Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Мына мақаланы не бөлімін Қазақстан қорықтарының тізімі дегенмен біріктіруге ұсынылған. () |
Мемлекеттік табиғи қорық қоры - қоршаған ортаның табиғи эталондар, реликтілері, ғылыми зерттеулерге, ағарту білім беру ісіне, туризмге және рекреацияға арналған нысандары ретінде экологиялык, ғылыми және мәдени жағынан ерекше құнды, мемлекеттік қорғауға алынған аумақтарының жиынтығы. Қорықтардың басты мақсаты - табиғи ландшафтылар эталонын мұндағы тіршілік ететін өсімдіктер мен жануарлар дүниесімен қоса сақтау, табиғат кешендерінің табиғи даму заңдылықтарын анықтау. Соңғысы адамның шаруашылық әрекетінен табиғатта болатын өзгерістерді болжау үшін аса қажет. Қазақстан қорықтар саны жөнінен ТМД-ға кіретін республикалар арасында 16-шы орын алады. Дегенмен, республика жерінің көлеміне шаққанда корықтар үлесі жөнінен 13-ші орында. Бұл Қазақстан секілді ұлан-байтақ республика үшін қорықтар көлемінің әлі де болса аз екендігін көрсетеді. Қазіргі кезде нақты 10 қорық жұмыс істейді. Қазақстандағы қорықтардың барлық ауданы 1 610 973 га. Бұлар, әрине, Қазақстан табиғатының алуан түрлі табиғат жағдайларын толық көрсету үшін жеткіліксіз. Сондықтан болашақта ғалымдардың, табиғатты қорғау қоғамы өкілдерінің ұсынуымен тағы 15 қорық ұйымдастырылмақшы.
Қорықтардың табиғи ұлттық парктерден айырмашылығы;табиғи парктерде кіріп серуендеуге мүмкіндік бар.Ал қорықтарда оған тыйым салынған.
Ақсу-Жабағылы қорығы
1926 жылы ұйымдастырылды. Бұл - Қазақстандағы ертеден келе жатқан қорық. Қорық Түркістан облысының Талас Алатауы мен Өгем жотасында 131,9 мың гектар жерді алып жатыр. Қорық төрт биіктік белдеуді қамтиды. 1500 м биіктікке дейінгі төменгі белдеу өзіне тән өсімдіктер мен жануарлар дүниесін қамтиды, ал 1500-2000 метр - даланың шалғынды, бұталы ағаш өсімдіктері өседі. Мұнда ағаш тәрізді арша (биіктігі 20 м аралығында), , жабайы жүзім, және басқа да оңтүстік өсімдіктері өседі. Жануарлардан мұнда елік, қарақұйрық, борсық, бұғы, қабан, ақ тырнақты және т.б. жануарлар кездеседі.
2000-2300 метр биіктікте субальпілі шалғыны жатыр. Бұл белдеуде төселіп өсетін түркістан аршасынан басқа ағаш өсімдіктері жоқ. Онда таутеке, , суыр, шақылдақтар, ал құстардан ұлар, кезеген торғай, шауқарға, қозықұмайлар мекендейді. Қорыктың аумағында өсімдіктердің 1404 түрі бар, оның 47 түрі Қазақстанның Қызыл кітабына енген. Құстардың 239 түрі, бауырымен жорғалаушылардың 9 түрі және сүтқоректілердің 51 түрі, балықтың 2 түрі бар екені есепке алынды. Сүтқоректілерден қорғауға алынған аса бағалысы арқар, сібірдің таутекесі, бұғы, елік, жыртқыштардан , , борсық. Ең жоғарғы белдеу - биік таулы қарлы және мұзды шыңдар. Бұлардан аңғарларға құлап ағатын көбікті сарқырамалы тау өзендері басталады. Қорықтың Қаратау жотасы беткейлерінде палеонтологиялық филиалы бар. Бұл өңір 120 млн жыл бұрын теңіз түбі болған. Қазір оның орнында әр түрлі сирек кездесетін балықтар мен былқылдақ денелілердің, юра дәуіріндегі өсімдіктердің таңбалары сақталған. Қорықтың бұл бөлігінің органикалық дүние эволюциясын зерттеу үшін ғылыми маңызы бар. Қазіргі таңда қорықтар мәселесі ауқымды. Нақтырақ айтсақ біз Қазақстан өркениетіне өз үлесімізді қосу үшін, ең алғаш ашылған қорықтарды дамытқанымыз жөн. Ақсу жабағылы қорығы ең алғаш ашылғандықтан ең алғашқы жұмысты осы жерлерден бастағанымыз абзал.
1934 жылы ұйымдастырылған. Бұл Қостанай облысының Наурызым ауданында орналасқан. Мұның аумағы 191,4 мың гектар жерді алып жатыр. Қорықта көптеген көлдер бар, бетегелі тың дала корғауға алынып зерттелуде, бұл көлдердің жағасында бұрыннан шоқ-шоқ карағай сақталып келген. Қорық көлеміне Наурызымдағы Қарағай мен Тірсек орманы да кіреді. Ең оңтүстіктегі cop топырақта қарағай сирек өскен. Қорықтағы cop топырақта алуан түрлі кайың ағаштар, тек Қиыр Шығыста ғана кездесетін алмасының жабайы түрлері өседі. Табиғат жағдайының әртүрлілігіне байланысты, таяу жатқан аз ғана үлескінің өсімдігі мен жануарлар дүниесі әр алуан келеді. Мұнда даланы, орманды және суаттарды мекендейтін жануарлар кездеседі. Поляр фауналары мен флораларының өкілдері жылылықты сүйетін өсімдіктер және жануарлар сияқты жерсініп кеткен. Онда тұяқтылардан қабан, елік, кеміргіштерден суырлар, ақ қояндар және жыртқыштардан қарсақ, түлкі, борсық, күзен, ақкіс кездеседі. Қорықта сүткоректілердің 42 түрі, құстардың 60-тан астам түрі, балықтың 6 түрі, 687-ге жуық өсімдік түрі кездеседі. Аппақ қардай аққулар, шағалалар, бірқазандар мен үйректер қаптап жүреді.
1964 жылы құрылған. Аумағы 71,7 мың гектарға жуық, әр түрлі ландшафт зоналарында жатыр. Бұған мәңгі қар мен мұз жамылған, беткейлері шөптер мен ағашқа бай Іле Алатауы мен жағасында құмды шөлі бар Іле өзенінің атақты «әнші тауы» (биіктігі 100 м-ден асатын құм төбе) жатады. Көктеректі нудан тұратын жапырақты ормандар, долана, жабайы алма және өрік ағаштары 1800-2000 м биіктікке дейін көтеріледі. 2500 м биіктіктен жоғарыда Тянь-Шань шыршасынан тұратын шыршалы орман белдеуі орналасқан. Одан да жоғары, қарлы-мұзды белдеуде, субальпі және альпі шалғындары болады. Қорықтың жануарлар дүниесі алуан түрлі, мұнда 39 түрге жуық сүтқоректілер мен 200-ден астам құстардың, 965 өсімдік түрі бар. Шыршалы орманда бұғы, елік, , барыс, борсық, түлкі, қасқырлар мекендейді. Орман шекараларындағы биік шыңдар мен құздарда арқар мен таутеке көп. Соңғы уақыттарда қорықта тиін, сасық күзен өсірілетін болды. Қорықта құстардың ең көбі: ұлар, кекілік, бұлдырық, Іле өзенінің бойындағы тоғайларда қырғауылдар, тарғактақшар мекендейді.
Арал теңізінің солтүстік-батыс бөлігіндегі өзі аттас шөлейтті аралда орналасқан. Қорық 1939 жылы ұйымдастырылған. Жалпы көлемі 160, 8 мың гектар. Ондағы мақсат - жалпы табиғат кешенімен қатар саны азайып бара жатқан ақбөкен мен қарақұйрыкты қорғау болды. Бұрын Аралда жоғары сатыдағы өсімдіктердің 257 түрі өссе, соңғы кезде олардың саны тіпті азайып, кейбіреулері жойылып кету қаупінде. Қорыққа шөлді аймаққа тіршілік етуге бейімделген жануарлар тән. Негізгі қорғалатын аңдар: ақбөкен, қарақұйрық және құлан. 1953-1964 жылдар аралығында 9 құлан Түрікменстанның Бадхыз қорығынан осында әкелініп жіберілген. Соңғы жылдары биологиялық жүргізілген сынақтардың салдары да Аралдың экологиялық жағдайын күрделендіріп, қорыктың біраз жануарларын көшіруге тура келді (мысалы, құланды).
1968 жылы құрылған. Қорык Ақмола облысының 259 мың гектар жерін алып жатыр. Оған тың даланың (38 мың гектар) қол тимеген, түрен түспеген жерлері, сондай-ақ Қорғалжын және Теңіз (199 мың гектар) көлдері кіреді. Бұл жерлер дүниежүзілік маңызы бар су қоймасы мен жайылымдар тізіміне енгізілген. Қорықтың жануарлар дүниесі дала зонасына тән. Сүткоректілердің 41 түрі, құстардың 299 түрі, балықтың 14 түрі, өсімдіктің 343 түрі кездеседі. Олар: суыр, дала алақоржыны, , қосаяқтар және басқалар. Қорғалжын көлінің қамыс нуларында қабандар мекендейді. Құстың 120 түрі ұя салады. Көл жиегінің кара суларында үйрек, қаз және басқа суда жүзетін құстар сансыз көп. Теңіз көлінде мыңдаған қоқиқаз ұя салады. Бұл дүние жүзінде сирек кездесетін, ең солтүстікке ұя салатын құс. Қорғалжын көлдерінде үшкір тұмсықты сұқсыр мекендейді, ол балапандарын суда қалқып жүзіп жүрген ұяда басады. Содан кейін балапандарды ұзақ уақыт аркасына салып жүзеді, тіпті олармен бірге суға да сүңгиді. Теңіз-Қорғалжын көлдеріне көктем кезінде көптеген су құстары жиналады. Осының аркасында бұл қорық дүние жүзіне әйгілі болып отыр. Ол ЮНЕСКО-ның тізіміне ерекше корғалатын батпақты-шөлді ландшафт ретінде енген. Қорықта суда жүзетін құстардың тіршілігін зерттеу жөнінде үлкен ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізіліп, мұражайлар, хайуанаттар бағына арналған материалдар жинастырылады.
1976 жылы құрылған. Қорық солтүстігінде Қазақстан Алтайының Күршім жотасы мен оңтүстігінде теңіз деңгейінен 1447 м биіктіктегі Азутау жотасы аралығындағы аса әсем Марқакөл шегінде орналасқан. Қорықтың жалпы ауданы 75 мың гектар, оның 44 мыңын көл айдыны құрайды. Өкінішке орай, шығысында 1,5 мың гектар жер көлдің аса маңызды бөлігі бола тұрса да, қорыққа енбеген. Қорық ауданындағы климат қатаң континентті. Мұндағы Қазақстан аумағы үшін ең төмен қаңтардың орташа температурасы -26°-27°С, ал кейде аяз -55°С -қа дейін жетеді. Шілденің орташа температурасы 14°-17°С, ең жоғарғысы 30°С-қа жетеді. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 400 мм-ге жуық түседі.Көлге 27 кішігірім өзендер, жылғалар құяды, ал одан бір ғана өзен Ертістің оң саласы - Қалжыр ағып шығады. Дәрілік өсімдіктерден мен « кездеседі. Қорықта сүтқоректілердің 39 түрі мекендейді, оның ішінде аю, сілеусін, бұғы, арқар, қасқыр және құстың 200-ге жуык түрі, оның ішінде қарақұтан, аққу, суқұзғындар, 5 түрлі балық кездеседі. Көлде балықтың бірнеше түрі: мөңке, майқан, талма, теңге бар. Бұлардың ішінде ең бағалысы мөңке, оның еті өте дәмді. Өсімдіктің 721 түрі кездеседі.
Pеспубликадағы ең жас қорықтың бірі. Ол Маңғыстау облысында 1984 жылы құрылды. Ауданы 223,3 мың гектар республикадағы ең үлкен бұл қорық Үстірт жерінде орналасқан. Қорықта сүтқоректінің 227, құстың 11 түрі, өсімдіктің 261 түрі кездеседі. Климаты солтүстік шөл зонасына тән: жазы ыстық, ұзақ, қысы қатаң, жауын- шашын мөлшері тым аз (жылына 120 мм). Қорықты ұйымдастырудағы мақсат Қазақстандағы Қызыл кітапқа тіркелетін шөл зонасындағы 12 түрлі аң мен құстарды корғау мен сақтау. Жануарлар арасынан қорғауға жататыны: жабайы қойдың ерекше түрі - және қарақұйрық, , шұбар күзен, . Құстардан ұялайтыны: , кекілік, ителгі, . Қорықтың аумағында бір кезде осы арада кеңінен тараған жыртқыш ірі мысық қабылан мен құланның санын қалпына келтіру белгіленді. Өсімдіктен қорғауға тұратын аса маңыздысы жұмсақ жемістік (қалдық және монотип бұталар), иіссіз катрана, үстірт таспасы. Ғалымдар шөлдің қатаң климат жағдайына бейім жануарлар мен өсімдіктің өмір сүруін зерттеу үшін ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізбекші.
1992 жылы құрылған, ауданы 56 мың гектар. Қорық Шығыс Қазақстан облысы Глубокое ауданында орналасқан. Алтай тау жүйесінің қазақстандық бөлігінің солтүстік-батыс жағын, Холзун, Көксу және Иванов жоталарын қамтиды. Батыс Алтайға тән өсімдік жамылғысының бірнеше типі (қылқан жапырақты ормандар, субальпі және альпі шалғындары) сақталған. Қорықта жоғары сатыдағы өсімдіктердің 564, жануар дүниесінің 161 түрі, құстардың 120, сүтқоректілердің 20, балықтың 5 түрі кездеседі. Өсімдіктерден , алтын тамыр, жануарлардан бұлғын, аю, құндыз, сусар, борша және т.б. сирек аңдар кездеседі.
1998 жылы құрылған. Ауданы 197,1 мың гектар. Қорық Алматы облысындағы Алакөл ауданында орналасқан. Атыраулық сулы-батпақты ландшафтылары қорғалады. Құстардың 257 түрі (олардың 12-сі «Қызыл кітапқа» енген), өсімдіктердің 270 түрі, сүтқоректілердің 21 түрі, қосмекенділердің 2 түрі, бауырымен жорғалаушылардың 3 түрі бар. Қорықтың негізгі мақсаты Алакөл жүйесіне енетін көлдерді мекендейтін су құстарын (аққу, реликті шағала, қаз, және т.б.) қорғау.
2004 ж. құрылды. Көлемі . Қорық шөлді ландшафты зонаның қоңыржай белдеуіндегі таулы жерде орналасқан. Қорықты құру себебі - аймақтың эндемикалық өсімдіктерін сақтау үшін және Қаратау жотасы республикада саны бойынша көне жерортатеңіздік өсімдік элементтерінің таралу жағынан бірінші орын алуында. Қорықта 1500 өсімдік түрін, жануарлар дүниесінен омыртқалылардың 227 түрі, соның ішінде сүтқоректілердің 42 түрі, құстардың 114 түрі, балықтың 3 түрі, қосмекенділердің 3 түрі, бауырымен жорғалаушылардың 16 түрі кездеседі. Қызыл кітапқа қарақұйрық, арқар, , , тас сусары кірген. 114 құстың 80-і ұшатын оның 11 түрі Қазақстанның Қызыл кітабына енген.
Дереккөздер
- Қазақстанньң физикалық географиясы, Алматы: Атамұра, 2008. ISBN 9965-34-809-Х
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — география бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Myna makalany ne bolimin Қazakstan koryktarynyn tizimi degenmen biriktiruge usynylgan Memlekettik tabigi koryk kory korshagan ortanyn tabigi etalondar reliktileri gylymi zertteulerge agartu bilim beru isine turizmge zhәne rekreaciyaga arnalgan nysandary retinde ekologiyalyk gylymi zhәne mәdeni zhagynan erekshe kundy memlekettik korgauga alyngan aumaktarynyn zhiyntygy Қoryktardyn basty maksaty tabigi landshaftylar etalonyn mundagy tirshilik etetin osimdikter men zhanuarlar dүniesimen kosa saktau tabigat keshenderinin tabigi damu zandylyktaryn anyktau Songysy adamnyn sharuashylyk әreketinen tabigatta bolatyn ozgeristerdi bolzhau үshin asa kazhet Қazakstan koryktar sany zhoninen TMD ga kiretin respublikalar arasynda 16 shy oryn alady Degenmen respublika zherinin kolemine shakkanda koryktar үlesi zhoninen 13 shi orynda Bul Қazakstan sekildi ulan bajtak respublika үshin koryktar koleminin әli de bolsa az ekendigin korsetedi Қazirgi kezde nakty 10 koryk zhumys istejdi Қazakstandagy koryktardyn barlyk audany 1 610 973 ga Bular әrine Қazakstan tabigatynyn aluan tүrli tabigat zhagdajlaryn tolyk korsetu үshin zhetkiliksiz Sondyktan bolashakta galymdardyn tabigatty korgau kogamy okilderinin usynuymen tagy 15 koryk ujymdastyrylmakshy Қoryktardyn tabigi ulttyk parkterden ajyrmashylygy tabigi parkterde kirip seruendeuge mүmkindik bar Al koryktarda ogan tyjym salyngan Aksu Zhabagyly korygyAksu Zhabagyly korygy 1926 zhyly ujymdastyryldy Bul Қazakstandagy erteden kele zhatkan koryk Қoryk Tүrkistan oblysynyn Talas Alatauy men Өgem zhotasynda 131 9 myn gektar zherdi alyp zhatyr Қoryk tort biiktik beldeudi kamtidy 1500 m biiktikke dejingi tomengi beldeu ozine tәn osimdikter men zhanuarlar dүniesin kamtidy al 1500 2000 metr dalanyn shalgyndy butaly agash osimdikteri osedi Munda agash tәrizdi arsha biiktigi 20 m aralygynda zhabajy zhүzim zhәne baska da ontүstik osimdikteri osedi Zhanuarlardan munda elik karakujryk borsyk bugy kaban ak tyrnakty zhәne t b zhanuarlar kezdesedi 2000 2300 metr biiktikte subalpili shalgyny zhatyr Bul beldeude toselip osetin tүrkistan arshasynan baska agash osimdikteri zhok Onda tauteke suyr shakyldaktar al kustardan ular kezegen torgaj shaukarga kozykumajlar mekendejdi Қoryktyn aumagyndaosimdikterdin 1404 tүri bar onyn 47 tүri Қazakstannyn Қyzyl kitabyna engen Қustardyn 239 tүri bauyrymen zhorgalaushylardyn 9 tүri zhәne sүtkorektilerdin 51 tүri balyktyn 2 tүri bar ekeni esepke alyndy Sүtkorektilerden korgauga alyngan asa bagalysy arkar sibirdin tautekesi bugy elik zhyrtkyshtardan borsyk En zhogargy beldeu biik tauly karly zhәne muzdy shyndar Bulardan angarlarga kulap agatyn kobikti sarkyramaly tau ozenderi bastalady Қoryktyn Қaratau zhotasy betkejlerinde paleontologiyalyk filialy bar Bul onir 120 mln zhyl buryn teniz tүbi bolgan Қazir onyn ornynda әr tүrli sirek kezdesetin balyktar men bylkyldak denelilerdin yura dәuirindegi osimdikterdin tanbalary saktalgan Қoryktyn bul boliginin organikalyk dүnie evolyuciyasyn zertteu үshin gylymi manyzy bar Қazirgi tanda koryktar mәselesi aukymdy Naktyrak ajtsak biz Қazakstan orkenietine oz үlesimizdi kosu үshin en algash ashylgan koryktardy damytkanymyz zhon Aksu zhabagyly korygy en algash ashylgandyktan en algashky zhumysty osy zherlerden bastaganymyz abzal Nauryzym korygy1934 zhyly ujymdastyrylgan Bul Қostanaj oblysynyn Nauryzym audanynda ornalaskan Munyn aumagy 191 4 myn gektar zherdi alyp zhatyr Қorykta koptegen kolder bar betegeli tyn dala korgauga alynyp zerttelude bul kolderdin zhagasynda burynnan shok shok karagaj saktalyp kelgen Қoryk kolemine Nauryzymdagy Қaragaj men Tirsek ormany da kiredi En ontүstiktegi cop topyrakta karagaj sirek osken Қoryktagy cop topyrakta aluan tүrli kajyn agashtar tek Қiyr Shygysta gana kezdesetin almasynyn zhabajy tүrleri osedi Tabigat zhagdajynyn әrtүrliligine bajlanysty tayau zhatkan az gana үleskinin osimdigi men zhanuarlar dүniesi әr aluan keledi Munda dalany ormandy zhәne suattardy mekendejtin zhanuarlar kezdesedi Polyar faunalary men floralarynyn okilderi zhylylykty sүjetin osimdikter zhәne zhanuarlar siyakty zhersinip ketken Onda tuyaktylardan kaban elik kemirgishterden suyrlar ak koyandar zhәne zhyrtkyshtardan karsak tүlki borsyk kүzen akkis kezdesedi Қorykta sүtkorektilerdin 42 tүri kustardyn 60 tan astam tүri balyktyn 6 tүri 687 ge zhuyk osimdik tүri kezdesedi Appak kardaj akkular shagalalar birkazandar men үjrekter kaptap zhүredi Almaty korygyAlmaty korygy 1964 zhyly kurylgan Aumagy 71 7 myn gektarga zhuyk әr tүrli landshaft zonalarynda zhatyr Bugan mәngi kar men muz zhamylgan betkejleri shopter men agashka baj Ile Alatauy men zhagasynda kumdy sholi bar Ile ozeninin atakty әnshi tauy biiktigi 100 m den asatyn kum tobe zhatady Kokterekti nudan turatyn zhapyrakty ormandar dolana zhabajy alma zhәne orik agashtary 1800 2000 m biiktikke dejin koteriledi 2500 m biiktikten zhogaryda Tyan Shan shyrshasynan turatyn shyrshaly orman beldeui ornalaskan Odan da zhogary karly muzdy beldeude subalpi zhәne alpi shalgyndary bolady Қoryktyn zhanuarlar dүniesi aluan tүrli munda 39 tүrge zhuyk sүtkorektiler men 200 den astam kustardyn 965 osimdik tүri bar Shyrshaly ormanda bugy elik barys borsyk tүlki kaskyrlar mekendejdi Orman shekaralaryndagy biik shyndar men kuzdarda arkar men tauteke kop Songy uakyttarda korykta tiin sasyk kүzen osiriletin boldy Қorykta kustardyn en kobi ular kekilik buldyryk Ile ozeninin bojyndagy togajlarda kyrgauyldar targaktakshar mekendejdi Barsakelmes korygyAral tenizinin soltүstik batys boligindegi ozi attas sholejtti aralda ornalaskan Қoryk 1939 zhyly ujymdastyrylgan Zhalpy kolemi 160 8 myn gektar Ondagy maksat zhalpy tabigat keshenimen katar sany azajyp bara zhatkan akboken men karakujrykty korgau boldy Buryn Aralda zhogary satydagy osimdikterdin 257 tүri osse songy kezde olardyn sany tipti azajyp kejbireuleri zhojylyp ketu kaupinde Қorykka sholdi ajmakka tirshilik etuge bejimdelgen zhanuarlar tәn Negizgi korgalatyn andar akboken karakujryk zhәne kulan 1953 1964 zhyldar aralygynda 9 kulan Tүrikmenstannyn Badhyz korygynan osynda әkelinip zhiberilgen Songy zhyldary biologiyalyk zhүrgizilgen synaktardyn saldary da Araldyn ekologiyalyk zhagdajyn kүrdelendirip koryktyn biraz zhanuarlaryn koshiruge tura keldi mysaly kulandy Қorgalzhyn korygyҚorgalzhyn korygy 1968 zhyly kurylgan Қoryk Akmola oblysynyn 259 myn gektar zherin alyp zhatyr Ogan tyn dalanyn 38 myn gektar kol timegen tүren tүspegen zherleri sondaj ak Қorgalzhyn zhәne Teniz 199 myn gektar kolderi kiredi Bul zherler dүniezhүzilik manyzy bar su kojmasy men zhajylymdar tizimine engizilgen Қoryktyn zhanuarlar dүniesi dala zonasyna tәn Sүtkorektilerdin 41 tүri kustardyn 299 tүri balyktyn 14 tүri osimdiktin 343 tүri kezdesedi Olar suyr dala alakorzhyny kosayaktar zhәne baskalar Қorgalzhyn kolinin kamys nularynda kabandar mekendejdi Қustyn 120 tүri uya salady Kol zhieginin kara sularynda үjrek kaz zhәne baska suda zhүzetin kustar sansyz kop Teniz kolinde myndagan kokikaz uya salady Bul dүnie zhүzinde sirek kezdesetin en soltүstikke uya salatyn kus Қorgalzhyn kolderinde үshkir tumsykty suksyr mekendejdi ol balapandaryn suda kalkyp zhүzip zhүrgen uyada basady Sodan kejin balapandardy uzak uakyt arkasyna salyp zhүzedi tipti olarmen birge suga da sүngidi Teniz Қorgalzhyn kolderine koktem kezinde koptegen su kustary zhinalady Osynyn arkasynda bul koryk dүnie zhүzine әjgili bolyp otyr Ol YuNESKO nyn tizimine erekshe korgalatyn batpakty sholdi landshaft retinde engen Қorykta suda zhүzetin kustardyn tirshiligin zertteu zhoninde үlken gylymi zertteu zhumystary zhүrgizilip murazhajlar hajuanattar bagyna arnalgan materialdar zhinastyrylady Markakol korygyMarkakol 1976 zhyly kurylgan Қoryk soltүstiginde Қazakstan Altajynyn Kүrshim zhotasy men ontүstiginde teniz dengejinen 1447 m biiktiktegi Azutau zhotasy aralygyndagy asa әsem Markakol sheginde ornalaskan Қoryktyn zhalpy audany 75 myn gektar onyn 44 mynyn kol ajdyny kurajdy Өkinishke oraj shygysynda 1 5 myn gektar zher koldin asa manyzdy boligi bola tursa da korykka enbegen Қoryk audanyndagy klimat katan kontinentti Mundagy Қazakstan aumagy үshin en tomen kantardyn ortasha temperaturasy 26 27 S al kejde ayaz 55 S ka dejin zhetedi Shildenin ortasha temperaturasy 14 17 S en zhogargysy 30 S ka zhetedi Zhauyn shashynnyn zhyldyk molsheri 400 mm ge zhuyk tүsedi Kolge 27 kishigirim ozender zhylgalar kuyady al odan bir gana ozen Ertistin on salasy Қalzhyr agyp shygady Dәrilik osimdikterden men kezdesedi Қorykta sүtkorektilerdin 39 tүri mekendejdi onyn ishinde ayu sileusin bugy arkar kaskyr zhәne kustyn 200 ge zhuyk tүri onyn ishinde karakutan akku sukuzgyndar 5 tүrli balyk kezdesedi Kolde balyktyn birneshe tүri monke majkan talma tenge bar Bulardyn ishinde en bagalysy monke onyn eti ote dәmdi Өsimdiktin 721 tүri kezdesedi Үstirt korygyPespublikadagy en zhas koryktyn biri Ol Mangystau oblysynda 1984 zhyly kuryldy Audany 223 3 myn gektar respublikadagy en үlken bul koryk Үstirt zherinde ornalaskan Қorykta sүtkorektinin 227 kustyn 11 tүri osimdiktin 261 tүri kezdesedi Klimaty soltүstik shol zonasyna tәn zhazy ystyk uzak kysy katan zhauyn shashyn molsheri tym az zhylyna 120 mm Қorykty ujymdastyrudagy maksat Қazakstandagy Қyzyl kitapka tirkeletin shol zonasyndagy 12 tүrli an men kustardy korgau men saktau Zhanuarlar arasynan korgauga zhatatyny zhabajy kojdyn erekshe tүri zhәne karakujryk shubar kүzen Қustardan uyalajtyny kekilik itelgi Қoryktyn aumagynda bir kezde osy arada keninen taragan zhyrtkysh iri mysyk kabylan men kulannyn sanyn kalpyna keltiru belgilendi Өsimdikten korgauga turatyn asa manyzdysy zhumsak zhemistik kaldyk zhәne monotip butalar iissiz katrana үstirt taspasy Ғalymdar sholdin katan klimat zhagdajyna bejim zhanuarlar men osimdiktin omir sүruin zertteu үshin gylymi zertteu zhumystaryn zhүrgizbekshi Batys Altaj korygy1992 zhyly kurylgan audany56 myn gektar Қoryk Shygys Қazakstan oblysy Glubokoe audanynda ornalaskan Altaj tau zhүjesinin kazakstandyk boliginin soltүstik batys zhagyn Holzun Koksu zhәne Ivanov zhotalaryn kamtidy Batys Altajga tәn osimdik zhamylgysynyn birneshe tipi kylkan zhapyrakty ormandar subalpi zhәne alpi shalgyndary saktalgan Қorykta zhogary satydagy osimdikterdin 564 zhanuar dүniesinin 161 tүri kustardyn 120 sүtkorektilerdin 20 balyktyn 5 tүri kezdesedi Өsimdikterden altyn tamyr zhanuarlardan bulgyn ayu kundyz susar borsha zhәne t b sirek andar kezdesedi Alakol korygy1998 zhyly kurylgan Audany 197 1 myn gektar Қoryk Almaty oblysyndagy Alakol audanynda ornalaskan Atyraulyk suly batpakty landshaftylary korgalady Қustardyn 257 tүri olardyn 12 si Қyzyl kitapka engen osimdikterdin 270 tүri sүtkorektilerdin 21 tүri kosmekendilerdin 2 tүri bauyrymen zhorgalaushylardyn 3 tүri bar Қoryktyn negizgi maksaty Alakol zhүjesine enetin kolderdi mekendejtin su kustaryn akku relikti shagala kaz zhәne t b korgau Қaratau korygy2004 zh kuryldy Kolemi Қoryk sholdi landshafty zonanyn konyrzhaj beldeuindegi tauly zherde ornalaskan Қorykty kuru sebebi ajmaktyn endemikalyk osimdikterin saktau үshin zhәne Қaratau zhotasy respublikada sany bojynsha kone zherortatenizdik osimdik elementterinin taralu zhagynan birinshi oryn aluynda Қorykta 1500 osimdik tүrin zhanuarlar dүniesinen omyrtkalylardyn 227 tүri sonyn ishindesүtkorektilerdin 42 tүri kustardyn 114 tүri balyktyn 3 tүri kosmekendilerdin 3 tүri bauyrymen zhorgalaushylardyn 16 tүri kezdesedi Қyzyl kitapka karakujryk arkar tas susary kirgen 114 kustyn 80 i ushatyn onyn 11 tүri Қazakstannyn Қyzyl kitabyna engen DerekkozderҚazakstannn fizikalyk geografiyasy Almaty Atamura 2008 ISBN 9965 34 809 H Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul geografiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi auystyru kazhet