Сауд Арабия

Координаттар: 24°32′00″ с. е. 44°39′00″ ш. б. / 24.53333° с. е. 44.65000° ш. б. / 24.53333; 44.65000 ^{(G) (O) (Я)}

Сауд Арабия патшалығы (араб.: المملكة العربية السعودية‎ әл-Мәмләка әл-'Арабия ас-Су’удия Arabic pronunciation ) — Араб түбегінде орналасқан мемлекет. Солтүстігінде Иордания, Ирак және Кувейт, шығысында Катар және Біріккен Араб Әмірліктері, оңтүстік-шығысында Оман, оңтүстігінде Йеменмен шектеседі. Солтүстік-шығысында Парсы шығанағы, батысында Қызыл теңізбен қоршалып жатыр.

Сауд Арабия патшалығы المملكة العربية السعودية әл-Мәмләкату әл-'Арабийяту ас-Са'удийяту
Ұран: «لا إله إلا الله محمد رسول الله  (Араб тілі) Ла иллаһа ил аллаһ, Мұхаммад расұлұллаһ;   (транслитерация) "Аллаһдан басқа құдай жоқ, Мұхаммед Аллаһның елшісі"»
Әнұран: «Aash Al Maleek ("Жасасын патша")» (тыңдау )
Тарихы
Тәуелсіздік күні	23 қыркүйек 1932 жыл
Мемлекеттік құрылымы
Ресми тілі	араб тілі
Елорда	Эр-Рияд
Ірі қалалары	Эр-Рияд, Жидда, Мекке, , ,
Үкімет түрі	Абсолютті теократтық монархия
Мәлік	Салман
Мемлекеттік діні	Ислам
Географиясы
Жер аумағы • Барлығы • % су беті	Әлем бойынша 12-ші орын 2 149 690 км² 0,7
Жұрты • Сарап (2018) • Тығыздығы	33 000 000 адам (40-шы) 15 адам/км² (216-шы)
Экономикасы
ЖІӨ (АҚТ)  • Қорытынды (2019)  • Жан басына шаққанда	1,924 трлн. $ (14-ші) 56,817 $ (12-ші)
ЖІӨ (номинал)  • Қорытынды (2019)  • Жан басына шаққанда	762,259 млрд. $ (18-ші) 23,566 $ (35-ші)
АДИ (2017)	▼ 0,853 (өте жоғары) (38-ші)
Валютасы
Қосымша мәліметтер
Интернет үйшігі	,
ISO коды	SA
ХОК коды	KSA
Телефон коды	+966
Уақыт белдеулері	+3

Сауд Арабияны «Харам жері» деп атайды. Харам деп аталуына себеп Мекке және Медине қалаларының орналасуында. Араб тілінде қысқаша — ас-Саудия (араб.: السعودية‎) деп айтылады.

Сауд Арабиясы қазіргі таңда Иордания Хашимит Патшалығы (Хашимиттер әулеті билікте) мен Лихтенштейн Княздігін (князьдер фон унд цу Лихтенштейннің иелігі) қоса есептегенде билеуші ​​әулеттің (Саудиттердің) құрметіне аталған әлемдегі үш мемлекеттің бірі.

Сауд Арабиясы өзінің үлкен мұнай қорымен мұнай экспорттаушы елдер ұйымының (ОПЕК) негізгі мемлекеті болып табылады. 2015 жылы мұнай экспорты бойынша әлемде бірінші орынды, 2017 жылы мұнай өндіру бойынша екінші орынды (Ресейден кейін) иеленді. Мұнай экспорты экспорттың 95% - ын және ел кірісінің 75% - ын құрайды.

Араб түбегі

Сауд Арабия

Сауд Арабиясы Араб түбегінде орналасқан территория жағынан ең үлкен мемлекет. Арабия — Оңтүстік-Батыс Азияда орналасқан, дүние жүзіндегі ең ірі түбек (ауданы 3 млн. км²). Ол Жерорта, Қызыл, Араб теңіздерімен қоршалған. Құрлықтағы шартты шекарасы солтүстігінде Месопотамия ойпаты, Парсы шығанағы, Ормуз мойнағы, Оман шығанағы арқылы өтеді. Оңтүстік шекарасы Акаба шығанағы, Қызыл теңіз, Баб әл-Мандеб бұғазы. Аден шығанағы арқылы Араб теңізінің батыс жағалауымен жалғасады. Араб түбегіне түгелімен Сауд Арабиясы, Иордания, Йемен республикасы, Оман, Бахрейн, Кувейт, Ливия, Палестина, Израиль мемлекеттері және Сирия мен Ирақтың бір бөлігі енеді.

Араб түбегіндегі ескі діндер

Ислам дініне дейін Араб түбегіндегі тайпалар яһудилік, христиандық дініне және пұтқа табынушылық жасайтын. Арабтардың пұтқа табынушыларының ерекшелігі — олар Аллахқа жалғыз жаратушысы деп сенсе де, одан басқа да пұттарға табынған.

Араб түбегіндегі ежелгі халықтар

Тарихы

Астанасы Эр-Рияд қаласы. Халық саны 4 878 473 адам (2010 жылғы халық санағы бойынша). Бұл жерлерді алғашында көшпенді араб тайпалары мекендеген болатын. 1902 жылдан бастап Неджд аймағының орталығы болып, 1932 жылы мемлекеттің астанасы болды. Бұрын қала шағын қалашық болған. Мұнай өндірісінің дамуы қаладағы халық санының өсуіне ықпалын тигізді. Қазіргі таңда Эр-Риядта заманауи жобалармен салынған ғимараттар бой көтерген.

Исламға дейінгі дәуір

Мұхаммед пайғамбар дәуірі

Араб халифаты

Араб халифаты — халифалар басқарған араб-мұсылман мемлекеттерінің Еуропа елдеріндегі атауы. Мұхаммед пайғамбар Батыс Арабияда құрған мұсылман қауымы (Умма) Араб халифатының ең алғашқы түп негізі болған еді.

The Caliphate, 622–750      Мұхаммед пайғамбар дәуіріндегі халифаттың кеңеюі, 622–632      Рашидун дәуіріндегі халифаттың кеңеюі, 632–661      Умайяд халифаты, 661–750

632 — 56 жылдардағы халифаттың астанасы — Медине қаласы Араб жорықтарының бірінші кезеңінде халифаттың құрамына Ирак, Иран түгел дерлік, Кавказ сыртының басым бөлігі, Сирия, Палестина, Мысыр кірді, ал екінші кезеңінде оған Солт. Африка, Пиреней түбегінің көп бөлігі, Орта Азия, , (), қосылды. Халифат тұсында ислам дінінде сунниттер мен шииттердің, хариджиттердің алғашқы діни-саяси ағымдары және түрлі халифаттар (Омейя әулеті халифаты (929 — 1031), Аббас әулеті халифаты (750), Фатима әулеті халифаты (909 — 1171), Кордова халифаты), Сасани, Тулуни, Әли әулеті, Таһир әулеті, Самани әулеті т.б. билеген мемлекеттер мен жергілікті әмірліктер пайда болды. 1258 ж. Хулагу хан бастаған моңғол әскерлері Бағдатты алып, Аббас әулетінен шыққан соңғы халиф Мұстасимді өлтіргеннен кейін А. х. мемл. ретінде жойылды.

Умая халифалығы

Умая Әулеті'– Араб халифатын билеген әулет (661 – 750). Негізін Меккедегі құрайыш тайпасының омейя руынан шыққан І Муавия (т.ж.б. – 680) қалаған. Омейя әулетінен шыққан халифтар мемлекет құрамына Солтүстік Африка, Пиреней түбегінің көп бөлігін, Орталық Азияны, Иран, Ауғанстан, Ирақ, Кавказдың біраз жерлерін қосып алды. 8 ғасырдың ортасына таман мемлекеттегі бірлік әлсірей бастады. Әбу Мүсілім бастаған шииттік қозғалыс (747 – 750) Омейя әулетін тақтан тайдырған соң, билікке Аббас әулеті келді.

Аббаси халифалығы

Аббас әулеті, әл - Аббассийун -Араб халифатын билеген әулет (). Мұхаммед Пайғамбардың (с.а.у.) немере ағасы (653 жылы өмір сүрген) тараған. жіберген Әбу Муслим бастаған Шииттік қозғалыс тақтай тайдырған соң, Аббас әулетінің үкімет басына келген. Аббас әулетінің алғашқы халифасы (750 - 54) болды. 762 жылы Аббас Әулетінің астанасын Шамнан (Дамаск) Бағдатқа ауыстырды. Аббас әулетінің мемлекеті әдебиеттерде, кейде « деп те аталады. Ол «Мұсылман ренессансы» дәуірінде мәдениеті, ғылымы,әдебиеті,философиясы, математикасы,географиясы, саудасы, т.б. әлемдік дамудың алдыңғы қатарындағы мемлекет болды. Бұл халифат төңірегіндегі көптеген халық өкілдері оған өзіндік үлестерін қосып отырды. , Грек, Рим өркениетінің жетістіктеріне сүйенген араб мәдениеті Еуропа елдерінің дамуына көмектесті. Аббас әулеті арасынан һарун әр-Рашид (786 - 809), Мамун (813 - 33), (833 - 42) қызметтері айрықша аталды. Кейін VIII ғ-дың ортасында мемлекет бірлігі әлсіреді. Әр аймақта Аббас тұқымдары немесе жергілікті билеуші топтар билік жүргізе бастады. X ғасырда , одан салжұқтар Аббас әулетін ығыстырыл шығарды да, олар тек діни тістерге ғана араласатын болды.

Халифаттың әлсіреуі

1258 жылы Хулагу хан бастаған моңғолдар Бағдатты басып алып, Аббас әулетін жойды. Тірі қалған әл-Мустансирге Мысыр сұлтаны Бейбарыс 1261 ж. әл-Қаһрада халифа атағын берген.1517 жылы түрік сұлтаны халифаны Ыстамбұлға көшіріп, кейін халифа атағы түрік сұлтандарына өтті. 1258 жылы Бағдатты моңғолдар басып алғаннан кейін Халифат мемлекет ретінде өмір сүруін тоқтатты. Алайда Мысырды 1517 жылы түріктер жаулап алғанға дейін Аббас әулеті халифтері Каирде тұрып, өздерінің діни беделімен жергілікті сұлтандарды және басқа да мұсылман елдерінің билеушілеріне ықпал етті, оларға қаржы жағынан көмектесті. Кейін түрік сұлтандары өздерін халифтер деп атай бастады. Олар мұны Мысырды жаулап алғаннан кейін Аббас әулетінің соңғы өкілінен мұраға алғандықтарымен түсіндірді. Түрік Халифаты 1924 жылы наурызда Түркия республикасының пайда болуымен жойылды.

Патшалықтың құрылуы

Сауд Арабиясы корольдігі салыстырмалы түрде алып қарағанда жас мемлекет. Ол XX ғасырдың бас кезінде дербес әмірлердің бірі — (1880—1953) араб князьдіктерін біріктіру үшін күрес бастағанда пайда болды. 1901 жылы оның әскері Эр-Риядқа кірді, ал 1920 жылы Асирді жаулап алған соң бірігу процесі іс жүзінде аяқталды, 1932 жылы басқарған Сауд Арабиясы корольдігі жарияланды. Негізін салушы король қайтыс болған соң оның шексіз билігін ұлдары мұралыққа алды. 1993 жылы қазіргі король құрамында 60 адам бар Кеңесшілік кеңесін тағайындады. Сауд Арабиясының құрамындағы 13 провинцияның губернаторларына көп құқықтар берілді.

Солай болса да корольдікте саяси шешімдер қабылдайтын бір ғана король отбасы басым жағдайға ие. Елде саяси партиялар жок, баспасөзге қатал цензура орнатылған. Мысалы, 1994 жылы ғарыштық телехабарларға тыйым салынды. Интернетті пайдаланудың қатаң ережелері енгізілді.

Сауд Араб патшалары (1932-жылдан бастап)

Сурет	Аты жөні	туған жылы	Патшалығының басталуы	Патшалығының бітуі	Қайтыс болған уақыты
		15 қаңтар 1876 жыл	22 қыркүйек 1932 жыл	9 қараша 1953 жыл
	Сауд	12 қаңтар 1902 жыл	9 қараша 1953 жыл	2 қараша 1964 жыл (құлатылды)	23 ақпан 1969 жыл
	Фейсал	1904	2 қараша 1964 жыл	25 наурыз 1975 жыл (өлтірілді)
		1912 жыл	25 наурыз 1975 жыл	13 маусым 1982 жыл
		16 наурыз 1921 жыл	13 маусым 1982 жыл	1 тамыз 2005 жыл
	Абдулла	1 тамыз 1924 жыл	1 тамыз 2005 жыл	23 қаңтар 2015 жыл
	Салман	31 желтоқсан 1935 жыл	23 қаңтар 2015 жыл	Қазіргі уақыт

Саудиялықтардың шежіресі

Екі харам қорғаушысы

Екі Харам қорғаушысы (араб.: خادم الحرمين الشريفين‎) — Сауд Араб патшасының титулы.

«Екі Харам» — бұлар Сауд Арабиясыда орналасқан мұсылмандардың қасиетті екі мекені. әл-Харам мешіті Меккеде және Медине қаласындағы Мұхаммед пайғамбардың мешіті.

Мәдениеті

Білім жүйесі

Сауд Арабияда ұлдар мен қыздар бөлек оқиды. Меккеде "Умул Қура" университеті, Эр Риад университеті Медине Ислам универсиеті, 2011 жылы 16 мамырда Сауд Арабиясында әлемдегі ең ірі әйелдер университеті ашылды. Корольдіктің астанасы Эр-Риядтың маңында орналасқан оқу орнының құрылысына 5 млрд доллар жұмсалған. 50 мың студентті қабылдай алатын кампустың аумағы 800 гектарды құрайды. Университет ректоры Хода аль-Амиль.

Мерекелері мен мейрамдары

Халқы

Сауд Арабиясы халқының демографиясы

2018 жылғы санақ бойынша Сауд Арабия халқы 33,000,000 миллион адам, оның ішінде 5,58 миллион шетелдіктер. Туу көрсіткіші 29,56 (1000 адамға), өлім — 2,62. Сауд Арабия халқы тез өсіп келеді (жылына 1-1,5 млн). 14 жасқа толмаған, азаматтығы барлар жергілікті халықтың 40% құрайды. 1960 жылдарға дейін Сауд Арабияны бәдәуилер мекен етті.

Этникалық құрамы

90% азаматтығы бар — этникалық арабтар, және Шығыс Африкалықтарда кездеседі. 7 миллион мигранттар әр түрлі елдерден келген. Олар: Үндістан — 1,4 миллион, Бангладеш — 1 миллион, Филиппин — 950 000, Пәкістан — 900 000, Мысыр — 750 000. 100 000 басқа елдерден келген мигранттар.

Мемлекеттік тілі-Араб тілі.

Діні

Мемлекеттік дін - Ислам діні

Толық мақаласы: Ислам

Негізгі қалалары

Мекке

Мекке — мұсылман халықтардың қасиетті қаласы. Онда Қағба, әл-Харам мешіті орналасқан. Сауд Арабиясының батысындағы Мекке қаласында Мұхаммед (ғ.с.) дүниеге келіп, пайғамбарлығын осында бастаған. Ол арабтардың ежелгі мәдени орталығы саналады. Исламдық сенім бойынша мұнда Адам ата мен Хауа ана, , Ибраһим, Исмаил пайғамбарлар (ғ.с.) тұрған. Меккені , тәрізді ежелгі тайпалар мекен еткен. Ал 4 ғасырдың аяғында мұнда құрайыш тайпасы қоныстанған. 6 — 7 ғасырларда қала халқы Қағбадан оңтүстік-шығысқа қарай 800 — 900 метр және оңтүстік-батысқа қарай шамамен 500 метр ауданды алып жатты. Тарихта Мұхаммед пайғамбар (ғ.с.) Меккеден кеткенімен, Мединедегі жаңа ғибадатхананы Қағбаға қарама-қарсы қойған жоқ, қайта оның есігін соған қаратты (қара Құбыла). 630 жылы мұсылмандардың Меккені басып алуы оның діни орталық ретіндегі айрықша жағдайын қалпына келтіріп қана қоймай, жоғары дәрежеге көтере түсті. Қағбаны айналып қажылық ету салтына Арафат тауына бару енгізілді. Меккеге барып тәу ету мұсылмандықтың бес парызының бірі болып жарияланды. Әлемдік ислам қозғалысының орталық саналатын Меккеде (ханифиттік, маликиттік, шафииттік, ханбалиттік мазһаб) және шииттік оқу орындары орналасқан.

Мұхаммед пайғамбар мешіті

Медине, Мәдине (араб.: — мәдинәт ән-нәби-пайғамбар қаласы‎) — мұсылмандардың қасиетті қаласы. Сауд Арабиясындағы қаласы 622 ж. Мұхаммед пайғамбар (ғ.с.) көшіп барғаннан кейін Медине деп аталды. Қаланы ансарлар аталған (қолдаушылар) аус және хазраж тайпалары мекендеген. Олар Меккеден қоныс аударған мұсылмандарға көмек көрсетіп, Мұхаммедтің (ғ.с) пайғамбарлығын мойындап, алғашқылардың бірі болып ислам дінін қабылдады. Мұнда алғашқы мешіт салынды, Құран Кәрім аяттарының біршамасы осында түсірілді. Мединеде алғашқы жұма намазы оқылып, жалпы мұсылмандарға парыз етілді, исламдағы дәрет алу, намаз, ораза, азан, тағыда басқа парыз болған әдет-ғұрыптардың орындалу дәстүрі бекіді. Медине қаласында мұсылмандар қауымы () нығайып, қалыптасты. Оның бір көрінісі мединелік кезеңде мұсылмандар жеңіске жетті. Сондай-ақ 625 ж. меккеліктер Медине қаласына жақын келіп, Ухуд тауының түбінде шайқасты. Мұсылмандар үлкен шығынға ұшырағанымен, меккеліктер жеңіліп, кері шегінді. Келесі жылы болған Мединеге шабуыл да қоныс орнының шебінде тойтарылды. Мединеде Мұхаммед пайғамбар (ғ.с.) жерленген. Мұнда қажылық парызын орындаған мұсылмандар зиярат етеді. Медине алғашқыда тас қорғанмен қоршалған, төрт қақпасы бар бекіністі қала болды. 632 — 656 ж. Араб халифатының астанасы, 10 ғасырдан Мысырда билік құрған әулеттерге тәуелді, ал түріктер Мысырды жаулап алғаннан кейін (1517) және 1919 жылға дейін Осман империясының құрамында болды. 1919 — 1924 ж. Хиджаз корольдігінің, 1924 жылдан Сауд Арабиясының құрамына кірді. Қала орталығындағы Мұхаммед пайғамбар (ғ.с.) үйінің орнына 656 ж. үлкен мешіт салынған (бірнеше рет қайта салынды, қазіргі нұсқасы 1853 — 1854 жылдары тұрғызылған).

Даммам қаласы (Сауд Арабия) – Парсы шығанағының батыс жағалауында орналасқан Сауд Арабиясының портты қаласы. Эш-Шаркия провинциясының астанасы. Халық саны 905 084 адам (2010 жылғы халық санағы бойынша). Халық саны бойынша Даммам елде бесінші орында. Қала теңіз арқылы жүк тасымалдайтын маңызды порттардың бірі болып табылады.

Таиф қаласы – (Сауд Арабия), Сауд Арабиясының батысындағы қала. Халық саны 521 мың адам (2004 жылғы халық санағы бойынша). Исламға дейін бұл қалада Аллаттың ғибадатханасы орналасқан болатын. Кейін қала тұрғындары исламды қабылдаған соң Мұхаммед Пайғамбар (с.ғ.с.) бұл ғибадатханаларды қиратып тастады. Қалада Меккені билеген Хашимит әулетінің үйлері бар. 1934 жылы Таифте Йеменмен бейбітшілік туралы келісім жүргізілді. Сонымен қатар, 1989 жылы осында Ливандағы Азамат соғысының тоқтатылуы жөнінде келісімдер өтті.

Бурайда қаласы (Сауд Арабия) – Сауд Арабиясының орталық бөлігіндегі қала. Ол Эль-Касим провинциясының әкімшілік орталығы. Қалада 378 422 адам тұрып жатыр (2004 жылғы халық санағы бойынша). Бұрын қала сауда керуендерінің және араб жүйрік аттарын сататын негізгі сауда орталықтарының бірі болған. Қазіргі таңда қала тұрғындары егін шаруашылығымен айналысады..

Хамис-Мушаит қаласы (Сауд Арабия) – Сауд Арабиясының Асир провинциясындағы қала. Халық саны 472 484 адам (2010 жылғы халық санағы бойынша). Хамис-Мушаитте 1960-70 жылдар аралығында американдық мамандармен бірлесе салынған үлкен авиабаза бар. Бұл база Сауд Арабияның әуе-қарулы күштерінің негізгі 6 базасының бірі. 1990 жылғы Парсы шығанағындағы соғыста Американың әуе-қарулы күштері осында орналасты. КСА.jpg Әл–Хуфуф қаласы (Сауд Арабия) – Сауд Арабиясының Шығыс провинциясындағы қала. Халық саны 321 471 адам (2010 жылғы халық санағы бойынша). Аңыз бойынша Араб әлеміне әйгілі махаббат трагедиясының кейіпкерлері Ләйлә мен Мәжнүн осы қалада қаза болған. Қала негізінен елдің маңызды мәдени орталықтарына жатады. Қалада елге танымал көптеген адамдар тұрып жатыр. 1871-1913 жылдар аралығында қала Осман империясының ықпалында болған. Эль-Хуфуфта Фейсал корольдің атындағы университет пен қала тарихымен таныстыратын мұражай бар.

Әл–Джубайль қаласы (Сауд Арабия) – Сауд Арабиясының Шығыс провинциясындағы қала. Халық саны – 200 000 адам (2003 жылғы халық санағы бойынша). Қала Парсы шығанағының жағалауында орналасқандықтан, елдегі мұнайға ең бай аудан. Эль-Джубайльде мұнай өнімдерін шығарып сататын көптеген өнеркәсіп орындары бар. Ол – Сауд Арабиясындағы жақсы дамыған қалаларының бірі. Мұнда лагуна мен жағажайлар бар..

Унайза қаласы (Сауд арабия) – Сауд Арабиясындағы Эль-Касим провинциясындағы қала. Халық саны 135 мың адам (2009 жылғы халық санағы бойынша). 7 ғасырда Иран мен Ирактан Меккеге қажылық жасағандардың жолындағы шағын тұрақты мекен ретінде қалыптасқан. 1818 жылдан бастап қаланы Әл-Сулаим әулеті басқарды. Қала елдің орталық бөлігіндегі Неджд ауданында орналасқан. Жауын өте аз жауғандықтан, ауасы құрғақ келеді, жері шөлді.

Сакака қаласы (Сауд Арабия) – Сауд арабиясындағы Эль-Джауф провинциясындағы қала. Халық саны 135 мың адам (2009 жылғы халық санағы бойынша). Бұл жерде адамдардың алғашқы тұрақтары 4000 жыл бұрын пайда болған. Сонымен қатар қалада 19 ғасырда салынған Каср За'абель қамалы сақталған. Қала экономикасы негізінен ауыл шаруашылығына негізделген. Сакака елдің солтүстігіндегі оазисте орналасқан. Қаланы Эн-Нуфад шөлі қоршап тұр.

Әл-Катиф қаласы (Сауд Арабия) – Парсы шығанағының жағалауында орналасқан қала. Халық саны 97 765 адам (2010 жылғы халық санағы бойынша). Бұл жерлерде адамдар алғаш рет біздің заманымызға дейінгі 3500 жыл бұрын мекендеген. Көптеген ғасырлар бойы қала Эль-Хатт деп аталды. Ал көне гректер қаланы – Катеус деп атаған. Қала жағалауда орналасқандықтан, көптеген әулеттер мен мемлекеттер қалаға билігін жүргізу үшін таласты. Қаланы карматтар, Джабрид әулеті мен Осман империясы билеген. 1913 жылы Әл-Катиф Сауд Арабиясының құрамына кірді.

Сауд Арабиясының қалалар тізімі.

Сауд Арабиясының қалалары
	Қаланың аты		Тұрғын саны			Провинциясы
	Қазақша	Арабша	1974	1992	2004
1.	Эр-Рияд	الرياض	666.840	2.776.096	4.087.152
2.	Жидда	جدة	561.104	2.046.251	2.801.481
3.	Мекке	مكة	366.801	965.697	1.294.168
4.	Медине	المدينة	198.186	608.295	918.889
5.	Даммам	الدمام	127.844	482.321	744.321
6.	Таиф	الطائف	204.857	416.121	521.273
7.		تبوك	74.825	292.555	441.351	Табук
8.	Бурайда	بريدة	69.940	248.636	378.422
9.	Хамис-Мушаит	خميس مشيط	49.581	217.870	372.695
10.	Әл-Хуфуф	الهفوف	101.271	225.847	287.841
11.		المبرز	54.325	219.123	285.067
12.		حائل	40.502	176.757	267.005
13.		نجران	47.502	90.983	246.880
14.		حفر الباطن	—	137.793	231.978
15.		الجبيل	—	140.828	222.544
16.	Абха	أبها	30.150	112.316	201.912
17.		الخرج	—	152.071	200.958
18.		الثقبة	—	125.650	191.826
19.		ينبع البحر	—	119.819	188.430
20.	Әл-Хубар	الخبر	48.817	141.683	165.799
21.	Арар	عرعر	—	108.055	145.237
22.		الحوية	—	93.888	132.078
23.	Унайза	عنيزة	—	91.106	128.930
24.	Сакака	سكاكة	—	65.793	122.686
25.		جيزان	32.814	56.565	100.694
26.		القرية	—	72.921	100.436
27.		القطيف	—	98.920	98.278
28.		الظهران	—	73.691	97.446
29.		الباحة	—	—	85.212
30.		تاروت	—	38.055	80.686

Басқару ісі

Толық мақаласы: Сауд Арабиясының әкімшілік бөлінісі

Әкімшілік құрылымы

Сауд Арабия 13 провинциядан құралған (манатық идария, – әкімшілік басқару жүйесі). Арабша мухафаза деп айтылады (Arabic: muhafazat, محافظات‎,).

 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Мекке 12. 13. Табук 

Географиясы

Көрші мемлекеттер
Солтүстік-батыс: Қызыл теңіз	Солтүстік:  Иордания •  Ирак	Солтүстік-шығыс:  Кувейт
Батыс: Қызыл теңіз		Шығыс:  Qatar • Парсы шығанағы
Оңтүстік-батыс: Қызыл теңіз	Оңтүстік: •  Йемен	Оңтүстік-шығыс:  Біріккен Араб Әмірліктері

Сауд Арабиясы Арабия түбегінің 80 % аумағын алып жатыр. Мемлекеттің ұлттық шекаралары нақты анықталмағандықтан, Сауд Арабиясының нақты аймағы белгісіз. Ресми мәліметтер бойынша, бұл 2 217 949 км², басқалары бойынша - 1,960,582 км²-ден 2,240,000 км²-ге дейін. Қалай болғанда да, Сауд Арабиясы — әлемдегі 13-ші мемлекет.

Елдің батысында, Қызыл теңіз жағалауында, әл-Хиджаз тау сілемі созылып жатыр. Оңтүстік-батыста таулардың биіктігі 2500 метрге жетеді. Сауд Арабиясындағы ең биік нүкте — Джабал әл-Лауз шыңы. Асир курорттық аймағы да сол жерде орналасқан, жасыл желектерімен және жұмсақ климатымен туристерді қызықтырады. Шығысты негізінен шөл алып жатыр. Сауд Арабиясының оңтүстігі мен оңтүстік-шығысын толығымен Руб әл-Хали шөлі алып жатыр, ол арқылы Йемен мен Оман шекарасы өтеді.

Сауд Арабиясы аумағының көп бөлігін көшпелі бәдеуин тайпалары мекендеген шөлдер мен жартылай шөлдер алып жатыр. Халық әдетте батыста немесе шығыста жағалауда бірнеше ірі қалалардың айналасында шоғырланған.

Парсы шығанағы, ,Үнді мұхитының Оңтүстік-батыс Азия жағалауында. Ормуз бұғазы, Оман шығанағы арқылы Арабия теңізіне шығады.

Парсы шығанағы картасы. Араб теңізіне тіреледі. Анығырақ Таяу Шығыс үлкен картасы.

Аумағы 240 мың км². Оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа қарай 926 километрге созылған, ені 180 – 320 км. Көпшілік бөлігінде тереңдігі 50 м-ге жетпейді, ең терең жері 115 м. Тау алды тектоникалық иінінде жайласқан. Жағалауларына жақын жатқан аралдар (Бахрейн, т.б.) көп, оңтүстік бөлігінде маржан рифтері таралған. Субтропиктік ендіктердегі орнына және қатты қызатын құрлықтың әсеріне байланысты суының температурасырасы мен тұздығы жоғары. Судың беткі қабатындағы температура шілдеде 35 °C-қа дейін жоғарылайды. Бұл Дүниежүзілік мұхит бойынша ең жоғары темпертура. Тұздығы 37 – 39‰. Шығанақтың түбінде және оған іргелес аудандарда мұнайдың дүние жүзі бойынша орасан зор қоры шоғырланған. Ол Парсы шығанағының мұнайлы-газды алабын құрайды. Балық аулау, меруерт жинау дамыған. Кеме қатынасы үшін маңызы зор. Басты порттары: Басра (Ирак), Абадан, Бендер-Шахпур (Иран), Әл-Кувейт (Кувейт), Рас-Паннура (Сауд Арабиясы), Манама (Бахрейн), Умм-Саид (Катар). Парсы шығанағының тарихи картасында Парсы сөзі алынып тасталған.

Тарихи деректерде Адам ата мен Хауа ананың кездескен жері Араб түбегіндегі Арафат тауы деп келеді. Арафат (араб. арафатун) — Арабиядағы Мекке қаласынан 20 км қашықтықта жатқан ұзындығы 11-12 км, ені 6,5 км келетін ойпат және оны солтүстік жағынан қоршап тұрған тау сілемі. Арафатта қажылықтың негізгі рәсімі өткізіледі. Арафат тауы басына мұнара орнатылып, оған дейін баспалдақ салынған. Осы баспалдақтың 60-басқышында алаң бар. Бұл арада арафа күні аталынады. Арафат қасиетті мекен саналатындықтан мұнда тек қажылық кезіндегі рәсімі ғана өткізіледі. Ешкімнің онда тұруына, тіршілік жасауына болмайды, оған тыйым салынған.

Руб-Эль-Хали

Сауд Арабиясындағы мұнай мен егіншілік. Ел жеті мемлекетпен шектеседі және тағы бір мемлекет — Бахрейнмен көпір арқылы жалғасады. Ел аумағы АҚШ аумағының 1/4-дей бөлігін құрайды, ал оның ұзындығы 2640 км болатын жағалауларының 1760 км-і Қызыл теңіздің бойында, қалған бөлігі Парсы шығанағын бойлай созылып жатыр. Қызыл теңіз жағалауындағы жазықтың ені 15-тен 65 км-ге дейінгі аралықта, ал одан әрірек тау тізбегі катар орналасқан. Таулардың биіктігі солтүстіктен оңтүстікке қарай артады, елдің ең биік жері (3133 м), солтүстік-шығысын ең биік жері — 1800 м болатын кең үстірт алып жатыр. Үстірт Парсы шығанағына қарай аласарады. Оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында жылдар бойы жаңбыр жаумайтын дүние жүзіндегі ең үлкен құмды шөл — орналасқан.

Экономикасы

Су мен ауыл шаруашылығы

Сауд Арабиясындағы климат тұтастай алғанда ыстық және құрғақ. Ауаның температурасы жаздыгүні 50°С-қа дейін жетеді, түндері салқын, ал қыста аяздар да болып тұрады. Жауын-шашын аз. Ел астанасы Эр-Риядта жылына 85 мм мөлшерінде ғана жауын-шашын түссе, ол Асир тауларында үш-төрт есе көп болады.

Сауд Арабиясында тұрақты өзендер немесе ірі көлдер жоқ. Ауыл шаруашылығында дәстүрлі мал шаруашылығы - түйе, қой, ешкі, есек пен жылқы өсіру басым. Көшпелі бәдеуилер өз үйлерімен бірге бір жайылымнан басқасына көшіп-қонып жүреді. Өңдеуге жарамды жерлер елдің оңтүстік-батысындағы ауданы мен корольдіктің солтүстігінде шашыраған шұраттарда ғана бар. Алайда суландырудың қазіргі заманғы әдістерінің арқасында егіншілік жедел қарқынмен дамып келе жатқан салаға айналады. Теңіз суын тұщыландыру кең көлемге ие болды. Шөл даланың ортасында дөңгелек формасындағы егін алаптары созылып жатыр. Суару айналатын қондырғылар арқылы жүзеге асырылады. Негізгі дақылдар — бидай, арпа, құрма, көкөністер, бақша өсімдіктері мен жемістер.

Мұнай өндірісі

Сауд Арабиясында мұнай алғаш рет 1936 жылы табылды. 2002 жылы елде күніне 10,5 млн баррель мұнай өндірілді. Корольдікте бұл қазба отынның бүкілдүниежүзілік қорының 1/4-не жуығы шоғырланған. Экспорт құрылымында мұнайдың үлесі 97%-ға жетеді. Мұнай кен орындарының көпшілігі елдің шығысында, Парсы шығанағының жағалауында орналасқан. Мұнайды экспортқа шығарудан түсетін орасан пайда қазіргі заманғы қалалар, жолдар мен порттар салуға, инфрақұрылымды дамытуға, мектептер мен ауруханаларды қазіргі заманғы құрал-жабдықтармен жарақтандыруға мүмкіндік берді. Қаржы сондай-ақ өнеркәсіптің мұнай-химия, металл өңдеу мен дәрі-дәрмек жасау сияқты салаларын құруға да бағытталады.

Сауд Арабиясы мұнайды экспортқа шығаратын елдер ұйымында (ОПЕК) жетекші орынды иеленді, бұл оған көптеген халықаралық өткір проблемаларды шешуге ықпал етуге мүмкіндік бере алады.

Транспорты

Магистраль Эр-Рияд—Әл-Хубар

Темір жолдары

Теміржолы небәрі бірнеше жүз км. Стандартты кәлия 1435 мм, Эр-Риядты Парсы шығанағымен байланыстырады.

2005 жылы «Солтүстік — Оңтүстік» теміржол торабы, ұзындығы 2400 км, құны $2 млрд. жоба жасалды. Аталмыш жобаның тэндерін 2008 жылы ОАО « ұтып алды. Ұзындығы 520 км құны $800 млн. Уже в мамыр 2008 ж. результаты тендера были отменены, причём президент РЖД Владимир Якунин назвал это решение политическим. 2006 жылы Мекке мен Медине арасын байланыстыратын 440-километрлік теміржол жобасы басталды. 2011 жылғы қажылық маусымында Мекке қаласында жаңа метрополитен іске қосылды. Ол 500 мың қажылығын өтеушілерге қызмет көрсетіп, олардың Меккеден Арафат тауына жеткізіп отырады. Қытайлық темір жол компаниясы салған бұл метро сағатына 72 мың жолаушыны тасымалдауға есептелген. 2011 жылы алғаш рет іске қосылғанына қарамастан, толық мүмкіндікте жұмыс істеді. Темір жол Мина, Мұздалифа және Арафат тауын жалғайды.

Автокөлік жолдары

Автомобиль жолдарының жалпы ұзындығы 221,372 км. Олардың ішінде:

• Қатты қаптамамен — 47,529 км.
• Қатты қаптамасыз — 173,843 км.

Сауд Арабиядан барлық әйелдерге көлік жүргізуге тыйым салынған. Аталмыш заң 1932 ж. қабылданған болатын.

Әуе транспорттары

Аэропорттар саны — 208, олардың 73-інің ұшу-қону алаңдар бетонмен қапталған. 3 халықаралық статусты иеленген.

Порттары

Қызыл теңіз Жидда

Парсы шығанағы Даммам Әл-Хубар

Құбыр транспорттары

Құбыр магистраль жалпы ұзындығы 7 067 км. Олардың ішінде мұнай құбыры — 5 062 км, газ құбыры — 837 км.

Дереккөздер

1. Official annual projection. cdsi.gov.sa (2014). Басты дереккөзінен мұрағатталған 9 мамыр 2016.
2. Saudi Arabia. International Monetary Fund.
3. 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2018). Тексерілді, 14 қыркүйек 2018.
4.  — Сауд Арабиясы
5. CIA — The World Factbook Мұрағатталған 8 қаңтардың 2019 жылы.
6. Country Comparison : Crude oil - exports  (ағыл.). CIA. Тексерілді, 16 мамыр 2019.
7. Country Comparison : Crude oil - production  (ағыл.). CIA. Тексерілді, 16 мамыр 2019.
8. История Эр-Рияда
9. Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1
10. Қазақ энциклопедиясы, 7 том 6 бөлім
11. Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС,2010 ISBN 9965-26-322-1
12. Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы. / Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова. —Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-216-5
13. Саудовскому монарху сделали успешную операцию на позвоночнике
14. Саудовский король посетил Папу в Ватикане
15. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, II том
16. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, VI том
17. World Gazetteer: ad-Dammām - profile of geographical entity including name variants. Басты дереккөзінен мұрағатталған 5 қаңтар 2013.
18. Saudi Arabia: largest cities and towns and statistics of their population. World Gazetteer. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 қыркүйек 2012.
19. Saudi Arabia: largest cities and towns and statistics of their population. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 қыркүйек 2012. World Gazetteer
20. Jubail  (ағыл.). LookLex Encyclopaedia.
21. Saudi Arabia: Administrative divisions. arab.net. Тексерілді, 21 қыркүйек 2008.
22. Қазақ энциклопедиясы 7 т,
23. Ә. Бірмағамбетов
24. K Darbandi Gulf renamed in aversion to 'Persian'. Asia Times (Oct. 27th 2007). Тексерілді, 30 қараша 2010.
25. Mahan Abedin All at sea over 'the Gulf'. Asia Times (Dec. 9th 2004). Тексерілді, 30 қараша 2010.
26. Анжела Сикамова. Прорыв РЖД // Ведомости, № 10 (2032), 22 қаңтар 2008
27. РЖД не пустили в Аравию
28. CIA — The World Factbook Мұрағатталған 8 қаңтардың 2019 жылы.
29. Saudi Arabia to lift ban on women drivers

Сыртқы сілтемелер

Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Saudi Arabia

• Saudi Arabia Мұрағатталған 20 қарашаның 2016 жылы. official government website
• Сауд Арабиясы DMOZ каталогында
• Правительственный информационный ресурс, ағылш.
• Очерк об истории и географии Саудовской Аравии, содержащий официальные материалы о стране и её монархии саудовского Министерства информации на русском языке и др. данные
• Памяти Карима Абдрауфовича Хакимова(қолжетпейтін сілтеме)
• Сауд Арабиясы DMOZ каталогында
• http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/7035991.stm
• http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=130747807
• http://www.arabianbusiness.com/550822-saudi-prince-nayaf-named-second-deputy-premier
• http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=130747807
• http://www.washingtoninstitute.org/templateC05.php?CID=2526
• Malimetter.kz Арабия реферат (қазақша)