаталы (өкілдер палатасы және сенат). Астанасы – қаласы. Әкімшілік-аумақтық жағынан 3 графтыққа бөлінеді. Ұлттық мейрамы – Тәуелсіздік күні, тамыздың бірінші дүйсенбісі (1962 жылы) күні тойланады. Ямайка БҰҰ-ның (1962 жылы), Америка мемлекеттері ұйымының (1969 жылы), (1973 жылы) мүшесі. Ақша бірлігі – .
Географиясы
Ямайка — Үлкен Антиль аралдары тобындағы үшінші үлкен арал. Негізгі арал солтүстік ендіктің 17° пен 19° және батыс бойлығының 76° және 79° аралығында, Кубадан оңтүстікке қарай 145 км, Гаитиден батысқа қарай 160-190 км, Кайман аралдарынан оңтүстік-шығысқа қарай 290 км қашықтықта орналасқан. Материкке ең жақын нүкте — Грасиас-а-Диос мүйісі (Никарагуа) — оңтүстік-батысқа қарай 630 км жерде орналасқан. Аралдың ұзындығы батыстан шығысқа қарай 225 км, солтүстіктен оңтүстікке қарай 35-тен 82 км-ге дейін, оның ауданы 10 991 км². Жағалау сызығының ұзындығы 1022 км.
Ямайканың солтүстік жағасы жартасты, түзу, оңтүстік бөлігі едәуір тілімделген. Жағалауларында маржанды рифтер түзіледі. көпшілік бөлігін әктасты таулы қыраттар алып жатыр. Батысынан шығысына қарай жас шөгінділерден және кристалды жыныстардан түзілген қатпарлы таулар кесіп өтеді. (ең биік жері Блу - Маунти, 2256 метр) Оңтүстік және батыс жағалауы – аллювийлі ойпат. Ыссы, родондық бұлақтар көп. Пайдалы қазбалары – боксит, темір кентасы, қорғасын, марганец, гипс, әктас, мәрмәр. Климаты тропиктік, ылғалды. Қаңтардағы орташа температура 24 – 25°С, шілдеде 28°С-ға жуық. Жылдық жауын-шашын мөлшері 1800 – 2000 метр, оңтүстігінде 800 мм, солтүгіндегі таулы өңірлерде 5000 мм. Ара-тұра дауылдар, жер сілкінісі болып тұрады. Жауынды маусымы мамыр – маусым – қыркүйек – қазан айлары. Құрғақ маусымы қаңтардан сәуірге дейін. Ірі өзені – Блэк-Ривер, төменгі ағысында кеме жүзеді. Аралдың орталығында және таудың солтүстік - шығыс беткейінде мәңгі жасыл тропиктік орман өседі. Жазықта саванна өсімдігі басым. Жері күлгінделген қызыл (тауда), қызыл қоңыр топырақты (жазықта). Жарқанаттар, жыландар, үй қояны, қолтырауындар мен ламантиндер, тасбақа, игуана, мангустар, құстардың 256 түрі (оның 46 түрі тек осы жерде ғана) мекендейді. Хелтшир-Хилс фауналық резерваты, ландшафты және орманды қорықшалар, 2 теңіз саябағы ұйымдастырылған.
Тарихы
Ямайканың ең көне тұрғындары алғашқы қауымдық құрылыстағы өмір сүрген үндістер болған. Олардың негізгі кәсібі – егіншілік, оған қосымша аңшылық пен балықшылық болды. 1494 жылы аралды Христофор Колумб ашып, оны Сантьяго деп атаған. Кейін Ямайка (үндістің “Хаймека” – бұлақтар аралы деген сөзінен) атанып кеткен. 1509 жылдан Испан империясының отарлауы нәтижесінде үндістер жаппай қырғынға ұшыратылды (1611 жылы 74 үндіс қалды). 1513 жылдан бастап , кофе плантацияларына Африкадан құлдар әкеліне бастады. 1670 жылы Мадрид шарты бойынша Испан империясы Ямайканы Англияның билігіне берді. Осы кезден бастап қант құрағы, кофе, индиго бұрынғыданда артық өндіріліп, Африкадан құлдар көп әкелінді. 18 ғасырда Ямайка шикі қант өндіруден дүние жүзінде 1-орынға шықты. Аяусыз қанау құлдардың наразылығын туғызып, 17 ғасырдың 2-жартысында олар 5 рет, келесі 130 жылда 27 рет көтеріліс жасады. Аралдың қойнауында қашқын құлдар мен олардың ұрпақтарының – марундардың тәуелсіз қауымдары жүздеген жыл бойы отаршыларға қарсы қарулы күрес жүргізді. революцияның жеңуі (1804), Оңтүстік Американың кейбір республикаларында құлдықтың жойылуы Ямайкада құлдардың жаңа қозғалысын туғызды (1806, 1808, 1809, 1815, 1823 – 24, 1831 – 32 жылдары). Соның нәтижесінде 1833 жылғы заң бойынша құлдық біржолата жойылды. 1884 жылы Ямайкалықтар Заң шығару кеңесі мүшелерінің біразын сайлауға құқық алды. 1867 жылы Солтүстік Америка компаниялары Ямайкада банан плантациясын ұйымдастырып, көп ұзамай Ямайка сыртқа банан шығарудан 1-орын алды. XX ғасырдың 1-жартысында елде саяси қозғалыстар күшейді. Соның нәтижесінде 1938 жылы қыркүйекте саяси партиялар құруға рұқсат етілді. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Ұлыбританиямен арадағы шарт бойынша АҚШ Ямайкада соғыс базасын салды. 1943 жылы Ямайка халқы жалпыға бірдей сайлау құқығын алды, ал 1944 жылы жергілікті парламент шақырылды. 1954 жылы “Бостандық жолындағы халық қозғалысы” партиясы қалыптасып, елдің тәуелсіздігі жолындағы күрес күшейді. Соның нәтижесінде елде референдум өткізіліп, 1962 жылы 6 тамызда Ямайка тәуелсіздігін жариялады. 1963 жылы Ямайка АҚШ-пен келісім жасап, одан әскери, экономикалық жәрдем ала бастады. 1970 – 90 жылы ел экономикасына америка капиталы енді. Осыдан кейін Ямайка халықаралық шиеленістерді бәсеңдетуді, Кубамен арадағы қарым - қатынасты қалпына келтіру саясатын қолдады. 1976 жылы елде боксит өндіру қолға алынды. Ел экономикасына нарықтық қатынастар еніп, реформалық бағдарлама жүзеге асырылды. Бірақ табиғи апаттар мен қылмыс пен зорлық-зомбылықтың өсуі елдегі экон. жағдайдың төмендеуіне алып келді.
Экономика
Ямайка — агралық-индустриялы ел. Ауыл шаруашылығының негізгі саласы – өсімдік шауашылығы: қант құрағы, банан, кофе, , какао, темекі, ямайка бұрышы, үнді кендірі, цитрустық жемістер, көкөніс, сонымен қатар ішкі қажетті өтеу мақсатында жүгері, күріш, , батат, жемістер, картоп, нан ағашының жемісі өсіріледі. Мал шаруашылығы нашар дамыған. Мүйізді ірі қара, ешкі, шошқа өсірледі. Су айдындарынан балық, жұмсақденелілер ауланады, теңіз өнімдері өндіріледі. Экономикасының негізгі саласы тау-кен өндірісі. Боксит өндіріледі және экспортқа алюминий тотығы шығарылады (әлемде алдыңғы орында, жылына 3 миллион. тонна). Сонымен қатар гипс, мәрмәр, әктас, цемент, өндіріледі. Жеңіл индустрия, оның ішінде тамақ өнімдері, қант, ром, мата тоқу, қағаз, , химиялық және фармацевтік тауарлар, киім тігу және сыра қайнату өндірісі дамыған. Елде шет елдік компаниялардың ірі кәсіпорындары жұмыс істейді. Олар импорттық шикізат негізінде химиялық өнімдер, машиналар, білдектер, айна, цемент, металл бұйымдар, электроника шығарады, боксит пен мұнайды қайта өңдейді. Туризм ұлттық табысқа үлкен кіріс кіргізеді. Басты теңіз порттары – және . Осы қалаларда халықаралық әуежай орналасқан. Экспортқа боксит, , гипс, , қант, темекі, ром, банан, сусындар, цитрустық жемістер, кофе, какао шығарылады. Импортының негізін шикізат, минералды отын, ауыр машина жасау, химия өнеркәсібі өнімдері, көлік құрал-жабдықтары, тұтыну тауарлары, негізгі өнеркәсіп тауарлары, азық-түлік, мал құрайды. Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы мөлшері шамамен 3470 АҚШ долларына тең. Негізгі сауда серіктестері: АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Венесуэла, Мексика, Германия, Норвегия.
Дереккөздер
- Data Query Total Population by sex (thousands). UNITED NATIONS/DESA/POPULATION DIVISION. Тексерілді, 18 сәуір 2018.
- Data Query - Population density (persons per square km), as of 1 July. UNITED NATIONS/DESA/POPULATION DIVISION. Тексерілді, 18 сәуір 2018.
- World Economic Outlook Database, October 2018. .
- 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2018). Тексерілді, 14 қыркүйек 2018.
- «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 18 10 00 s e 77 20 00 b b 18 16667 s e 77 33333 b b 18 16667 77 33333 G O Ya Yamajka agylsh Jamaica dʒeˈmeɪke Karib tenizinde ornalaskan araldy memleket Karib tezindegi ozi men ogan tayau shagyn araldarda ornalaskan Zher aumagy 11 myn km2 Halyk sany 2 7 million adam 2004 zhyly Yamajka agylsh JamaicaҰran Out of Many One People Kop adamnan bir halyk Әnuran tyndau akp TarihyTәuelsizdik kүni 6 tamyz 1962 zhyl Britan imperiyasynan Memlekettik kurylymyResmi tili agylshyn tili Elorda KingstonIri kalasy KingstonҮkimet tүri Unitarly parlamenttik konstituciyalyk monarhiyaPatshasy III CharlzMemlekettik dini zajyrly memleketGeografiyasyZher aumagy Barlygy su beti Әlem bojynsha 160 oryn 10 991 km 1 5Zhurty Sarap zhyl Tygyzdygy 2 890 299 adam 2017 266 adam km EkonomikasyZhIӨ AҚT Қorytyndy 2018 Zhan basyna shakkanda 26 981 mlrd 134 9 434 109 ZhIӨ nominal Қorytyndy 2018 Zhan basyna shakkanda 15 424 mlrd 119 5 393 95 ADI 2017 0 732 zhogary 97 Valyutasy JMD Қosymsha mәlimetterInternet үjshigiISO kody JMHOK kody JAMTelefon kody 1876Uakyt beldeuleri Halkynyn 77 y 15 y mulattar kalgandary үndister kytajlar europalyktar Resmi tili agylshyn tilinin zhergilikti dialektisi kreol Turgyndary negizinen protestanttar Yamajka konstituciyalyk monarhiya Ұlttar dostastygy kuramyna kirgendikten Britan monarhy memleket basshysy bolyp sanalady Eldin elbasy kyzmetin atkaratyn monarh tagajyndagan Eldin үkimetin baskaratyn Zhogargy zan shygarushy organy eki palataly okilder palatasy zhәne senat Astanasy kalasy Әkimshilik aumaktyk zhagynan 3 graftykka bolinedi Ұlttyk mejramy Tәuelsizdik kүni tamyzdyn birinshi dүjsenbisi 1962 zhyly kүni tojlanady Yamajka BҰҰ nyn 1962 zhyly Amerika memleketteri ujymynyn 1969 zhyly 1973 zhyly mүshesi Aksha birligi GeografiyasyYamajka Үlken Antil araldary tobyndagy үshinshi үlken aral Negizgi aral soltүstik endiktin 17 pen 19 zhәne batys bojlygynyn 76 zhәne 79 aralygynda Kubadan ontүstikke karaj 145 km Gaitiden batyska karaj 160 190 km Kajman araldarynan ontүstik shygyska karaj 290 km kashyktykta ornalaskan Materikke en zhakyn nүkte Grasias a Dios mүjisi Nikaragua ontүstik batyska karaj 630 km zherde ornalaskan Araldyn uzyndygy batystan shygyska karaj 225 km soltүstikten ontүstikke karaj 35 ten 82 km ge dejin onyn audany 10 991 km Zhagalau syzygynyn uzyndygy 1022 km Yamajkanyn soltүstik zhagasy zhartasty tүzu ontүstik boligi edәuir tilimdelgen Zhagalaularynda marzhandy rifter tүziledi kopshilik boligin әktasty tauly kyrattar alyp zhatyr Batysynan shygysyna karaj zhas shogindilerden zhәne kristaldy zhynystardan tүzilgen katparly taular kesip otedi en biik zheri Blu Maunti 2256 metr Ontүstik zhәne batys zhagalauy allyuvijli ojpat Yssy rodondyk bulaktar kop Pajdaly kazbalary boksit temir kentasy korgasyn marganec gips әktas mәrmәr Klimaty tropiktik ylgaldy Қantardagy ortasha temperatura 24 25 S shildede 28 S ga zhuyk Zhyldyk zhauyn shashyn molsheri 1800 2000 metr ontүstiginde 800 mm soltүgindegi tauly onirlerde 5000 mm Ara tura dauyldar zher silkinisi bolyp turady Zhauyndy mausymy mamyr mausym kyrkүjek kazan ajlary Қurgak mausymy kantardan sәuirge dejin Iri ozeni Blek River tomengi agysynda keme zhүzedi Araldyn ortalygynda zhәne taudyn soltүstik shygys betkejinde mәngi zhasyl tropiktik orman osedi Zhazykta savanna osimdigi basym Zheri kүlgindelgen kyzyl tauda kyzyl konyr topyrakty zhazykta Zharkanattar zhylandar үj koyany koltyrauyndar men lamantinder tasbaka iguana mangustar kustardyn 256 tүri onyn 46 tүri tek osy zherde gana mekendejdi Heltshir Hils faunalyk rezervaty landshafty zhәne ormandy korykshalar 2 teniz sayabagy ujymdastyrylgan TarihyYamajkanyn en kone turgyndary algashky kauymdyk kurylystagy omir sүrgen үndister bolgan Olardyn negizgi kәsibi eginshilik ogan kosymsha anshylyk pen balykshylyk boldy 1494 zhyly araldy Hristofor Kolumb ashyp ony Santyago dep atagan Kejin Yamajka үndistin Hajmeka bulaktar araly degen sozinen atanyp ketken 1509 zhyldan Ispan imperiyasynyn otarlauy nәtizhesinde үndister zhappaj kyrgynga ushyratyldy 1611 zhyly 74 үndis kaldy 1513 zhyldan bastap kofe plantaciyalaryna Afrikadan kuldar әkeline bastady 1670 zhyly Madrid sharty bojynsha Ispan imperiyasy Yamajkany Angliyanyn biligine berdi Osy kezden bastap kant kuragy kofe indigo buryngydanda artyk ondirilip Afrikadan kuldar kop әkelindi 18 gasyrda Yamajka shiki kant ondiruden dүnie zhүzinde 1 orynga shykty Ayausyz kanau kuldardyn narazylygyn tugyzyp 17 gasyrdyn 2 zhartysynda olar 5 ret kelesi 130 zhylda 27 ret koterilis zhasady Araldyn kojnauynda kashkyn kuldar men olardyn urpaktarynyn marundardyn tәuelsiz kauymdary zhүzdegen zhyl bojy otarshylarga karsy karuly kүres zhүrgizdi revolyuciyanyn zhenui 1804 Ontүstik Amerikanyn kejbir respublikalarynda kuldyktyn zhojyluy Yamajkada kuldardyn zhana kozgalysyn tugyzdy 1806 1808 1809 1815 1823 24 1831 32 zhyldary Sonyn nәtizhesinde 1833 zhylgy zan bojynsha kuldyk birzholata zhojyldy 1884 zhyly Yamajkalyktar Zan shygaru kenesi mүshelerinin birazyn sajlauga kukyk aldy 1867 zhyly Soltүstik Amerika kompaniyalary Yamajkada banan plantaciyasyn ujymdastyryp kop uzamaj Yamajka syrtka banan shygarudan 1 oryn aldy XX gasyrdyn 1 zhartysynda elde sayasi kozgalystar kүshejdi Sonyn nәtizhesinde 1938 zhyly kyrkүjekte sayasi partiyalar kuruga ruksat etildi Ekinshi dүniezhүzilik sogys kezinde Ұlybritaniyamen aradagy shart bojynsha AҚSh Yamajkada sogys bazasyn saldy 1943 zhyly Yamajka halky zhalpyga birdej sajlau kukygyn aldy al 1944 zhyly zhergilikti parlament shakyryldy 1954 zhyly Bostandyk zholyndagy halyk kozgalysy partiyasy kalyptasyp eldin tәuelsizdigi zholyndagy kүres kүshejdi Sonyn nәtizhesinde elde referendum otkizilip 1962 zhyly 6 tamyzda Yamajka tәuelsizdigin zhariyalady 1963 zhyly Yamajka AҚSh pen kelisim zhasap odan әskeri ekonomikalyk zhәrdem ala bastady 1970 90 zhyly el ekonomikasyna amerika kapitaly endi Osydan kejin Yamajka halykaralyk shielenisterdi bәsendetudi Kubamen aradagy karym katynasty kalpyna keltiru sayasatyn koldady 1976 zhyly elde boksit ondiru kolga alyndy El ekonomikasyna naryktyk katynastar enip reformalyk bagdarlama zhүzege asyryldy Birak tabigi apattar men kylmys pen zorlyk zombylyktyn osui eldegi ekon zhagdajdyn tomendeuine alyp keldi EkonomikaYamajka agralyk industriyaly el Auyl sharuashylygynyn negizgi salasy osimdik shauashylygy kant kuragy banan kofe kakao temeki yamajka buryshy үndi kendiri citrustyk zhemister kokonis sonymen katar ishki kazhetti oteu maksatynda zhүgeri kүrish batat zhemister kartop nan agashynyn zhemisi osiriledi Mal sharuashylygy nashar damygan Mүjizdi iri kara eshki shoshka osirledi Su ajdyndarynan balyk zhumsakdeneliler aulanady teniz onimderi ondiriledi Ekonomikasynyn negizgi salasy tau ken ondirisi Boksit ondiriledi zhәne eksportka alyuminij totygy shygarylady әlemde aldyngy orynda zhylyna 3 million tonna Sonymen katar gips mәrmәr әktas cement ondiriledi Zhenil industriya onyn ishinde tamak onimderi kant rom mata toku kagaz himiyalyk zhәne farmacevtik tauarlar kiim tigu zhәne syra kajnatu ondirisi damygan Elde shet eldik kompaniyalardyn iri kәsiporyndary zhumys istejdi Olar importtyk shikizat negizinde himiyalyk onimder mashinalar bildekter ajna cement metall bujymdar elektronika shygarady boksit pen munajdy kajta ondejdi Turizm ulttyk tabyska үlken kiris kirgizedi Basty teniz porttary zhәne Osy kalalarda halykaralyk әuezhaj ornalaskan Eksportka boksit gips kant temeki rom banan susyndar citrustyk zhemister kofe kakao shygarylady Importynyn negizin shikizat mineraldy otyn auyr mashina zhasau himiya onerkәsibi onimderi kolik kural zhabdyktary tutynu tauarlary negizgi onerkәsip tauarlary azyk tүlik mal kurajdy Ұlttyk tabystyn zhan basyna shakkandagy molsheri shamamen 3470 AҚSh dollaryna ten Negizgi sauda seriktesteri AҚSh Ұlybritaniya Kanada Venesuela Meksika Germaniya Norvegiya DerekkozderData Query Total Population by sex thousands UNITED NATIONS DESA POPULATION DIVISION Tekserildi 18 sәuir 2018 Data Query Population density persons per square km as of 1 July UNITED NATIONS DESA POPULATION DIVISION Tekserildi 18 sәuir 2018 World Economic Outlook Database October 2018 2018 Human Development Report United Nations Development Programme 2018 Tekserildi 14 kyrkүjek 2018 Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 zhyl ISBN 5 89800 123 9 X tom Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet