Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Парсы шығанағы (парсы: خلیج فارس [Халидж-е-Фарс]; араб елдерінде — араб.: الخليج العربي [Әл-халидж-әл-Араби] — Араб шығанағы) — Иран мен Араб түбегінің арасындағы шығанақ. Ормуз бұғазы арқылы Оман шығанағы, Араб теңізі және Үнді мұхитына шығады. Гидрологиялық режим бойынша жерорта теңізі болып табылады.
| Парсы шығанағы | |
 | |
| Ғарыштан көрінісі | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Ауданы | 239 000 км² |
| Көлемі | 9100 км³ |
| Жағалау сызығының ұзындығы | ≈5 500 км |
| Тереңдігі | 102 м |
| Орташа тереңдігі | 36 м |
| Суды жинау ауданы | ≈1 400 000 км² |
| Орналасуы | |
| 26°54′17″ с. е. 51°32′51″ ш. б. / 26.90472° с. е. 51.54750° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 26°54′17″ с. е. 51°32′51″ ш. б. / 26.90472° с. е. 51.54750° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Елдер |  Иран Ирак Кувейт Сауд Арабиясы Катар Бахрейн БАӘ Оман |
 Парсы шығанағы Ортаққорда | |
Шығанақтың ауданы — 239 000 км², Оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа қарай 926 километрге созылған, ені — 180—320 км. Көпшілік бөлігінде тереңдігі 50 м-ге жетпейді, ең терең жері 115 м. Ең ірі аралдары: , , .
Парсы шығанағының жағалауындағы елдер — Оман, Біріккен Араб Әмірліктері, Сауд Арабиясы, Катар, Бахрейн, Кувейт, Ирак және Иран. Парсы шығанағына Тигр мен Евфраттың қосылуынан пайда болған өзені құяды. Бұл аймақтың атауын «Араб шығанағы» деп атағысы келетін араб елдері даулайды.
Парсы шығанағының ауданы бай мұнай қорына байланысты геосаяси тұрғыдан өте маңызды. Осыған орай 1991 жылғы соғыс Парсы шығанағы соғысы деп аталды (негізгі қақтығыс құрлықта болғанымен).
Тау алды тектоникалық иінінде жайласқан. Жағалауларына жақын жатқан аралдар (Бахрейн, т.б.) көп, оңтүстік бөлігінде маржан рифтері таралған. Субтропиктік ендіктердегі орнына және қатты қызатын құрлықтың әсеріне байланысты суының температурасырасы мен тұздығы жоғары. Судың беткі қабатындағы температура шілдеде 350С-қа дейін жоғарылайды. Бұл дүниежүзілік мұхит бойынша ең жоғары темпертура. Тұздығы 37 – 39‰. Шығанақтың түбінде және оған іргелес аудандарда мұнайдың дүние жүзі бойынша орасан зор қоры шоғырланған. Ол Парсы шығанағының мұнайлы-газды алабын құрайды. Балық аулау, меруерт жинау дамыған. Кеме қатынасы үшін маңызы зор. Басты порттары: Басра (Ирак), Абадан, Бендер-Шахнур (Иран), Әл-Кувейт (Кувейт), Рас-Паннура (Сауд Арабиясы), Манама (Бахрейн), Умм-Саид (Катар).
Географиясы
Ғалымдар ежелгі уақытта Парсы шығанағы қазіргіден де үлкен аумақты алып жатқанын айтады. 6 мың жыл бұрын әлемдік мұхит деңгейі қазіргіден 2 метр жоғары болды (ол кезде су басқан). Бұл фландрия трансгрессиясымен байланысты. Шығанақтың солтүстік жағалауы мен қалаларына жетті.
Парсы шығанағының көлемі, ұзындығы, тереңдігі мен аумағы әртүрлі дереккөздерде біршама ерекшеленеді. Бұл факт әр жылдардағы табиғи жағдайлардың өзгергіштігімен, сондай-ақ бұрын дәл өлшеу құралдарын қолданудың мүмкін еместігімен түсіндіріледі.
Иранның ұлттық атласы бойынша Парсы шығанағының ауданы шамамен 255 000 км² құрайды. Оның ұзындығы 900 км, ені кейбір нүктелерде 180-нен 300 км-ге дейін, басқаларында 185-тен 333 км-ге дейін. Парсы шығанағының орташа тереңдігі 25—35 м, ең үлкен тереңдігі — 100 м — Ормуз бұғазының сағасында белгіленген. Парсы шығанағының ені ең тар жері — Ормуз бұғазында 40 км, ал шығанақтың ең кең бөлігінде 270 км. Шығанақтың орташа ені шамамен 215 км.
Иран жағалау сызығының ұзындығы ( сағасына дейін) 1375 км құрайды, бұл шығанақтың жағалау сызығының жалпы ұзындығының 45,3 % құрайды. Бұл көрсеткіш Парсы шығанағының басқа елдерімен салыстырғанда ең жоғары көрсеткіш.
Ирактың жағалау сызығы, өз кезегінде, ең қысқа жолдардың бірі. Ол 18,5 км-ге тең, бұл жалпы жағалау сызығының 0,6 %-на тең.
Парсы шығанағының оңтүстік жағалауында үлкен ағынды өзендер жоқ, сирек жағдайларды қоспағанда, кішкентай ағындар бар, олар тек жаңбырлы уақытта аздап су әкеледі. Кері жағдай солтүстік жағалауда байқалады, онда көптеген ірі және Толып жатқан өзендер орналасқан. Мұндай өзендерге Сеймерре, Керхе, Дез, Карун, Джарахи, Зохра, Монд кіреді, олар тікелей немесе ірі өзендерге біріктіріліп, Иранның , Бушеһр, провинцияларының аумағында Парсы шығанағына құяды.
Бұл өзендер Иранның оңтүстік, оңтүстік-батыс және батыс бөліктерінде ағып, Парсы шығанағы мен Оман теңізінің бассейніне құяды. Өзендердің бастаулары Загрос тауларында орналасқан.
Климаты
Парсы шығанағының жағалауында тропикалық континенттік климат басым. Жаз ыстық, ауаның орташа температурасы плюс 29—32 °C. Ыстықта ауа 40—50 °C дейін қызады. Абсолюттік максимум Ахваз қаласында (Хузестан жазығы) тіркелді. Қысы солтүстікте салқын, онда температура нөлден төмен немесе +2 °C болуы мүмкін, оңтүстікте жылы — 22-ден 25 °С-қа дейін.
Тағы да
Дереккөздер
- K Darbandi Gulf renamed in aversion to 'Persian'. Asia Times (Oct. 27th 2007). Тексерілді, 30 қараша 2010.
- Mahan Abedin All at sea over 'the Gulf'. Asia Times (Dec. 9th 2004). Тексерілді, 30 қараша 2010.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Parsy shyganagy parsy خلیج فارس Halidzh e Fars arab elderinde arab الخليج العربي Әl halidzh әl Arabi Arab shyganagy Iran men Arab tүbeginin arasyndagy shyganak Ormuz bugazy arkyly Oman shyganagy Arab tenizi zhәne Үndi muhityna shygady Gidrologiyalyk rezhim bojynsha zherorta tenizi bolyp tabylady Parsy shyganagyҒaryshtan korinisiSipattamasyAudany239 000 km Kolemi9100 km Zhagalau syzygynyn uzyndygy 5 500 kmTerendigi102 mOrtasha terendigi36 mSudy zhinau audany 1 400 000 km Ornalasuy26 54 17 s e 51 32 51 sh b 26 90472 s e 51 54750 sh b 26 90472 51 54750 G O Ya Koordinattar 26 54 17 s e 51 32 51 sh b 26 90472 s e 51 54750 sh b 26 90472 51 54750 G O Ya T Elder Iran Irak Kuvejt Saud Arabiyasy Katar Bahrejn BAӘ OmanParsy shyganagyParsy shyganagy Ortakkorda Shyganaktyn audany 239 000 km Ontүstik shygystan soltүstik batyska karaj 926 kilometrge sozylgan eni 180 320 km Kopshilik boliginde terendigi 50 m ge zhetpejdi en teren zheri 115 m En iri araldary Parsy shyganagynyn zhagalauyndagy elder Oman Birikken Arab Әmirlikteri Saud Arabiyasy Katar Bahrejn Kuvejt Irak zhәne Iran Parsy shyganagyna Tigr men Evfrattyn kosyluynan pajda bolgan ozeni kuyady Bul ajmaktyn atauyn Arab shyganagy dep atagysy keletin arab elderi daulajdy Parsy shyganagynyn audany baj munaj koryna bajlanysty geosayasi turgydan ote manyzdy Osygan oraj 1991 zhylgy sogys Parsy shyganagy sogysy dep ataldy negizgi kaktygys kurlykta bolganymen Parsy shyganagy kartasy Arab tenizine tireledi Anygyrak Tayau Shygys үlken kartasy Tau aldy tektonikalyk iininde zhajlaskan Zhagalaularyna zhakyn zhatkan araldar Bahrejn t b kop ontүstik boliginde marzhan rifteri taralgan Subtropiktik endikterdegi ornyna zhәne katty kyzatyn kurlyktyn әserine bajlanysty suynyn temperaturasyrasy men tuzdygy zhogary Sudyn betki kabatyndagy temperatura shildede 350S ka dejin zhogarylajdy Bul dүniezhүzilik muhit bojynsha en zhogary tempertura Tuzdygy 37 39 Shyganaktyn tүbinde zhәne ogan irgeles audandarda munajdyn dүnie zhүzi bojynsha orasan zor kory shogyrlangan Ol Parsy shyganagynyn munajly gazdy alabyn kurajdy Balyk aulau meruert zhinau damygan Keme katynasy үshin manyzy zor Basty porttary Basra Irak Abadan Bender Shahnur Iran Әl Kuvejt Kuvejt Ras Pannura Saud Arabiyasy Manama Bahrejn Umm Said Katar Parsy shyganagynyn tarihi kartasynda Parsy sozi alynyp tastalgan 1689 zhylgy әlem kartasynda bejnelengen Parsy shyganagy Tarihi kartalardyn bir үlgisi GeografiyasyҒalymdar ezhelgi uakytta Parsy shyganagy kazirgiden de үlken aumakty alyp zhatkanyn ajtady 6 myn zhyl buryn әlemdik muhit dengeji kazirgiden 2 metr zhogary boldy ol kezde su baskan Bul flandriya transgressiyasymen bajlanysty Shyganaktyn soltүstik zhagalauy men kalalaryna zhetti Parsy shyganagynyn kolemi uzyndygy terendigi men aumagy әrtүrli derekkozderde birshama erekshelenedi Bul fakt әr zhyldardagy tabigi zhagdajlardyn ozgergishtigimen sondaj ak buryn dәl olsheu kuraldaryn koldanudyn mүmkin emestigimen tүsindiriledi Irannyn ulttyk atlasy bojynsha Parsy shyganagynyn audany shamamen 255 000 km kurajdy Onyn uzyndygy 900 km eni kejbir nүktelerde 180 nen 300 km ge dejin baskalarynda 185 ten 333 km ge dejin Parsy shyganagynyn ortasha terendigi 25 35 m en үlken terendigi 100 m Ormuz bugazynyn sagasynda belgilengen Parsy shyganagynyn eni en tar zheri Ormuz bugazynda 40 km al shyganaktyn en ken boliginde 270 km Shyganaktyn ortasha eni shamamen 215 km Iran zhagalau syzygynyn uzyndygy sagasyna dejin 1375 km kurajdy bul shyganaktyn zhagalau syzygynyn zhalpy uzyndygynyn 45 3 kurajdy Bul korsetkish Parsy shyganagynyn baska elderimen salystyrganda en zhogary korsetkish Iraktyn zhagalau syzygy oz kezeginde en kyska zholdardyn biri Ol 18 5 km ge ten bul zhalpy zhagalau syzygynyn 0 6 na ten Parsy shyganagynyn ontүstik zhagalauynda үlken agyndy ozender zhok sirek zhagdajlardy kospaganda kishkentaj agyndar bar olar tek zhanbyrly uakytta azdap su әkeledi Keri zhagdaj soltүstik zhagalauda bajkalady onda koptegen iri zhәne Tolyp zhatkan ozender ornalaskan Mundaj ozenderge Sejmerre Kerhe Dez Karun Dzharahi Zohra Mond kiredi olar tikelej nemese iri ozenderge biriktirilip Irannyn Busheһr provinciyalarynyn aumagynda Parsy shyganagyna kuyady Bul ozender Irannyn ontүstik ontүstik batys zhәne batys bolikterinde agyp Parsy shyganagy men Oman tenizinin bassejnine kuyady Өzenderdin bastaulary Zagros taularynda ornalaskan Klimaty Parsy shyganagynyn zhagalauynda tropikalyk kontinenttik klimat basym Zhaz ystyk auanyn ortasha temperaturasy plyus 29 32 C Ystykta aua 40 50 C dejin kyzady Absolyuttik maksimum Ahvaz kalasynda Huzestan zhazygy tirkeldi Қysy soltүstikte salkyn onda temperatura nolden tomen nemese 2 C boluy mүmkin ontүstikte zhyly 22 den 25 S ka dejin Tagy daParsy shyganagy arab memleketterinin әriptestik kenesiDerekkozderK Darbandi Gulf renamed in aversion to Persian Asia Times Oct 27th 2007 Tekserildi 30 karasha 2010 Mahan Abedin All at sea over the Gulf Asia Times Dec 9th 2004 Tekserildi 30 karasha 2010 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet