Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесі

Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесі (ағылш. United Nations Security Council, фр. Conseil de sécurité de l'ONU, араб.: مجلس أمن الأمم المتحدة‎, қыт. 联合国安全理事会, ис. Consejo de Seguridad de la ONU, орыс. Совет Безопасности ООН) — БҰҰ-ның негізгі саяси органдарының бірі. Кеңеске халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау жауапкершілігі жүктелген.

     Африка (3)     Азия-Тыңық мұхиты (3)     Шығыс Еуропа(2)     Латын Америкасы (2)     Батыс Еуропа (5)

Кеңес құрамына 15 мүше мемлекет кіреді-БҰҰ Бас Ассамблеясы жыл сайын 5 жыл мерзімге сайлайтын 5 тұрақты және 10 тұрақты емес. БҰҰ жарғысына тиісті түзетулер 1963 жылы 17 желтоқсанда БҰҰ ГА 1995 (XVIII) қарарымен енгізілді (Бұған дейін кеңеске тек 6 тұрақты емес мүше кірді). Көрсетілген қарарға сәйкес Қауіпсіздік Кеңесінің 10 тұрақты емес мүшесі географиялық принцип бойынша сайланады, атап айтқанда:

• бес - Африка мен Азия мемлекеттерінен;
• біреуі - Шығыс Еуропа мемлекеттерінен;
• екі - Латын Америкасы мемлекеттерінен;
• екі - Батыс Еуропа мемлекеттерінен және басқа мемлекеттерден.

Кеңес төрағалары ағылшын атауларының әліпбиі бойынша орналасқан мүше мемлекеттердің тізіміне сәйкес ай сайын ауыстырылады.

Тұрақты мүшелер

•  Қытай (1971 жылға дейін —  Қытай)
•  Ресей (1991 жылға дейін —  КСРО)
•  Ұлыбритания
•  АҚШ
•  Франция

БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшелері "вето құқығына" ие.

БҰҰ–ның Қауіпсіздік Кеңесінің отырыс залы

Бұл құрылғы Францияны қосу және аймақтық компонентті қосу арқылы өзгертілген Рузвельттің төрт полиция жоспарынан (1941) айтарлықтай сақталды. Сонымен, Қытайдың орнын 1971 жылдың 25 қазанына дейін Қытай Республикасы иеленді, 1949 жылдан бастап тек Тайвань мен оған іргелес кейбір аралдарды бақылайды (БҰҰ Бас Ассамблеясының 2758 қарары).

Ресей 1991 жылдың 24 желтоқсанынан бастап КСРО-ның жалғастырушы мемлекеті ретінде БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшесі болып табылады.

Тұрақты емес мүшелер

БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшелері 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап Экваторлық Гвинея, Кот-д'Ивуар, Кувейт, Перу, Польша орнына Вьетнам, Нигер, Тунис, Эстония, Сент — Винсент және Гренадиндер болды, олардың өкілеттіктері 2019 жылдың 31 желтоқсанында аяқталды.

2022-2023 жылдары СБ тұрақты емес мүшесінің орнын Албания алады.

Елдердің БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшелерінің өкілеттіктерін алу хронологиясы:

Год	Африка			Азия		Латын америкасы		Батыс Еуропа және тағы басқалар		Шығыс Еуропа
2016	Мысыр	Сенегал		Жапония		Уругвай				Украина
2017			Эфиопия		Қазақстан		Боливия	Швеция	Италия
2018	Кот-д’Ивуар	Экваторлық Гвинея		Кувейт		Перу			Нидерланд	Польша
2019			ОАР		Индонезия		Доминикан Республикасы	Бельгия	Германия
2020	Нигер	Тунис		Вьетнам		Сент-Винсент және Гренадиндер				Эстония
2021			Кения		Үндістан		Мексика	Ирландия	Норвегия
2022	Габон	Гана		БАӘ		Бразилия				Албания

Тарихи ретроспективада Қауіпсіздік мына кеңес мүшелері басқаларға қарағанда жиі сайланды:

•  Жапония — Қауіпсіздік Кеңесінің мүшесі ретінде 22 жыл
•  Бразилия — 20 жыл;
•  Аргентина— 18 жыл;
•  Үндістан,   Колумбия,   Пәкістан — 14 жыл;
•  Италия — 13 жыл;
•  Канада — 12 жыл.

БҰҰ-ға мүше 60-тан астам мемлекет ешқашан Қауіпсіздік кеңесінің мүшелері болып сайланбаған.

Өкілеттіктері

Қауіпсіздік кеңесіне "осы дауды немесе жағдайды жалғастыру халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтауға қауіп төндіретінін анықтау үшін халықаралық үйкеліске немесе дау тудыруы мүмкін кез келген дауды немесе кез келген жағдайды тергеуге"рұқсат етілген. Ол"бейбітшілікке кез-келген қауіп-қатердің, бейбітшілікті бұзудың немесе агрессия әрекетінің болуын анықтайды және халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау немесе қалпына келтіру үшін қандай шаралар қолдану керектігін анықтайды немесе шешеді". Кеңес Халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті, оның ішінде қарулы күштерді қолдануға байланысты бұзатын мемлекеттерге мәжбүрлеу шараларын қолдануға құқылы. БҰҰ Жарғысының 25-бабында: "ұйым мүшелері осы Жарғыға сәйкес Қауіпсіздік Кеңесінің шешімдеріне бағынуға және оларды орындауға келіседі"делінген. Осылайша, ҚК шешімдері барлық мемлекеттер үшін міндетті болып табылады, өйткені қазіргі уақытта БҰҰ-ның мүшелері Жер шарының жалпыға бірдей танылған барлық мемлекеттері болып табылады. Бұл ретте БҰҰ-ның барлық өзге органдары тек ұсынымдық шешімдер шығара алады.

Іс жүзінде Қауіпсіздік Кеңесінің бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау жөніндегі қызметі бұзушы мемлекеттерге (оларға қарсы әскери операцияларды қоса алғанда) қарсы қандай да бір санкцияларды айқындау; жанжал аймақтарына бітімгершілік құралымдарды енгізу; жанжал аймағындағы халықаралық әкімшілікті енгізуді қоса алғанда, жанжалдан кейінгі реттеуді ұйымдастыру болып табылады.

Мәжіліс залы

БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің мәжіліс залы Нью-Йорктегі БҰҰ ғимаратында орналасқан. Жұмыс кеңістігі отырыстарға қатысушылар тұйық шеңбер болып табылатын үстелде орналасатындай етіп қалыптастырылған. Сарапшыларға, бақылаушыларға және баспасөзге арналған орындар қабырғалардың шеткі жағында орналасқан. Мәжіліс залының шығыс қабырғасы орталық болып табылады, оны норвегиялық суретші Пера Крогтың 4,87-ден 7,92 метрге дейінгі майлы суреті алады. Кескіндеме жұмыстарын Норвегия Үкіметі Біріккен Ұлттар Ұйымына сыйлық ретінде тапсырып, 1952 жылы тамызда ашты.

1. https://archive.is/20120918003749/www.un.org/russian/sc/members.asp