Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Жер асты суы – жер қыртысын құрайтын тау жыныстарының аралығындағы су.
Ол шөгінді және борпылдақ тау жыныстары бөлшектерінің арасын, ұсақ кеуектерін, магмалық және жарықтары мен жіктерін, гипс, доломит, әктас жыныстарындағы карст қуыстарын толтырып жатады. Жер асты суы қалыптасу жағдайына, тереңдігіне, арын күшінің мөлшеріне қарай қалқыма су, грунт және артезиан сулары болып 3 топқа бөлінеді.
Қалқыма су – кішігірім ойпаттарда, құм-шағылдар арасында жауын-шашын немесе тасыған өзен, көл суларының топыраққа сіңуінен уақытша пайда болған, жер бетіне ең жақын жатқан арынсыз жер асты суы. Оның қорына, химиялық құрамы мен температурасына ауа райының өзгерістері үлкен әсер етеді. Сондықтан су қорын құрайтын негізгі көз жойылғанда, бұл су құрғап қалады. Жауын-шашын мол жылдары, өзен қатты тасығанда, қыста қар қалың жауғанда қайтадан пайда болады.
Жауын-шашын мол жылдары, көктемде қар ерігенде, күзгі көп жауын кезінде бұл судың деңгейі едәуір жоғары көтеріледі, ал құрғақшылық жылдары, қыс пен жаз айларында оның деңгейі төмендеп, тереңдеп кетеді. Грунт суы неғұрлым тайызда жатса, оның көтеріліп-төмендеу мөлшері де соғұрлым көп болады. Тайыз жердегі грунт суының деңгейі бір жыл ішінде 1,5 – 2 метр және одан да көп мөлшерде өзгеріп отыратын болса, тереңдегі сулардың деңгейі тек бірнеше см-ге ғана өзгереді. Су деңгейінің өзгерісіне, жыл маусымдарының ауысуына байланысты бұл сулардың минералдылығы, мен температурасы да өзгеріп отырады.
Жер асты суының кен орны
Жер асты суының кен орны – жауын-шашынның, өзен суларының жерге сіңуінен пайда болатын жер асты суларының шоғырланған орны. Судың сапасына, химиялық құрамына, температурасына қарай , , термальді, шипалы (минералды), өндірістік қазба байлықты су кен орны болып бөлінеді. Ал қалыптасу жағдайларына қарай өзен арналарының грунт сулары, тау жыныстарының жарықшаларының, карст қуыстарының грунт сулары, артезиан алаптарындағы арынды сулар, сулар, тау етегіндегі ысырынды , құм массивтерінің грунт сулары, т.б. болып бөлінеді. Ең ірі жер асты суының кен орындары таулы аудандарға жанаса орналасқан , , малтатастардан құралған ысырынды кешендерінде, өзен арналарының аллювиальдік шөгінділерінде, ірі артезиан алаптарында кездеседі. Жер бетіне таяу (10 – 30 м) жатқан жер асты суының кен орындары өзен арналарындағы аллювиальдік шөгінділерде орналасқан.
кен орындары, негізінен, тереңде жатқан артезиан сулы қабаттарда, кейбір таулы аудандардың тектоникалық жарықтарында таралған. Температурасы 100°С-тан асатын тұщы термальді су кен орындары Жаркент (Алматы облысы) артезиан алабында 4000 – 4500 м тереңдіктен табылған. Бұл бүкіл жер шарындағы тұщы сулардың ең тереңге сіңген деңгейі. Басқа жерлерде мұндай тұщы сулар 2000 м тереңдіктен аспайды. Қазақстанда 623 жер асты суының кен орындары зерттеліп, қоры анықталған. Жер асты суының кен орындары елді мекендерді, қалаларды, ірі өндіріс орындарын, санаторий, ауыз сумен, емдік қасиеті бар минералды сулармен қамтамасыз етуге пайдаланылуда.
Жер асты суының қоры
Жер асты суының қоры – жер асты суларының көп жылдар бойы шаруашылық мақсаттарға пайдалануға болатын, үздіксіз жиналып, толығып отыратын мөлшері. Ол , , пайдалану қоры болып бөлінеді. Табиғи қор – геологиялық мерзімде немесе көп жылдар бойы сулы қабаттарда, гидрогеологиялық құрылымдарда жиналған су мөлшері. Табиғи ресурс – жауын-шашынның, өзен суларының жер бетінен оның астына әр мезгілде әр түрлі мөлшерде сіңуіне, Жер бетінің көп жылдық мерзімде ылғалдану режиміне сәйкес жер асты суының толығып отыратын бөлігі. Жер асты суының пайдалану қоры – аумағы белгілі сулы қабаттардан белгілі бір уақыт бойы, техникалық-экономикалық тұрғыдан тиімді түрде арнаулы су қабылдағыштар арқылы тәулігіне алынатын судың мөлшері. Олар халық шаруашылығындағы маңыздылығына, экономикалық тиімділігіне байланысты баланстағы және баланстан тыс қорлар болып 2 топқа бөлінеді. Зерттеліп барланғаннан кейін жоғары сапалы жер асты су қоры алынады. Балансқа алынған су қорын пайдалану экономикалық жағынан тиімді болады.
Жер асты суын қорғау
Жер асты суын қорғау – жер асты суын жинауға арналған құрылыстарды пайдалану тәртібі оның қорларының сарқылуын болдырмауға тиістілігін қадағалау. Газ, мұнай, көмір және басқа да кен байлықтарды іздестіруге, барлауға және пайдалануға байланысты жұмыстарды жүргізген кезде ашылған жер астындағы су шығатын қабаттар олардың ластануын болдырмайтын сенімді оқшаулаумен қамтамасыз етілуге тиіс. Суы өздігінен құйылып жатқан , сондай-ақ пайдалануға жарамсыз немесе пайдалануы доғарылған реттегіш құрылғыларымен жабдықталуға, тоқтатып қоюға немесе жойылуға жатады. Өнеркәсіптік пайдаланылған ақаба суды төгуге арналған сіңіргіш ұңғымаларды бұрғылауға бұл ұңғымалар ауыз сумен және тұрмыстық сумен жабдықтау үшін жарамды немесе пайдаланылып отырған су шығатын қабатты ластаудың көзі болып табылуы мүмкін реттерде тыйым салынады. Cіңіргіш ұңғымаларды бұрғылауға бұл ұңғымаларды бұрғылау ауданында арнайы зерттеулер жүргізілгеннен кейін берілген табиғатты қорғайтын, су ресурстарын басқаратын, геология және жер қойнауын қорғайтын, кен және жасайтын мемлекеттік органдардың оң қорытындылары болған кезде жол беріледі. Сумен жабдықтау үшін пайдаланылатын немесе пайдаланылуы мүмкін жер асты сулары түзілетін және олар жатқан жерлерде қатты және сұйық қалдықтар, төгінділер жинағыштар құрылысын орнатуға, сондай-ақ жер асты суларын ластау көзі болып табылатын басқа да нысандарды салуға жол берілмейді. Жер асты суларын пайдаланатын оларды қорғау жөніндегі шараларды жүзеге асырады.
Грунт суы
Грунт (еспе) суы жер бетіне таяу орналасқан, бірінші су өткізбейтін қабаттың үстінде жатқан сулы қабаттағы жер асты суы. Оның қысымы жоқ, су деңгейі 1 жыл ішінде маусым сайын өзгеріп отырады. Жауын-шашын көбейсе көтеріледі, жер беті тілімденсе төмендейді. Еспе суы 3-30 м тереңдікте таралған. Қазақстанның өзен жүйесі сирек өңірлерінде еспе суы мен терең қабат аралық жер асты суының үлкен маңызы бар. Халық еспе суын көне заманнан-ақ пайдаланып келеді. Шөлейт аймақтарында негізінен құдық суын пайдаланады, ал шөлді жерлерде құдық болса ғана мал шаруашылығымен шұғылдануға болады. Бірақ халық шаруашылығының суға деген қажетін еспе суы қамтамасыз ете алмайды. Сондықтан судың жаңа мол көзін табу керек болады. Мұндай су көздері де табылды, бұл — терең қабат аралық жер асты суы.
Артезиан сулары
Республикада артезиан алаптары табылды. Олардың ауданы Балқаш сияқты 70 көлдің көлеміне тең. «Артезиан» сөзінің төркіні Францияның Артуа провинциясында 1126 ж. шыңырау құдық қазылып, су алынуына байланысты аталған. Бұл - су өткізбейтін қабаттар арасындағы кездесетін қысымы күшті жер асты суы. Артезиан сулары платформалар мен ойпаттарда, тау аралық ойыстарда кездеседі. Қазақстанда тұщы артезиан сулары 50-2700 м, ал тұзды және ащы су онан да тереңде жатыр. Каспий маңы ойпатында 10-23 км-ге жетеді. Мысалы, Мойынқұмда 300-500 м тереңдікте 50 мың шаршы км жерді алып жатқан тұтас әсер асты теңізінің бар екені анықталды. Оның суы ішуге де, егін суаруға да жарамды. Қызылқұмда 80-300 м тереңдікте жатқан орасан зор жер асты су алабы табылды. Жер асты суы республиканың басқа да аудандарынан, атап айтқанда, солтүстік облыстардан да табылды. Алматы қаласы, 14 облыс орталығы, 200-ден астам аудан орталықтары, өнеркәсіп және 3500-ден астам ауыл шаруашылық кәсіпорындары мен елді мекендері қазірдің өзінде жер асты суымен камтамасыз етіледі. 100 млн гектардай жайылымдарды суландыруға, 50 мың гектардай егістікті суаруға мүмкіндік алады. Таяу жылдар ішінде жер асты суы бұдан да кең пайдаланылатын болады. Қазақстанда жер астынан ыстық (термальды) су табу үшін барлау жұмыстары жүргізіліп отыр. Термальды жер асты суы өнеркәсіпте, сондай-ақ үйлерді, жылыжайды, фермаларды және моншаларды жылыту үшін пайдаланылады.
Минералды сулар
Республиканың бірталай өңірінде өте тереңнен атқылап, жер бетіне шығып жатқан емдік қасиеті мол минералды су бұлақтары кездеседі. Олар температурасы және құрамындағы газдар мен тұздарының түрі жағынан (хлор, калий, натрий, темір және т.б.) әр түрлі болып келеді. Адам ағзасына шипалық әсері бар Алмаарасан, Қапаларасан, Сарыағаш, Жаркентарасан курорт-санаторийлері, емханалар салынған. Бұрыннан белгілі минералды қайнарлар, әсіресе, шөлді аудандарда көп кездеседі, жергілікті халық бұларды ем үшін пайдаланғаны болмаса, олар әлі игерілмеген.
Республика жерінде 300-ден аса минералды бұлақтар зерттеліп, олардың әр түрлі дертке шипалық қасиеттері анықталды. Олар Қазақстан жерінде ерте кезден белгілі. Мысалы, Алмаарасан радонды ыстық минералды су көзі XIV ғасырдан бері белгілі, Ақсақ Темір жорықтарының жазбаларында кездеседі. Алтайдағы Рахман қайнары жөніндегі алғашқы деректер баспасөз бетінде 1834 жылы жарияланған. Қызылорда аймағындағы Жаңақорған санаторийі 1919 жылдан жұмыс істейді.
Жер асты су ағыны
Жер асты су ағыны - таужыныстардың ішінде арын күшінің азаю жағына (бағытына) карай козғалатын суы.
Жер асты су ағынының алабы
Жер асты су ағынының алабы— жер асты суларының негізгі ағын базисінің жалпылығына байланысты бір бағытта козғалатын, планда бір реттегі суайрықтармен шектелген ағындар жүйесі (табиғи гидродинамикалық жүйе). Мұндай жүйенің төменгі шекарасының қимадағы орны негізгі ағын базисінің сорғытулық әсерінің терендігімен анықталады.
Жер асты су жинау шекарасы
Жер асты су жинау шекарасы— аумағында жер асты сулары жиналатын таужыныстардың таралу ауданының контуры.
Жер асты сужиғысы
Жер асты сужиғысы- жер асты суларының өзен (көл, теңіз) торабына сүзіліп келетін аумағы. Синонимдері: гидрогеологиялық алап, сужиғы ауданы.
Жер асты сулары
Жер асты сулары — жер қыртысын құрайтын таужыныстардың ішіндегі барлық физикалық күйдегі (сұйық, газ төрізді, ) сулар. Орналасуына карай жер асты сулары кеуектердегі, жарықшақтардағы, карстық қуыстардағы болып, ал жатыc жағдайлары бойынша — (үстіңгі) су, грунт және сулары болып ажыратылады.
Жер асты сулары балансының теңдеуі
Жер асты сулары балансының теңдеуі — жер асты суларының бір жерге ағып келуі мен ағып кетуі элементтері арасындағы байланыс тендеуі. Тұйық алап үшін оның кіріс бөлігін алап аумағында жауатын жауын-шашын, су буларының конденсациялануы және жер астылық ағып келу құрайды; шығыс бөлігі жер үсті ағынынан, буланудан және алаптан жер астымен ағып кететін судан тұрады.
Жер асты сулары деңгейінің тербелу амплитудасы
Жер асты сулары деңгейінің тербелу амплитудасы (лат.— мөлшер, шама) — жер асты сулары деңгейінің әр түрлі табиғи және жасанды факторлардың әсерінен белгілі бір деңгейден (тұрақталған) көтеріліп-төмендеу шамасы (ауқымы).
Жер асты сулары деңгейлерінің турақтануы
Жер асты сулары деңгейлерінің турақтануы — жер асты сулары деңгейінің белгілі бір уақыт ішінде көп ауытқымай, бір шамада болуы.
Жер асты сулары қалыптасуының генетикалық циклдері
Жер асты сулары қалыптасуының генетикалық циклдері — белгілі бір жүйелілікпен байланысқан генетикалық процестердің жиынтығы. Үш генетикалық цикл сараланады
- 1) инфильтрациялық немесе континенттік;
- 2) теңіздік немесе шөгіндік;
- 3) метаморфтық және магмалық.
Жер асты сулары қалыптасуының седиментациялық теориясы
Жер асты сулары қалыптасуының седиментациялық теориясы — жер асты суларының пайда болуын үйықтық сулардың шөгінді жиналу (шөгіндену) процесінде көміліп, соңынан олардың диагенез және катагенез стадияларында өзгеруімен түсіндіретін теория. Осындай жолмен алаптарындагы тереңде жатқан жер асты суларының негізгі бөлігі (массасы) пайда болатындыгы дәлелденді.
Жер асты сулары пайда болуының кондесациялық теориясы
Жер асты сулары пайда болуының кондесациялық теориясы— жер асты суларының пайда болуын таужыныстардың кеуектеріндегі, жарықшақтарындагы және баска да қуыстарындагы атмосфералық ауаның конденсациялануынан деп түсіндіретін теория.
Жер асты сулары пайда болуының ювинильдік (магматектік) теориясы
Жер асты сулары пайда болуының ювинильдік (магматектік) теориясы - бұл теория бойынша жер асты сулары жер қойнауының өте терең қабаттарында оттек пен сутектің қосылуынан немесе магмадан бөлініп шыққан су буларынан пайда болады.
Жер асты суларын барлау
Жер асты суларын барлау - жер асты суларының пайдалану қорын өнеркәсіптік санаттар бойынша анықтау және мұндай сулардың кенорнын игеру мақсатымен топтық сутартқы жүмыстарын жобалауға керекті мәліметтер алу үшін жүргізілетін гидрогеологиялық зертгеулер кешені. Жер асты суларын барлау: алдын ала, түбегейлі және паңдаланудағы барлау болып ажыратылады.
Жер асты суларын жіктеу
Жер асты суларын жіктеу - әрқайсысының өзгергіш параметрлері болатын үш геосфераның немесе динамикалық физика-химиялық тепе-теңдік жүйелерінің: атмосфераның, гидросфераның және литосфераның бір-бірімен әрекетгесуі нәтижесінде табиғи қүрылымдар ретінде қалыптасатын жер асты суларының типтерін топтарға бөлу. Мұндай сулардың көптеген жіктемелері үсынылған. Оларды негізінен үш топқа біріктіруге болады:
- 1) табиғи сулардың, солардың ішінде жер асты суларының, химиялық жіктемелері;
- 2) жер асты суларының пайда болуы, жату жағдайлары, немесе пайда болуы мен басқа да белгілері бойынша жасалған жалпы жіктемелер;
- 3) жалпы жіктемелермен біріккен және жер асты суларының бір немесе бірнеше белгілері бойынша жасалған жеке жіктемелер.
Жер асты суларын пайдалану
Жер асты суларын пайдалану— жер асты суларын минералдылық дәрежесіне, химиялық қүрамына және физикалық қасиеттеріне қарай халық шаруашылығында пайдалану түрлері. Олар ауыз су ретінде және шаруашылық сулармен қамтамасыз ету үшін, жер суаруға, ауруларды емдеуге, су қүрамындағы кейбір бағалы құрам бөліктерді (NаСl, Na2SO4 ,Na2CO4 , Вг, J және т.б.) өндіріп алу үшін және жылу көзі ретінде пайдаланылады.
Жер асты суларын химиялық құрамы бойынша жіктеу
Жер асты суларын химиялық құрамы бойынша жіктеу - химиялық құрамының құрамдас бөліктерінің (немесе топтарының) басымдылығы, әр алуан құрамбөліктердің бір-бірімен арақатынасы, газдық және иондық құрамында ерекше құрамбөліктердің болуы және т.б. белгілері бойынша топтарға бөлу.
Жер асты суларын шегендеу
Жер асты суларын шегендеу - жер асты суларын шаруашылықта пайдалану мақсатымен оларды ашып, жер бетіне шығару үшін орыңдалатын инженерлік-техникалық жұмыстар және осындай жұмыстарды жүргізуге арналған құрылғылар (құдық, ұңғыма, су жинау галереясы).
Жер асты суларын іздеу және барлау
Жер асты суларын іздеу және барлау — ішуге және техникалық сумен жабдықтауға, емдік мақсаттар мен химиялық шикізат алуға жарамды жер асты суларын іздеп табу мақсатымен жүргізілетін геологиялық, гидрогеология,геофизикалық және тәжірибелік жүмыстардың жиынтығы.
Жер асты суларында газдың жылыстауы, минрациясы
Жер асты суларында газдың жылыстауы, минрациясы - жер асты суларында әдетте еріген күйде болатын газдың осындай сулардың көмегімен жер қыртысының бір түсынан басқа тұсына (бөлікшесіне) орын ауыстыруы. Суда еріген газдар сулы қатғарда қозғалатын сумен бірге, сондай-ақ диффузиялық және эффузиялық процестердің нәтижесінде орын ауыстырады. Көмірсутекті газдардың ішінде ең жақсы жылжитыны — метан.
Жер асты суларындағы химиялық элементтердің жылыстауы
Жер асты суларындағы химиялық элементтердің жылыстауы — мұндай элементтер қоспаларының түпкі кен орнынан басқа жаққа оны қоршаған таужыныстардағы сулармен бірге орын ауыстыруы, соңынан олардың мүмкін болатын су ерітінділерінен тұнуы және тұнған шөгінділердің әдденеше рет жаңадан еруі және қайтадан түзілімденуі. Элементтердің жылыстау қабілеті олардың концентрациясына және геологиялық ортаның құрамына, температурасы мен қысымының өзгеруіне байланысты өзгеріп отырады.
Жер асты суларының алабы
Жер асты суларының алабы - гидрогеологиялық алап терминінің синонимі.
Жер асты суларының балансы
Жер асты суларының балансы — сулы таужыныстың берілген көлеміндегі жер асты суларының қорын толтыратын су мөлшері мен осы қордан біршама уақыт ішінде алынатын (шығындалатын) су мөлшерінің ара-катысы. Оны зерттеу ылғал айналымы процестерімен байланысты, жер асты суларының қоректену және режімі заңдылықтарын анықтауға мүмкіндік береді.
Жер асты суларының болжамдық қоры
Жер асты суларының болжамдық қоры — жер асты суларының жалпы гидрогеологиялық түсініктер, теориялық алғышарттар, геологиялық және нәтижелері, геофизикалық, гидрохимиялық, гидрологиялық және субаланстық зерттеулер негізінде шамалап, жорамалданатын олеуеттік қоры (мөлшері). Жер асты суларының болжамдық қоры туралы мәліметтер жер асты суларын іздестіру жұмыстарын жоспарлағанда пайдаланылады, сонымен катар жер асты және жер үсті суларын кешенді пайдалану мен қорғау шараларын белгілегенде ескеріледі.
Жер асты суларының балансы - Кен орындарындағы есептелген минералдық шикі заттар қоры.
Жер асты суларының газдық құрамы
Жер асты суларының газдық құрамы — жер асты суларында еріген газдардың
- Ең көп тарағандары: оттек, азот, метан, , , .
- Сирегірек кездесетіндері: сутек, этан, пропан және бутан, сондай-ақ көміртек тотығы, азот тотығы мен шала тотығы және т.б.
Олардың пайда болуы атмосферамен, мантияның газсыздануымен, жердің терең қойнауында және оның бетінде болатын химиялық және биохимиялық процестермен байланысты.
Жер асты суларының генетикалық түрінің графигі
Жер асты суларының генетикалық түрінің графигі - жер асты суларын химиялық құрамы бойынша жүйелеу тәсілі. Бұлайша жүйелеуде жер асты суларының химиялық құрамы мен пайда болуы арасында байланыс болады деп есептеледі.
Жер асты суларының геологиялық қорлары
Жер асты суларының геологиялық қорлары - жер асты су ағынына қатынасатын және литосфераның қанығу белдемінің кеуектерін толтырып тұратын жер асты суларының көлемі; оларға жер асты суларының берік байланысқан суынан басқа барлық түрлері кіреді. Қорлар: динамикалық, статикалық, серпімді болып бөлінеді.
Жер асты суларының геохимиясы
Жер асты суларының геохимиясы — жер асты суларының химиялық құрамының қалыптасуы мен таралу зандылықтарын химиялық элементтердің жалпы жер қыртысында жыныстау (миграция) жағдайларымен ұштастыра отырып зерттейтін гидрогеология ғылымының саласы. Жер асты суларының геохимиясының дамуы геохимияның бөлігі ретінде әр түрлі пәндердің (химия, физика, гидрохимия, гидрогеология, микробиология және т.б.) тоғысында жүзеге асады.
Жер асты суларының депрессиясы
Жер асты суларының депрессиясы — жер асты суларының еркін немесе арынды бетінің табиғи (құрсайлар, аңғарлар) немесе жасанды дреналарға (ұңғымалар, құдықтар, құрғату каналдары және т.б.) қарай төмендеуі.
Жер асты суларының динамикасы
Жер асты суларының динамикасы
- — 1) гравитациялық жер асты суларының жер қыртысына тон таужыныстар ауқымында әр түрлі табиғи және жасанды факторлар есебінен қозғалуын зерттейтін ғылыми сала;
- - 2) Жер асты суларының таужыныстар қимасындағы қозғалысы.
Жер асты сулараның жалпы қоры
Жер асты сулараның жалпы қоры — жер асты суларының статикалық және динамикалық қорларының жиынтығы. Жер асты суларының табиғи ресурстары.
Жер асты суларының жаңаратын қоры
Жер асты суларының жаңаратын қоры — жер асты суларының динамикалық қоры терминінің синонимі.
Жер астысуларының жылыстауы
Жер астысуларының жылыстауы — жер асты суларының бір сулы таужыныстан (немесе таужыныстар қат-қабатынан) сапасын сақтай отырып, басқа сүзіліп өтуі.
Жер асты суларының игерілетін қоры
Жер асты суларының игерілетін қоры — аумағы анықталған сулы горизонттан (қаттан) сутартқы құрылыстар арқылы, берілген пайдалану режимінде және су сапасының барлық есептелген түтыну уақыты ішінде өзгермеуі жағдайында, техникалық-экономикалық жағынан тиімді түрде алуға болатын . Ол көбінесе тәулігіне текше-метрмен өлшенеді. Игерілетін қор жер асты суы кенорнының барланғандық дәрежесіне, су сапасының зерттелгендігіне және пайдалану жағдайларына байланысты 4 категорияға бөлінеді: А, В, С, және С2.
Жер асты суларының иондық - тұздық құрамы
Жер асты суларының иондық - тұзждық құрамы — жер асты суларының таужыныстармен, топырақпен және газдармен әрекеттесуі (шаймалану, булану, конденсациялану, иондық алмасу, организмдердің тіршілік әрекеті және т.б.) нәтижесінде қалыптасатын химиялық құрамы. Табиғи суларда иондар, диссоциацияланбаған молекулалар (соның ішінде газдар) және коллоидтер түрінде болатын 60-тан астам элементтер анықталған. Алайда олардың кейбіреулері ғана едоуір мөлшерде болады. Мұндай элементтердің қатарына жай иондар түрінде (Na+, Са+, Mg2+, Сl+) қатынасатын натрий, кальций, магний және хлор, сондай-ақ күрделі иондар диссоциацияланбаған молекулалар мен коллоидтер және еріген газдар түрінде болатын көміртек, күкірт, азот, оттек, сутек және кремнийлер жатады. Аталған элементтердің бәрі " дм3 өлшенетін мөлшерде кездеседі. Олардың кейбіреулерінің 1 дм3-дегі мөлшері көбінесе ондаған, кейде жүздеген грамға жетеді. Әдеттегі табиғи сулардағы элементтердің көпшілігі өте аз мөлшерде (1 дм суда ондаған микрограмм) кездеседі. Мүндай элементтерге мырыш, мыс, қорғасын, күшән, молибден және басқада көптеген микроэлементтер жатады. Табиғи суларда бейорганикалық қоспалармен қатар еріген органикалық заттар да болады. Табиғи сулардың микроэлементтері.
Жер асты суларының кадастры
Жер асты суларының кадастры — жер асты сулары жайындағы барлық деректердің жүйеленген және үнемі толықтырылып отыратын жинағы.
Жер асты суларының қалыптасуы
Жер асты суларының қалыптасуы — жер қыртысының ішінде өздеріне тән барлық белгілерімен (нақты көлемдік көрсеткіштерімен, химиялық және газдық құрамымен, температурасымен және қозғалу жылдамдығымен) сипатталатын сулардың пайда болуына әкелетін табиғи процестер жиынтығы.
Жер асты суларының ластануы
Жер асты суларының ластануы — жер асты сулары сапасының адамдардың іс-әрекеті салдарынан алғашқы калпына қарағанда нашарлауы. Мұның өзі ақыр аяғында олардың пайдалануға жарамай қалуына әкеледі. Сапасынын өзгеру денгейіне қарай жер асты сулары былайша бөлінеді:
- 1) аздап (сол) ластанған — су сапасының көрсеткіштері табиғи (фондық) мәннен артық, бірақ
пайдаланудың нақты түрлері үшін шектелген рауалы концентрациядан (ШРК)төмен;
- 2) ластанған — су сапасының көрсеткіштері ШРК-дан бірнеше есе артық;
- 3) өте ластанған — су сапасының көрсеткіштері ШРК-дан әлдеқайда артық және ластану көзіндегі ерітінді қүрамының көрсеткіштеріне жуық. Жер асты суларының ластану көздері: ластағыш заттардың түрлері мен пайда болуы, сулы горизонтқа ластағыш заттардың ену жағдайлары, ластану масштабы белгілері бойынша жіктеледі.
Жер асты сулатының метаморфтануы
Жер асты сулатының метаморфтануы(грек, metamorphosis - айналу) — ортаның әдетте тотықсыздандыру жағдайларында өтетін және суларда Са, Sг, Вг және басқа да құрам бөліктердің жиналуына әкелетін жер асты сулары химиялық құрамының өзгеру процесі.
Жер асты суларының органикалық заттары
Жер асты суларының органикалық заттары - жер асты суларында еріген күйде иондық, молекулалық және коллоидтік түрде болатын органикалық қоспалар. Олардың құрамына: шайыр және май, және амин қышқылдары, фенолдар, бензолдар, кейбір көмірсутектер және т.б. кіреді. Жер асты сулатының метаморфтануын зерттеудің мұнай түзілу және мұнай жиналу процестерін тануда үлкен маңызы бар.
Жер асты суларының пайда болу түрлері
Жер асты суларының пайда болу түрлері - пайда болу ерекшеліктеріне қарай жер асты сулары бес түрге бөлінеді:
- 1) инфильтрациялық сулар (жауын-шашын, өзен-көл, бөген суларының таужыныстарға сіңуінен пайда болалы);
- 2) конденсациялық сулар (таужыныстардың кеуектеріндегі, куыстарындагы және жарықшақтарындағы су буының қоюлануынан жиналады); *3) сулар (шөгіндену процесі болған алаптар есебінен пайда болады);
- 4) органикалық текті сулар (көмілген саз-үйықты шөгінділерде болатын органикалық заттардың ыдырауынан пайда болады);
- 5) өте теренде пайда болатын, немесе ювенилді сулар (жер қыртысының терең белдем деріндегі магмамен тікелей байланысты сулар).
Жер асты суларының пайда болуы
Жер асты суларының пайда болуы — жер асты суларының тарихи жаратылыстық факторлардың және адамның өндірістік қызметінің әсерімен қалыптасу процесі.
Жер асты суларының режімі
Жер асты суларының режімі — жер асты суларының қалыптасуын қамтып көрсететін тарихи-табиғи процесс. Ол жер асты сулары ресурсының, қасиетінің және құрамының, соның ішінде деңгейінің немесе арын кушінің, өтімінің ағу жылдамдығының, температурасының, химиялық, газдық және бактериялық құрамының уақыт бойынша өзгеруін сипаттайды.Жер асты суларының режімі оларға әсер ететін факторлардың басымдылығына қарай табиғи және бұзылған болып негізінен екіге бөлінеді.
Жер асты суларының резервуары
Жер асты суларының резервуары — жер асты суларын жинап сақтауға қолайлы, сыйымдылығы мол орын.
Жер асты суларының ретеулі қоры
Жер асты суларының ретеулі қоры — еркін (ашық) бетті жер асты сулары деңгейінің мерзімді ауытқу белдеміндегі су көлемі.
Жер асты суларының серпімді қоры
Жер асты суларының серпімді қоры — жер астындағы арынсулы қатты (горизонтты) ұңғымамен ашқанда және ондағы қысымды сутартумен төмендеткенде (немесе су жер бетіне өз бетімен шапшып төгілгенде) серпімді күштердің әсерімен судың көлемдік улғаюы мен қаттың (таужыныстың) өзінің кеуектерінің кішіреюі нәтижесінде босап шығатын жер асты суларының мөлшері.
Жер асты суларының сутартқысы
Жер асты суларының сутартқысы — жер асты суларын елді мекендерді сумен қамтамасыз ету үшін және басқа да ақсаттарда (жер қойнауынан минералды шипалы, өнеркәсіптік бағалы және т.б. суларды шығару) пайдалану үшін салынатын гидротехникалық құрылыс. Жер асты суларының сутартқыларын пайдалану жағдайлары мен атқаратын міндеттеріне қарай негізінен: тік (үңғымалар, қүдықтар), көлбеу (галереялар, штольнялар, дреналар, кәріздер), сәуле тәрізді және жер асты табиғи су көздерін шегендеу (каптаж) болып бөлінеді. Үңғымалық сутартқы егер сулы қабаттың барлық (толық) қалыңдығын кесіп өтсе, ол жетілген, ал егер ол сулы горизонтқа тек жарым-жартылай кірсе және сутірекке жетпесе — жетілмеген Жер асты суларының сутартқысы деп аталады.
Жер асты суларының табиғи ресурстары
Жер асты суларының табиғи ресурстары — сулы горизонттың табиғи жағдайда қәректенуін қамтамасыз ететін, жыл сайын үздіксіз жиналып, толығып отыратын су мөлшері. Ол атмосфералық жауын-шашынның, жер бетіндегі суқоймалар мен ағынсулардың жерге сіңуі, жер асты суларының одан жоғары және төмен орналасқан горизонттардан және шектес аумақтардан сүзіліп келуі нәтижесінде қалыптасады. Жер асты суларының табиғи ресурстары сулы қабаттың көлденең қимасынан белгілі уақыт ішінде (жыл, тәулік, сағат, секунд) ағып өтетін су көлемімен өлшенеді. Синонимі: жер асты суларының динамикалық қоры.
Жер асты суларының табиғи (сыйымдылық) қоры
Жер асты суларының табиғи (сыйымдылық) қоры - табиғи жағдайда таужыныстардағы гравитациялық судың текшеметрмен өлшенетін көлемі. Арынды қабаттарда оған сондай-ақ жер асты суларының серпімді қоры жатады. Серпімді қор осындай сулардың деңгейін судың өзі мен таужыныстардың серпімді қасиетгері есебінен төмендеткенде қалыптасады.
Жер асты суларының тежеме көтерілу белдемі
Жер асты суларының тежеме көтерілу белдемі - жер асты сулары деңгейінің олардың қозғалу жолындағы бөгенге, өзенге, жер асты су өткізбейтін қабатқа тіреліп, жоғары көтерілу белдемі.
Жер асты суларының химиялық құрамының графиктері
— судың химиялық талдамдарын жүйелеу әдістері. Жер асты суларының химиялык құрамын (%-экв-пен алынатын) графиктермен көрсету тәсілдері өте көп. Олардың ішінде ең көп таралғандары: Толстихиннің (1937), Бродскийдің (1953), Сулиннің (1948) график — квадраттары, катиондық және аниондық құрамының ұшбұрыштары (Фере ұшбұрыштары), Дуровтың (1959) қатарланған ұшбұрышты диаграммасы, бағана — диаграммалар, Бродский (1954) үсынған гидрохимиялық кескін, Посоховтың (1961) екі ұшбұрышпен екі квадраттың қиыстырылған графигі және т.б.
Жер асты суларының химиялық құрамасының жіктемесі
Жер асты суларының химиялық құрамасының жіктемесі — жер асты суларын олардың химиялық құрамының құрамдас бөліктерінің (немесе топтарының) басымдылығы, әр алуан құрамдас бөліктердің бір-бірімен арақатынасы, газдық немесе иондық қүрамында ерекше құрамбөліктердің болуы және т.б. белгілері бойынша топтарға бөлу. Қазіргі кезде көптеген жіктемелер бар.
Жер асты суларының химиялық түрлері
Жер асты суларының химиялық түрлері — оларды құрайтын аниондар мен катиондар мөлшерінің арақатынасы. Судың химиялық түрін атағанда, ондағы ең көп мөлшерде болатын иондар бірінші айтылады. Сонымен қатар аниондардың атаулары катиондардың атауларының алдында беріледі. Мысалы, құрамы төмендегідей су (мг-экв/%): НС03 - 60, S04- 30, Сl — 10 (аниондар) және Са - 50, Мg - 30, Na - 20 (катиондар) гидрокарбонатты кальцийлі немесе гидркарбонатты-сульфатты кальңийлі-магнийлі су деп аталады. Кейбір жұмыстарда судың химиялық түрінің атауы иондардың аз мөлшерден көп мөлшерге қарай өзгеруі бойынша келтіріледі. Басқаша айтқанда, су қүрамындағы ең көп мөлшердегі аниондар мен катиондар атаудың соңына қойылады.
Жер асты суының деңгейі
Жер асты суының деңгейі - берілген нүктедегі жер асты суының еркін немесе арындык бетінің кез келген салыстыру жазықтығына (мысалы, теңіз деңгейі) қарағандағы орны. Ол тұрақталған немесе тұрақталмаған болуы мүмкін.
Жер асты (грунт) суларының тежеме көтерілімі
Жер асты (грунт) суларының тежеме көтерілімі - жер бетіне жақын жатқан грунт сулары деңгейінің каналдағы немесе бөгеңдегі су деңгейінің өзгеруінің, жер суарудың, қалалар мен ірі өнеркәсіп орындарындағы су құбырларынан судың ысырап болып жерге сіңуінің, көшелерге су себудің және т.б. әсерімен көтерілуі.
Жер астылық гидродинамика
Жер астылық гидродинамика — судың және баска да сұйық заттардың кеуекті және жарыкшақты таужыныстардағы қозғалысы туралы ғылымның салалық бағыты.
Жер астындағы сіңбе сулардың қалыптасу теориясы
Жер астындағы сіңбе сулардың қалыптасу теориясы - жер асты суларының пайда болуын жердің бетіндегі сулардың таужыныстар мен топыраққа сіңуімен және тамшылап енуімен түсіндіретін теория. Қазіргі кезде гидрогеологиялық массивтердегі және артезиан алаптарындағы үстіңгі сулы қабаттардың жер асты суларының негізгі бөлігі осындай жолмен қалыптасатыны анықталды.
Дереккөздер
- Русско-казахский толковый географический словарь. Под общей редакцией академика АН КазССР, проф. С. К. Кенесбаева и кандидата филол. наук А. А. Абдрахманова. Алма-Ата, Изд-во «Наука», 1966, стр. 204. (Академия наук Казахской ССР. Институт языкознания. Сектор физической географии). Составители: Ж. Аубакиров, С. Абдрахманов, К. Базарбаев.
- Мұнай және газ геологиясы танымдық және кәсіптік-технологиялық терминдерінің түсіндірме сөздігі. Анықтамалық басылым.- Алматы: 2003. ISBN 9965-472-27-0
- Қазақстанньң физикалық географиясы, Алматы: Атамұра, 2008. ISBN 9965-34-809-Х
- Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов. — А.: АРНGroup, 2000. — 328 бет.
- Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Геология — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2003.ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2
- Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, «Мектеп» баспасы, 2002 жыл.
Сыртқы сілтемелер
- Артезиан сулары Мұрағатталған 8 желтоқсанның 2008 жылы.
- Жер асты суы Мұрағатталған 13 ақпанның 2011 жылы.
- Жер асты суын қорғау Мұрағатталған 9 мамырдың 2008 жылы.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Zher asty suy zher kyrtysyn kurajtyn tau zhynystarynyn aralygyndagy su Zher asty suy Ol shogindi zhәne borpyldak tau zhynystary bolshekterinin arasyn usak keuekterin magmalyk zhәne zharyktary men zhikterin gips dolomit әktas zhynystaryndagy karst kuystaryn toltyryp zhatady Zher asty suy kalyptasu zhagdajyna terendigine aryn kүshinin molsherine karaj kalkyma su grunt zhәne artezian sulary bolyp 3 topka bolinedi Қalkyma su kishigirim ojpattarda kum shagyldar arasynda zhauyn shashyn nemese tasygan ozen kol sularynyn topyrakka sinuinen uakytsha pajda bolgan zher betine en zhakyn zhatkan arynsyz zher asty suy Onyn koryna himiyalyk kuramy men temperaturasyna aua rajynyn ozgeristeri үlken әser etedi Sondyktan su koryn kurajtyn negizgi koz zhojylganda bul su kurgap kalady Zhauyn shashyn mol zhyldary ozen katty tasyganda kysta kar kalyn zhauganda kajtadan pajda bolady Zhauyn shashyn mol zhyldary koktemde kar erigende kүzgi kop zhauyn kezinde bul sudyn dengeji edәuir zhogary koteriledi al kurgakshylyk zhyldary kys pen zhaz ajlarynda onyn dengeji tomendep terendep ketedi Grunt suy negurlym tajyzda zhatsa onyn koterilip tomendeu molsheri de sogurlym kop bolady Tajyz zherdegi grunt suynyn dengeji bir zhyl ishinde 1 5 2 metr zhәne odan da kop molsherde ozgerip otyratyn bolsa terendegi sulardyn dengeji tek birneshe sm ge gana ozgeredi Su dengejinin ozgerisine zhyl mausymdarynyn auysuyna bajlanysty bul sulardyn mineraldylygy men temperaturasy da ozgerip otyrady Zher asty suynyn ken ornySaturation level grunt suynyn dengeji Artesian well arteziandyk ungyma Pervious strata su saktagysh kabat Impervious strata su ustagysh kabat Zher asty suynyn ken orny zhauyn shashynnyn ozen sularynyn zherge sinuinen pajda bolatyn zher asty sularynyn shogyrlangan orny Sudyn sapasyna himiyalyk kuramyna temperaturasyna karaj termaldi shipaly mineraldy ondiristik kazba bajlykty su ken orny bolyp bolinedi Al kalyptasu zhagdajlaryna karaj ozen arnalarynyn grunt sulary tau zhynystarynyn zharykshalarynyn karst kuystarynyn grunt sulary artezian alaptaryndagy aryndy sular sular tau etegindegi ysyryndy kum massivterinin grunt sulary t b bolyp bolinedi En iri zher asty suynyn ken oryndary tauly audandarga zhanasa ornalaskan maltatastardan kuralgan ysyryndy keshenderinde ozen arnalarynyn allyuvialdik shogindilerinde iri artezian alaptarynda kezdesedi Zher betine tayau 10 30 m zhatkan zher asty suynyn ken oryndary ozen arnalaryndagy allyuvialdik shogindilerde ornalaskan ken oryndary negizinen terende zhatkan artezian suly kabattarda kejbir tauly audandardyn tektonikalyk zharyktarynda taralgan Temperaturasy 100 S tan asatyn tushy termaldi su ken oryndary Zharkent Almaty oblysy artezian alabynda 4000 4500 m terendikten tabylgan Bul bүkil zher sharyndagy tushy sulardyn en terenge singen dengeji Baska zherlerde mundaj tushy sular 2000 m terendikten aspajdy Қazakstanda 623 zher asty suynyn ken oryndary zerttelip kory anyktalgan Zher asty suynyn ken oryndary eldi mekenderdi kalalardy iri ondiris oryndaryn sanatorij auyz sumen emdik kasieti bar mineraldy sularmen kamtamasyz etuge pajdalanyluda Zher asty suynyn koryZher asty suynyn kory zher asty sularynyn kop zhyldar bojy sharuashylyk maksattarga pajdalanuga bolatyn үzdiksiz zhinalyp tolygyp otyratyn molsheri Ol pajdalanu kory bolyp bolinedi Tabigi kor geologiyalyk merzimde nemese kop zhyldar bojy suly kabattarda gidrogeologiyalyk kurylymdarda zhinalgan su molsheri Tabigi resurs zhauyn shashynnyn ozen sularynyn zher betinen onyn astyna әr mezgilde әr tүrli molsherde sinuine Zher betinin kop zhyldyk merzimde ylgaldanu rezhimine sәjkes zher asty suynyn tolygyp otyratyn boligi Zher asty suynyn pajdalanu kory aumagy belgili suly kabattardan belgili bir uakyt bojy tehnikalyk ekonomikalyk turgydan tiimdi tүrde arnauly su kabyldagyshtar arkyly tәuligine alynatyn sudyn molsheri Olar halyk sharuashylygyndagy manyzdylygyna ekonomikalyk tiimdiligine bajlanysty balanstagy zhәne balanstan tys korlar bolyp 2 topka bolinedi Zerttelip barlangannan kejin zhogary sapaly zher asty su kory alynady Balanska alyngan su koryn pajdalanu ekonomikalyk zhagynan tiimdi bolady Zher asty suyn korgauZher asty suyn korgau zher asty suyn zhinauga arnalgan kurylystardy pajdalanu tәrtibi onyn korlarynyn sarkyluyn boldyrmauga tiistiligin kadagalau Gaz munaj komir zhәne baska da ken bajlyktardy izdestiruge barlauga zhәne pajdalanuga bajlanysty zhumystardy zhүrgizgen kezde ashylgan zher astyndagy su shygatyn kabattar olardyn lastanuyn boldyrmajtyn senimdi okshaulaumen kamtamasyz etiluge tiis Suy ozdiginen kujylyp zhatkan sondaj ak pajdalanuga zharamsyz nemese pajdalanuy dogarylgan rettegish kurylgylarymen zhabdyktaluga toktatyp koyuga nemese zhojyluga zhatady Өnerkәsiptik pajdalanylgan akaba sudy toguge arnalgan sinirgish ungymalardy burgylauga bul ungymalar auyz sumen zhәne turmystyk sumen zhabdyktau үshin zharamdy nemese pajdalanylyp otyrgan su shygatyn kabatty lastaudyn kozi bolyp tabyluy mүmkin retterde tyjym salynady Cinirgish ungymalardy burgylauga bul ungymalardy burgylau audanynda arnajy zertteuler zhүrgizilgennen kejin berilgen tabigatty korgajtyn su resurstaryn baskaratyn geologiya zhәne zher kojnauyn korgajtyn ken zhәne zhasajtyn memlekettik organdardyn on korytyndylary bolgan kezde zhol beriledi Sumen zhabdyktau үshin pajdalanylatyn nemese pajdalanyluy mүmkin zher asty sulary tүziletin zhәne olar zhatkan zherlerde katty zhәne sujyk kaldyktar togindiler zhinagyshtar kurylysyn ornatuga sondaj ak zher asty sularyn lastau kozi bolyp tabylatyn baska da nysandardy saluga zhol berilmejdi Zher asty sularyn pajdalanatyn olardy korgau zhonindegi sharalardy zhүzege asyrady Grunt suyGrunt espe suy zher betine tayau ornalaskan birinshi su otkizbejtin kabattyn үstinde zhatkan suly kabattagy zher asty suy Onyn kysymy zhok su dengeji 1 zhyl ishinde mausym sajyn ozgerip otyrady Zhauyn shashyn kobejse koteriledi zher beti tilimdense tomendejdi Espe suy 3 30 m terendikte taralgan Қazakstannyn ozen zhүjesi sirek onirlerinde espe suy men teren kabat aralyk zher asty suynyn үlken manyzy bar Halyk espe suyn kone zamannan ak pajdalanyp keledi Sholejt ajmaktarynda negizinen kudyk suyn pajdalanady al sholdi zherlerde kudyk bolsa gana mal sharuashylygymen shugyldanuga bolady Birak halyk sharuashylygynyn suga degen kazhetin espe suy kamtamasyz ete almajdy Sondyktan sudyn zhana mol kozin tabu kerek bolady Mundaj su kozderi de tabyldy bul teren kabat aralyk zher asty suy Artezian sularyRespublikada artezian alaptary tabyldy Olardyn audany Balkash siyakty 70 koldin kolemine ten Artezian sozinin torkini Franciyanyn Artua provinciyasynda 1126 zh shynyrau kudyk kazylyp su alynuyna bajlanysty atalgan Bul su otkizbejtin kabattar arasyndagy kezdesetin kysymy kүshti zher asty suy Artezian sulary platformalar men ojpattarda tau aralyk ojystarda kezdesedi Қazakstanda tushy artezian sulary 50 2700 m al tuzdy zhәne ashy su onan da terende zhatyr Kaspij many ojpatynda 10 23 km ge zhetedi Mysaly Mojynkumda 300 500 m terendikte 50 myn sharshy km zherdi alyp zhatkan tutas әser asty tenizinin bar ekeni anyktaldy Onyn suy ishuge de egin suaruga da zharamdy Қyzylkumda 80 300 m terendikte zhatkan orasan zor zher asty su alaby tabyldy Zher asty suy respublikanyn baska da audandarynan atap ajtkanda soltүstik oblystardan da tabyldy Almaty kalasy 14 oblys ortalygy 200 den astam audan ortalyktary onerkәsip zhәne 3500 den astam auyl sharuashylyk kәsiporyndary men eldi mekenderi kazirdin ozinde zher asty suymen kamtamasyz etiledi 100 mln gektardaj zhajylymdardy sulandyruga 50 myn gektardaj egistikti suaruga mүmkindik alady Tayau zhyldar ishinde zher asty suy budan da ken pajdalanylatyn bolady Қazakstanda zher astynan ystyk termaldy su tabu үshin barlau zhumystary zhүrgizilip otyr Termaldy zher asty suy onerkәsipte sondaj ak үjlerdi zhylyzhajdy fermalardy zhәne monshalardy zhylytu үshin pajdalanylady Mineraldy sularRespublikanyn birtalaj onirinde ote terennen atkylap zher betine shygyp zhatkan emdik kasieti mol mineraldy su bulaktary kezdesedi Olar temperaturasy zhәne kuramyndagy gazdar men tuzdarynyn tүri zhagynan hlor kalij natrij temir zhәne t b әr tүrli bolyp keledi Adam agzasyna shipalyk әseri bar Almaarasan Қapalarasan Saryagash Zharkentarasan kurort sanatorijleri emhanalar salyngan Burynnan belgili mineraldy kajnarlar әsirese sholdi audandarda kop kezdesedi zhergilikti halyk bulardy em үshin pajdalangany bolmasa olar әli igerilmegen Respublika zherinde 300 den asa mineraldy bulaktar zerttelip olardyn әr tүrli dertke shipalyk kasietteri anyktaldy Olar Қazakstan zherinde erte kezden belgili Mysaly Almaarasan radondy ystyk mineraldy su kozi XIV gasyrdan beri belgili Aksak Temir zhoryktarynyn zhazbalarynda kezdesedi Altajdagy Rahman kajnary zhonindegi algashky derekter baspasoz betinde 1834 zhyly zhariyalangan Қyzylorda ajmagyndagy Zhanakorgan sanatoriji 1919 zhyldan zhumys istejdi Zher asty su agynyZher asty su agyny tauzhynystardyn ishinde aryn kүshinin azayu zhagyna bagytyna karaj kozgalatyn suy Zher asty su agynynyn alabyZher asty su agynynyn alaby zher asty sularynyn negizgi agyn bazisinin zhalpylygyna bajlanysty bir bagytta kozgalatyn planda bir rettegi suajryktarmen shektelgen agyndar zhүjesi tabigi gidrodinamikalyk zhүje Mundaj zhүjenin tomengi shekarasynyn kimadagy orny negizgi agyn bazisinin sorgytulyk әserinin terendigimen anyktalady Zher asty suyZher asty su zhinau shekarasyZher asty su zhinau shekarasy aumagynda zher asty sulary zhinalatyn tauzhynystardyn taralu audanynyn kontury Zher asty suzhigysyZher asty suzhigysy zher asty sularynyn ozen kol teniz torabyna sүzilip keletin aumagy Sinonimderi gidrogeologiyalyk alap suzhigy audany Zher asty sularyZher asty sulary zher kyrtysyn kurajtyn tauzhynystardyn ishindegi barlyk fizikalyk kүjdegi sujyk gaz torizdi sular Ornalasuyna karaj zher asty sulary keuekterdegi zharykshaktardagy karstyk kuystardagy bolyp al zhatyc zhagdajlary bojynsha үstingi su grunt zhәne sulary bolyp azhyratylady Zher asty sulary balansynyn tendeuiZher asty sulary balansynyn tendeui zher asty sularynyn bir zherge agyp kelui men agyp ketui elementteri arasyndagy bajlanys tendeui Tujyk alap үshin onyn kiris boligin alap aumagynda zhauatyn zhauyn shashyn su bularynyn kondensaciyalanuy zhәne zher astylyk agyp kelu kurajdy shygys boligi zher үsti agynynan bulanudan zhәne alaptan zher astymen agyp ketetin sudan turady Zher asty sulary dengejinin terbelu amplitudasyZher asty sulary dengejinin terbelu amplitudasy lat molsher shama zher asty sulary dengejinin әr tүrli tabigi zhәne zhasandy faktorlardyn әserinen belgili bir dengejden turaktalgan koterilip tomendeu shamasy aukymy Zher asty sulary dengejlerinin turaktanuyZher asty sulary dengejlerinin turaktanuy zher asty sulary dengejinin belgili bir uakyt ishinde kop auytkymaj bir shamada boluy Saturation level grunt suynyn dengeji Artesian well arteziandyk ungyma Pervious strata su saktagysh kabat Impervious strata su ustagysh kabatZher asty sulary kalyptasuynyn genetikalyk ciklderiZher asty sulary kalyptasuynyn genetikalyk ciklderi belgili bir zhүjelilikpen bajlanyskan genetikalyk procesterdin zhiyntygy Үsh genetikalyk cikl saralanady 1 infiltraciyalyk nemese kontinenttik 2 tenizdik nemese shogindik 3 metamorftyk zhәne magmalyk Zher asty sulary kalyptasuynyn sedimentaciyalyk teoriyasyZher asty sulary kalyptasuynyn sedimentaciyalyk teoriyasy zher asty sularynyn pajda boluyn үjyktyk sulardyn shogindi zhinalu shogindenu procesinde komilip sonynan olardyn diagenez zhәne katagenez stadiyalarynda ozgeruimen tүsindiretin teoriya Osyndaj zholmen alaptaryndagy terende zhatkan zher asty sularynyn negizgi boligi massasy pajda bolatyndygy dәleldendi Zher asty sulary pajda boluynyn kondesaciyalyk teoriyasyZher asty sulary pajda boluynyn kondesaciyalyk teoriyasy zher asty sularynyn pajda boluyn tauzhynystardyn keuekterindegi zharykshaktaryndagy zhәne baska da kuystaryndagy atmosferalyk auanyn kondensaciyalanuynan dep tүsindiretin teoriya Zher asty sulary pajda boluynyn yuvinildik magmatektik teoriyasyZher asty sulary pajda boluynyn yuvinildik magmatektik teoriyasy bul teoriya bojynsha zher asty sulary zher kojnauynyn ote teren kabattarynda ottek pen sutektin kosyluynan nemese magmadan bolinip shykkan su bularynan pajda bolady Zher asty sularyn barlauZher asty sularyn barlau zher asty sularynyn pajdalanu koryn onerkәsiptik sanattar bojynsha anyktau zhәne mundaj sulardyn kenornyn igeru maksatymen toptyk sutartky zhүmystaryn zhobalauga kerekti mәlimetter alu үshin zhүrgiziletin gidrogeologiyalyk zertgeuler kesheni Zher asty sularyn barlau aldyn ala tүbegejli zhәne pandalanudagy barlau bolyp azhyratylady Zher asty sularyn zhikteuZher asty sularyn zhikteu әrkajsysynyn ozgergish parametrleri bolatyn үsh geosferanyn nemese dinamikalyk fizika himiyalyk tepe tendik zhүjelerinin atmosferanyn gidrosferanyn zhәne litosferanyn bir birimen әreketgesui nәtizhesinde tabigi kүrylymdar retinde kalyptasatyn zher asty sularynyn tipterin toptarga bolu Mundaj sulardyn koptegen zhiktemeleri үsynylgan Olardy negizinen үsh topka biriktiruge bolady 1 tabigi sulardyn solardyn ishinde zher asty sularynyn himiyalyk zhiktemeleri 2 zher asty sularynyn pajda boluy zhatu zhagdajlary nemese pajda boluy men baska da belgileri bojynsha zhasalgan zhalpy zhiktemeler 3 zhalpy zhiktemelermen birikken zhәne zher asty sularynyn bir nemese birneshe belgileri bojynsha zhasalgan zheke zhiktemeler Zher asty sularyn pajdalanuZher asty sularyn pajdalanu zher asty sularyn mineraldylyk dәrezhesine himiyalyk kүramyna zhәne fizikalyk kasietterine karaj halyk sharuashylygynda pajdalanu tүrleri Olar auyz su retinde zhәne sharuashylyk sularmen kamtamasyz etu үshin zher suaruga aurulardy emdeuge su kүramyndagy kejbir bagaly kuram bolikterdi NaSl Na2SO4 Na2CO4 Vg J zhәne t b ondirip alu үshin zhәne zhylu kozi retinde pajdalanylady Zher asty sularyn himiyalyk kuramy bojynsha zhikteuZher asty sularyn himiyalyk kuramy bojynsha zhikteu himiyalyk kuramynyn kuramdas bolikterinin nemese toptarynyn basymdylygy әr aluan kurambolikterdin bir birimen arakatynasy gazdyk zhәne iondyk kuramynda erekshe kurambolikterdin boluy zhәne t b belgileri bojynsha toptarga bolu Zher asty sularyn shegendeuZher asty sularyn shegendeu zher asty sularyn sharuashylykta pajdalanu maksatymen olardy ashyp zher betine shygaru үshin oryndalatyn inzhenerlik tehnikalyk zhumystar zhәne osyndaj zhumystardy zhүrgizuge arnalgan kurylgylar kudyk ungyma su zhinau galereyasy Zher asty sularyn izdeu zhәne barlauZher asty sularyn izdeu zhәne barlau ishuge zhәne tehnikalyk sumen zhabdyktauga emdik maksattar men himiyalyk shikizat aluga zharamdy zher asty sularyn izdep tabu maksatymen zhүrgiziletin geologiyalyk gidrogeologiya geofizikalyk zhәne tәzhiribelik zhүmystardyn zhiyntygy Zher asty sularynda gazdyn zhylystauy minraciyasyZher asty sularynda gazdyn zhylystauy minraciyasy zher asty sularynda әdette erigen kүjde bolatyn gazdyn osyndaj sulardyn komegimen zher kyrtysynyn bir tүsynan baska tusyna bolikshesine oryn auystyruy Suda erigen gazdar suly katgarda kozgalatyn sumen birge sondaj ak diffuziyalyk zhәne effuziyalyk procesterdin nәtizhesinde oryn auystyrady Komirsutekti gazdardyn ishinde en zhaksy zhylzhityny metan Zher asty sularyndagy himiyalyk elementterdin zhylystauyZher asty sularyndagy himiyalyk elementterdin zhylystauy mundaj elementter kospalarynyn tүpki ken ornynan baska zhakka ony korshagan tauzhynystardagy sularmen birge oryn auystyruy sonynan olardyn mүmkin bolatyn su eritindilerinen tunuy zhәne tungan shogindilerdin әddeneshe ret zhanadan erui zhәne kajtadan tүzilimdenui Elementterdin zhylystau kabileti olardyn koncentraciyasyna zhәne geologiyalyk ortanyn kuramyna temperaturasy men kysymynyn ozgeruine bajlanysty ozgerip otyrady Zher asty sularynyn alabyZher asty sularynyn alaby gidrogeologiyalyk alap termininin sinonimi Zher asty sularynyn balansyZher asty sularynyn balansy suly tauzhynystyn berilgen kolemindegi zher asty sularynyn koryn toltyratyn su molsheri men osy kordan birshama uakyt ishinde alynatyn shygyndalatyn su molsherinin ara katysy Ony zertteu ylgal ajnalymy procesterimen bajlanysty zher asty sularynyn korektenu zhәne rezhimi zandylyktaryn anyktauga mүmkindik beredi Zher asty sularynyn bolzhamdyk koryZher asty sularynyn bolzhamdyk kory zher asty sularynyn zhalpy gidrogeologiyalyk tүsinikter teoriyalyk algysharttar geologiyalyk zhәne nәtizheleri geofizikalyk gidrohimiyalyk gidrologiyalyk zhәne subalanstyk zertteuler negizinde shamalap zhoramaldanatyn oleuettik kory molsheri Zher asty sularynyn bolzhamdyk kory turaly mәlimetter zher asty sularyn izdestiru zhumystaryn zhosparlaganda pajdalanylady sonymen katar zher asty zhәne zher үsti sularyn keshendi pajdalanu men korgau sharalaryn belgilegende eskeriledi Zher asty sularynyn balansy Ken oryndaryndagy eseptelgen mineraldyk shiki zattar kory Zher asty sularynyn gazdyk kuramyZher asty sularynyn gazdyk kuramy zher asty sularynda erigen gazdardyn En kop taragandary ottek azot metan Siregirek kezdesetinderi sutek etan propan zhәne butan sondaj ak komirtek totygy azot totygy men shala totygy zhәne t b Olardyn pajda boluy atmosferamen mantiyanyn gazsyzdanuymen zherdin teren kojnauynda zhәne onyn betinde bolatyn himiyalyk zhәne biohimiyalyk procestermen bajlanysty Zher asty sularynyn genetikalyk tүrinin grafigiZher asty sularynyn genetikalyk tүrinin grafigi zher asty sularyn himiyalyk kuramy bojynsha zhүjeleu tәsili Bulajsha zhүjeleude zher asty sularynyn himiyalyk kuramy men pajda boluy arasynda bajlanys bolady dep esepteledi Zher asty sularynyn geologiyalyk korlaryZher asty sularynyn geologiyalyk korlary zher asty su agynyna katynasatyn zhәne litosferanyn kanygu beldeminin keuekterin toltyryp turatyn zher asty sularynyn kolemi olarga zher asty sularynyn berik bajlanyskan suynan baska barlyk tүrleri kiredi Қorlar dinamikalyk statikalyk serpimdi bolyp bolinedi Zher asty sularynyn geohimiyasyZher asty sularynyn geohimiyasy zher asty sularynyn himiyalyk kuramynyn kalyptasuy men taralu zandylyktaryn himiyalyk elementterdin zhalpy zher kyrtysynda zhynystau migraciya zhagdajlarymen ushtastyra otyryp zerttejtin gidrogeologiya gylymynyn salasy Zher asty sularynyn geohimiyasynyn damuy geohimiyanyn boligi retinde әr tүrli pәnderdin himiya fizika gidrohimiya gidrogeologiya mikrobiologiya zhәne t b togysynda zhүzege asady Zher asty sularynyn depressiyasyZher asty sularynyn depressiyasy zher asty sularynyn erkin nemese aryndy betinin tabigi kursajlar angarlar nemese zhasandy drenalarga ungymalar kudyktar kurgatu kanaldary zhәne t b karaj tomendeui Zher asty sularynyn dinamikasyZher asty sularynyn dinamikasy 1 gravitaciyalyk zher asty sularynyn zher kyrtysyna ton tauzhynystar aukymynda әr tүrli tabigi zhәne zhasandy faktorlar esebinen kozgaluyn zerttejtin gylymi sala 2 Zher asty sularynyn tauzhynystar kimasyndagy kozgalysy Zher asty sularanyn zhalpy koryZher asty sularanyn zhalpy kory zher asty sularynyn statikalyk zhәne dinamikalyk korlarynyn zhiyntygy Zher asty sularynyn tabigi resurstary Zher asty sularynyn zhanaratyn koryZher asty sularynyn zhanaratyn kory zher asty sularynyn dinamikalyk kory termininin sinonimi Zher astysularynyn zhylystauyZher astysularynyn zhylystauy zher asty sularynyn bir suly tauzhynystan nemese tauzhynystar kat kabatynan sapasyn saktaj otyryp baska sүzilip otui Zher asty sularynyn igeriletin koryZher asty sularynyn igeriletin kory aumagy anyktalgan suly gorizonttan kattan sutartky kurylystar arkyly berilgen pajdalanu rezhiminde zhәne su sapasynyn barlyk eseptelgen tүtynu uakyty ishinde ozgermeui zhagdajynda tehnikalyk ekonomikalyk zhagynan tiimdi tүrde aluga bolatyn Ol kobinese tәuligine tekshe metrmen olshenedi Igeriletin kor zher asty suy kenornynyn barlangandyk dәrezhesine su sapasynyn zerttelgendigine zhәne pajdalanu zhagdajlaryna bajlanysty 4 kategoriyaga bolinedi A V S zhәne S2 Zher asty sularynyn iondyk tuzdyk kuramyZher asty sularynyn iondyk tuzzhdyk kuramy zher asty sularynyn tauzhynystarmen topyrakpen zhәne gazdarmen әrekettesui shajmalanu bulanu kondensaciyalanu iondyk almasu organizmderdin tirshilik әreketi zhәne t b nәtizhesinde kalyptasatyn himiyalyk kuramy Tabigi sularda iondar dissociaciyalanbagan molekulalar sonyn ishinde gazdar zhәne kolloidter tүrinde bolatyn 60 tan astam elementter anyktalgan Alajda olardyn kejbireuleri gana edouir molsherde bolady Mundaj elementterdin kataryna zhaj iondar tүrinde Na Sa Mg2 Sl katynasatyn natrij kalcij magnij zhәne hlor sondaj ak kүrdeli iondar dissociaciyalanbagan molekulalar men kolloidter zhәne erigen gazdar tүrinde bolatyn komirtek kүkirt azot ottek sutek zhәne kremnijler zhatady Atalgan elementterdin bәri dm3 olshenetin molsherde kezdesedi Olardyn kejbireulerinin 1 dm3 degi molsheri kobinese ondagan kejde zhүzdegen gramga zhetedi Әdettegi tabigi sulardagy elementterdin kopshiligi ote az molsherde 1 dm suda ondagan mikrogramm kezdesedi Mүndaj elementterge myrysh mys korgasyn kүshәn molibden zhәne baskada koptegen mikroelementter zhatady Tabigi sularda bejorganikalyk kospalarmen katar erigen organikalyk zattar da bolady Tabigi sulardyn mikroelementteri Zher asty sularynyn kadastryZher asty sularynyn kadastry zher asty sulary zhajyndagy barlyk derekterdin zhүjelengen zhәne үnemi tolyktyrylyp otyratyn zhinagy Zher asty sularynyn kalyptasuyZher asty sularynyn kalyptasuy zher kyrtysynyn ishinde ozderine tәn barlyk belgilerimen nakty kolemdik korsetkishterimen himiyalyk zhәne gazdyk kuramymen temperaturasymen zhәne kozgalu zhyldamdygymen sipattalatyn sulardyn pajda boluyna әkeletin tabigi procester zhiyntygy Zher asty sularynyn lastanuyZher asty sularynyn lastanuy zher asty sulary sapasynyn adamdardyn is әreketi saldarynan algashky kalpyna karaganda nasharlauy Munyn ozi akyr ayagynda olardyn pajdalanuga zharamaj kaluyna әkeledi Sapasynyn ozgeru dengejine karaj zher asty sulary bylajsha bolinedi 1 azdap sol lastangan su sapasynyn korsetkishteri tabigi fondyk mәnnen artyk birak pajdalanudyn nakty tүrleri үshin shektelgen raualy koncentraciyadan ShRK tomen 2 lastangan su sapasynyn korsetkishteri ShRK dan birneshe ese artyk 3 ote lastangan su sapasynyn korsetkishteri ShRK dan әldekajda artyk zhәne lastanu kozindegi eritindi kүramynyn korsetkishterine zhuyk Zher asty sularynyn lastanu kozderi lastagysh zattardyn tүrleri men pajda boluy suly gorizontka lastagysh zattardyn enu zhagdajlary lastanu masshtaby belgileri bojynsha zhikteledi Zher asty sulatynyn metamorftanuyZher asty sulatynyn metamorftanuy grek metamorphosis ajnalu ortanyn әdette totyksyzdandyru zhagdajlarynda otetin zhәne sularda Sa Sg Vg zhәne baska da kuram bolikterdin zhinaluyna әkeletin zher asty sulary himiyalyk kuramynyn ozgeru procesi Zher asty sularynyn organikalyk zattaryZher asty sularynyn organikalyk zattary zher asty sularynda erigen kүjde iondyk molekulalyk zhәne kolloidtik tүrde bolatyn organikalyk kospalar Olardyn kuramyna shajyr zhәne maj zhәne amin kyshkyldary fenoldar benzoldar kejbir komirsutekter zhәne t b kiredi Zher asty sulatynyn metamorftanuyn zertteudin munaj tүzilu zhәne munaj zhinalu procesterin tanuda үlken manyzy bar Zher asty sularynyn pajda bolu tүrleriZher asty sularynyn pajda bolu tүrleri pajda bolu erekshelikterine karaj zher asty sulary bes tүrge bolinedi 1 infiltraciyalyk sular zhauyn shashyn ozen kol bogen sularynyn tauzhynystarga sinuinen pajda bolaly 2 kondensaciyalyk sular tauzhynystardyn keuekterindegi kuystaryndagy zhәne zharykshaktaryndagy su buynyn koyulanuynan zhinalady 3 sular shogindenu procesi bolgan alaptar esebinen pajda bolady 4 organikalyk tekti sular komilgen saz үjykty shogindilerde bolatyn organikalyk zattardyn ydyrauynan pajda bolady 5 ote terende pajda bolatyn nemese yuvenildi sular zher kyrtysynyn teren beldem derindegi magmamen tikelej bajlanysty sular Zher asty sularynyn pajda boluyZher asty sularynyn pajda boluy zher asty sularynyn tarihi zharatylystyk faktorlardyn zhәne adamnyn ondiristik kyzmetinin әserimen kalyptasu procesi Zher asty sularynyn rezhimiZher asty sularynyn rezhimi zher asty sularynyn kalyptasuyn kamtyp korsetetin tarihi tabigi process Ol zher asty sulary resursynyn kasietinin zhәne kuramynyn sonyn ishinde dengejinin nemese aryn kushinin otiminin agu zhyldamdygynyn temperaturasynyn himiyalyk gazdyk zhәne bakteriyalyk kuramynyn uakyt bojynsha ozgeruin sipattajdy Zher asty sularynyn rezhimi olarga әser etetin faktorlardyn basymdylygyna karaj tabigi zhәne buzylgan bolyp negizinen ekige bolinedi Zher asty sularynyn rezervuaryZher asty sularynyn rezervuary zher asty sularyn zhinap saktauga kolajly syjymdylygy mol oryn Zher asty sularynyn reteuli koryZher asty sularynyn reteuli kory erkin ashyk betti zher asty sulary dengejinin merzimdi auytku beldemindegi su kolemi Zher asty sularynyn serpimdi koryZher asty sularynyn serpimdi kory zher astyndagy arynsuly katty gorizontty ungymamen ashkanda zhәne ondagy kysymdy sutartumen tomendetkende nemese su zher betine oz betimen shapshyp togilgende serpimdi kүshterdin әserimen sudyn kolemdik ulgayuy men kattyn tauzhynystyn ozinin keuekterinin kishireyui nәtizhesinde bosap shygatyn zher asty sularynyn molsheri Zher asty sularynyn sutartkysyZher asty sularynyn sutartkysy zher asty sularyn eldi mekenderdi sumen kamtamasyz etu үshin zhәne baska da aksattarda zher kojnauynan mineraldy shipaly onerkәsiptik bagaly zhәne t b sulardy shygaru pajdalanu үshin salynatyn gidrotehnikalyk kurylys Zher asty sularynyn sutartkylaryn pajdalanu zhagdajlary men atkaratyn mindetterine karaj negizinen tik үngymalar kүdyktar kolbeu galereyalar shtolnyalar drenalar kәrizder sәule tәrizdi zhәne zher asty tabigi su kozderin shegendeu kaptazh bolyp bolinedi Үngymalyk sutartky eger suly kabattyn barlyk tolyk kalyndygyn kesip otse ol zhetilgen al eger ol suly gorizontka tek zharym zhartylaj kirse zhәne sutirekke zhetpese zhetilmegen Zher asty sularynyn sutartkysy dep atalady Zher asty sularynyn tabigi resurstaryZher asty sularynyn tabigi resurstary suly gorizonttyn tabigi zhagdajda kәrektenuin kamtamasyz etetin zhyl sajyn үzdiksiz zhinalyp tolygyp otyratyn su molsheri Ol atmosferalyk zhauyn shashynnyn zher betindegi sukojmalar men agynsulardyn zherge sinui zher asty sularynyn odan zhogary zhәne tomen ornalaskan gorizonttardan zhәne shektes aumaktardan sүzilip kelui nәtizhesinde kalyptasady Zher asty sularynyn tabigi resurstary suly kabattyn koldenen kimasynan belgili uakyt ishinde zhyl tәulik sagat sekund agyp otetin su kolemimen olshenedi Sinonimi zher asty sularynyn dinamikalyk kory Zher asty sularynyn tabigi syjymdylyk koryZher asty sularynyn tabigi syjymdylyk kory tabigi zhagdajda tauzhynystardagy gravitaciyalyk sudyn tekshemetrmen olshenetin kolemi Aryndy kabattarda ogan sondaj ak zher asty sularynyn serpimdi kory zhatady Serpimdi kor osyndaj sulardyn dengejin sudyn ozi men tauzhynystardyn serpimdi kasietgeri esebinen tomendetkende kalyptasady Zher asty sularynyn tezheme koterilu beldemiZher asty sularynyn tezheme koterilu beldemi zher asty sulary dengejinin olardyn kozgalu zholyndagy bogenge ozenge zher asty su otkizbejtin kabatka tirelip zhogary koterilu beldemi Zher asty sularynyn himiyalyk kuramynyn grafikteri sudyn himiyalyk taldamdaryn zhүjeleu әdisteri Zher asty sularynyn himiyalyk kuramyn ekv pen alynatyn grafiktermen korsetu tәsilderi ote kop Olardyn ishinde en kop taralgandary Tolstihinnin 1937 Brodskijdin 1953 Sulinnin 1948 grafik kvadrattary kationdyk zhәne aniondyk kuramynyn ushburyshtary Fere ushburyshtary Durovtyn 1959 katarlangan ushburyshty diagrammasy bagana diagrammalar Brodskij 1954 үsyngan gidrohimiyalyk keskin Posohovtyn 1961 eki ushburyshpen eki kvadrattyn kiystyrylgan grafigi zhәne t b Zher asty sularynyn himiyalyk kuramasynyn zhiktemesiZher asty sularynyn himiyalyk kuramasynyn zhiktemesi zher asty sularyn olardyn himiyalyk kuramynyn kuramdas bolikterinin nemese toptarynyn basymdylygy әr aluan kuramdas bolikterdin bir birimen arakatynasy gazdyk nemese iondyk kүramynda erekshe kurambolikterdin boluy zhәne t b belgileri bojynsha toptarga bolu Қazirgi kezde koptegen zhiktemeler bar Zher asty sularynyn himiyalyk tүrleriZher asty sularynyn himiyalyk tүrleri olardy kurajtyn aniondar men kationdar molsherinin arakatynasy Sudyn himiyalyk tүrin ataganda ondagy en kop molsherde bolatyn iondar birinshi ajtylady Sonymen katar aniondardyn ataulary kationdardyn ataularynyn aldynda beriledi Mysaly kuramy tomendegidej su mg ekv NS03 60 S04 30 Sl 10 aniondar zhәne Sa 50 Mg 30 Na 20 kationdar gidrokarbonatty kalcijli nemese gidrkarbonatty sulfatty kalnijli magnijli su dep atalady Kejbir zhumystarda sudyn himiyalyk tүrinin atauy iondardyn az molsherden kop molsherge karaj ozgerui bojynsha keltiriledi Baskasha ajtkanda su kүramyndagy en kop molsherdegi aniondar men kationdar ataudyn sonyna kojylady Zher asty suynyn dengejiZher asty suynyn dengeji berilgen nүktedegi zher asty suynyn erkin nemese aryndyk betinin kez kelgen salystyru zhazyktygyna mysaly teniz dengeji karagandagy orny Ol turaktalgan nemese turaktalmagan boluy mүmkin Zher asty grunt sularynyn tezheme koterilimiZher asty grunt sularynyn tezheme koterilimi zher betine zhakyn zhatkan grunt sulary dengejinin kanaldagy nemese bogendegi su dengejinin ozgeruinin zher suarudyn kalalar men iri onerkәsip oryndaryndagy su kubyrlarynan sudyn ysyrap bolyp zherge sinuinin koshelerge su sebudin zhәne t b әserimen koterilui Zher astylyk gidrodinamikaZher astylyk gidrodinamika sudyn zhәne baska da sujyk zattardyn keuekti zhәne zharykshakty tauzhynystardagy kozgalysy turaly gylymnyn salalyk bagyty Zher astyndagy sinbe sulardyn kalyptasu teoriyasyZher astyndagy sinbe sulardyn kalyptasu teoriyasy zher asty sularynyn pajda boluyn zherdin betindegi sulardyn tauzhynystar men topyrakka sinuimen zhәne tamshylap enuimen tүsindiretin teoriya Қazirgi kezde gidrogeologiyalyk massivterdegi zhәne artezian alaptaryndagy үstingi suly kabattardyn zher asty sularynyn negizgi boligi osyndaj zholmen kalyptasatyny anyktaldy DerekkozderRussko kazahskij tolkovyj geograficheskij slovar Pod obshej redakciej akademika AN KazSSR prof S K Kenesbaeva i kandidata filol nauk A A Abdrahmanova Alma Ata Izd vo Nauka 1966 str 204 Akademiya nauk Kazahskoj SSR Institut yazykoznaniya Sektor fizicheskoj geografii Sostaviteli Zh Aubakirov S Abdrahmanov K Bazarbaev Munaj zhәne gaz geologiyasy tanymdyk zhәne kәsiptik tehnologiyalyk terminderinin tүsindirme sozdigi Anyktamalyk basylym Almaty 2003 ISBN 9965 472 27 0 Қazakstannn fizikalyk geografiyasy Almaty Atamura 2008 ISBN 9965 34 809 H Munaj zhәne gaz geologiyasy terminderinin oryssha kazaksha tүsindirme sozdigi T N Zhumagaliev B M Kuandykov A ARNGroup 2000 328 bet Қazak tili terminderinin salalyk gylymi tүsindirme sozdigi Geologiya Almaty Mektep baspasy 2003 ӀSVN 5 7667 8188 1 ӀSVN 9965 16 512 2 Қazak tili terminderinin salalyk gylymi tүsindirme sozdigi Su sharushylygy Almaty Mektep baspasy 2002 zhyl Syrtky siltemelerArtezian sulary Muragattalgan 8 zheltoksannyn 2008 zhyly Zher asty suy Muragattalgan 13 akpannyn 2011 zhyly Zher asty suyn korgau Muragattalgan 9 mamyrdyn 2008 zhyly