Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Солтүстік Қазақстан облысы — Қазақстанның солтүстік бөлігіндегі облысы.
| Қазақстан облысы | |||
| Солтүстік Қазақстан облысы | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Облыс орталығы | |||
| Аудандар саны | 13 | ||
| Ауылдық округтер саны | 186 | ||
| Қалалық әкімдіктер саны | 5 | ||
| Ауыл саны | 635 | ||
| Әкімі | |||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары | 54°53′ с. е. 69°10′ ш. б. / 54.883° с. е. 69.167° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 54°53′ с. е. 69°10′ ш. б. / 54.883° с. е. 69.167° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты | |||
| Жер аумағы | 97 993 км² (16-шы орын) | ||
| Уақыт белдеуі | UTC+5:00 | ||
| Экономикалық ауданы | |||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны | ▼ 534 024 адам (2023)(14-ші орын) | ||
| Тығыздығы | 5,4 адам/км² (5-ші орын) | ||
| Ұлттық құрамы | орыстар — 49,11 % | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Телефон коды | +7 7152 xx-xx-xx | ||
| Пошта индекстері | 15 xxxx | ||
| Автомобиль коды | 15 | ||
| ISO 3166-2:KZ коды | KZ-SEV | ||
| Басқалары | |||
| Әкімдіктің мекенжайы | Петропавл қаласы, Қазақстан Конституциясы көшесі, №58 | ||
| Солтүстік Қазақстан облысының әкімдігі | |||
|
| |||
 Ортаққордағы санаты: Солтүстік Қазақстан облысы | |||
Облыс 1936 жылдың 29 шілдесінде құрылды, бүгінгі шекарасы 1999 жылдың 8 сәуірінде бекітілді. Облыстың ауданы 97, 99 мың шаршы км. тең және республика аумағының 3, 6% құрайды.
Солтүстік Қазақстан облысының әкімшілік орталығы – Петропавл қаласы, 1752 жылы негізі қаланды.
Облыста 13 әкімшілік аудан бар; 5 қала – Петропавл, Булаев, Мамлют, Тайынша, Сергеев; 4 қала типтес кенттер – Смирново, Талшық, Еңбек, Кішкенекөл.
Облыс аумағы Қазақстанның Қостанай және Ақмола облыстарымен және Ресей Федерациясының Қорған, Түмен, Омбы облыстарымен шекараласады.
Әкімшілік бөлінісі
Халқы
Солтүстік Қазақстан облысы халқының саны
| 1970 | 1979 | 1989 | 1999 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 873 916 | 889 530 | 921 416 | 725 980 | 682 148 | 674 497 | 665 936 | 663 126 | 660 950 |
| 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 653 921 | 597 530 | 592 746 | 589 308 | 583 598 | 579 636 | 575 766 | 571 759 |
Географиясы
Солтүстік Қазақстан облысы (СҚО) Қазақстанның солтүстігінде орналасқан, ал физика-географиялық қатынаста – Батыс-Сібір жазығының оңтүстік шетін және қазақ кең даласының бір бөлігін алады. Жер бедерінде көп көл төмендеулерi, сахаралық ойықтар, аласалау жалдар және жал шұңқырларымен алмасушы бөктерлер бар. Солтүстік-шығыста биіктік 115-120 м, оңтүстік және оңтүстік-шығыста 200 м. Облыс Ресейдің , , облыстары орналасқан кеңістікте жайғасады. Бірақ, көлдер мен өзендердің жоқ болуына байланысты ауа райының кенет құрылықтығымен сипатталып, табиғат жағдайы жағынан олардан әлдеқайда ерекшеленеді. Оның ортақ жазықтығы және шектi аумағы еркiн меридиан мен ендiк ауамен алмасуға мүмкiндiк туғызады. Ауа-райы кенет құрылықты. Қысы аязды және созылмалы (5 айдан көп), аз қарлы, кеуіп қалатын ауа – райының басымдылығынан жазы ыстық. Қаңтардың орташа температурасы −18,5 °C, −19,5 °C, шілденің +18,8 °C , +19,5 °C. Аязсыз кезеңнің созылуы 109-129 тәулік. Тұңбаның орташа шамамен түсуі 300-340 мм, соның ішінде 4-тен 3-і жылдың жылу уақытында. Өзендері Обы хауызына жатады. Солтүстік Қазақстан облысының маңында Есіл өзенінің (400 км) орта ағысы Иман –Бұрлық және Ақан-Бұрлық қиылысы бар. Солтүстік-Қазақстан облысында 1000-нан аса көлдер бар, ең бастысы солтүстік-батыста орналасқан. Олардың көбісі мезгілді кеуіп қалады. Тұщы су көлдері басым болады. Аса ірілері: Шағалалытеңіз, Солтүстік және Оңтүстік , , Меңкесер. Облыстың аумағын Есіл өзенінің орталық бөлігі, Ащықарасу, Ащысу өзендері, сондай-ақ Сілеті өзенінің төменгі ағысы басып өтеді. Шаруашылық үшін Есілдің маңызы ерекше. Солтүстік Қазақстан облысы - көлдерге өте бай облыстардың бірі. Ең ірі көлдері: Толыбай, Үлкен Қарақамыс, Тоқты, Ақсуат, , Тораңғыл, Үлкен Қоскөл, Саумалкөл, Теке, Көксеңгірсор, Сілетітеңіз, т.б. Аудан аумағына Батыс Сібір жазығының оңтүстік, Қазақстан ұсақ шоқысының солтүстік бөлігі кіреді. Аудан аумағына әктас, шыны құмы, отқа төзімді саз, т.б құрылыс материалдары кездеседі.
Табиғаты
Ішкі құрылықтың ішкі облыс табиғаты мен экономикасының ерекшеліктерін айқындайды. Бұған климаттың шапшаң континентігі, ылғалдық жетіспеуі және шектес жатқан аумақтың жалпы жазықтығы ауаның меридиан және ендік бағыттарымен еркін алмауына жағдай жасайды. Сонымен жазық аумақты тұтастай дерлік игеруге мүмкіндік берді.
Облыс- орманды-далалық табиғи аймақта және далалы табиғи аймақта орналасқан, бұл оның ландшафын, табиғи ортаның сапасын , негізгі табиға ресурстарын айқындайды. Ол егін шаруашылығы үшін қауіпті аймаққа жатады. Облыс аймағын географиялық та, тарихи да аймақ ретінде көбінесе Петропавлдық Есіл бойы деп атайды.
Жер бедері
Облыс аумағы Батыс-Сібір жазығының оңтүстік қиырында және жарым-жартылай Қазақтың ұсақ шоқысы деп аталатын Сарыарқа аясында орналасқан.Батыс Сібір жазығының Солтүстік Қазақстан бөлігі (Солтүстік Қазақ жазығы) ылдиды жазықтың ішкі белдеміне ұштасқан. Оның жер бедеріне , толқынды бетінің солтүстікке және солтүстік-шығысқа қарай жалпы еңкіштелген жазық тән. Облыстың жазық бөлігі геоморфологиялық аудандалуы жағынан Тобыл мен Ертіс өзендері аңғарлары арасындағы үлкен кеңістікті алып жатқан Батыс Сібірдің көне көлдік неогенді үстіртіне жатады. Бұл аумақтағы өзендер аралығының беткі жақтары неогендік жастағы тығыз балшықты жыныстардан және көлдік генезистен түзілген. Өзен аралықтарындағы төртінші тік кезеңнің жамылғысы мардымсыз. Облыстың жазық келген жер беті теңіз деңгейінен 125-200 м биіктікте. Ең аз шамадағы белгілер облыстың оңтүстік-шығыс жағындағы ірі тұзды көлдердің: Қалыбек , Үлкен Қараой, Теке, Сілетітеңіз шұңқырларына ұштасқан. Көлдердің өзі таяз болғанымен, қазақшұңқырлардың тереңдігі 40-60 м. Теке көлінің қазаншұңқырында облыстың беткі жер қабатының ең төменгі жері теңіз деңгейінен 29 м төменде жатыр, ең биік шыңы- Жақсы Жалғызтау (731 м.).
Облыстың оңтүстік-батыс бөлігі Сарыарқаның көтеріңкі тұсында Көкшетау қыраты аумағындағы, - толқынды-жонды келген денудацияланған еңкіш тұғырлы жазықпен үйлескен. Батыс-Сібір жазығының шекаралық оңтүстік шетіндегі жартасты жыныстар тым тереңде жатпайтын, көбіне бірден топырақ қабатының астында болатын көне абразиялы және абразиялы-шоғырлы толқынды-жонды жазық болып табылады. Бірқалыпты үстіртті жазық бетінде жеке төбелер немесе аласа (20-дан 30 м-ге дейін) шоқылар көтеріледі. Одан да биік шоқылар сирек кездеседі, олардың арасында- Сырымбет (Жаманшоқы), Бүркітті таулары- облыс жер бедерінің төменгі қатпарындағы солтүстік аралдық таулар. Теңіз деңгейінен 372 м биіктікте. Жергілікті халық оны "Жаманшоқы" деп атайды. Жер бедерінің теріс формаларының арасында уақытша су жүретін саяз аңғарлар, көлдік қазаншұңқырлар кездеседі. Жер бедерінің ортаңғы қатпары облыстық биіктіктен 230-300 м-де орналасқан сатыланып келген Көкшетау қыраты жатады. Сатыланған оңтүстік жағынан кемерленіп, өте айқын көрінетін Көкшетау тауы орналасқан. Облыс жер бедерінің үшінші қатпары -Көкшетау үстіртінің беті. Онда аралдық аласа таулы сілемдерде 360-400 м биіктіктердегі тегістелген үстірт басым, олардың кейбіреулерінің тік жартасты шыңдары 600-700 м биік. Мұнда облыстың ең көтеріңкі нүктесі- Жақсы Жалғызтау тұр. Ол 370 м биік тік жарқабақтанып, құрайды да өзі аттас көл жағалауына тіреледі. Имантау гранитоидті сілемдер морфологиясы да осы тәрізді. Көкшетау үстіртінің аралдық таулары мен аласа белестері кайназойда едәуір жылжыған кесек тектоникаға орай пайда болды. Денудациямен және жерге мүжіліп бет жағы ашылып қалған Көкшетаудың аласа тауларын түзетін гранитті құрам жыныстары көптеген таң қаларлықтай мүсіндерді кескіндейді. Құлаған қалдықтар мұнара тәрізді бөлек-бөлек қатпарлы жер бедерін түзеді.
Көкшетау үстіртіне кейде палеоген бен көлдік аллювиалді түзілімдерге толған, тым тереңдеген, неогеннің көлдік-аллювиалді қалың қабаты бар, жарым-жартылай қазіргі заманғы гидрожүйемен игерілген эрозиялық-тектоникалық және эрозиялық аңғарлар жүйесі тән.
Облыс аумағы меридионалді бағытта Есіл өзенінің терең және жақсы дамыған аңғарымен қиылысқан. Ол өзендер аралығындағы жазықтарға 30-50 м сұғына енген. Облыстың Есіл-Тобыл өзендері аралығының бөлігі болып табылатын жағалау бойы ескі ордың жыра-жылғаларымен күрделенген, бірақ шын мәнінде көмілген және Суери, Кизак,Емца өзендерінің аңғарлары байқалады. Сол жағалауға қазаншұңқырлы -жон - бұйратты жер бедері, көл шұңқырлары мен ойпаңдардың молдығы тән.
Облыстың оң жағалауының жартысында Есіл-Ертіс өзендері аралығында бірқалыпты жазық бар, ол шығыс-солтүстік-шығыс бағытында жайпақ, кең ойпат- Қамыстысай (Камышлов) басып өтеді. Қамыстысай-19 ғасырдың ортасында, жуырда құрып кеткен Қамыста зені аңғары. Сілеті және Шағалалы (Чаглинка) өзендері аңғары жер бедерінде нашар білінеді. Оң жағалаудың тұйықталған қазаншұңқырлары жайпақ-түпті, жер бедерінде анық білінбейді, ойпаңдар сияқты. Суер (Пресновская) ескі аңғаоры орта және төменгі жақтарында анық бейнеленген, яғни Преснов аңғарының солтүстігі ірі көлдер: Семилов, Филатов, Қолтық, Суер және т.б. жапсарлана орналасқан. Суер көлінен төменде қазіргі Суер өзенінің жоғары сағасы- Тобылдың оң тармағы ағып жатыр. Ескі Қазақ аңғарының жоғарғы жағы, бұрынғылау мәліметтер бойынша, Новорыбин аңғары ауданынан белгіленіп, ал көне Емца -Мәңгісор (Менгисер) көленен басталады. Емца аңғарының құрыған учаскелері облыстан тысқары, сайма-сай үйлеспейтін ірі көлдер : Медвежье, Горькое, Кабанье, Ақкөо т.б. тізбегімен айқын білінеді. 20-30 м қалыңдыққа жететін , аллювийлі және көлдік-аллювийлі түзілімге толған, аталған көне аңғарлар жер асты суларын , сонымен қатар тұщы сулардың қорларын сақтайды. Көміліп қалған басқа аңғарларға қарағанда, Қамыстысай жақсы білінеді. Ол Басқарасу өзеншесі жылжып ағатын Үлкен Тораңғыл көліне құятын және Көкшетау үстіртінен ағатын Қамысақты бұлағынан басталады. Қамыстысай сайының түбінен төменде Балықты, Жыланды, Бозарал көлдері және т.б. Ертіске дейін 500 км-ге жуық созыла, толассыз тұнып тұр. Қазіріг сай көне палеоген-неоген палеоқамысты аңғарына жапсарлас. Сайдың ені бірнеше километрге жетеді, тереңдігі-10-20 м. Түбіндегі аллювиалді түзілімдердің қалыңдығы-20-25 м.
Жалды жер бедері
Есілдің сол жағасын алып жатқан облыстың солтүстік ендігінде (Сергеев қаласы) жалды келген жер бедері дамыған. Облыс аумағында оның жалпы ұзындығы 15 км-ге жетеді. Жалпы биіктігі -3-4 м-ден 15-18 м-ге, ал ені 500-1500 м-ге жетеді. Жалдардың өзіндік ерекшеліктеріне біркелкі келген жер бедері тән. Олардың остері батыс, оңтүстік-батыстан шығыс, солтүстік-шығыс бағытта бойлоай жатыр. Қырқалардың төбесі әдетте ұзына бойы доғалдана созылған, кейде бойлық бағытта ассиметриялы келген. Жалдар көбіне көл қазаншұңқырларымен ұштасқан. Көлдердің шығыс беткейлерінен басталғандай болып және аша болып айырыла келген жалпақ ұштарымен қазаншұңқырларды қамтыған. Ұзындығы 4 км, ені 800 м -ден асатын, биіктігі 10 м болатын ірі қырқалар Петропавлдық Есіл бойындағы 600 қырқаның 32 %-ін құрайды. Ұзындығы 40 м-ден 2 км-ге дейін, биіктігі 10-5 м, ені 800-600 м орташа қырқалар 53 %-ті, ал одан да ұсақ қырқалар 15 %-ті құорайды. Баяндап отырған кешенді жер бедері пішіндерін қамтитын көлдер мен қазаншұңқырларынан басқа оған әдетте көл қазаншұңқырларының шығыс бөлігінің оорақ тәрізді жартылай шеңбер жасап жатқан көл маңындағы төбешіктер де кіреді.
Қырқалар мен төбелер механикалық жағынан да жасы жағынан да әр түрлі материалдардан құралған. Көптеген қырқалар төрттік кезеңнің толығымен дерлік сарғыш-сұр құмдағымен, сазды-құмдақты карбонатты топырақтарымен жабылған. Кейбір жағдайларда тығыздалған саздың түпқабаттары , кейде төрттік кезеңнің жалды шөгінділері астында жер бедерінің жалға дейінгі беткі қабаты кездеседі.
Жерасты сулары
Облыс аумағындағы жер бетіндегі ғана емес, жер асты суларының да шектеулі қоры бар. Бекітілген қорлар тәулігіне 150 мың m³-ге жуық су бере алады. Облыс аумағында Сарыарқаның солтүстік бөлігі мен Батыс Сібір артезиан алабының оңтүстік бөлігі шекарасында орналасуы , аймақтың гидрологиялық жағдайларының күрделі жатысы, циркуляция сипаты, минералдану жағдайлары мен сулы дыныстардың суының молдығы жер асты суларының әрқилылығына себепкер болды. Облыс аумағында әр жастағы және әр құрамдағы жыныстарға қатысты бірнеше сулы кешендер бар. Бұлар: палеозойға дейінгі және палеозойдағы жарықшақ тау жыныстарының сулы кешендері облыстың оңтүстігінде дамыған, 1 г/л-ге дейінгі минералданған тұщы су кешендері жас жыныстарымен жабылған учаскелерде , 3 г/л -ге дейінгі және одан да көп минералданған тұзды су кездеседі, борлы түзілімдердің сулы кешендері облыстың солтүстік бөлігінде кең дамыған. Олар жер астындағы сапалы сулардың көп мөлшерде қалыптасуына қолайсыз табиғи-геологиялық жағдай кедергі етеді. Эоцендік түзілімдердің сулы кешендері кеңінен таралған, құмдауыт түзілімдер сулы болып саналады, минералдығы 0,8-1,1-ден 4,6 г/л-ге дейін өзгереді, олигоценді және олигоценді-миоценді түзілімнің сулы қабаты кеңінен таралған, судың минералдығы 1,0-ден 3,0 г/л-ге дейін өзгереді, суының молдығы әр түрлі, төрттік аллювийлі түзілімдердің сулы қабаты өзен аңғарларына жанасқан; сайлардың тұщы көлдері химиялық құрамы жөнінен әрқилы келген.
Соңғы жылдары тұщы суды шаруашылық-ауыз су қажеттіліктерге пайдалану жан басына шаққанда 2 есеге қысқарды және бұл республика бойынша ең төмен көрсеткіш болып табылады.
Кестеде 1995-2002 ж. облыстағы табиғи көздерден су алу динамикасы көрсетілген. Бұдан көрсетілген уақытта су алудың жалпы көлемі үш есеге жуық азайды және 2001 ж. бір адамға 72 m³-ді (немесе тәулігіне 197 л) құрады. Салыстырмалы түрде алсақ, планетаның әрбір адамына шаққанда жалпы су алу орташа есеппен 7 000 m³, яғни жүз есе көп. Ауыл шаруашылық қажеттілігіне су пайдалану үш есеге қысқарды. Шаруашылық-ауыз су қажеттілігіне әрбір солтүстік-қазақстандық орташа алғанда жылына 22 m³, немесе тәулігіне 60 л-ді пайдаланады.
Аймақты сумен қамтамасыз ету проблемаларын шешу үшін (Ауыз су! бағдарламасы жүзеге асуда, жарым-жартылай қайта құру мен су құбыры жүйесін сегменттеу, соның есебімен жер асты суларын қанықтыру, елді мекендерді ауыз судың басқа көздеріне көшіру қарастырылуда.
Су объектілерінің ластану көздері : өнеркәсіптік, ауыл шаруашылықтық және тұрмыстық ақаба сулар, көктемде жайылатын сулар, т.б. Ластайтын заттардың біразы Есіл өзені су алабының жоғары жағынан -Ақмола облысынан келеді.
Табиғи ресурстары
Облыста алуан түрлі дәрежедегі пайдалы қазбалар шығарылған және зерттелген. 286 шыққан жері барланған. Олардың ішінде 34-металлды, 2-металлды емес, 217-құрылыс және технологиялық шикізат пен 33- жер асты сулары, оның 6-уы минералды. Облыс аумағы Солтүстік Қазақстанның уранды-кенді, алмазды және сирек маталлды қалайылы түкпірі болып саналады. Онда минералды шикізаттың маңызды бөліктері табылған, олар Қазақстан Республикасының балансын құрайды: қалайы бойынша -65%, цирконийға -36,6%, уранға -19%, титанға -5%, вольфрамға -1,1%. Минералды - шикізат базасының кең өсуі, әсіресе, оңтүстік-батыс облысында қаралған. Бұнда маңызды алтынның шыққан жері мен пайда болуы, күмістің, техникалық және зергерлік алмаздардың, қалайының, титанның, түрлі-түсті және сирек металлдардың, бұрғыланған көмірлердің тізімі бар. Иеленуге дайын болып , , уранының шыққан жері саналады. - титан - цирконий кендерi, Сырымбет - қалайы, алтынның шыққан жерi - Солтүстiк Батыстысы және Домбыралы – 2 шыққан жеріне өндірістік өңдеу жүргізіліп жатыр. Пайдалануда тек кейбір құрылыс тастары мен құмдарының шыққан жерлері бар. Теке өзені мен шыққан жерінде қайнатылған тұзға зерттеу жүргізіліп, қазба шығару жұмыстары жүргізіліп жатыр. Тұздың қорлары мемлекеттiк балансқа алынған. Есіл және алтын мен күмістің шыққан жеріне өндірістік баға беру мақсатында геологиялық зерттеу жұмыстары жүргізіліп жатыр.
Сілтеме
- СҚО ресми сайты Мұрағатталған 25 сәуірдің 2013 жылы.
Дереккөздер
- Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- Division of Kazakhstan (ағыл.). pop-stat.mashke.org. Тексерілді, 29 наурыз 2016.
- Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Soltүstik Қazakstan oblysy Қazakstannyn soltүstik boligindegi oblysy Қazakstan oblysySoltүstik Қazakstan oblysyEltanbasyӘkimshiligiOblys ortalygyPetropavlAudandar sany13Auyldyk okrugter sany186Қalalyk әkimdikter sany5Auyl sany635ӘkimiҒauez Torsanuly NurmuhambetovTarihy men geografiyasyKoordinattary54 53 s e 69 10 sh b 54 883 s e 69 167 sh b 54 883 69 167 G O Ya Koordinattar 54 53 s e 69 10 sh b 54 883 s e 69 167 sh b 54 883 69 167 G O Ya Қurylgan uakyty29 shilde 1936 zhylZher aumagy97 993 km 16 shy oryn Uakyt beldeuiUTC 5 00Ekonomikalyk audanySoltүstik ҚazakstanTurgyndaryTurgyny 534 024 adam 2023 14 shi oryn Tygyzdygy5 4 adam km 5 shi oryn Ұlttyk kuramyorystar 49 11 kazaktar 35 75 ukraindar 3 88 nemister 3 55 tatarlar 2 15 polyaktar 1 96 belorustar 0 93 baskalary 2 67 2022 zh Sandyk identifikatorlaryTelefon kody 7 7152 xx xx xxPoshta indeksteri15 xxxxAvtomobil kody15ISO 3166 2 KZ kodyKZ SEVBaskalaryӘkimdiktin mekenzhajyPetropavl kalasy Қazakstan Konstituciyasy koshesi 58Soltүstik Қazakstan oblysynyn әkimdigiOrtakkordagy sanaty Soltүstik Қazakstan oblysy Oblys 1936 zhyldyn 29 shildesinde kuryldy bүgingi shekarasy 1999 zhyldyn 8 sәuirinde bekitildi Oblystyn audany 97 99 myn sharshy km ten zhәne respublika aumagynyn 3 6 kurajdy Soltүstik Қazakstan oblysynyn әkimshilik ortalygy Petropavl kalasy 1752 zhyly negizi kalandy Oblysta 13 әkimshilik audan bar 5 kala Petropavl Bulaev Mamlyut Tajynsha Sergeev 4 kala tiptes kentter Smirnovo Talshyk Enbek Kishkenekol Oblys aumagy Қazakstannyn Қostanaj zhәne Akmola oblystarymen zhәne Resej Federaciyasynyn Қorgan Tүmen Omby oblystarymen shekaralasady Әkimshilik bolinisiAjyrtau audany Akzhar audany Akkajyn audany Magzhan Zhumabaev audany Esil audany Zhambyl audany Қyzylzhar audany Mamlyut audany Ғabit Mүsirepov audany Tajynsha audany Timiryazev audany Uәlihanov audany Shal akyn audany Petropavl k HalkySoltүstik Қazakstan oblysy halkynyn sany 1970 1979 1989 1999 2003 2004 2005 2006 2007873 916 889 530 921 416 725 980 682 148 674 497 665 936 663 126 660 9502008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015653 921 597 530 592 746 589 308 583 598 579 636 575 766 571 759GeografiyasySoltүstik Қazakstan oblysy SҚO Қazakstannyn soltүstiginde ornalaskan al fizika geografiyalyk katynasta Batys Sibir zhazygynyn ontүstik shetin zhәne kazak ken dalasynyn bir boligin alady Zher bederinde kop kol tomendeuleri saharalyk ojyktar alasalau zhaldar zhәne zhal shunkyrlarymen almasushy bokterler bar Soltүstik shygysta biiktik 115 120 m ontүstik zhәne ontүstik shygysta 200 m Oblys Resejdin oblystary ornalaskan kenistikte zhajgasady Birak kolder men ozenderdin zhok boluyna bajlanysty aua rajynyn kenet kurylyktygymen sipattalyp tabigat zhagdajy zhagynan olardan әldekajda erekshelenedi Onyn ortak zhazyktygy zhәne shekti aumagy erkin meridian men endik auamen almasuga mүmkindik tugyzady Aua rajy kenet kurylykty Қysy ayazdy zhәne sozylmaly 5 ajdan kop az karly keuip kalatyn aua rajynyn basymdylygynan zhazy ystyk Қantardyn ortasha temperaturasy 18 5 C 19 5 C shildenin 18 8 C 19 5 C Ayazsyz kezennin sozyluy 109 129 tәulik Tunbanyn ortasha shamamen tүsui 300 340 mm sonyn ishinde 4 ten 3 i zhyldyn zhylu uakytynda Өzenderi Oby hauyzyna zhatady Soltүstik Қazakstan oblysynyn manynda Esil ozeninin 400 km orta agysy Iman Burlyk zhәne Akan Burlyk kiylysy bar Soltүstik Қazakstan oblysynda 1000 nan asa kolder bar en bastysy soltүstik batysta ornalaskan Olardyn kobisi mezgildi keuip kalady Tushy su kolderi basym bolady Asa irileri Shagalalyteniz Soltүstik zhәne Ontүstik Menkeser Oblystyn aumagyn Esil ozeninin ortalyk boligi Ashykarasu Ashysu ozenderi sondaj ak Sileti ozeninin tomengi agysy basyp otedi Sharuashylyk үshin Esildin manyzy erekshe Soltүstik Қazakstan oblysy kolderge ote baj oblystardyn biri En iri kolderi Tolybaj Үlken Қarakamys Tokty Aksuat Torangyl Үlken Қoskol Saumalkol Teke Koksengirsor Siletiteniz t b Audan aumagyna Batys Sibir zhazygynyn ontүstik Қazakstan usak shokysynyn soltүstik boligi kiredi Audan aumagyna әktas shyny kumy otka tozimdi saz t b kurylys materialdary kezdesedi TabigatyIshki kurylyktyn ishki oblys tabigaty men ekonomikasynyn erekshelikterin ajkyndajdy Bugan klimattyn shapshan kontinentigi ylgaldyk zhetispeui zhәne shektes zhatkan aumaktyn zhalpy zhazyktygy auanyn meridian zhәne endik bagyttarymen erkin almauyna zhagdaj zhasajdy Sonymen zhazyk aumakty tutastaj derlik igeruge mүmkindik berdi Oblys ormandy dalalyk tabigi ajmakta zhәne dalaly tabigi ajmakta ornalaskan bul onyn landshafyn tabigi ortanyn sapasyn negizgi tabiga resurstaryn ajkyndajdy Ol egin sharuashylygy үshin kauipti ajmakka zhatady Oblys ajmagyn geografiyalyk ta tarihi da ajmak retinde kobinese Petropavldyk Esil bojy dep atajdy Zher bederiOblys aumagy Batys Sibir zhazygynyn ontүstik kiyrynda zhәne zharym zhartylaj Қazaktyn usak shokysy dep atalatyn Saryarka ayasynda ornalaskan Batys Sibir zhazygynyn Soltүstik Қazakstan boligi Soltүstik Қazak zhazygy yldidy zhazyktyn ishki beldemine ushtaskan Onyn zher bederine tolkyndy betinin soltүstikke zhәne soltүstik shygyska karaj zhalpy enkishtelgen zhazyk tәn Oblystyn zhazyk boligi geomorfologiyalyk audandaluy zhagynan Tobyl men Ertis ozenderi angarlary arasyndagy үlken kenistikti alyp zhatkan Batys Sibirdin kone koldik neogendi үstirtine zhatady Bul aumaktagy ozender aralygynyn betki zhaktary neogendik zhastagy tygyz balshykty zhynystardan zhәne koldik genezisten tүzilgen Өzen aralyktaryndagy tortinshi tik kezennin zhamylgysy mardymsyz Oblystyn zhazyk kelgen zher beti teniz dengejinen 125 200 m biiktikte En az shamadagy belgiler oblystyn ontүstik shygys zhagyndagy iri tuzdy kolderdin Қalybek Үlken Қaraoj Teke Siletiteniz shunkyrlaryna ushtaskan Kolderdin ozi tayaz bolganymen kazakshunkyrlardyn terendigi 40 60 m Teke kolinin kazanshunkyrynda oblystyn betki zher kabatynyn en tomengi zheri teniz dengejinen 29 m tomende zhatyr en biik shyny Zhaksy Zhalgyztau 731 m Oblystyn ontүstik batys boligi Saryarkanyn koterinki tusynda Kokshetau kyraty aumagyndagy tolkyndy zhondy kelgen denudaciyalangan enkish tugyrly zhazykpen үjlesken Batys Sibir zhazygynyn shekaralyk ontүstik shetindegi zhartasty zhynystar tym terende zhatpajtyn kobine birden topyrak kabatynyn astynda bolatyn kone abraziyaly zhәne abraziyaly shogyrly tolkyndy zhondy zhazyk bolyp tabylady Birkalypty үstirtti zhazyk betinde zheke tobeler nemese alasa 20 dan 30 m ge dejin shokylar koteriledi Odan da biik shokylar sirek kezdesedi olardyn arasynda Syrymbet Zhamanshoky Bүrkitti taulary oblys zher bederinin tomengi katparyndagy soltүstik araldyk taular Teniz dengejinen 372 m biiktikte Zhergilikti halyk ony Zhamanshoky dep atajdy Zher bederinin teris formalarynyn arasynda uakytsha su zhүretin sayaz angarlar koldik kazanshunkyrlar kezdesedi Zher bederinin ortangy katpary oblystyk biiktikten 230 300 m de ornalaskan satylanyp kelgen Kokshetau kyraty zhatady Satylangan ontүstik zhagynan kemerlenip ote ajkyn korinetin Kokshetau tauy ornalaskan Oblys zher bederinin үshinshi katpary Kokshetau үstirtinin beti Onda araldyk alasa tauly silemderde 360 400 m biiktikterdegi tegistelgen үstirt basym olardyn kejbireulerinin tik zhartasty shyndary 600 700 m biik Munda oblystyn en koterinki nүktesi Zhaksy Zhalgyztau tur Ol 370 m biik tik zharkabaktanyp kurajdy da ozi attas kol zhagalauyna tireledi Imantau granitoidti silemder morfologiyasy da osy tәrizdi Kokshetau үstirtinin araldyk taulary men alasa belesteri kajnazojda edәuir zhylzhygan kesek tektonikaga oraj pajda boldy Denudaciyamen zhәne zherge mүzhilip bet zhagy ashylyp kalgan Kokshetaudyn alasa taularyn tүzetin granitti kuram zhynystary koptegen tan kalarlyktaj mүsinderdi keskindejdi Қulagan kaldyktar munara tәrizdi bolek bolek katparly zher bederin tүzedi Kokshetau үstirtine kejde paleogen ben koldik allyuvialdi tүzilimderge tolgan tym terendegen neogennin koldik allyuvialdi kalyn kabaty bar zharym zhartylaj kazirgi zamangy gidrozhүjemen igerilgen eroziyalyk tektonikalyk zhәne eroziyalyk angarlar zhүjesi tәn Oblys aumagy meridionaldi bagytta Esil ozeninin teren zhәne zhaksy damygan angarymen kiylyskan Ol ozender aralygyndagy zhazyktarga 30 50 m sugyna engen Oblystyn Esil Tobyl ozenderi aralygynyn boligi bolyp tabylatyn zhagalau bojy eski ordyn zhyra zhylgalarymen kүrdelengen birak shyn mәninde komilgen zhәne Sueri Kizak Emca ozenderinin angarlary bajkalady Sol zhagalauga kazanshunkyrly zhon bujratty zher bederi kol shunkyrlary men ojpandardyn moldygy tәn Oblystyn on zhagalauynyn zhartysynda Esil Ertis ozenderi aralygynda birkalypty zhazyk bar ol shygys soltүstik shygys bagytynda zhajpak ken ojpat Қamystysaj Kamyshlov basyp otedi Қamystysaj 19 gasyrdyn ortasynda zhuyrda kuryp ketken Қamysta zeni angary Sileti zhәne Shagalaly Chaglinka ozenderi angary zher bederinde nashar bilinedi On zhagalaudyn tujyktalgan kazanshunkyrlary zhajpak tүpti zher bederinde anyk bilinbejdi ojpandar siyakty Suer Presnovskaya eski angaory orta zhәne tomengi zhaktarynda anyk bejnelengen yagni Presnov angarynyn soltүstigi iri kolder Semilov Filatov Қoltyk Suer zhәne t b zhapsarlana ornalaskan Suer kolinen tomende kazirgi Suer ozeninin zhogary sagasy Tobyldyn on tarmagy agyp zhatyr Eski Қazak angarynyn zhogargy zhagy buryngylau mәlimetter bojynsha Novorybin angary audanynan belgilenip al kone Emca Mәngisor Mengiser kolenen bastalady Emca angarynyn kurygan uchaskeleri oblystan tyskary sajma saj үjlespejtin iri kolder Medvezhe Gorkoe Kabane Akkoo t b tizbegimen ajkyn bilinedi 20 30 m kalyndykka zhetetin allyuvijli zhәne koldik allyuvijli tүzilimge tolgan atalgan kone angarlar zher asty sularyn sonymen katar tushy sulardyn korlaryn saktajdy Komilip kalgan baska angarlarga karaganda Қamystysaj zhaksy bilinedi Ol Baskarasu ozenshesi zhylzhyp agatyn Үlken Torangyl koline kuyatyn zhәne Kokshetau үstirtinen agatyn Қamysakty bulagynan bastalady Қamystysaj sajynyn tүbinen tomende Balykty Zhylandy Bozaral kolderi zhәne t b Ertiske dejin 500 km ge zhuyk sozyla tolassyz tunyp tur Қazirig saj kone paleogen neogen paleokamysty angaryna zhapsarlas Sajdyn eni birneshe kilometrge zhetedi terendigi 10 20 m Tүbindegi allyuvialdi tүzilimderdin kalyndygy 20 25 m Zhaldy zher bederiEsildin sol zhagasyn alyp zhatkan oblystyn soltүstik endiginde Sergeev kalasy zhaldy kelgen zher bederi damygan Oblys aumagynda onyn zhalpy uzyndygy 15 km ge zhetedi Zhalpy biiktigi 3 4 m den 15 18 m ge al eni 500 1500 m ge zhetedi Zhaldardyn ozindik erekshelikterine birkelki kelgen zher bederi tәn Olardyn osteri batys ontүstik batystan shygys soltүstik shygys bagytta bojloaj zhatyr Қyrkalardyn tobesi әdette uzyna bojy dogaldana sozylgan kejde bojlyk bagytta assimetriyaly kelgen Zhaldar kobine kol kazanshunkyrlarymen ushtaskan Kolderdin shygys betkejlerinen bastalgandaj bolyp zhәne asha bolyp ajyryla kelgen zhalpak ushtarymen kazanshunkyrlardy kamtygan Ұzyndygy 4 km eni 800 m den asatyn biiktigi 10 m bolatyn iri kyrkalar Petropavldyk Esil bojyndagy 600 kyrkanyn 32 in kurajdy Ұzyndygy 40 m den 2 km ge dejin biiktigi 10 5 m eni 800 600 m ortasha kyrkalar 53 ti al odan da usak kyrkalar 15 ti kuorajdy Bayandap otyrgan keshendi zher bederi pishinderin kamtityn kolder men kazanshunkyrlarynan baska ogan әdette kol kazanshunkyrlarynyn shygys boliginin oorak tәrizdi zhartylaj shenber zhasap zhatkan kol manyndagy tobeshikter de kiredi Қyrkalar men tobeler mehanikalyk zhagynan da zhasy zhagynan da әr tүrli materialdardan kuralgan Koptegen kyrkalar torttik kezennin tolygymen derlik sargysh sur kumdagymen sazdy kumdakty karbonatty topyraktarymen zhabylgan Kejbir zhagdajlarda tygyzdalgan sazdyn tүpkabattary kejde torttik kezennin zhaldy shogindileri astynda zher bederinin zhalga dejingi betki kabaty kezdesedi Zherasty sularyOblys aumagyndagy zher betindegi gana emes zher asty sularynyn da shekteuli kory bar Bekitilgen korlar tәuligine 150 myn m ge zhuyk su bere alady Oblys aumagynda Saryarkanyn soltүstik boligi men Batys Sibir artezian alabynyn ontүstik boligi shekarasynda ornalasuy ajmaktyn gidrologiyalyk zhagdajlarynyn kүrdeli zhatysy cirkulyaciya sipaty mineraldanu zhagdajlary men suly dynystardyn suynyn moldygy zher asty sularynyn әrkilylygyna sebepker boldy Oblys aumagynda әr zhastagy zhәne әr kuramdagy zhynystarga katysty birneshe suly keshender bar Bular paleozojga dejingi zhәne paleozojdagy zharykshak tau zhynystarynyn suly keshenderi oblystyn ontүstiginde damygan 1 g l ge dejingi mineraldangan tushy su keshenderi zhas zhynystarymen zhabylgan uchaskelerde 3 g l ge dejingi zhәne odan da kop mineraldangan tuzdy su kezdesedi borly tүzilimderdin suly keshenderi oblystyn soltүstik boliginde ken damygan Olar zher astyndagy sapaly sulardyn kop molsherde kalyptasuyna kolajsyz tabigi geologiyalyk zhagdaj kedergi etedi Eocendik tүzilimderdin suly keshenderi keninen taralgan kumdauyt tүzilimder suly bolyp sanalady mineraldygy 0 8 1 1 den 4 6 g l ge dejin ozgeredi oligocendi zhәne oligocendi miocendi tүzilimnin suly kabaty keninen taralgan sudyn mineraldygy 1 0 den 3 0 g l ge dejin ozgeredi suynyn moldygy әr tүrli torttik allyuvijli tүzilimderdin suly kabaty ozen angarlaryna zhanaskan sajlardyn tushy kolderi himiyalyk kuramy zhoninen әrkily kelgen Songy zhyldary tushy sudy sharuashylyk auyz su kazhettilikterge pajdalanu zhan basyna shakkanda 2 esege kyskardy zhәne bul respublika bojynsha en tomen korsetkish bolyp tabylady Kestede 1995 2002 zh oblystagy tabigi kozderden su alu dinamikasy korsetilgen Budan korsetilgen uakytta su aludyn zhalpy kolemi үsh esege zhuyk azajdy zhәne 2001 zh bir adamga 72 m di nemese tәuligine 197 l kurady Salystyrmaly tүrde alsak planetanyn әrbir adamyna shakkanda zhalpy su alu ortasha eseppen 7 000 m yagni zhүz ese kop Auyl sharuashylyk kazhettiligine su pajdalanu үsh esege kyskardy Sharuashylyk auyz su kazhettiligine әrbir soltүstik kazakstandyk ortasha alganda zhylyna 22 m nemese tәuligine 60 l di pajdalanady Ajmakty sumen kamtamasyz etu problemalaryn sheshu үshin Auyz su bagdarlamasy zhүzege asuda zharym zhartylaj kajta kuru men su kubyry zhүjesin segmentteu sonyn esebimen zher asty sularyn kanyktyru eldi mekenderdi auyz sudyn baska kozderine koshiru karastyryluda Su obektilerinin lastanu kozderi onerkәsiptik auyl sharuashylyktyk zhәne turmystyk akaba sular koktemde zhajylatyn sular t b Lastajtyn zattardyn birazy Esil ozeni su alabynyn zhogary zhagynan Akmola oblysynan keledi Tabigi resurstaryOblysta aluan tүrli dәrezhedegi pajdaly kazbalar shygarylgan zhәne zerttelgen 286 shykkan zheri barlangan Olardyn ishinde 34 metalldy 2 metalldy emes 217 kurylys zhәne tehnologiyalyk shikizat pen 33 zher asty sulary onyn 6 uy mineraldy Oblys aumagy Soltүstik Қazakstannyn urandy kendi almazdy zhәne sirek matalldy kalajyly tүkpiri bolyp sanalady Onda mineraldy shikizattyn manyzdy bolikteri tabylgan olar Қazakstan Respublikasynyn balansyn kurajdy kalajy bojynsha 65 cirkonijga 36 6 uranga 19 titanga 5 volframga 1 1 Mineraldy shikizat bazasynyn ken osui әsirese ontүstik batys oblysynda karalgan Bunda manyzdy altynnyn shykkan zheri men pajda boluy kүmistin tehnikalyk zhәne zergerlik almazdardyn kalajynyn titannyn tүrli tүsti zhәne sirek metalldardyn burgylangan komirlerdin tizimi bar Ielenuge dajyn bolyp uranynyn shykkan zheri sanalady titan cirkonij kenderi Syrymbet kalajy altynnyn shykkan zheri Soltүstik Batystysy zhәne Dombyraly 2 shykkan zherine ondiristik ondeu zhүrgizilip zhatyr Pajdalanuda tek kejbir kurylys tastary men kumdarynyn shykkan zherleri bar Teke ozeni men shykkan zherinde kajnatylgan tuzga zertteu zhүrgizilip kazba shygaru zhumystary zhүrgizilip zhatyr Tuzdyn korlary memlekettik balanska alyngan Esil zhәne altyn men kүmistin shykkan zherine ondiristik baga beru maksatynda geologiyalyk zertteu zhumystary zhүrgizilip zhatyr SiltemeSҚO resmi sajty Muragattalgan 25 sәuirdin 2013 zhyly DerekkozderҚazakstan Respublikasy halkynyn zhynysy zhәne zhergilikti zherdin tipine karaj sany 2023 zhylgy 1 kantarga Қazakstan Respublikasy halkynyn zhekelegen etnostary bojynsha sany 2022 zhyl basyna Division of Kazakhstan agyl pop stat mashke org Tekserildi 29 nauryz 2016 Қazakstan Respublikasynyn oblystary kalalary zhәne audandary bojynsha halyk sany 2003 2012