Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Айыртау ауданы — Солтүстік Қазақстан облысының оңтүстік-батысындағы әкімшілік аудан. 1928 жылы құрылған.
| Қазақстан ауданы | |
| Айыртау ауданы | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Облысы | |
| Аудан орталығы | |
| Ауылдық округтер саны | 14 |
| Ауыл саны | 76 |
| Әкімі | Ерболат Мұратұлы Бекшенов |
| Аудан әкімдігінің мекенжайы | Саумалкөл ауылы, Уәлиханов көшесі, №44 |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары | 53°17′28″ с. е. 68°05′55″ ш. б. / 53.29111° с. е. 68.09861° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 53°17′28″ с. е. 68°05′55″ ш. б. / 53.29111° с. е. 68.09861° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты | |
| Жер аумағы | 9620 км² |
| Уақыт белдеуі | UTC+5:00 |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны | 32 638 адам (2023) |
| Ұлттық құрамы | орыстар (46,69%), қазақтар (39,78%), немістер (3,87%), украиндар (3,66%), татарлар (1,84%), беларустар 1,38%), басқа ұлт өкілдері (2,78%) |
| Сандық идентификаторлары | |
| Пошта индексі | 150100-150123 |
| Автомобиль коды | 15 |
| Айыртау ауданының әкімдігі | |
|
| |
Географиялық орны
Ауданның аумағы 9,6 мың шаршы километр. Аудан орталығы - Саумалкөл ауылы. Аудан батысында Ғабит Мүсірепов және Шал ақын аудандарымен, солтүстiгiнде Есiл ауданымен, солтүстік-шығысында Тайынша ауданымен, шығысы мен оңтүстігінде Ақмола облысының Зеренді, Сандықтау аудандарымен шектесiп жатыр.
Тарихы
Володар ауданы 1928 жылы 3 қыркүйекте құрылды. Орталығы Володар ауылы болып, құрамына 22 ауылдық кеңес енді.
1930 жылы Володар ауданынан және жартылай Рузаев, Урицкий, Ленин, Октябрь аудандарының жерінен Айыртау ауданы құрылды.
Айыртау ауданы 1932 жылы Қарағанды, 1936 жылы Солтүстік Қазақстан, 1944 жылдан бастап Көкшетау облысының құрамына енді.
1954 жылы Жаркент ауылдық кеңесі құрылды. Трудовой ауылдық кеңесі Каменный брод, Қарамұңлы ауылдық кеңесі Красный, Интернациональный ауылдық кеңесі Қоскөл, Красноозёрный ауылдық кеңесі Октябрь, Айыртау ауылдық кеңесі Шалқар, Мищен ауылдық кеңесі Привольный, Жоғарғы Бұрлық ауылдық кеңесі Төменгі Бұрлық ауылдық кеңесіне қосылды. Привольный ауылдық кеңесі Сокологоров және Сазанов ауылдық кеңесі Ковыльный ауылдық кеңесі болып өзгертіліп, Қалмақкөл ауылдық кеңесі таратылды.
1955 жылы 5 ауылдық кеңес жаңадан құрылған Қазан ауданына, 3 ауылдық кеңес Чистопол ауданына берілді.
1957 жылы Целинный ауылдық кеңесі құрылды.
1959 жылы Ақсу ауылдық кеңесі таратылды. Цуриков ауылдық кеңесі Имантау, Горноозёрный ауылдық кеңесі Жетікөл, Шалқар ауылдық кеңесі Ерназар ауылдық кеңесіне қосылды.
1960 жылы Матвеев ауылдық кеңесі Константинов ауылдық кеңесіне қосылды.
1962 жылы Ақанбұрлық ауылдық кеңесі Құсбек болып өзгертілді.
1963 жылы Айыртау және Қазан аудандары біріктіріліп, Володар ауданы құрылды.
1964 жылы Қоскөл ауылдық кеңесі Антонов болып өзгертілді. Чистопол ауданынан 3 ауылдық кеңес қосылып, Рузаев ауданына 2 ауылдық кеңес берілді.
1965 жылы Камышен ауылдық кеңесі таратылды.
1966 жылы Ерназар ауылдық кеңесі Орлов, Жаркент ауылдық кеңесі Айыртау, Красный ауылдық кеңесі Қазан, Октябрь ауылдық кеңесі Сырымбет болып өзгертілді.
1967 жылы Арықбалық ауданы қайта құрылып, оған 4 ауылдық кеңес берілді.
1968 жылы Орлов ауылдық кеңесі Жетікөл ауылдық кеңесіне қосылды.
1972 жылы Елец, 1973 жылы Златогор, 1975 жылы Дәуқара ауылдық кеңестері құрылды.
1977 жылы Айыртау ауылдық кеңесі құрылып, бұрыннан болған аттас ауылдық кеңес Светлов болып өзгертілді.
1980 жылы Аксёнов ауылдық кеңесі құрылды.
1993 жылы Володар ауданы Айыртау ауданы болып өзгертілді. Бұрынғы ауылдық кеңестер шекарасында ауылдық округтер құрылды.
1997 жылы 25 сәуірде Айыртау, Аксёнов, Дәуқара, Елец, Каменный брод, Қамсақты, Луначар, Светлов ауылдық округтері таратылып, 2 мамырда Айыртау ауданына таратылған Арықбалық ауданының аумағы қосылды. Ал 3 мамырда Көкшетау облысы таратылып, аудан Солтүстік Қазақстан облысына берілді.
2000 жылы Лобанов, Қаратал, Қамсақты, 2005 жылы Елец ауылдық округтері құрылды.
Шаруашылығы
Аудан тұрғындары негізінен егіншілікпен, мал өсірумен айналысады. Ауыл шаруашылығына пайдаланатын жер көлемі 735,5 мың га, оның ішінде егістік жері 437,1 мың, шабындығы 13,4 мың, жайылымы 285,0 мың. Орманды алқап 142,0 мың га, 29,9 мың га жерді өзен-көл алып жатыр. Саумалкөл ауылы арқылы Қостанай — Көкшетау — Қарасу темір жолы өтеді.
Жер бедері
Жер қыртысы батыста Есіл өзенінің Аққанбұрлық, Иманбұрлық салаларымен, солтүстігінде қазаншұңқырлармен тілімденіп, ойлы-қырлы болып келеді. Батысында Имантау (661 м), Жақсыжаңғызтау (730 м) және Сырымбет (Жаманшоқы) сияқты таулы-жоталы әсем аймақ орналасқан. Климаты континенттік, қысы суық, жазы ыстық келеді. Қаңтардың орташа температурасы — -17- 18°С, шілдеде 18-20°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 300-350 мм, орманды-таулы бөліктерде 370 мм. Жақсыл, Жаңғызтау, Имантау, Шалқар, Саумалкөл, Үлкен Қоскөл т.б. тұщы көлдер орналасқан. Аудан жері орманды-далалық аймаққа жатады. Топырағы — қаратопырақты, орманды жерде күлгін болып келеді. Далалы жазықта шоққайың, қарағай, шалғын, қыратты жерінде қарағайлы-қайыңды тоғайлар, өзен бойларында қызыл селеу т.б. аралас шөптер өседі. Ашық дала негізінен егістікке, шабындық және жайылым ретінде пайдаланылады. Аңдардан далаларда: қасқыр, түлкі, қоян; ормандарда: елік, бұлан, тиін; өзен-көлдерде құстардан: қаз, үйрек, аққу, қызғыш, құр, тауқұдірет, жылқышы мекендейді; балықтан: табан, шортан, алабұға бар.
Әкімшілік бөлінісі
76 елді мекен 14 ауылдық округке біріктірілген:
| Әкімшілік бірлік | Орталығы | Елді мекендері | Халқы (2009) |
|---|---|---|---|
| Антонов ауылдық округі | Антоновка ауылы | 7 | 2872 |
| Арықбалық ауылдық округі | Арықбалық ауылы | 6 | 4622 |
| Володар ауылдық округі | Саумалкөл ауылы | 7 | 13435 |
| Гусаков ауылдық округі | Гусаковка ауылы | 4 | 1806 |
| Елец ауылдық округі | Елецкое ауылы | 4 | 722 |
| Имантау ауылдық округі | Имантау ауылы | 2 | 2831 |
| Константинов ауылдық округі | Константиновка ауылы | 6 | 2677 |
| Қазан ауылдық округі | Қазан ауылы | 7 | 2231 |
| Қамсақты ауылдық округі | Қамсақты ауылы | 6 | 2368 |
| Қаратал ауылдық округі | Қаратал ауылы | 5 | 1070 |
| Лобанов ауылдық округі | Лобаново ауылы | 4 | 2740 |
| Сырымбет ауылдық округі | Сырымбет ауылы | 8 | 2415 |
| Төменгі бұрлық ауылдық округі | Төменгі Бұрлық ауылы | 2 | 1505 |
| Украина ауылдық округі | Кирилловка ауылы | 8 | 2835 |
Халқы
| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 1999 | 2009 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 34165 | ▼32420 | ▲47101 | ▼46457 | ▲48988 | ▲58324 | ▼44129 | ▼35718 |
Тұрғындар саны 36 951 адам (2019). Ұлттық құрамы: орыстар — 47,06%, қазақтар — 39,02%, украиндар — 3,95%, немістер — 3,98%, татарлар — 1,80%, беларустар — 1,43%, поляктар — 0,82%, ингуштар — 0,37%, армяндар — 0,13%, мордвалар — 0,11%, басқа ұлт өкілдері — 1,34%.
Экономикасы
Ауданда 2010 жылғы 1 қаңтарға 396 кәсiпорын тiркелген, оның iшiнде 2 - iрi, 45 - орта, 349 - шағын кәсiпорындар. Олардан 169 заңды тұлға мемлекеттiк меншiк нысанына, 227 - жеке меншiк нысанына жатады. Ауданда облыстың ауыл шаруашылығының жалпы өнiмiнiң 8,4 пайызыы (20 106,0 млн.теңге) өндiрiлген. Өнеркәсiп кәсiпорындарымен (қаржылық емес корпорация секторы) 1 451,8 млн.теңгеге өнiм өндiрiлген, облыстағы үлесi 2,1%. Өнеркәсiп өнiмiнiң физикалық көлемiнiң индексi 115,8% құрайды.
Бөлшек тауарайналымның көлемi (қоғамдық тамақтандырусыз) 612,8 млн.теңге сомасын құрады. Тауарайналымның физикалық көлемiнiң индексi 138,1%. 2009 жылдың басына аудан кәсiпорындарының негiзгi құрал-жабдықтары 16 788,3 млн.теңге соманы құрап, тозу деңгейi 35,6% болды. Негiзгi капиталға салынған инвестиция көлемi 1 983,5 млн.теңге құрады. Пайдалануға 12,5 мың шаршы метр тұрғын үй берiлдi. Ауданның экономикасында 28,4 мың адам жұмыс iстейдi.
Орташа айлық жалақы (кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын шағын кәсiпорындарсыз) өткен жылмен салыстырғанда 23,9% өсiп, 37 330 теңгенi құрады. Нақты жалақы 15,8% өстi. Орташа жан басына шағып есептегенде атаулы ақшалай табыс 26 922 теңге құрады. Орташа жан басына шаққандағы күн көрiстiң ең төменгi деңгейiнiң шамасы жыл аяғына 11 513 теңге құрады.
Дереккөздер
- Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- Солтүстік Қазақстан облысының әкімшілік-аумақтық бөлінісінің тарихы бойынша анықтамалық (29 шілде 1936 ж. - 1 қаңтар 2007 ж.)
- Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ҚР халық санақтары
- Қазақ ұлттық энциклопедиясы
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ajyrtau audany Soltүstik Қazakstan oblysynyn ontүstik batysyndagy әkimshilik audan 1928 zhyly kurylgan Қazakstan audanyAjyrtau audanyӘkimshiligiOblysySoltүstik Қazakstan oblysyAudan ortalygySaumalkolAuyldyk okrugter sany14Auyl sany76ӘkimiErbolat Muratuly BekshenovAudan әkimdiginin mekenzhajySaumalkol auyly Uәlihanov koshesi 44Tarihy men geografiyasyKoordinattary53 17 28 s e 68 05 55 sh b 53 29111 s e 68 09861 sh b 53 29111 68 09861 G O Ya Koordinattar 53 17 28 s e 68 05 55 sh b 53 29111 s e 68 09861 sh b 53 29111 68 09861 G O Ya Қurylgan uakyty1928 zhylZher aumagy9620 km Uakyt beldeuiUTC 5 00TurgyndaryTurgyny32 638 adam 2023 Ұlttyk kuramyorystar 46 69 kazaktar 39 78 nemister 3 87 ukraindar 3 66 tatarlar 1 84 belarustar 1 38 baska ult okilderi 2 78 Sandyk identifikatorlaryPoshta indeksi150100 150123Avtomobil kody15Ajyrtau audanynyn әkimdigiGeografiyalyk ornyAudannyn aumagy 9 6 myn sharshy kilometr Audan ortalygy Saumalkol auyly Audan batysynda Ғabit Mүsirepov zhәne Shal akyn audandarymen soltүstiginde Esil audanymen soltүstik shygysynda Tajynsha audanymen shygysy men ontүstiginde Akmola oblysynyn Zerendi Sandyktau audandarymen shektesip zhatyr TarihyVolodar audany 1928 zhyly 3 kyrkүjekte kuryldy Ortalygy Volodar auyly bolyp kuramyna 22 auyldyk kenes endi 1930 zhyly Volodar audanynan zhәne zhartylaj Ruzaev Urickij Lenin Oktyabr audandarynyn zherinen Ajyrtau audany kuryldy Ajyrtau audany 1932 zhyly Қaragandy 1936 zhyly Soltүstik Қazakstan 1944 zhyldan bastap Kokshetau oblysynyn kuramyna endi 1954 zhyly Zharkent auyldyk kenesi kuryldy Trudovoj auyldyk kenesi Kamennyj brod Қaramunly auyldyk kenesi Krasnyj Internacionalnyj auyldyk kenesi Қoskol Krasnoozyornyj auyldyk kenesi Oktyabr Ajyrtau auyldyk kenesi Shalkar Mishen auyldyk kenesi Privolnyj Zhogargy Burlyk auyldyk kenesi Tomengi Burlyk auyldyk kenesine kosyldy Privolnyj auyldyk kenesi Sokologorov zhәne Sazanov auyldyk kenesi Kovylnyj auyldyk kenesi bolyp ozgertilip Қalmakkol auyldyk kenesi taratyldy 1955 zhyly 5 auyldyk kenes zhanadan kurylgan Қazan audanyna 3 auyldyk kenes Chistopol audanyna berildi 1957 zhyly Celinnyj auyldyk kenesi kuryldy 1959 zhyly Aksu auyldyk kenesi taratyldy Curikov auyldyk kenesi Imantau Gornoozyornyj auyldyk kenesi Zhetikol Shalkar auyldyk kenesi Ernazar auyldyk kenesine kosyldy 1960 zhyly Matveev auyldyk kenesi Konstantinov auyldyk kenesine kosyldy 1962 zhyly Akanburlyk auyldyk kenesi Қusbek bolyp ozgertildi 1963 zhyly Ajyrtau zhәne Қazan audandary biriktirilip Volodar audany kuryldy 1964 zhyly Қoskol auyldyk kenesi Antonov bolyp ozgertildi Chistopol audanynan 3 auyldyk kenes kosylyp Ruzaev audanyna 2 auyldyk kenes berildi 1965 zhyly Kamyshen auyldyk kenesi taratyldy 1966 zhyly Ernazar auyldyk kenesi Orlov Zharkent auyldyk kenesi Ajyrtau Krasnyj auyldyk kenesi Қazan Oktyabr auyldyk kenesi Syrymbet bolyp ozgertildi 1967 zhyly Arykbalyk audany kajta kurylyp ogan 4 auyldyk kenes berildi 1968 zhyly Orlov auyldyk kenesi Zhetikol auyldyk kenesine kosyldy 1972 zhyly Elec 1973 zhyly Zlatogor 1975 zhyly Dәukara auyldyk kenesteri kuryldy 1977 zhyly Ajyrtau auyldyk kenesi kurylyp burynnan bolgan attas auyldyk kenes Svetlov bolyp ozgertildi 1980 zhyly Aksyonov auyldyk kenesi kuryldy 1993 zhyly Volodar audany Ajyrtau audany bolyp ozgertildi Buryngy auyldyk kenester shekarasynda auyldyk okrugter kuryldy 1997 zhyly 25 sәuirde Ajyrtau Aksyonov Dәukara Elec Kamennyj brod Қamsakty Lunachar Svetlov auyldyk okrugteri taratylyp 2 mamyrda Ajyrtau audanyna taratylgan Arykbalyk audanynyn aumagy kosyldy Al 3 mamyrda Kokshetau oblysy taratylyp audan Soltүstik Қazakstan oblysyna berildi 2000 zhyly Lobanov Қaratal Қamsakty 2005 zhyly Elec auyldyk okrugteri kuryldy SharuashylygyAudan turgyndary negizinen eginshilikpen mal osirumen ajnalysady Auyl sharuashylygyna pajdalanatyn zher kolemi 735 5 myn ga onyn ishinde egistik zheri 437 1 myn shabyndygy 13 4 myn zhajylymy 285 0 myn Ormandy alkap 142 0 myn ga 29 9 myn ga zherdi ozen kol alyp zhatyr Saumalkol auyly arkyly Қostanaj Kokshetau Қarasu temir zholy otedi Zher bederiZher kyrtysy batysta Esil ozeninin Akkanburlyk Imanburlyk salalarymen soltүstiginde kazanshunkyrlarmen tilimdenip ojly kyrly bolyp keledi Batysynda Imantau 661 m Zhaksyzhangyztau 730 m zhәne Syrymbet Zhamanshoky siyakty tauly zhotaly әsem ajmak ornalaskan Klimaty kontinenttik kysy suyk zhazy ystyk keledi Қantardyn ortasha temperaturasy 17 18 S shildede 18 20 S Zhauyn shashynnyn zhyldyk ortasha molsheri 300 350 mm ormandy tauly bolikterde 370 mm Zhaksyl Zhangyztau Imantau Shalkar Saumalkol Үlken Қoskol t b tushy kolder ornalaskan Audan zheri ormandy dalalyk ajmakka zhatady Topyragy karatopyrakty ormandy zherde kүlgin bolyp keledi Dalaly zhazykta shokkajyn karagaj shalgyn kyratty zherinde karagajly kajyndy togajlar ozen bojlarynda kyzyl seleu t b aralas shopter osedi Ashyk dala negizinen egistikke shabyndyk zhәne zhajylym retinde pajdalanylady Andardan dalalarda kaskyr tүlki koyan ormandarda elik bulan tiin ozen kolderde kustardan kaz үjrek akku kyzgysh kur taukudiret zhylkyshy mekendejdi balyktan taban shortan alabuga bar Әkimshilik bolinisi76 eldi meken 14 auyldyk okrugke biriktirilgen Әkimshilik birlik Ortalygy Eldi mekenderi Halky 2009 Antonov auyldyk okrugi Antonovka auyly 7 2872Arykbalyk auyldyk okrugi Arykbalyk auyly 6 4622Volodar auyldyk okrugi Saumalkol auyly 7 13435Gusakov auyldyk okrugi Gusakovka auyly 4 1806Elec auyldyk okrugi Eleckoe auyly 4 722Imantau auyldyk okrugi Imantau auyly 2 2831Konstantinov auyldyk okrugi Konstantinovka auyly 6 2677Қazan auyldyk okrugi Қazan auyly 7 2231Қamsakty auyldyk okrugi Қamsakty auyly 6 2368Қaratal auyldyk okrugi Қaratal auyly 5 1070Lobanov auyldyk okrugi Lobanovo auyly 4 2740Syrymbet auyldyk okrugi Syrymbet auyly 8 2415Tomengi burlyk auyldyk okrugi Tomengi Burlyk auyly 2 1505Ukraina auyldyk okrugi Kirillovka auyly 8 2835Halky1939 1959 1970 1979 1989 1999 2009 2021 34165 32420 47101 46457 48988 58324 44129 35718 Turgyndar sany 36 951 adam 2019 Ұlttyk kuramy orystar 47 06 kazaktar 39 02 ukraindar 3 95 nemister 3 98 tatarlar 1 80 belarustar 1 43 polyaktar 0 82 ingushtar 0 37 armyandar 0 13 mordvalar 0 11 baska ult okilderi 1 34 EkonomikasyAudanda 2010 zhylgy 1 kantarga 396 kәsiporyn tirkelgen onyn ishinde 2 iri 45 orta 349 shagyn kәsiporyndar Olardan 169 zandy tulga memlekettik menshik nysanyna 227 zheke menshik nysanyna zhatady Audanda oblystyn auyl sharuashylygynyn zhalpy oniminin 8 4 pajyzyy 20 106 0 mln tenge ondirilgen Өnerkәsip kәsiporyndarymen karzhylyk emes korporaciya sektory 1 451 8 mln tengege onim ondirilgen oblystagy үlesi 2 1 Өnerkәsip oniminin fizikalyk koleminin indeksi 115 8 kurajdy Bolshek tauarajnalymnyn kolemi kogamdyk tamaktandyrusyz 612 8 mln tenge somasyn kurady Tauarajnalymnyn fizikalyk koleminin indeksi 138 1 2009 zhyldyn basyna audan kәsiporyndarynyn negizgi kural zhabdyktary 16 788 3 mln tenge somany kurap tozu dengeji 35 6 boldy Negizgi kapitalga salyngan investiciya kolemi 1 983 5 mln tenge kurady Pajdalanuga 12 5 myn sharshy metr turgyn үj berildi Audannyn ekonomikasynda 28 4 myn adam zhumys istejdi Ortasha ajlyk zhalaky kәsipkerlik kyzmetpen ajnalysatyn shagyn kәsiporyndarsyz otken zhylmen salystyrganda 23 9 osip 37 330 tengeni kurady Nakty zhalaky 15 8 osti Ortasha zhan basyna shagyp eseptegende atauly akshalaj tabys 26 922 tenge kurady Ortasha zhan basyna shakkandagy kүn koristin en tomengi dengejinin shamasy zhyl ayagyna 11 513 tenge kurady DerekkozderҚazakstan Respublikasy halkynyn zhynysy zhәne zhergilikti zherdin tipine karaj sany 2023 zhylgy 1 kantarga Қazakstan Respublikasy halkynyn zhekelegen etnostary bojynsha sany 2022 zhyl basyna Soltүstik Қazakstan oblysynyn әkimshilik aumaktyk bolinisinin tarihy bojynsha anyktamalyk 29 shilde 1936 zh 1 kantar 2007 zh Resej imperiyasy KSRO halyk sanaktary ҚR halyk sanaktary Қazak ulttyk enciklopediyasy