Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Немістер (нем. Deutsche) — Германия, Аустрия, Швейцария және Лихтенштейн байырғы халқы. Германияда (80 млн-ға жуық, 2004), сондай-ақ АҚШ, Аустрия, Африка және Азия елдерінде де тұрады. Жалпы саны 86 миллион адам (2004).
| Немістер | |
 Сол жақтан оң жаққа, жоғарыдан астыға: Мартин Лютер, Людвиг ван Бетховен, , Иммануил Кант, Макс Планк, , Ангела Меркель, | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
| 140 000 000 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Германия | 65 000 000 |
 АҚШ | 47 901 779 (2010) |
 Канада | 3 179 425 |
 Бразилия | 3 100 000 |
 Аустралия | 742 212 |
 Аргентина | 500 000 |
 Ресей | 394 138 |
 Қазақстан | 178 409 |
 Польша | 152 897 |
 Чили | 70 000 |
 Румыния | 59 764 |
 Швеция | 47 000 |
 Украина | 33 302 |
 Чехия | 18 658 |
 Беларусь | 2474 |
 Әзербайжан | 1200 |
 Тәжікстан | 446 |
| Тілдері | |
| Діні | |
| Этникалық топтары | |
| , , , , сакстер, қазақстан немістері | |
Тілі
Неміс халқы Үнді-Еуропа тілдерінің герман тобына жатқызылатын неміс тілінде сөйлейді.
Діні
Христиан дінінің католик және протестант (лютерерандық ағым) тармақтарын ұстанады.
Тарихы
Көне тарихы
Арғы тегі – германдықтар. Немістер этносының негізін б.з. 1-мыңжылдығының ортасына қарай құрылған франк, сакс, бавар, алеман, тюринг, т.б. тайпалар одақтары қалаған. 843 ж. бөлшектенгеннен кейін, герман тілді Шығыс Франк корольдігі құрылды. Неміс тіліндегі өз атауы диутисце (кейінірек дойче) 10 ғ. ортасында белгілі болды.10 – 14 ғ-ларда неміс билеушілері шығысқа қарай жорықтар жасады да, славян және прусстайпаларын жаулап алып, өздерінің этникалық аумақтарын кеңейтті.Одан кейін ел бірнеше ғасыр саяси бытыраңқылыққа ұшырады.16 ғ-дың бас кезінде саксон(мейсен) диалектісі негізінде Немістердің әдеби тілі қалыптаса бастады. Саяси және діни қайшылықтардан кейін Немістер христиан дінінің католик және протестант (лютерандық ағым) тармақтарын қабылдап, діни жікке бөлінді.
18-20 ғасырдағы тарихы
18 – 19 ғ-лардағы соғыстар, экон. күйзелістердің біраз бөлігін басқа елдерге қоныс аударуға мәжбүр етті. 1870 – 71 ж. Бисмарк барлық Неміс жерін біріктіргеннен кейін, елде өндірістік қатынастар дамыды. Немістердің ұлт болып топтасуы аяқталды. 1-дүниежүзілік соғыспен 2-дүниежүзілік соғыс кезінде Немістер зор шығынға ұшырады. 1949 ж. Германияның бұрынғы жерінде саяси-әлеум. жүйесі бір-біріне қарама-қарсы екі мемлекет құрылды (қ. Германия). 1990 жылдан бастап ГФР өкіметі шет елдердегі (Балқан елдері, ТМД, т.б.) Немістердің тарихи отанына қайтуына жағдай туғызды. Дәстүрлі кәсіптері – егіншілік пен мал шаруашылығы балық аулаумен де айналысады. Ұлттық қолөнерінде ұсталық, зергерлік, көзешілік, ағашқа әр алуан бедер салу, кесте тігу дамыған. Табиғи-климаттық, ұлттық, шаруашылық жағдайларға байланысты тұрғын үйлердің төрт түрі қалыптасқан. Олар жергілікті жағдайларға сай кірпіштен, ағаштан, саз балшықтан, арасына ағаш тіреулер бекітіліп тұрғызылған.
Мәдениеті
Ауыз әдебиетінде шванка (қысқаша күлдіргі әңгіме) айту кең орын алған. Көне замандардан келе жатқан аңыз-әңгімелер ертегі, балладалар сақталған. Ұлттық билері мен әндерінде көршілес халықтар шығармаларының ықпалы байқалады.
16 – 17 ғ-ларда қалыптаса бастаған ұлттық киім үлгілерін 20 ғ-дың ортасына дейін сақтады. Ұлттық киімдері: ерлер - тироль костюмі, ақ көйлек пен қысқа былғары шалбар, қызыл , жалпақ былғары белбеу, енсіз қайырма жиегі мен қауырсыны бар қалпақ, әйелдер корсаж немесе кофта, бүрмелі белдемше киген. Бас киімі - әр түрлі үлгідегі телпек (чепцы) және сабан қалпақ.
Ұлттық тағамдары: ет (шницель, гамбургтік филе, разбрат, шморбратен, шнельклюпс, түрлі шұжықтар) және әртүрлі тоқаштар әзірлеу тән болып табылады. Сусын ретінде кофе ішуді ұнатады.
Қазақстан аумағында неміс республикалық, облыстық мəдени бірлестіктері, қалалар мен аудандарда олардың ұлттық-мәдени орталық жұмыс істейді. Неміс тілінде газеті шығады.
Қазақстандағы немістер
Немістер Қазақстанға тұңғыш рет XVIII ғасырда әскери құрамалар қатарында келді. Олардың едәуір бөлігі Балтық бойы губернияларынан еді. Сібір шекара шебінін басшылары қызметін атқарған 13 адамның көпшілігі немістерден шыққан генералдар болатын. Немістер жергілікті халықтың тарихы мен географиясын және этнографиясын зерттеудің бастамашылары бола білді. Дәрігерлер, мұғалімдер, тау-кен инженерлерінің арасында да неміс ұлтының өкілдері аз болған жоқ. Немістер негізінен Петропавл, Семей, Өскемен тағы басқа да шекара шебіндегі әскери бекіністерде тұрды. XVIII ғасырдың аяғына қарай Қазақстандағы немістердің саны 400 адамға жетті. Қазақ жеріндегі немістер санының арта түсуі ХІХ-XX ғасырларлара сәйкес келеді. Қоныс аударып келген немістер негізінен егіншілікпен айналысты, өндеуші өнеркәсіп салаларында жұмыс істеді. Немістер сонымен қатар мұнай кен орындарын игеруде, алтын, мыс өндіруде, кен өнімдерін өндеуде белсенділік танытты. 1897 жылы Қазақстандағы және онымен шекаралас қалалардағы немістердің жалпы саны 7 мың адамға жуықтады. Олардың көпшілігі Ақмола облысында, Омбы қаласына жақын Ақмола облысының аумағындағы Преображенский, Романовский, Канкринский сияқты поселкелерде тұрды.
Қазақстандағы немістер саны: 1999 жылғы мəлімет бойынша 353462 адам, 2013 жылғы мəлімет бойынша 181348 адам болды. 2014 жылғы мəліметтер бойынша бұл этностың шоғырланып қоныстанған жерлері Қарағанды облысында – 18,28%, Қостанай облысында – 15,51%, Ақмола облысында – 14,49%, Павлодар облысында – 11,65%, Солтүстік Қазақстан облысында – 11,23%.
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін немістердің көпшілігі тарихи отанына Германияға қоныс аударды. 2005 ж. қарай Қазақстандағы немістердің саны 300 мыңдай болды. 2014 ж. деректер бойынша 182,2 мың адам тұрады.
Әдебиет
- Народы мира. Историко-этнографический справочник, М., 1988;
- Страны мира. Полный универсальный информационный справочник, М., 2004.
Дереккөздер
- Қазақ Энциклопедиясы 7 том 2 бөлім
- ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК: Қазақстан этносаясаты мен тәжірибесінің терминдері мен ұғымдары. Нұр-Сұлтан, 2020. 181-бет. ISBN 978-601-287-224-8
- Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева./Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 338-бет ISBN 978-601-7472-88-7
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Nemister nem Deutsche Germaniya Austriya Shvejcariya zhәne Lihtenshtejn bajyrgy halky Germaniyada 80 mln ga zhuyk 2004 sondaj ak AҚSh Austriya Afrika zhәne Aziya elderinde de turady Zhalpy sany 86 million adam 2004 NemisterSol zhaktan on zhakka zhogarydan astyga Martin Lyuter Lyudvig van Bethoven Immanuil Kant Maks Plank Angela Merkel Bүkil halyktyn sany140 000 000En kop taralgan ajmaktar Germaniya65 000 000 AҚSh47 901 779 2010 Kanada3 179 425 Braziliya3 100 000 Australiya742 212 Argentina500 000 Resej394 138 Қazakstan178 409 Polsha152 897 Chili70 000 Rumyniya59 764 Shveciya47 000 Ukraina33 302 Chehiya18 658 Belarus2474 Әzerbajzhan1200 Tәzhikstan446TilderinemissheDiniprotestantizm katolicizmEtnikalyk toptary sakster kazakstan nemisteriTiliTolyk makalasy Nemis tili Nemis halky Үndi Europa tilderinin german tobyna zhatkyzylatyn nemis tilinde sojlejdi DiniHristian dininin katolik zhәne protestant lyutererandyk agym tarmaktaryn ustanady Ұlttyk kiimdegi BavarlarTarihyKone tarihy Argy tegi germandyktar Nemister etnosynyn negizin b z 1 mynzhyldygynyn ortasyna karaj kurylgan frank saks bavar aleman tyuring t b tajpalar odaktary kalagan 843 zh bolshektengennen kejin german tildi Shygys Frank koroldigi kuryldy Nemis tilindegi oz atauy diutisce kejinirek dojche 10 g ortasynda belgili boldy 10 14 g larda nemis bileushileri shygyska karaj zhoryktar zhasady da slavyan zhәne prusstajpalaryn zhaulap alyp ozderinin etnikalyk aumaktaryn kenejtti Odan kejin el birneshe gasyr sayasi bytyrankylykka ushyrady 16 g dyn bas kezinde sakson mejsen dialektisi negizinde Nemisterdin әdebi tili kalyptasa bastady Sayasi zhәne dini kajshylyktardan kejin Nemister hristian dininin katolik zhәne protestant lyuterandyk agym tarmaktaryn kabyldap dini zhikke bolindi 18 20 gasyrdagy tarihy 18 19 g lardagy sogystar ekon kүjzelisterdin biraz boligin baska elderge konys audaruga mәzhbүr etti 1870 71 zh Bismark barlyk Nemis zherin biriktirgennen kejin elde ondiristik katynastar damydy Nemisterdin ult bolyp toptasuy ayaktaldy 1 dүniezhүzilik sogyspen 2 dүniezhүzilik sogys kezinde Nemister zor shygynga ushyrady 1949 zh Germaniyanyn buryngy zherinde sayasi әleum zhүjesi bir birine karama karsy eki memleket kuryldy k Germaniya 1990 zhyldan bastap GFR okimeti shet elderdegi Balkan elderi TMD t b Nemisterdin tarihi otanyna kajtuyna zhagdaj tugyzdy Dәstүrli kәsipteri eginshilik pen mal sharuashylygy balyk aulaumen de ajnalysady Ұlttyk kolonerinde ustalyk zergerlik kozeshilik agashka әr aluan beder salu keste tigu damygan Tabigi klimattyk ulttyk sharuashylyk zhagdajlarga bajlanysty turgyn үjlerdin tort tүri kalyptaskan Olar zhergilikti zhagdajlarga saj kirpishten agashtan saz balshyktan arasyna agash tireuler bekitilip turgyzylgan MәdenietiAuyz әdebietinde shvanka kyskasha kүldirgi әngime ajtu ken oryn algan Kone zamandardan kele zhatkan anyz әngimeler ertegi balladalar saktalgan Ұlttyk bileri men әnderinde korshiles halyktar shygarmalarynyn ykpaly bajkalady 16 17 g larda kalyptasa bastagan ulttyk kiim үlgilerin 20 g dyn ortasyna dejin saktady Ұlttyk kiimderi erler tirol kostyumi ak kojlek pen kyska bylgary shalbar kyzyl zhalpak bylgary belbeu ensiz kajyrma zhiegi men kauyrsyny bar kalpak әjelder korsazh nemese kofta bүrmeli beldemshe kigen Bas kiimi әr tүrli үlgidegi telpek chepcy zhәne saban kalpak Ұlttyk tagamdary et shnicel gamburgtik file razbrat shmorbraten shnelklyups tүrli shuzhyktar zhәne әrtүrli tokashtar әzirleu tәn bolyp tabylady Susyn retinde kofe ishudi unatady Қazakstan aumagynda nemis respublikalyk oblystyk medeni birlestikteri kalalar men audandarda olardyn ulttyk mәdeni ortalyk zhumys istejdi Nemis tilinde gazeti shygady Қazakstandagy nemisterTolyk makalasy Қazakstan nemisteri Nemister Қazakstanga tungysh ret XVIII gasyrda әskeri kuramalar katarynda keldi Olardyn edәuir boligi Baltyk bojy guberniyalarynan edi Sibir shekara shebinin basshylary kyzmetin atkargan 13 adamnyn kopshiligi nemisterden shykkan generaldar bolatyn Nemister zhergilikti halyktyn tarihy men geografiyasyn zhәne etnografiyasyn zertteudin bastamashylary bola bildi Dәrigerler mugalimder tau ken inzhenerlerinin arasynda da nemis ultynyn okilderi az bolgan zhok Nemister negizinen Petropavl Semej Өskemen tagy baska da shekara shebindegi әskeri bekinisterde turdy XVIII gasyrdyn ayagyna karaj Қazakstandagy nemisterdin sany 400 adamga zhetti Қazak zherindegi nemister sanynyn arta tүsui HIH XX gasyrlarlara sәjkes keledi Қonys audaryp kelgen nemister negizinen eginshilikpen ajnalysty ondeushi onerkәsip salalarynda zhumys istedi Nemister sonymen katar munaj ken oryndaryn igerude altyn mys ondirude ken onimderin ondeude belsendilik tanytty 1897 zhyly Қazakstandagy zhәne onymen shekaralas kalalardagy nemisterdin zhalpy sany 7 myn adamga zhuyktady Olardyn kopshiligi Akmola oblysynda Omby kalasyna zhakyn Akmola oblysynyn aumagyndagy Preobrazhenskij Romanovskij Kankrinskij siyakty poselkelerde turdy Қazakstandagy nemister sany 1999 zhylgy melimet bojynsha 353462 adam 2013 zhylgy melimet bojynsha 181348 adam boldy 2014 zhylgy melimetter bojynsha bul etnostyn shogyrlanyp konystangan zherleri Қaragandy oblysynda 18 28 Қostanaj oblysynda 15 51 Akmola oblysynda 14 49 Pavlodar oblysynda 11 65 Soltүstik Қazakstan oblysynda 11 23 Қazakstan tәuelsizdik algannan kejin nemisterdin kopshiligi tarihi otanyna Germaniyaga konys audardy 2005 zh karaj Қazakstandagy nemisterdin sany 300 myndaj boldy 2014 zh derekter bojynsha 182 2 myn adam turady ӘdebietNarody mira Istoriko etnograficheskij spravochnik M 1988 Strany mira Polnyj universalnyj informacionnyj spravochnik M 2004 DerekkozderҚazak Enciklopediyasy 7 tom 2 bolim ETNOSAYaSI SӨZDIK Қazakstan etnosayasaty men tәzhiribesinin terminderi men ugymdary Nur Sultan 2020 181 bet ISBN 978 601 287 224 8 Қazakstan halky Enciklopediya Bas red Zh N Tojbaeva Қurast Ғ Zhandybaev G Egeubaeva Almaty Қazak enciklopediyasy 2016 338 bet ISBN 978 601 7472 88 7 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet