Халықаралық ғарыш станциясы, қысқаша: ХҒС (ағылш. International Space Station, қысқаша. ISS) - көпмақсатты ғарыш зерттеу кешені ретінде басқарылатын орбитальді станция. ХҒС барлығы 15 мемлекет - Бельгия, Бразилия, Ұлыбритания, Дания, Испания, Италия, Канада, Нидерланд, Норвегия, Ресей, АҚШ, Франция, Швейцария, Швеция, Жапония қатынасатын бірлескен халықаралық жоба.
Халықаралық ғарыш станциясы | |
![]() | |
![]() | |
ХҒС суреті: 30 мамыр 2011 жыл![]() ХҒС эмблемасы | |
---|---|
Жалпы мәлімет | |
Ғарыш кеменің түрі | Орбиталық станция |
Эксплуатация басталуы | 20 қараша 1998 жыл |
Орбитадағы күні | 9464 (18.10.2024 жылға) |
Техникалық мінездемесі | |
Масса | 440 725 кг |
Ұзындығы | 73 м |
Ені | 108,5 м |
Биіктігі | 20 м |
Ішкі көлемі | 915,6 м³ |
Қысым | 1 атм. |
Температура | ~26,9 (орташа) |
Қуаты | 110 кВт |
Станцияның ұшу туралы мәліметтері | |
Перигей | 337—344 км |
Апогей | 341—351 км |
Ауытқу | 51,6° |
Орбита биіктігі | 337—351 км |
Орбиталық жылдамдық | ~27 700 км/сағ |
Айналу периоды | 92,68 мин |
Күніне деген айналым | ~15,75 (на 24.06.2008) |
Жалпы айналым | 149058 (18.10.2024 жылға) |
Өтілген аралық | ~6 301 615 756 км |
Экипаждың ұшу туралы мәліметтері | |
Экипаж мүшелері | 3 адам (бастама) 6 адам (29 мамыр 2009 жылдан бастап) |
Алғашқы мекендеу күні | 31 қазан 2000 жыл |
Мекендеген күндері | 8753 (18.10.2024 жылға) |
Ағымдағы экспедиция | ХҒС-30 |
Келесі ұшу | Союз ТМА-03М |
Соңғы жүк тасымалдаушы | Прогресс М-13М |
Станцияның негізгі модульдері | |
, , , , | |
![]() | |
, , , , , , ![]() | |
ХҒС құрылымы | |
![]() | |
ХҒС бортынан тікелей WEB-трансляция | |
Ресми сайты | www.mcc.rsa.ru Мұрағатталған 20 ақпанның 2018 жылы. (орыс.) |
Құрылу тарихы
1984 жылы АҚШ президенті Рональд Рейган американ орбитальді станциясының құрылуы бойынша жұмыстың басталуы туралы хабарлама жасады.
1988 жылы жобаланып отырған станция « («Еркіндік») деп аталды. Бұл уақыттарда АҚШ, ЕКА, Канада, және Жапонияның бірлескен жобасы болды. Орбитаға « кемелерімен модульдер алма кезек жеткізіліп отырып басқарылатын ірігабариттті станция жоспарланды. Алайда, 1990 жылдардың бас кезеңіне қарай жоба құрылымының құны тым ауқымды болғандығынан халықаралық кооперацияның ғана мұндай станция құруына мүмкіндігі болатыны білінді. Құру барысында және орбитаға «Салют» орбитальді станциясын, сол сияқты « станциясын шығаруда, біраз тәжірибе алған КСРО осы уақыттарда « станциясын құруды жоспарлады, алайда экономикалық қиындықтарға орай жоба тоқтатылған болатын.
1992 жылдың 17 маусымында ғарышты зерттеуде Ресей мен АҚШ келісімге қол қойды. Осыған сәйкес мен НАСА «Мир-Шаттл» бірлескен бағдарламасын жасап шығарды. Бұл бағдарлама америка көпмәртелік «Спейс Шаттл» кеменің Ресей ғарыш «Мир» станциясына ұшуына, Ресей ұшқыштарының американдық экипажында және американ астронавттарының «Союз» кемелері мен «Мир» станцияларын бірлесе қолдануды қарастырды.
«Мир-Шаттл» бағдарламасын жүзеге асыру барысында орбиталық станция құрудың ұлттық бағдарламасын біріктіру идеясы туындады.
1993 жылдың наурыз айында РКА директоры Юрий Коптев және «Энергия» НПО генералды конструкторы НАСА басшысы Дэниель Голдинге Халықаралық ғарыш станция құру ұсынысын ортаға салды.
1993 жылы АҚШ тағы көптеген саясаткерлер құрылысына қарсылықтарын білдірді. 1933 жылы АҚШ Конгрессінде Халықаралық ғарыш станция құрудан бас тарту туралы ұсыныс талқыланды. Бұл ұсыныс бір ғана дауыс айырмашылығымен 215 станция құрылысына қарсылық білдіруші, 216 дауыс жақтаушы қабылданбады.











1993 жылы 2 қыркүйекте АҚШ вице-президенті және РФ Министрлер Кеңесінің төрағасы «нағыз халықаралық ғарыш станция» жаңа жобасы туралы хабарлама жасады. Осы уақыттан бастап қатарынан заңдастырылмаған «альфа» ғарыш станциясы қолданылса да, бұл станция заңды түрде «Халықаралық ғарыш станция» деп аталды.
1993 жылдың 1 қарашасында РКА мен НАСА «Халықаралық ғарыш станциясының жұмысы бойынша толық жоспарға» қол қойды.
1994 жылы 23 маусымда Юрий Коптев пен Дэниель Голдин Вашингтон қаласында ХҒС жұмыстарына Ресей заңды түрде қосылу аясында «Азаматтық ғарыш станцияның Тұрақты басқарылуындағы ресеймен серіктестікке алып келетін жұмыстарды жүргізу бойынша» келісімге қол қойды.
1994 жылғы қараша Мәскеуде Ресей мен американ ғарыш агенттіктерінің алғашқы кеңесі өтті, жобаға қатысушы-фирмалармен «Боинг» пен С.П. Королев атындағы «Энергия» РКК келісімге қол қойылды.
1995 жылдың наурыз айы Хьюстонда Л.Джонсон атындағы Ғарыш орталықта станцияның нобайлық жобасы бекітілді.
1996 жыл станцияның қол қойылды. Ол екі сегменттен құралған ресейлік («Мир-2» жетілдірілген нұсқасы) және американдық (Канада, Жапония, Италия, Еуропа ғарыш агенттігіне мүше елдер және Бразилия)
20 қараша 1998 жыл - Ресей ХҒС бірінші элементі «Заря» функционалды (ФЖБ) жіберді
7 желтоқсан 1998 жыл - «Индевор» «Заря» модулін американдық «Unity» («Юнити», «Node-1») модуліне қабыстырды.
2000 жылдың 2 қарашасы «Союз ТМ-31» транспорттық кемесі бірінші негізгі ХҒС-ның бортына жеткізілді.
2001 жылдың 7 ақпаны «Атлантис» шаттлының экипажымен STS-98 миссиясы барысында «Юнити» модуліне американдық «Дестини» ғылыми модулі жалғанған болатын.
2005 жылдың 18 сәуірі НАСА басшысы Майкл Гриффин ғарыш пен ғылым бойынша сенат комиссиясының тыңдалымында станцияның американдық сегментіндегі ғылыми ізденістерді тоқтатудың қажеті туралы мәлімдеме жасады. (CEV) Жаңа басқарылатын кеме құрылысы мен құрылымына қаражат бөлу қажеттігі туындалды. Жаңа басқарылатын кеме АҚШ-тың станцияға тәуелсіз түрде жеткізілуін 2003 жылы 1 ақпандағы «Колумбияның» 2005 жылдың шілдесіне дейінгі шаттлдардың станцияға ұшуының қайта жандануына апатынан кейін АҚШ-тың ұшуы 2005 жылдың шілдесінде тоқтатылғандықтан, қайта ұшуының қамтамасыз етілу қажеттігі туындады.
«Колумбияның» апатқа ұшырауынан кейін ХҒС ұзақ уақыттарда қызмет еткен экипаж мүшелерінің саны үштен екісіне дейін қысқартылған болатын. Бұл станцияны экипаждың ары қарай жұмыс істеуіне қажетті материалдармен қамтамасыз етумен байланысты болатындықтан тек ресейлік « жүк кемесімен жүзеге асырылды.
2005 жылдың 26 шілдесінде шаттлдар ұшуынан кейін « шаттлының сәтті ұшуымен қайта жанданған болатын. Шаттлдардың қолданылуына дейін 2010 жылға дейін 17 ұшу жоспары жолға қойылды осы ұшулар барысында ХҒС-на станцияның ары қарай құрылысын жетілдірілуіне, құрылым бөлшектерін қайта жетілдіруге ішінара алғанда канадалық манипуляторға қажетті құралдар мен үлгілер жеткізілді. «Колумб» ғарыш кемесінің апатынан кейінгі шаттлдың (Шаттл «Дискавери» STS-121) екінші ұшуы 2006 жылдың шілдесінде жасалды. Бұл ХҒС-13 экипажының ұзақ уақыттардағы экспедициясы ХҒС-на неміс ғарышкері қосылды. Осылайша ХҒС-на ұзақ уақыттар бойындағы экспедициясы үш жылғы үзілістен соң, үш ғарышкер жұмыс қайтадан жұмысын бастап кетті.
2006 жылдың 9 қыркүйек айында «Атлантис» челногы ХҒС- на ХҒС-ның ферменнный құрылымының екі сегментін, күн батареясының екі панелін, сол сияқты американ сегментінің термореттеуші жүйесінің радиаторын жеткізді.
2007 жылдың 23 қазанында «Дискавери» шаттлының бортына «Гармония» модулі келіп жетті. Оны «Юнити» модуліне уақытша жалғастырып қойды. Жалғастырылғаннан кейін 2007 жылы 14 қарашада "Гармония" модулі «Дестини» модуліне жалғастырылып қойылды. ХҒС негізгі американдық сегментінің құрылысы аяқталды.
2008 жылы станция екі зертханасымен жетілді. 11 ақпанда еуропалық ғарыш агенттігінің тапсырысы бойынша құрылған « модулі жалғастырылды, ал 14 наурыз бен 4 маусымда жасалуындағы «Тәжірибелік жүк отсегінің» (ELM PS) және ауа кірмейтін отсек (РМ) « зертханалық модульдерінің үш негізгі отсегі қосылды.
2009 жылдың 29 мамырынан бастап құрамында барлығы екі рет жеткізілген алты адамнан тұратын, алғашқы үш адамы «Союз ТМА-14» кемесіне келген, кейін оларға «Союз ТМА-15» қосылған ХҒС-20 ұзақуақыттық экипажы жұмысын бастады. Экипажды көбейтудің азғантай деңгейі Азғантай жағдайда болса да экипажды көбейту станцияға жүк жеткізу мүмкіндігінің көбейтілуімен байланысты ATV жүк кемесімен қолдану басталған болатын (бірінші жіберілім 2008 жылдың 9 наурызында басталды, пайдалы жүк - 7,7 тонн, жылына 1 ұшырылым ). Бұдан басқа
2009 жылы станцияға H-II Transport Vehicle (пайдалы жүк - 6 тонна) жапон автоматикалық жүк кемесі өз ұшуын бастады.
2009 жылы 12 қарашада станцияға жіберілуге дейін «Іздеу» атын алған МИМ-2 кіші зерттеу үлгісі қабыстырылды. Бұл «Пирс» қабыстыру торабы базасында құрастырылған станцияның Ресей сегментінің төртінші үлгісі. Үлгінің мүмкіндіктері онда кейбір ғылыми тәжірибелер жасауға мүмкіндік береді, сол сияқты, біруақытта Ресей кемелірінің аялдау орнының қызметін атқарады.
2010 жылдың 18 маусымында ХҒС-на «Рассвет» (МИМ-1) Ресей кіші зерттеу үлгісі жалғастырылды. «Рассвет» кемесін «Заря» функционалды-жүк блогына жалғастыру операциясы « американдық кішкене ғарыш қайығының араласуымен, кейін ХҒС араласуымен жүзеге асырылды.
Жоспарланған оқиғалар


2012-2013 жылдар аралығында «Союз» және «Прогресс» ресей ғарыш кемелерін жетілдіруді жүзеге асыру жоспарда.
2011 жылы «Космический челнок» көпмәртелік кемелері түрінің ұшуы аяқталды. Осы оқиғадан кейін АҚШ өздері басқаратын кемесі бомай қалуынан ХҒС-на жетуіне мүмкіндік болмай қалды.
2012 жылы 12 қаңтарда «Дракон» (Dragon SpaceX) транспортты ғарыш кемесін кейін ХҒС-на жалғастыруымен жіберу жоспары жасалды.
2010 жылдың ақпанында Халықаралық ғарыш станциясын басқару бойынша Көпжақты кеңес ХҒС н 2015 жылдан кейін қолдануды жалғастырудың бұл кезеңде ешбір белгілітехникалық шектеудің жоқ екенін растады, ал АҚШ Әкімшілігі кемінде 2020 жылға дейін ХҒС-н ары қарай қолдану жағдайларын қарастырды.
2012 жылдың алғашқы ауысымында ХҒС на 25 тонналық ресейлік «Наука» көпқызметті зерттеу үлгісін (КЗҮ) жалғастыру жоспарланып отыр. Ол кейін босатылып алынатын «Пирс» үлгісінің орнына келеді. Осылардан өзге жаңа ресейлік үлгі «Пирстің» барлық қызметін өзі орындайтын болады.
Станция құрылысы
Станцияның негізгі құрылысы үлгілік принципі қойылды. ХҒС-сын құрастыру кешенге орбитаға жеткізіліп қойылған кезектегі үлгіні немесе блокты біртіндеп қосу жолы арқылы жүзеге асырылады. Кестеде станцияның бөліктері болып табылатын (боялған) , немесе жеткізуге жоспарланған (боялмаған) барлық негізгі және қосымша үлгілер бейнеленген.
Үлгілердің орналасуы бір біріне қарағанда жиі өзгеріп отырады. Кестеде жоспарланған құрылыс аяқталуына қарай орналасуы көрсетілген. Станция компонеттеріні ағымдағы орналасуын ХҒС Үлгісінің қалыбынан көруге болады. (төменде)
Радиатор | Радиатор | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Сызбада бейнеленген:
- «Заря» - ХҒС үлгісіндегі орбитаға алғашқы жеткізілгендердің бірі «Заря» функционалды-жүк үлгісі. Үлгінің салмағы - 20 тонна, ұзындығы - 12,6 м, диаметрі - 4 м, көлемі - 80 м³. Орбита түзетуге реактивті қозғалтқыштарымен және күн батареясымен жабдықталған. Үлгіні қолдану уақыты кемінде 15 жыл уақытты мөлшерлеп отыр. «Заряны» құрудағы америка қаржылық үлесі - 250 млн долл., ресейлік -150 млн доллардан артық. 1998 жылдың 20 қарашасында ұшырылды.
- П. О. панель -«Звезда» үлгісінде америка жағының талабымен жасалған сынықшаларға қарсы панель немесе ұсақ метеорларға қарсы қорғаныш .
- «Звезда» - ұшу басқару жүйесі, өмірді қамтамасыз ету , энергетикалық және , сол сияқты ғарышкерлерге арналған каюталары орналасқан «Звезда» қызметтік үлгісі. Үлгінің салмағы - 24 тонна. Үлгі бес отсекке бөлінген, төрт қабыстырылу торабы бар. Еуропалық және американдық мамандардың араласуымен жасалған есептеу кешенін есепке алмағанда оның барлық жүйелері мен блоктары - ресейлік болып табылады. 2000 жылы ұшырылды.
- КЗҮ- кіші зерттеу үлгісі, ғылыми тәжірибелерді жүзеге асыруға арналған арнайы жабдықтарды сақтайтын «Поиск» және «Рассвет» екі ресейлік жүк үлгісі. «Поиск» «Звезда» үлгісінің зениттік қабыстыру торабына жапсарластырылған, ал «Рассвет» - «Заря» үлгісінің портына жапсарластырылған.
- МЛМ - экипаждың уақытша тұрағында ғылыми тәжірибелер жүргізілуге арналған құралдарды сақтауға жағдайлар қарастырылған ресейлік көпқызметті зертханалық үлгісі. Сол сияқты еуропалық қызметін атқарады.
- ERA - станция ішінде орналасқан құралдарды араластыруға арналған еуропалық арақашықтық манипуляторы. Ресейлік МЛМ ғылыми зертханасына бекітілетін болады.
- Гермоадаптер - ХҒС модульдерінің арасын жалғастыруға және қабысуын қамтамасыз етуге арналған қабыстырғыш жалғастыру тетігі.
- «Транквилити» - өмір сүруді қамтамасыз ететін ХҒС модулі. Суды қайта өңдеу, ауа , қалдықтарды кәдеге жарату және басқа да жүйелерден тұрады.
- «Юнити» модуліне жалғастырылған.
- «Юнити» - жапсарластыру торабы мен «Квест», «Нод-3» Z1 фермасы модульдеріне және оған транспорттық Гермоадаптер-3 кемесі арқылы жалғастырылатын арналған күшінің коммутаторының қызметін атқаратын үш ХҒС біріктіруші модульдерінің алғашқысы.
- «Пирс» -ресейлік «Союз» және «Прогресс» ғарыш кемесінің түйістірілуін жүзеге асыратын айлақ порты, «Звезда» модулінде орнатылған.
- ІҚП - ішкі қойма платформасы: тек қана жүк пен жабдықтарды сақтауға арналғанүш ішкі герметикалық емес платформа.
- Фермалар - элементтерінде күн батареялары, радиатор панелі және арақашықтық манипуляторы орнатылған біріккен фермендік құрылым. Сол сияқты герметикалық емес жүктер мен әр алуан жабдықтарды сақтауға арналған.
- «Канадарм2», немесе «Мобильдік қызмет көрсету жүйесі» - транспорттық кемесі мен ішкі жабдықты ауыстыруға арналған негізгі құрал ретінде қызмет ететін арақашықтық манипуляторының канадалық жүйесі.
- «Декстр» - станцияның сыртындағы жабдықтарды ауыстырып отыруға қызмет ететін екі арақашықтық манипуляторынан тұратын канадалық жүйе.
- «Квест» - ғарышкерлер мен астронавттардың алдынала десатурация (адам ағзасындағы қанынан азотты шайып алу) жасау мүмкіндігі бар шығуын жүзеге асыруға арналған арнайыландырылған шлюзді модуль.
- «Гармония» - жапсарластыру торабы мен үш ғылыми зертхананың және оған транспорттық кемесінің Гермоадаптер -2 арқылы жапсарластырылатын электр күші мен қабыстыру торабының қызметін атқаратын біріктіруші модулі.
- «Коламбус» - ететін ғылыми жабдықтардан басқа станцияның компьютерлік құралдары арасындағы байланысты қамтамасыз желілік коммутаторлар(хабтар) орнатылған еуропалық зертханалық модуль. «Гармония» модуліне қабыстырылған.
- «Дестини» - «Гармония» модуліне қабысқан американдық зертханалық модуль.
- «Кибо» - үш отсек пен бір негізгі арақашықтық манипуляторынан тұратын зертханалық модуль. Станцияның ең үлкен модулі. Физикалық, биологиялық, биотехнологиялық және және герметикалық емес жағдайларда басқа да ғылыми тәжірибелерді жүргізуге арналған. Бұдан басқа, маңызды құрылым арқасында жоспарланбаған тәжірибелерді де жүргізе беруге мүмкіндік алады. «Гармония» модуліне қабыстырылған.
- «Купол» - мөлдір шолу күмбезі. Оның жеті ғарыш құралдарының қабыстырылуы сәтінде тәжірибе өткізу, ғарышты және жерді бақылау үшін, сол сияқты, станцияның басты арақашақтақта басқару пульті ретінде қолданылады. Экипаждың тынығу орны. құрастырған және жасап шығарған. «Транквилити» тораптық модуліне орнатылған.
- ТСП - вакуумда қажетті ғылыми тәжірибелерді жасайтын құралдарды орналастыруға арналған 3 және 4 фермаларға бекітілген төрт герметикалық емес платформалар. Станцияға жоғары қарқынды жылдамдық каналы бойынша тәжірибелер қорытындыларын өңдеу мен жіберу жұмыстарын қамтамасыз етеді.
- Герметикалық көпфункционалды модуль жүктерді сақтауға арналған қоймалық орын, «Дестини» надирлі қапсыру тораптық модуліне жапсарластырылған.
Жоғары да сараланған басқа орбитаға ХҒС қажетті ғылыми құралдар мен басқа да жүктермен қамтамасыз ету үшін уақытылы жеткізіп тұратын «Леонардо», «Рафаэль» және «Донателло» атты үш жүк модулі бар. «Көпмақсатты жабдықтау модулі» атты жалпы атау алған модульдер шаттлдардың жүк отсегіне жеткізіледі және «Юнити» модуліне қабыстырылады. «Леонардо» қайта жабдықтау модулі 2011 жылдың наурызынан бастап станция модульдерінің «Герметикалық көпфункциялы модульдер» (Permanent Multipurpose Module, PMM) санатына енді.
Станцияны электр қуатымен қамтамасыз ету
ХҒС на жеткізілетін электр қуатының көзі станцияның күн батареяларының жарығы электр қуатына айналатындықтан Күн болып табылады.
Ресей сегментінде ХҒС «Спейс Шаттл» және « ғарыш кемелерінде үйлесе қолданылатын тұрақты қуат 28 вольт қолданылады. Электр қуаты «Заря» және «Звезда» модульдерінің күн батареяларымен тікелей өндіріледі, сол сияқты қуат өзгертілуі арқылы американ сегментінен Ресей сегментіне ARCU (American-to-Russian converter unit) және кері бағытта қуат өзгертілуі арқылы RACU (Russian-to-American converter unit) беріле алады.
Дереккөздер
- Ғылыми интернет-энциклопедия. daviddarling.info (ағыл.)
- Станция қалай жұмыс жасайды. science.howstuffworks.com (ағыл.)
- ХҒС: 12 наурыз 2003 ж. күйі spaceref.com(қолжетпейтін сілтеме) (ағыл.)
- ХҒС: сандар мен мәліметтер. space.gc.ca Мұрағатталған 20 маусымның 2012 жылы. (ағыл.)
- Амплитуда полёта МКС за посл. 365 дней. heavens-above.com (ағыл.)
- ХҒС мәліметтері. pdlprod3.hosc.msfc.nasa.gov Мұрағатталған 22 сәуірдің 2008 жылы. (ағыл.)
- МКС. Краткий обзор. iafastro.com Мұрағатталған 8 ақпанның 2009 жылы. (ағыл.)
- МКС — текущее состояние (24 маусым 2008) spaceref.com(қолжетпейтін сілтеме) (ағыл.)
- Expedition 30 (ағыл.). НАСА.
- International Space Station (ағыл.). Каталог .
- Zak, Anatoly OPSEK. Тексерілді, 9 қазан 2011.
- Archive of official government documents related to the ISS (ағыл.). International Space Station Guide. Басты дереккөзінен мұрағатталған 7 сәуір 2005.
- European Participation (ағыл.). Сайт .
- Лаборатория доставлена — распишитесь, или Полет STS-98 novosti-kosmonavtiki.ru (орыс.)
- Экипаж «Альфы» переходит на космическую станцию inopressa.ru Мұрағатталған 14 ақпанның 2009 жылы. (орыс.)
Бұл мақала қазақша Уикипедияның жақсы мақалалар тізіміне енеді. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Halykaralyk garysh stanciyasy kyskasha HҒS agylsh International Space Station kyskasha ISS kopmaksatty garysh zertteu kesheni retinde baskarylatyn orbitaldi stanciya HҒS barlygy 15 memleket Belgiya Braziliya Ұlybritaniya Daniya Ispaniya Italiya Kanada Niderland Norvegiya Resej AҚSh Franciya Shvejcariya Shveciya Zhaponiya katynasatyn birlesken halykaralyk zhoba Halykaralyk garysh stanciyasyHҒS sureti 30 mamyr 2011 zhyl HҒS emblemasyZhalpy mәlimetҒarysh kemenin tүri Orbitalyk stanciyaEkspluataciya bastaluy 20 karasha 1998 zhylOrbitadagy kүni 9464 18 10 2024 zhylga Tehnikalyk minezdemesiMassa 440 725 kgҰzyndygy 73 mEni 108 5 mBiiktigi 20 mIshki kolemi 915 6 m Қysym 1 atm Temperatura 26 9 ortasha Қuaty 110 kVtStanciyanyn ushu turaly mәlimetteriPerigej 337 344 kmApogej 341 351 kmAuytku 51 6 Orbita biiktigi 337 351 kmOrbitalyk zhyldamdyk 27 700 km sagAjnalu periody 92 68 minKүnine degen ajnalym 15 75 na 24 06 2008 Zhalpy ajnalym 149058 18 10 2024 zhylga Өtilgen aralyk 6 301 615 756 kmEkipazhdyn ushu turaly mәlimetteriEkipazh mүsheleri 3 adam bastama 6 adam 29 mamyr 2009 zhyldan bastap Algashky mekendeu kүni 31 kazan 2000 zhylMekendegen kүnderi 8753 18 10 2024 zhylga Agymdagy ekspediciya HҒS 30Kelesi ushu Soyuz TMA 03MSongy zhүk tasymaldaushy Progress M 13MStanciyanyn negizgi modulderiHҒS tin Resejlik segmenti HҒS tin Amerikalyk segmenti HҒS kurylymyHҒS bortynan tikelej WEB translyaciyaResmi sajty www mcc rsa ru Muragattalgan 20 akpannyn 2018 zhyly orys Қurylu tarihy1984 zhyly AҚSh prezidenti Ronald Rejgan amerikan orbitaldi stanciyasynyn kuryluy bojynsha zhumystyn bastaluy turaly habarlama zhasady 1988 zhyly zhobalanyp otyrgan stanciya Erkindik dep ataldy Bul uakyttarda AҚSh EKA Kanada zhәne Zhaponiyanyn birlesken zhobasy boldy Orbitaga kemelerimen modulder alma kezek zhetkizilip otyryp baskarylatyn irigabarittti stanciya zhosparlandy Alajda 1990 zhyldardyn bas kezenine karaj zhoba kurylymynyn kuny tym aukymdy bolgandygynan halykaralyk kooperaciyanyn gana mundaj stanciya kuruyna mүmkindigi bolatyny bilindi Қuru barysynda zhәne orbitaga Salyut orbitaldi stanciyasyn sol siyakty stanciyasyn shygaruda biraz tәzhiribe algan KSRO osy uakyttarda stanciyasyn kurudy zhosparlady alajda ekonomikalyk kiyndyktarga oraj zhoba toktatylgan bolatyn 1992 zhyldyn 17 mausymynda garyshty zertteude Resej men AҚSh kelisimge kol kojdy Osygan sәjkes men NASA Mir Shattl birlesken bagdarlamasyn zhasap shygardy Bul bagdarlama amerika kopmәrtelik Spejs Shattl kemenin Resej garysh Mir stanciyasyna ushuyna Resej ushkyshtarynyn amerikandyk ekipazhynda zhәne amerikan astronavttarynyn Soyuz kemeleri men Mir stanciyalaryn birlese koldanudy karastyrdy Mir Shattl bagdarlamasyn zhүzege asyru barysynda orbitalyk stanciya kurudyn ulttyk bagdarlamasyn biriktiru ideyasy tuyndady 1993 zhyldyn nauryz ajynda RKA direktory Yurij Koptev zhәne Energiya NPO generaldy konstruktory NASA basshysy Deniel Goldinge Halykaralyk garysh stanciya kuru usynysyn ortaga saldy 1993 zhyly AҚSh tagy koptegen sayasatkerler kurylysyna karsylyktaryn bildirdi 1933 zhyly AҚSh Kongressinde Halykaralyk garysh stanciya kurudan bas tartu turaly usynys talkylandy Bul usynys bir gana dauys ajyrmashylygymen 215 stanciya kurylysyna karsylyk bildirushi 216 dauys zhaktaushy kabyldanbady Halykaralyk garysh stanciyasy 1999 shilde Halykaralyk garysh stanciyasy 2000 shilde Halykaralyk garysh stanciyasy 2001 zhyl Halykaralyk garysh stanciyasy 2002 sәuir Halykaralyk garysh stanciyasy 2005 tamyz Halykaralyk garysh stanciyasy 2006 zhyldyn kyrkүjegi Halykaralyk garysh stanciyasy 2007 zhyldyn tamyzy Halykaralyk garysh stanciyasy 2008 zhyldyn tamyzy Halykaralyk garysh stanciyasy 2011 zhyldyn nauryzy Shyraktyn zhanuyn salystyru zherdegi sol zhakta zhәne HҒS mikrogravitaciyalyk zhagdajdagy on zhakta Mars500 zhobasynyn 3D үlgisi 1993 zhyly 2 kyrkүjekte AҚSh vice prezidenti zhәne RF Ministrler Kenesinin toragasy nagyz halykaralyk garysh stanciya zhana zhobasy turaly habarlama zhasady Osy uakyttan bastap katarynan zandastyrylmagan alfa garysh stanciyasy koldanylsa da bul stanciya zandy tүrde Halykaralyk garysh stanciya dep ataldy 1993 zhyldyn 1 karashasynda RKA men NASA Halykaralyk garysh stanciyasynyn zhumysy bojynsha tolyk zhosparga kol kojdy 1994 zhyly 23 mausymda Yurij Koptev pen Deniel Goldin Vashington kalasynda HҒS zhumystaryna Resej zandy tүrde kosylu ayasynda Azamattyk garysh stanciyanyn Turakty baskaryluyndagy resejmen seriktestikke alyp keletin zhumystardy zhүrgizu bojynsha kelisimge kol kojdy 1994 zhylgy karasha Mәskeude Resej men amerikan garysh agenttikterinin algashky kenesi otti zhobaga katysushy firmalarmen Boing pen S P Korolev atyndagy Energiya RKK kelisimge kol kojyldy 1995 zhyldyn nauryz ajy Hyustonda L Dzhonson atyndagy Ғarysh ortalykta stanciyanyn nobajlyk zhobasy bekitildi 1996 zhyl stanciyanyn kol kojyldy Ol eki segmentten kuralgan resejlik Mir 2 zhetildirilgen nuskasy zhәne amerikandyk Kanada Zhaponiya Italiya Europa garysh agenttigine mүshe elder zhәne Braziliya 20 karasha 1998 zhyl Resej HҒS birinshi elementi Zarya funkcionaldy FZhB zhiberdi 7 zheltoksan 1998 zhyl Indevor Zarya modulin amerikandyk Unity Yuniti Node 1 moduline kabystyrdy 2000 zhyldyn 2 karashasy Soyuz TM 31 transporttyk kemesi birinshi negizgi HҒS nyn bortyna zhetkizildi 2001 zhyldyn 7 akpany Atlantis shattlynyn ekipazhymen STS 98 missiyasy barysynda Yuniti moduline amerikandyk Destini gylymi moduli zhalgangan bolatyn 2005 zhyldyn 18 sәuiri NASA basshysy Majkl Griffin garysh pen gylym bojynsha senat komissiyasynyn tyndalymynda stanciyanyn amerikandyk segmentindegi gylymi izdenisterdi toktatudyn kazheti turaly mәlimdeme zhasady CEV Zhana baskarylatyn keme kurylysy men kurylymyna karazhat bolu kazhettigi tuyndaldy Zhana baskarylatyn keme AҚSh tyn stanciyaga tәuelsiz tүrde zhetkiziluin 2003 zhyly 1 akpandagy Kolumbiyanyn 2005 zhyldyn shildesine dejingi shattldardyn stanciyaga ushuynyn kajta zhandanuyna apatynan kejin AҚSh tyn ushuy 2005 zhyldyn shildesinde toktatylgandyktan kajta ushuynyn kamtamasyz etilu kazhettigi tuyndady Kolumbiyanyn apatka ushyrauynan kejin HҒS uzak uakyttarda kyzmet etken ekipazh mүshelerinin sany үshten ekisine dejin kyskartylgan bolatyn Bul stanciyany ekipazhdyn ary karaj zhumys isteuine kazhetti materialdarmen kamtamasyz etumen bajlanysty bolatyndyktan tek resejlik zhүk kemesimen zhүzege asyryldy 2005 zhyldyn 26 shildesinde shattldar ushuynan kejin shattlynyn sәtti ushuymen kajta zhandangan bolatyn Shattldardyn koldanyluyna dejin 2010 zhylga dejin 17 ushu zhospary zholga kojyldy osy ushular barysynda HҒS na stanciyanyn ary karaj kurylysyn zhetildiriluine kurylym bolshekterin kajta zhetildiruge ishinara alganda kanadalyk manipulyatorga kazhetti kuraldar men үlgiler zhetkizildi Kolumb garysh kemesinin apatynan kejingi shattldyn Shattl Diskaveri STS 121 ekinshi ushuy 2006 zhyldyn shildesinde zhasaldy Bul HҒS 13 ekipazhynyn uzak uakyttardagy ekspediciyasy HҒS na nemis garyshkeri kosyldy Osylajsha HҒS na uzak uakyttar bojyndagy ekspediciyasy үsh zhylgy үzilisten son үsh garyshker zhumys kajtadan zhumysyn bastap ketti 2006 zhyldyn 9 kyrkүjek ajynda Atlantis chelnogy HҒS na HҒS nyn fermennnyj kurylymynyn eki segmentin kүn batareyasynyn eki panelin sol siyakty amerikan segmentinin termoretteushi zhүjesinin radiatoryn zhetkizdi 2007 zhyldyn 23 kazanynda Diskaveri shattlynyn bortyna Garmoniya moduli kelip zhetti Ony Yuniti moduline uakytsha zhalgastyryp kojdy Zhalgastyrylgannan kejin 2007 zhyly 14 karashada Garmoniya moduli Destini moduline zhalgastyrylyp kojyldy HҒS negizgi amerikandyk segmentinin kurylysy ayaktaldy 2008 zhyly stanciya eki zerthanasymen zhetildi 11 akpanda europalyk garysh agenttiginin tapsyrysy bojynsha kurylgan moduli zhalgastyryldy al 14 nauryz ben 4 mausymda zhasaluyndagy Tәzhiribelik zhүk otseginin ELM PS zhәne aua kirmejtin otsek RM zerthanalyk modulderinin үsh negizgi otsegi kosyldy 2009 zhyldyn 29 mamyrynan bastap kuramynda barlygy eki ret zhetkizilgen alty adamnan turatyn algashky үsh adamy Soyuz TMA 14 kemesine kelgen kejin olarga Soyuz TMA 15 kosylgan HҒS 20 uzakuakyttyk ekipazhy zhumysyn bastady Ekipazhdy kobejtudin azgantaj dengeji Azgantaj zhagdajda bolsa da ekipazhdy kobejtu stanciyaga zhүk zhetkizu mүmkindiginin kobejtiluimen bajlanysty ATV zhүk kemesimen koldanu bastalgan bolatyn birinshi zhiberilim 2008 zhyldyn 9 nauryzynda bastaldy pajdaly zhүk 7 7 tonn zhylyna 1 ushyrylym Budan baska 2009 zhyly stanciyaga H II Transport Vehicle pajdaly zhүk 6 tonna zhapon avtomatikalyk zhүk kemesi oz ushuyn bastady 2009 zhyly 12 karashada stanciyaga zhiberiluge dejin Izdeu atyn algan MIM 2 kishi zertteu үlgisi kabystyryldy Bul Pirs kabystyru toraby bazasynda kurastyrylgan stanciyanyn Resej segmentinin tortinshi үlgisi Үlginin mүmkindikteri onda kejbir gylymi tәzhiribeler zhasauga mүmkindik beredi sol siyakty biruakytta Resej kemelirinin ayaldau ornynyn kyzmetin atkarady 2010 zhyldyn 18 mausymynda HҒS na Rassvet MIM 1 Resej kishi zertteu үlgisi zhalgastyryldy Rassvet kemesin Zarya funkcionaldy zhүk blogyna zhalgastyru operaciyasy amerikandyk kishkene garysh kajygynyn aralasuymen kejin HҒS aralasuymen zhүzege asyryldy Zhosparlangan okigalar HҒS bagdarlamasyna katysatyn garysh ortalyktary 2012 2013 zhyldar aralygynda Soyuz zhәne Progress resej garysh kemelerin zhetildirudi zhүzege asyru zhosparda 2011 zhyly Kosmicheskij chelnok kopmәrtelik kemeleri tүrinin ushuy ayaktaldy Osy okigadan kejin AҚSh ozderi baskaratyn kemesi bomaj kaluynan HҒS na zhetuine mүmkindik bolmaj kaldy 2012 zhyly 12 kantarda Drakon Dragon SpaceX transportty garysh kemesin kejin HҒS na zhalgastyruymen zhiberu zhospary zhasaldy 2010 zhyldyn akpanynda Halykaralyk garysh stanciyasyn baskaru bojynsha Kopzhakty kenes HҒS n 2015 zhyldan kejin koldanudy zhalgastyrudyn bul kezende eshbir belgilitehnikalyk shekteudin zhok ekenin rastady al AҚSh Әkimshiligi keminde 2020 zhylga dejin HҒS n ary karaj koldanu zhagdajlaryn karastyrdy 2012 zhyldyn algashky auysymynda HҒS na 25 tonnalyk resejlik Nauka kopkyzmetti zertteu үlgisin KZҮ zhalgastyru zhosparlanyp otyr Ol kejin bosatylyp alynatyn Pirs үlgisinin ornyna keledi Osylardan ozge zhana resejlik үlgi Pirstin barlyk kyzmetin ozi oryndajtyn bolady Stanciya kurylysyStanciyanyn negizgi kurylysy үlgilik principi kojyldy HҒS syn kurastyru keshenge orbitaga zhetkizilip kojylgan kezektegi үlgini nemese blokty birtindep kosu zholy arkyly zhүzege asyrylady Kestede stanciyanyn bolikteri bolyp tabylatyn boyalgan nemese zhetkizuge zhosparlangan boyalmagan barlyk negizgi zhәne kosymsha үlgiler bejnelengen Үlgilerdin ornalasuy bir birine karaganda zhii ozgerip otyrady Kestede zhosparlangan kurylys ayaktaluyna karaj ornalasuy korsetilgen Stanciya komponetterini agymdagy ornalasuyn HҒS Үlgisinin kalybynan koruge bolady tomende Radiator Radiator Syzbada bejnelengen Zarya HҒS үlgisindegi orbitaga algashky zhetkizilgenderdin biri Zarya funkcionaldy zhүk үlgisi Үlginin salmagy 20 tonna uzyndygy 12 6 m diametri 4 m kolemi 80 m Orbita tүzetuge reaktivti kozgaltkyshtarymen zhәne kүn batareyasymen zhabdyktalgan Үlgini koldanu uakyty keminde 15 zhyl uakytty molsherlep otyr Zaryany kurudagy amerika karzhylyk үlesi 250 mln doll resejlik 150 mln dollardan artyk 1998 zhyldyn 20 karashasynda ushyryldy P O panel Zvezda үlgisinde amerika zhagynyn talabymen zhasalgan synykshalarga karsy panel nemese usak meteorlarga karsy korganysh Zvezda ushu baskaru zhүjesi omirdi kamtamasyz etu energetikalyk zhәne sol siyakty garyshkerlerge arnalgan kayutalary ornalaskan Zvezda kyzmettik үlgisi Үlginin salmagy 24 tonna Үlgi bes otsekke bolingen tort kabystyrylu toraby bar Europalyk zhәne amerikandyk mamandardyn aralasuymen zhasalgan esepteu keshenin esepke almaganda onyn barlyk zhүjeleri men bloktary resejlik bolyp tabylady 2000 zhyly ushyryldy KZҮ kishi zertteu үlgisi gylymi tәzhiribelerdi zhүzege asyruga arnalgan arnajy zhabdyktardy saktajtyn Poisk zhәne Rassvet eki resejlik zhүk үlgisi Poisk Zvezda үlgisinin zenittik kabystyru torabyna zhapsarlastyrylgan al Rassvet Zarya үlgisinin portyna zhapsarlastyrylgan MLM ekipazhdyn uakytsha turagynda gylymi tәzhiribeler zhүrgiziluge arnalgan kuraldardy saktauga zhagdajlar karastyrylgan resejlik kopkyzmetti zerthanalyk үlgisi Sol siyakty europalyk kyzmetin atkarady ERA stanciya ishinde ornalaskan kuraldardy aralastyruga arnalgan europalyk arakashyktyk manipulyatory Resejlik MLM gylymi zerthanasyna bekitiletin bolady Germoadapter HҒS modulderinin arasyn zhalgastyruga zhәne kabysuyn kamtamasyz etuge arnalgan kabystyrgysh zhalgastyru tetigi Trankviliti omir sүrudi kamtamasyz etetin HҒS moduli Sudy kajta ondeu aua kaldyktardy kәdege zharatu zhәne baska da zhүjelerden turady Yuniti moduline zhalgastyrylgan Yuniti zhapsarlastyru toraby men Kvest Nod 3 Z1 fermasy modulderine zhәne ogan transporttyk Germoadapter 3 kemesi arkyly zhalgastyrylatyn arnalgan kүshinin kommutatorynyn kyzmetin atkaratyn үsh HҒS biriktirushi modulderinin algashkysy Pirs resejlik Soyuz zhәne Progress garysh kemesinin tүjistiriluin zhүzege asyratyn ajlak porty Zvezda modulinde ornatylgan IҚP ishki kojma platformasy tek kana zhүk pen zhabdyktardy saktauga arnalganүsh ishki germetikalyk emes platforma Fermalar elementterinde kүn batareyalary radiator paneli zhәne arakashyktyk manipulyatory ornatylgan birikken fermendik kurylym Sol siyakty germetikalyk emes zhүkter men әr aluan zhabdyktardy saktauga arnalgan Kanadarm2 nemese Mobildik kyzmet korsetu zhүjesi transporttyk kemesi men ishki zhabdykty auystyruga arnalgan negizgi kural retinde kyzmet etetin arakashyktyk manipulyatorynyn kanadalyk zhүjesi Dekstr stanciyanyn syrtyndagy zhabdyktardy auystyryp otyruga kyzmet etetin eki arakashyktyk manipulyatorynan turatyn kanadalyk zhүje Kvest garyshkerler men astronavttardyn aldynala desaturaciya adam agzasyndagy kanynan azotty shajyp alu zhasau mүmkindigi bar shyguyn zhүzege asyruga arnalgan arnajylandyrylgan shlyuzdi modul Garmoniya zhapsarlastyru toraby men үsh gylymi zerthananyn zhәne ogan transporttyk kemesinin Germoadapter 2 arkyly zhapsarlastyrylatyn elektr kүshi men kabystyru torabynyn kyzmetin atkaratyn biriktirushi moduli Kolambus etetin gylymi zhabdyktardan baska stanciyanyn kompyuterlik kuraldary arasyndagy bajlanysty kamtamasyz zhelilik kommutatorlar habtar ornatylgan europalyk zerthanalyk modul Garmoniya moduline kabystyrylgan Destini Garmoniya moduline kabyskan amerikandyk zerthanalyk modul Kibo үsh otsek pen bir negizgi arakashyktyk manipulyatorynan turatyn zerthanalyk modul Stanciyanyn en үlken moduli Fizikalyk biologiyalyk biotehnologiyalyk zhәne zhәne germetikalyk emes zhagdajlarda baska da gylymi tәzhiribelerdi zhүrgizuge arnalgan Budan baska manyzdy kurylym arkasynda zhosparlanbagan tәzhiribelerdi de zhүrgize beruge mүmkindik alady Garmoniya moduline kabystyrylgan Kupol moldir sholu kүmbezi Onyn zheti garysh kuraldarynyn kabystyryluy sәtinde tәzhiribe otkizu garyshty zhәne zherdi bakylau үshin sol siyakty stanciyanyn basty arakashaktakta baskaru pulti retinde koldanylady Ekipazhdyn tynygu orny kurastyrgan zhәne zhasap shygargan Trankviliti toraptyk moduline ornatylgan TSP vakuumda kazhetti gylymi tәzhiribelerdi zhasajtyn kuraldardy ornalastyruga arnalgan 3 zhәne 4 fermalarga bekitilgen tort germetikalyk emes platformalar Stanciyaga zhogary karkyndy zhyldamdyk kanaly bojynsha tәzhiribeler korytyndylaryn ondeu men zhiberu zhumystaryn kamtamasyz etedi Germetikalyk kopfunkcionaldy modul zhүkterdi saktauga arnalgan kojmalyk oryn Destini nadirli kapsyru toraptyk moduline zhapsarlastyrylgan Zhogary da saralangan baska orbitaga HҒS kazhetti gylymi kuraldar men baska da zhүktermen kamtamasyz etu үshin uakytyly zhetkizip turatyn Leonardo Rafael zhәne Donatello atty үsh zhүk moduli bar Kopmaksatty zhabdyktau moduli atty zhalpy atau algan modulder shattldardyn zhүk otsegine zhetkiziledi zhәne Yuniti moduline kabystyrylady Leonardo kajta zhabdyktau moduli 2011 zhyldyn nauryzynan bastap stanciya modulderinin Germetikalyk kopfunkciyaly modulder Permanent Multipurpose Module PMM sanatyna endi Stanciyany elektr kuatymen kamtamasyz etu HҒS na zhetkiziletin elektr kuatynyn kozi stanciyanyn kүn batareyalarynyn zharygy elektr kuatyna ajnalatyndyktan Kүn bolyp tabylady Resej segmentinde HҒS Spejs Shattl zhәne garysh kemelerinde үjlese koldanylatyn turakty kuat 28 volt koldanylady Elektr kuaty Zarya zhәne Zvezda modulderinin kүn batareyalarymen tikelej ondiriledi sol siyakty kuat ozgertilui arkyly amerikan segmentinen Resej segmentine ARCU American to Russian converter unit zhәne keri bagytta kuat ozgertilui arkyly RACU Russian to American converter unit berile alady DerekkozderҒylymi internet enciklopediya daviddarling info agyl Stanciya kalaj zhumys zhasajdy science howstuffworks com agyl HҒS 12 nauryz 2003 zh kүji spaceref com kolzhetpejtin silteme agyl HҒS sandar men mәlimetter space gc ca Muragattalgan 20 mausymnyn 2012 zhyly agyl Amplituda polyota MKS za posl 365 dnej heavens above com agyl HҒS mәlimetteri pdlprod3 hosc msfc nasa gov Muragattalgan 22 sәuirdin 2008 zhyly agyl MKS Kratkij obzor iafastro com Muragattalgan 8 akpannyn 2009 zhyly agyl MKS tekushee sostoyanie 24 mausym 2008 spaceref com kolzhetpejtin silteme agyl Expedition 30 agyl NASA International Space Station agyl Katalog Zak Anatoly OPSEK Tekserildi 9 kazan 2011 Archive of official government documents related to the ISS agyl International Space Station Guide Basty derekkozinen muragattalgan 7 sәuir 2005 European Participation agyl Sajt Laboratoriya dostavlena raspishites ili Polet STS 98 novosti kosmonavtiki ru orys Ekipazh Alfy perehodit na kosmicheskuyu stanciyu inopressa ru Muragattalgan 14 akpannyn 2009 zhyly orys Bul makala kazaksha Uikipediyanyn zhaksy makalalar tizimine enedi