Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Емдік тағам - науқасқа басқа да емдік шаралар кешенімен бірге белгіленетін тағам. Гастрит, ішкі жара аурулары, тоқ ішектің қабынуы, бауыр аурулары үшін емдеудің негізгі әдісі болып табылады. Станционарлық немесе емхана жағдайында қолданылады. Емдік тамақтануды дәрігер кеңесі бойынша және оның бақылауымен жүргізіледі, өз бетімен белгіленген тұрақты диета денсаулық үшін қолайсыз жағдайларға ұшыратуы мүмкін.
Емдік тағам белгілеудің негізгі принциптері
- Тағам үлесін (рацион), тамақ ішу режимін және оны кулинариялық өңдеуді әр адамға жеке белгілеу;
- Тағамдық рационның патологиялық процесс сипатына және сырқаттың жағдайы мен оның организімінің ерекшелігіне сандық (рационды азайту және көбейту) және сапалық (организмнің жекелеген азық-түлік пен тағамдық заттарды қабылдауын тоқтату немесе шектету) жағынан сәйкес келуін қадағалау;
- Теңестірілген (негізгі тағамдық заттардың неғұрлым үйлесімді арақатынасы) және физиологиялық жағынан құнды рациондар жасау болып табылады.
Емдік тағамдарда сандық және сапалық тамақ өзгерістері қолданылады. Мұнымен ас қорыту мүшесін механикалық және химиялық бұзылудан сақтауға, ауру мүшеге қолайсыз әсер ететін заттың түсуін шектеуге немесе сырқат организмге өте қажет және оның қызметін жақсартуға әсер етіп, қалыпты жағдайға келуіне жәрдемдесетін химиялық заттарды толықтыруға болады. Емдік тағамдар диеталық талаптарға сай, әр сырқаттың талғамын қанағаттандыратындай әр түрлі болғаны дұрыс. Егер тағам шектелетін болса, сырқат организмі оны жеңіл көтеретін болуын қарастырған жөн.
Емдік тағам дайындау барысындағы кулинариялық өңдеудің ерекшеліктері
Емдік тағам дайындау азық-түлікті кулинариялық өңдеудің өзіндік ерекшеліктері бар:
- жүрек, бауыр, бүйрек ауруларына тұзсыз диета белгілеу;
- үгілген тағамдарды пайдалану (пісірлген көкеністерді үккіштен немесе елеуіштен өткізу, жармаларды ұнтақтап алу);
- тамақты буға пісру (асқазан және ішек аурулары, жұқпалы аурулар және т.б.).
- тағам температурасы;
- ыстық тағамдар үшін ең қолайлы температура 60°С,
- салқын тағамдар үшін - 10°С.
Аса ыстық және өте суық тағамдар өңештің сілекейлі қабатын және асқазанды тітіркендіреді.
Кейбір ауруларға берілетін емдік үй тағамдары
- №1 диета (1а, 1б) - асқазанның, ұлтабар безінің жарасы кезінде, асқазан сөлінің жоғары және қалыпты қышқылды гастритімен ауырғанда белгіленеді:
- тамақ су не буда пісіріледі де, көбінесе үгітілген күйінде беріледі;
- дайын тамақ температурасы - 60°С;
- тамақ ішу жиілігі күніне 5-6 рет;
- күндізгі ас үлесі: белок - 100 г., май - 100 г., углевод - 400-450 г., ас тұзы - 10-12 г.
- рұқсат етілмейтіндер: қуырылған, тұздалған, сүрленген, маринадталған, ащы және қышқыл тамақтар, шикі көкөністер мен жемістер, ірі тартылған ұннан пісірілген нан, ашыған қамыр, құймақ, татымдылықтар, ет, балық және саңырауқұлақ сорпалары мен тұздықтар (соус), ақ қауданды мыңжапырақ, табиғи жидек пен жеміс шырындары, консервілер, оның ішінде үй жағдайында дайындалып консервіленген компоттар.
- №2 диета - гастритте - асқазан сөлінің қышқылы төмен болған жағдайда тоқ ішектің талаурауы, бас сақинасы (бұл арурулар тек асқынбаған жағдайда) кезінде белгіленеді:
- тамақ көбінесе суға немесе буға пісіріледі (кейде кейбір тамақтарды қуыруға болады), үстелге жақсы ұсақталған күйінде қояды;
- тамақты күніне төрт реттен аз ішпеу ұсынылады;
- күндік ас үлесі құрамы: белок - 100 г., май - 100 г., улевод - 400-450 г., ас тұзы - 12-15 г.
- рұқсат етілмейтіндер: пияз (шикі), сарымсақ, қымыздық, саумалдық, шалқан, тұрып, сірке суы, қыша, ұнтақталған бұрыш, ақжелкен, ысталған, тұздалған, маринадталған тағамдар.
- №3 диета - созылмалы іш қату ауруына шалдыққандарға белгіленеді:
- ас дайындау кезінде (басқа ауруы болмаған жағдайда) өсімдік, сондай-ақ мал майына ұзағырақ қуырылады;
- құрғақтау ботқа ұсынылады;
- тамақ қабылдау жиілігі - күніне 4-5 рет;
- күндік ас үлесінің құрамы: белок - 85-100 г., май - 100-120 г., углевод - 400-500 г.
- рұқсат етілмейтіндер: кисель, ащы шай, какао, көкжидек, екі-үш күн тұрып ашыған сүт тағамдары, кептірілген нан, сұйық ботқа, картоп пюресі, жұмыртқа (шикі және шала пісірілген), ақ нан, самса және майда тартылған ұннан пісірілген кондитер өнімдері.
- №4 диета (4а, 4б, 4в) - бұл диетаның әр түрлі варианттары ас қорытудың бұзылуымен қоса қабат келетін қатты және созылмалы ішек аурулары (колит) жағдайында белгіленеді. Жазыла бастағанда 4В диетасын ұстанған дұрыс:
- тамақ суға не буға пісіріледі;
- дайын тамақ устелге майдаланабаған күйінде қойылады;
- тамақты аз мөлшерде күніне 4-5 рет ішу ұсынылады;
- күндік ас үлесі құрамы: белок - 100 г., май - 70 г-ға дейін, углевод - 250 г., ас тұзы - 8-10 г.
- рұқсат етілмейтіндер: таза табиғи жеміс-жидек шырындары, қаймағы алынбаған сүт, бұрыш, қыша, сірке суы, ақжелкен, қуырылған, ащы және қышқыл, тұздалған, маринадталған тамақтар.
- №5 диета (№5а) - бауыр және өт жолдары ауыратын адамдарға белгіленеді:
- тамақ суға не буға пісіріледі және көбінде ұнтақталмаған күйінде беріледі;
- тамақ қабылдау жиілігі - күніне 4-5 рет;
- күндізгі ас үлесі: белок - 100 г., май - 100 г. (оның үштен бір бөлігі өсімдік майы), углевод - 400-450 г., ас тұзы - 10-12 г.
- рұқсат етілмейтіндер: қуырылған, майлы, ащы және қышқыл, сүрленген, тұздалған және маринадталған тамақтар, ет, балық және саңырауқұлақ сорпалары, қой, шошқа, қаз, үйрек етінен жасалған тағамдар, ми, пияз, сарымсақ, шалқан, тұрып, саумалдық, ақжелкен, қыша, бұрыш, сірке суы, ет және балық консервілері, тұздығы және майлы тұздығы бар тамақтар; өт жолына тас байланған жағдайда бұларға қосымша қант қайнатпа, бал және кондитер өнімдерін шектеген дұрыс.
- №6 диета - құяң және несеп жолдарының ауруларымен ауырғанда белгіленеді:
- құрамында пуринасы аз тамақтар -көкөністер мен жемістер, сүт, жұмыртқа, қайнатпа, дәндер;
- сұйық ішуді көбейту, әсіресе табиғи шырындар;
- тамақ ішу жиілігі күніне 4 рет;
- күндік рацион құрамы: белок - 80-90 г., май - 80-90 г., углевод - 400 г;
- рұқсат етілмейтіндер: ет, балық және саңырауқұлақ сорпалары, консервілер, қақталған еттер, тұздықтар, спиртті ішімдіктер, тұзды ірімшіктер, тұздалған және маринадталған көкөністер, кондитер өнімдері.
- №7 диета (№7а, №7б) - бүйрек қабыну ауруына шалдыққандарға белгіленеді.
- №8 диета - семіріп кеткен адамдарға белгіленеді:
- тамақ рационында углевод, май, тәбет ашатын заттарды шектеп, калориялылығы аз тағамдарды пайдаланады;
- тамақ кез келген кулинариялық тәсілмен тұзсыз дайындалады;
- тамақ ішу жиілігі күніне 4-5 рет, кейде көбірек ішу ұсынылады;
- күндік рацион құрамы: белок -90-130 г., май - 60-90 г., углевод - 100-200 г., ас тұзы - 3-5 г (дайын асты тұздау үшін).
- дәрігердің белгілеуі бойынша диетаны жартылай ашығу күндерімен кезектестірген дұрыс.
- №9 диета - қант диабеті кезінде белгіленеді:
- тағам рационында углевод пен май мөлшері шектеледі;
- күндік рационның химиялық құрамы емдеуші дәрігер беретін арнайы таблица арқылы мөлшерленеді;
- тағамды әр түрлі әдіспен дайындауға болады;
- тамақ ішу жиілігі күніне 4 реттен аз болмауы керек;
- қанттың орнына ксилит, сорбит ұсынылады;
- кебек қосылған арнай нандар;
- көкөністерді 8-12 сағат суда ұстап крахмалын азайту керек;
- қанттан басқа бал, қайнатпа, жүзім, інжір және қарбызды пайдалануға болмайды.
- №10 диета - бүйректің, жүрек - қан тамыр жүйесінің кейбір аурулары кезінде белгіленеді:
- рационда ас тұзы мен сұйық ішу азайтылады;
- тамақ суға не буға пісіріледі;
- қуырлған тамақ жеуге тыйым салынады;
- тұзсыз тағамдардың дәмін келтіру үшін сүт, ірімшік, жеміс және жеміс соустарынан жасалған пудингтерді пайдалану ұсынылады;
- тамаққа қант, бал, лимон, лимон шырыны мен қышқылын, қою томат шырынын, ванилин, дәмқабық, қалампыр қосуға болады;
- күндік ас үлесінің құрамы: белок - 80 г., май - 7 г., углевод - 350-400 г., ас тұзы - 3 г, сусын мөлшері 0,8 литрден аспағаны жөн.
- №11 диета - туберкулез және өкпенің іріңді аурулары кезінде, ұзаққа созылған ауыр науқастан жазыла бастағанда белгіленеді:
- белоктардың, май, көміртегі, кальций және фосфор тұздарының құрамы арттырылады;
- көбінесе сүттен жасалған тамақтарды пайдалану арқылы рациондағы мал өнімдерінен алынатын белок мөлшерін арттыру;
- С дәрумені бар (көкөніс, жеміс-жидек, итмұрын, қайнатылған су);
- В дәрумені тобы (бауыр, ашытылған сусындар);
- күндік тамақ ішу жиілігі - 4 рет;
- күндік рацион құрамы: белок -120 г., май - 120 грамға дейін, углевод - 500 г., кальций - 1,6 - 2 г., фосфор - 1,6 г.
- №12 диета - жүйке жүйелері ауруларына шалдыққанда белгіленеді.
- №13 диета - асқынған жұқпалы аурулармен ауырған науақастарға белгіленеді.
- №14 диета - бүйрекке тас байланған кезде белгіленетін диета.
- №15 диета - арнайы емдік тағам белгіленбейтін басқа ауру түрлеріне қолданылады.
Тағы қараңыз
Дереккөздер
- "Шаңырақ" үй-тұрмыс энциклопедиясы. Алматы. 1991. ISBN 5-89800-035-6 (1-й з-д)
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Emdik tagam naukaska baska da emdik sharalar keshenimen birge belgilenetin tagam Gastrit ishki zhara aurulary tok ishektin kabynuy bauyr aurulary үshin emdeudin negizgi әdisi bolyp tabylady Stancionarlyk nemese emhana zhagdajynda koldanylady Emdik tamaktanudy dәriger kenesi bojynsha zhәne onyn bakylauymen zhүrgiziledi oz betimen belgilengen turakty dieta densaulyk үshin kolajsyz zhagdajlarga ushyratuy mүmkin Emdik tagamEmdik tagam belgileudin negizgi principteriTagam үlesin racion tamak ishu rezhimin zhәne ony kulinariyalyk ondeudi әr adamga zheke belgileu Tagamdyk racionnyn patologiyalyk process sipatyna zhәne syrkattyn zhagdajy men onyn organiziminin ereksheligine sandyk raciondy azajtu zhәne kobejtu zhәne sapalyk organizmnin zhekelegen azyk tүlik pen tagamdyk zattardy kabyldauyn toktatu nemese shektetu zhagynan sәjkes keluin kadagalau Tenestirilgen negizgi tagamdyk zattardyn negurlym үjlesimdi arakatynasy zhәne fiziologiyalyk zhagynan kundy raciondar zhasau bolyp tabylady Emdik tagamdarda sandyk zhәne sapalyk tamak ozgeristeri koldanylady Munymen as korytu mүshesin mehanikalyk zhәne himiyalyk buzyludan saktauga auru mүshege kolajsyz әser etetin zattyn tүsuin shekteuge nemese syrkat organizmge ote kazhet zhәne onyn kyzmetin zhaksartuga әser etip kalypty zhagdajga keluine zhәrdemdesetin himiyalyk zattardy tolyktyruga bolady Emdik tagamdar dietalyk talaptarga saj әr syrkattyn talgamyn kanagattandyratyndaj әr tүrli bolgany durys Eger tagam shekteletin bolsa syrkat organizmi ony zhenil koteretin boluyn karastyrgan zhon Emdik tagam dajyndau barysyndagy kulinariyalyk ondeudin erekshelikteriEmdik tagam dajyndau azyk tүlikti kulinariyalyk ondeudin ozindik erekshelikteri bar zhүrek bauyr bүjrek aurularyna tuzsyz dieta belgileu tuzsyz tamak naukas adamnyn tәbetin zhojmas үshin tamakka kant bal limon kyshkylyn әr tүrli zhemis zhidek kosyp ogan kyshkyl ne tәtti beru kejbir tagamdarga әueli kajnatylgan sonan son kuyrylgan piyaz kosu үgilgen tagamdardy pajdalanu pisirlgen kokenisterdi үkkishten nemese eleuishten otkizu zharmalardy untaktap alu tamakty buga pisru askazan zhәne ishek aurulary zhukpaly aurular zhәne t b tagam temperaturasy ystyk tagamdar үshin en kolajly temperatura 60 S salkyn tagamdar үshin 10 S Asa ystyk zhәne ote suyk tagamdar oneshtin silekejli kabatyn zhәne askazandy titirkendiredi Kejbir aurularga beriletin emdik үj tagamdary 1 dieta 1a 1b askazannyn ultabar bezinin zharasy kezinde askazan solinin zhogary zhәne kalypty kyshkyldy gastritimen auyrganda belgilenedi tamak su ne buda pisiriledi de kobinese үgitilgen kүjinde beriledi dajyn tamak temperaturasy 60 S tamak ishu zhiiligi kүnine 5 6 ret kүndizgi as үlesi belok 100 g maj 100 g uglevod 400 450 g as tuzy 10 12 g ruksat etilmejtinder kuyrylgan tuzdalgan sүrlengen marinadtalgan ashy zhәne kyshkyl tamaktar shiki kokonister men zhemister iri tartylgan unnan pisirilgen nan ashygan kamyr kujmak tatymdylyktar et balyk zhәne sanyraukulak sorpalary men tuzdyktar sous ak kaudandy mynzhapyrak tabigi zhidek pen zhemis shyryndary konserviler onyn ishinde үj zhagdajynda dajyndalyp konservilengen kompottar 2 dieta gastritte askazan solinin kyshkyly tomen bolgan zhagdajda tok ishektin talaurauy bas sakinasy bul arurular tek askynbagan zhagdajda kezinde belgilenedi tamak kobinese suga nemese buga pisiriledi kejde kejbir tamaktardy kuyruga bolady үstelge zhaksy usaktalgan kүjinde koyady tamakty kүnine tort retten az ishpeu usynylady kүndik as үlesi kuramy belok 100 g maj 100 g ulevod 400 450 g as tuzy 12 15 g ruksat etilmejtinder piyaz shiki sarymsak kymyzdyk saumaldyk shalkan turyp sirke suy kysha untaktalgan burysh akzhelken ystalgan tuzdalgan marinadtalgan tagamdar 3 dieta sozylmaly ish katu auruyna shaldykkandarga belgilenedi as dajyndau kezinde baska auruy bolmagan zhagdajda osimdik sondaj ak mal majyna uzagyrak kuyrylady kurgaktau botka usynylady tamak kabyldau zhiiligi kүnine 4 5 ret kүndik as үlesinin kuramy belok 85 100 g maj 100 120 g uglevod 400 500 g ruksat etilmejtinder kisel ashy shaj kakao kokzhidek eki үsh kүn turyp ashygan sүt tagamdary keptirilgen nan sujyk botka kartop pyuresi zhumyrtka shiki zhәne shala pisirilgen ak nan samsa zhәne majda tartylgan unnan pisirilgen konditer onimderi 4 dieta 4a 4b 4v bul dietanyn әr tүrli varianttary as korytudyn buzyluymen kosa kabat keletin katty zhәne sozylmaly ishek aurulary kolit zhagdajynda belgilenedi Zhazyla bastaganda 4V dietasyn ustangan durys tamak suga ne buga pisiriledi dajyn tamak ustelge majdalanabagan kүjinde kojylady tamakty az molsherde kүnine 4 5 ret ishu usynylady kүndik as үlesi kuramy belok 100 g maj 70 g ga dejin uglevod 250 g as tuzy 8 10 g ruksat etilmejtinder taza tabigi zhemis zhidek shyryndary kajmagy alynbagan sүt burysh kysha sirke suy akzhelken kuyrylgan ashy zhәne kyshkyl tuzdalgan marinadtalgan tamaktar 5 dieta 5a bauyr zhәne ot zholdary auyratyn adamdarga belgilenedi tamak suga ne buga pisiriledi zhәne kobinde untaktalmagan kүjinde beriledi tamak kabyldau zhiiligi kүnine 4 5 ret kүndizgi as үlesi belok 100 g maj 100 g onyn үshten bir boligi osimdik majy uglevod 400 450 g as tuzy 10 12 g ruksat etilmejtinder kuyrylgan majly ashy zhәne kyshkyl sүrlengen tuzdalgan zhәne marinadtalgan tamaktar et balyk zhәne sanyraukulak sorpalary koj shoshka kaz үjrek etinen zhasalgan tagamdar mi piyaz sarymsak shalkan turyp saumaldyk akzhelken kysha burysh sirke suy et zhәne balyk konservileri tuzdygy zhәne majly tuzdygy bar tamaktar ot zholyna tas bajlangan zhagdajda bularga kosymsha kant kajnatpa bal zhәne konditer onimderin shektegen durys 6 dieta kuyan zhәne nesep zholdarynyn aurularymen auyrganda belgilenedi kuramynda purinasy az tamaktar kokonister men zhemister sүt zhumyrtka kajnatpa dәnder sujyk ishudi kobejtu әsirese tabigi shyryndar tamak ishu zhiiligi kүnine 4 ret kүndik racion kuramy belok 80 90 g maj 80 90 g uglevod 400 g ruksat etilmejtinder et balyk zhәne sanyraukulak sorpalary konserviler kaktalgan etter tuzdyktar spirtti ishimdikter tuzdy irimshikter tuzdalgan zhәne marinadtalgan kokonister konditer onimderi 7 dieta 7a 7b bүjrek kabynu auruyna shaldykkandarga belgilenedi 8 dieta semirip ketken adamdarga belgilenedi tamak racionynda uglevod maj tәbet ashatyn zattardy shektep kaloriyalylygy az tagamdardy pajdalanady tamak kez kelgen kulinariyalyk tәsilmen tuzsyz dajyndalady tamak ishu zhiiligi kүnine 4 5 ret kejde kobirek ishu usynylady kүndik racion kuramy belok 90 130 g maj 60 90 g uglevod 100 200 g as tuzy 3 5 g dajyn asty tuzdau үshin dәrigerdin belgileui bojynsha dietany zhartylaj ashygu kүnderimen kezektestirgen durys 9 dieta kant diabeti kezinde belgilenedi tagam racionynda uglevod pen maj molsheri shekteledi kүndik racionnyn himiyalyk kuramy emdeushi dәriger beretin arnajy tablica arkyly molsherlenedi tagamdy әr tүrli әdispen dajyndauga bolady tamak ishu zhiiligi kүnine 4 retten az bolmauy kerek kanttyn ornyna ksilit sorbit usynylady kebek kosylgan arnaj nandar kokonisterdi 8 12 sagat suda ustap krahmalyn azajtu kerek kanttan baska bal kajnatpa zhүzim inzhir zhәne karbyzdy pajdalanuga bolmajdy 10 dieta bүjrektin zhүrek kan tamyr zhүjesinin kejbir aurulary kezinde belgilenedi racionda as tuzy men sujyk ishu azajtylady tamak suga ne buga pisiriledi kuyrlgan tamak zheuge tyjym salynady tuzsyz tagamdardyn dәmin keltiru үshin sүt irimshik zhemis zhәne zhemis soustarynan zhasalgan pudingterdi pajdalanu usynylady tamakka kant bal limon limon shyryny men kyshkylyn koyu tomat shyrynyn vanilin dәmkabyk kalampyr kosuga bolady kүndik as үlesinin kuramy belok 80 g maj 7 g uglevod 350 400 g as tuzy 3 g susyn molsheri 0 8 litrden aspagany zhon 11 dieta tuberkulez zhәne okpenin irindi aurulary kezinde uzakka sozylgan auyr naukastan zhazyla bastaganda belgilenedi beloktardyn maj komirtegi kalcij zhәne fosfor tuzdarynyn kuramy arttyrylady kobinese sүtten zhasalgan tamaktardy pajdalanu arkyly raciondagy mal onimderinen alynatyn belok molsherin arttyru S dәrumeni bar kokonis zhemis zhidek itmuryn kajnatylgan su V dәrumeni toby bauyr ashytylgan susyndar kүndik tamak ishu zhiiligi 4 ret kүndik racion kuramy belok 120 g maj 120 gramga dejin uglevod 500 g kalcij 1 6 2 g fosfor 1 6 g 12 dieta zhүjke zhүjeleri aurularyna shaldykkanda belgilenedi 13 dieta askyngan zhukpaly aurularmen auyrgan nauakastarga belgilenedi 14 dieta bүjrekke tas bajlangan kezde belgilenetin dieta 15 dieta arnajy emdik tagam belgilenbejtin baska auru tүrlerine koldanylady Tagy karanyzDietaDerekkozder Shanyrak үj turmys enciklopediyasy Almaty 1991 ISBN 5 89800 035 6 1 j z d