Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Бай миньцзя (өз атауы — байцзы, байхо) — Қытайдың Дали автономиялық округінде тұратын халық. Сонымен қатар Юньнань, Сычуань, Хунань және Гуйчжоу провинцияларында тұрады. Саны 2,2 млн. адам (2005).
| Бай | |
| қыт. 白族, пиньинь báizú — «ақ адамдар»; 1956 жылға дейін — миньцзя. | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
| 2,2 млн.(2005) | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
|
| |
| Тілдері | |
| Діні | |
Этногенезі
Орыс ғалымдарының пікірінше, бай-біздің дәуірімізге дейінгі 3 ғасырда осында қоныстанған Қытай сарбаздарының ұрпақтары. VIII - X ғасырда Наньчжао мемлекетінің құрамына кірді, ол VII ғасырдан 902 жылға дейін Қытайдың оңтүстік-батыс аймағында басым болды және бай ата-бабалары негізгі этникалық мәдени элита болған. X-XIII ғасырда — Дали, Мин дәуірінде (XIV—XVII ғасыр) олардың аумағы Қытайдың құрамына кірді.
Тілі және жазуы
Бай ұлтының өз бар, қытай-тибет тіл семьясының тибет-бирман тармағына жатады, бірақ оның өзіндік жазба тілі жоқ, олар қытай таңбаларын пайдаланады. Ұлттық тілде білім алмайды, балалардың барлығы оқиды. 1950 жылдары латын графикасы негізінде жазу жасалды. Үш диалектісі бар: оңтүстік, орталық және солтүстік. Бай халқының көпшілігі жергілікті ұлттар мен қытай тілінде сөйлей алады.
Діні
Сенушілер негізінен буддалар, даосизм де кең таралған. Сонымен бірге бай ауылдарында анимистік нанымдар, тайпа көсемінің рухына табынушылық сақталған. Ағаш культінің қалдықтары сақталған. Үлкен ескі ағаш (көбінесе баньян ағашы) әдетте ата-баба ғибадатханасы орналасқан ауылдың орталығында өсті, бұл ағашты ауыл тұрғындарының бәрі қастерлейді. Өзінің этникалық тобы туралы жазған байлардың сол өкілдері ауыл құдайларына табынуды бай мәдениетінің құрамдас бөлігі ретінде сипаттайды. Бірақ бұл ұлттың қарапайым тұрғындарының көпшілігі, ауыл құдайларына табынуды өз ұлтының ерекшелігі деп санамай, тұрғылықты мекенмен байланыстырады.
Таралу аймағы және саны
Байлар негізінен Дали аймағында (Қытайдың оңтүстік-батысындағы Юньнань провинциясы) тұрады. Сонымен қатар Дэнчуань, Эрюань, Юнлун, Цзяньчуань, Ланпин уездерін мекендейді. Байдың негізгі бөлігі Дали-Цзяньчуань аймағында қоныстанған. Бай осы провинцияның басқа уездерінде де тұрады, мысалы, Нуцзян аймағындағы Бинцзян уезінде. 1956 жылы Дали автономиялық округі құрылды. Олар ойпаттар мен тауларды мекендейді, бұл ұлттың саны шамамен 570 мың адамды құрайды. Байлардың өз атауы — байцзы, байко; шамамен 30 мың адамнан тұратын бай тобы өздерін байк деп атайды, олардың бір бөлігі Нуцзян ауданында, ішінара Ланьпин уезінің бір бөлігінде тұрады.
Қытайлар оларды бай деп атайды. Бұрынғы минъцзя атауы қазір қолданыстан шығып қалды. Көршілері оларды әртүрлі атайды.
Тарихы
Қытай ғалымдары арасында байдың шығу тегі туралы бірнеше көзқарастар болған. Олар тайлармен, цяндармен, қытайлармен және т.б. байланысты болды. Байлар қазіргі қоныстанған жердің тұрғындары болып есептеледі. Біздің заманымызға дейін Эрхай көлі аймағында байдың ата-бабалары саналатын тайпалар мекендеген, бұл тайпалардың шаруашылығында мал шаруашылығы маңызды рөл атқарған. Біздің заманымыздың III-ші ғасырында егіншілік бұл тайпалардың негізгі кәсібіне айналды. Шамамен сол уақытқа тайпалық одақтың құрылуы жатады. Біздің заманымыздың VII-IX ғасырларында Сиер өзені аңғарындағы халық хэман немесе михебайман деп аталды. Осы дәуірден бастап жазықта өмір сүрген ежелгі байлардың негізгі кәсібі егіншілік болды. Өндіргіш күштердің кейінгі дамуы жазықтағы бай ру-тайпалық қатынастардың ыдырауына әкелді. Көптеген қытай зерттеушілерінің пікірінше, Наньчжао мемлекеті тұсындағы бай қоғамында құл иеленушілік өмір салты белгілі бір рөл атқарған.
Біздің дәуірімізге дейінгі VIII ғасырда Дали ауданы ежелгі ицзу және басқа да туыстас халықтар құрған Наньчжао мемлекетінің құрамына кірді. VIII ғасырдан бастап байдың ауылшаруашылық құралдары, соның ішінде соқалары бар. Олар буйволдарды пайдаланып, соқалы егіншілікке көше бастайды. Сол кезден бастап бай қоғамында феодалдық құрылымның қалыптасуы басталады. 902 жылы Наньчжао құлап, 937 жылы бай халқы Дали мемлекетіне біріктірілді, оның өмір сүруі егіншіліктің, қолөнердің, сауданың және қалалардың одан әрі өсуімен ерекшеленді. Далидегі феодалдық қатынастар одан әрі дамыды, бірақ құлдық әлі де берік ұстанымдарды сақтап қалды.
Дали мемлекеті 1253 жылы құлдырап, Құбылай жеңілді. Қытайды билеген Юань әулеті кезінде Дали аймағында аудан құрылды. Одан кейінгі кезеңдерде Қытайдың құрамына енген Дали аймағы батыстағы Юньнань провинциясының саяси, экономикалық және мәдени орталығына айналды. XIII ғасырдан кейін алқаптарда өмір сүрген бай қоғамының феодализациясы аяқталды. Сол кезде байлар бір жағынан ірі жер иелері-феодалдар, екінші жағынан — қауымдық шаруалар болды. Қалаларда кәсіби қолөнершілер мен саудагерлер өмір сүрді, сауда дүкендері пайда болды, шағын қолөнер кәсіпорындары ашылды, кеніштер дами бастады. Сягуань қаласы маңызды сауда орталығына айналды. Бұл аудандардың дамуына байлардың басқа халықтармен тығыз байланысы ықпал етті. XIV-XVI ғасырларда қытайлардың Юньнаньға қоныс аударуы қарқынды болды, бұл осы аудандардағы қытайлардың ықпалын одан әрі күшейтті.
ХХ ғасырдың басынан бастап бай қоғамында капиталистік құрылымның нышандары пайда болады. Кейбір бай иелері өз капиталын саудаға және жергілікті өнеркәсіпке сала бастайды. Кедей шаруалар арасынан осы шағын кәсіпорындарда жалдамалы жұмыс істейтін пролетарийлер қабаты шыға бастады. Бірақ капиталистік қатынастардың қалыптасу процесі байлар арасында жеткілікті түрде дамымай, ҚХР құрылған кезде бай қоғамы негізінен феодалдық болып қала берді. Сонымен бірге таулы аймақтарда алғашқы қауымдық қатынастардың күшті қалдықтары 20 ғасырдың ортасына дейін сақталды. Гоминьдан үстемдігі кезінде бай шаруалары екі жақты езгіге ұшырады – олардың феодалдары мен қытай шенеуніктері. Сондықтан 1949 жылдың басында-ақ бай басқа ұлт өкілдерімен бірге Юньнанның солтүстік-батысында революциялық бекіністер құрып, Чан Кай-чекистерге қарсы ашық соғыс бастады. Қытай халық–азаттық армиясы (ҚХАА) Далидің оңтүстігін азат еткенде, байлар көрші халықтармен бірге қарулы көтеріліске шығып, ҚХАА бөлімшелерінің көмегімен азаттыққа қол жеткізді.
1956 жылы қарашада Юньнаньда Дали-бай автономиялық округі құрылды.
Кәсібі
Негізгі кәсібі – ауыл шаруашылығы. Ол айқын аймақтық сипатқа ие: белгілі бір дақылдарды өсіру теңіз деңгейінен ауданның биіктігімен анықталады. Алқаптағы шаруалар негізінен су басқан алқаптарда күріш өсіреді. Басқа дақылдардан таро, қант қамысы, шай, кендір өсіріледі, жібек құрты да өсіріледі. Шаруалар әртүрлі көкөністерді (пияз, сарымсақ) өсіреді, жеміс ағаштарын (шабдалы, қара өрік) отырғызады. Тауда тұратын бай халқы тауда күріш, бидай, сұлы, арпа, қарақұмық егеді. Олар жырту жұмыстарына жеңіл соқа пайдаланады. Байлар егіншілікпен қатар, мал шаруашылығымен де айналысады, әсіресе таулы аймақтарда жиі кездеседі. Буйволдар (биік тауларда оларды зебу типті өркешті бұқалар ауыстырады), жылқылар, қойлар, ешкілер, шошқалар, сондай-ақ құстар (алқаптарда) өсіріледі. Ерхай көлінің жағасын мекендеген байлар балық аулаумен де айналысады.
Бай халқы қолөнерінің бұрыннан келе жатқан дәстүрі бар. Наньчжао заманында олар тоқу, әртүрлі металдарды (соның ішінде темір) өңдеуді білген. Наньчжаода іргесі қаланған Дали, Сягуань, Нангуан Дэнчжоу қалалары ол кезде қолөнер мен сауданың орталығы болған. Қолөнер әсіресе Дали мемлекеті тұсында дамыды. Дали қаласы мәрмәр өңдеу орталығы болып табылады. Бай шеберлері бұл тастан бұйымдар (құлпытас т.б.) жасағанда мәрмәрдің табиғи үлгісін шебер пайдаланады. Бай халқы индиго өндірумен, тұз өнеркәсібімен де айналысады.
Өмір салты
ХХ ғасырға қарай жазықтағы бай халқы арасында феодалдық қатынастар дамып, таулардағы байларда қауымдық меншік және оны ұжымдық пайдалану сақталды. ХХ ғасырдың ортасына дейін 3-5 ұрпақты біріктіретін үлкен матрилокалды отбасылар болды, бұл қазіргі заманғы мекен-жайының құрылымында (туыстық патрилокалды шағын отбасылар тұратын топ), көбінесе ортақ ас үй мен үй-жайларда көрініс тапты.
Елді мекендер (жазық жерлерде олар кейде бірнеше жүз үй шаруашылықтарын құрайды) ағаш немесе тас қоршаулармен қоршалған үй-жайлардан тұрады. Мекен-жайда бір топ әкелік туыстар тұратын бірнеше үй бар, әдетте мұржасы бар бір жазғы ас үй бар, онда үлкен отбасылық қауымдастықтың барлық шағын отбасыларының иелері тамақ дайындады. Мекен-жай аумағында кейде бөлінбеген, кейде бөліктерге бөлінген сарай, құс қорасы да болды. Бірақ қауымдастықтың біртұтас экономикасы 1948-1949 жылдары ыдырап кетті.
Дәстүрлі баспаналары
Дәстүрлі Бай тұрғын үйі - балшық немесе шикі кірпіштен жасалған қабырғалары бар, бағыналы-қаңқалы үй. Кірпіштен салынған үйлер де бар, таулы аймақтарда кей жерлерде ағаш үйлер сақталған, төбесі жабынқыш. Көбінесе үйдің қасбетінің бойымен галерея салынады. Үй әдетте екі қабатты, астыңғы жағы үш бөлмеден тұрады. Үстіңгі бөлменің төбесі жоқ және бөлімдермен бөлінбейді.
Көптеген үйлер шебер салынып, әдемі безендірілген. Бұл Цин әулетінің (1644-1911) дәуіріндегі сәулет өнерінің тамаша үлгілері. Ежелгі ғимараттар ерекше пішінге ие, сырты картиналармен, мәрмәр элементтермен безендірілген. Үйдің жанында аула мен бақша міндетті түрде реттеледі. Бай халқының төрт үлкен руы бар: Ян, Дун, Ян және Чжао. Әр отбасы өз үйлерін ерекше етіп салып, безендірді.
Пинба аймағындағы тұрғын үйлер негізінен үш сегменті бар ұзын үйлер (сан цзянь фан) немесе «и чжэн лян эр» («бір негізгі зал және екі жағындағы кеңейтілім»), «сань фан и чжаоби» («П-тәрізді үш ғимарат және бір қабырға»), «си хэ ву тяньцзин» («төрт шаршы пішінді ғимарат және бес аула») түрінде салынған төбесі плиткалы үйлер кездеседі.
Дәстүрлі киімдері
Бай халқының ұлттық киімдерінің тарихы тереңнен басталады. 1800 жыл бұрын бай халқы киім тігу үшін «тунхуа» деп аталатын матаның өз түрін пайдаланған. Наньчжао және Дали мемлекеттері тұсында бай халқы өздерінің киім үлгілерін жасаған, олар бүгінгі күнге дейін қолданылады. Бай халқының киімдері жарқыраған және үйлесімді түстермен, сондай-ақ түрлі кестелермен ерекшеленеді. Олардың киімдері әдетте камелия гүлдерімен безендірілген, өйткені байлар бұл гүлдерді сұлулықтың символы деп санайды. Киім стилі осы түстерге деген сүйіспеншілікке баса назар аударады: қызыл шарф пен ақ түспен үйлесуі камелияның гүлденуін білдіреді.
Ақ түс - Бай халқының сүйікті түсі. Олар ақ түс қадір-қасиет пен жоғары әлеуметтік мәртебені бейнелейді деп есептейді, сондықтан киімде бұл түс басым. Бұл әсіресе ерлер костюміне тән, мұнда сыртқы киім мен шалбар толығымен ақ түсті. Қыздар мен әйелдер киімдерінде көбірек түстерді пайдаланады. Олар ақ, ашық көк немесе қызғылт түсті сырт киім және қызғылт, күлгін немесе қара жилет кигенді ұнатады. Тұрмысқа шықпаған қыздар әрқашан шаштарын өріп, қызыл лентамен тоқылған, содан кейін шаш өрімдерін басына орап алады. Қыздар да кестелі алжапқыш киеді. Әйелдер жұмсақ жиекке өрнектелген кесте, моншақ немесе шашақтар тігілген арнайы бас киім киеді.
Ер адамдар түзу кесілген күртеше, кең адым шалбар киеді. Әйелдер киімі негізінен оң жағына оралған күртеше мен халаттан тұрады. Ұлттық киім элементтерінің ішінен ерлер де, әйелдер де киетін киізден, теріден немесе жүннен жасалған қысқа шапандарды атап өтуге болады. Суық мезгілде ерлер де, әйелдер де жүннен жасалған жеңсіз күртеше киеді. Аяқ киімнен сандалдар мен матадан жасалған табаны тігілген жабық аяқ киім киеді.
Дәстүрлі тағамдары
Бай тағамының едәуір бөлігін жаңа піскен көкөністер мен маринадталған қиярлар алады, сондықтан бай халқы әртүрлі тұздықтарды және соустарды дайындауда шебер. Ерхай көлінің маңында тұратын адамдар балдырдан тағамдар әзірлейді. Шошқа еті бай диетасындағы негізгі ет болып табылады. Одан әртүрлі тағамдар дайындалады: ветчина, шұжықтар, ысталған шошқа бауыры және ысталған шошқа ішектері. Қыста олар шалғам, шалқан және пияз қосылған сиыр сорпасын пайдаланады. Көлдер мен өзендерге жақын тұратын адамдар балық тағамдарын пісіреді. Шай ең танымал сусын болып табылады. Олар әдетте күніне екі рет шай ішеді: таңертең және түсте. Таңертеңгі уақытта ішілетін шайды «таңертеңгі шай» немесе «ояту шайы» деп атайды. Түсте ішілетін шай «тыныштандыратын шай» немесе «қанағат шайы» деп аталады. Бай халқы шайға шөптердің немесе сүттің белгілі бір түрлерін жиі қосады.
Бай диетасы әдетте ыстық, суық және ащы дәмдерді қамтиды. Кептірілген ветчина немесе балық және күріш әдеттегі тағамдар болып табылады. Таулы аймақтарда тұратындар үшін жүгері негізгі тағам болып табылады.
Әдет-ғұрыптары
Бай халқы өте қонақжай, қонақтарды әрқашан жылы қабылдап, жомарттықпен қарсы алады. Шәй беру рәсімі бай халқының қонақжайлылығының тамаша үлгісі болып табылады. Олар қонақтарды алкогольді ішуге мәжбүрлемейді, қонақтар қалағанынша іше алады. Қонақтар жылы қарсы алуға жауап ретінде үй иелеріне алғыс айтулары керек.
Ежелгі дәстүр бойынша байлар қарттарды құрметтейді. Жастар әрқашан қарттармен амандасады, орындарын береді, сонымен қатар шәй мен темекімен сыйлайды. Бірінші шыны шай әрқашан отбасының ең үлкен мүшелеріне беріледі. Жастар бағыныштылықты сақтауы керек, сондықтан үлкендердің алдында дөрекі сөйлеуге болмайды.
Мерекелері
Дәстүр бойынша наурыз айында бай халқының өкілдері мерекелік жәрмеңке өткізеді. Ол әдетте ай күнтізбесі бойынша үшінші айдың 15-інен 20-на дейін Дали қаласының батыс бөлігінде орналасқан «Наурыз алаңында» ұйымдастырылады. Бастапқыда оның діни құрамдас бөлігі болса, кейін бірте-бірте мерекелік жәрмеңкеге айналды. Мин және Цин әулеттері тұсында Сычуань, Цзянсу, Чжэцзян провинцияларынан, Тибеттен сауда жасау үшін саудагерлер келді. Қытай Халық Республикасы құрылғаннан кейін наурыз жәрмеңкесі жыл сайын өткізіле бастады. Түрлі тауарларды саудалап, ұсынып қана қоймай, ұлттық спорттық жарыстар мен өнерпаздардың қойылымдарын да өткізеді.
Бай ұлтының тағы бір мерекесі – әр жазда 25 маусымда атап өтілетін Алау мерекесі. Бұл күні барлық дәнді дақылдардан мол өнім, мол өмір мен мықты денсаулық сұралады. Осы күні кешке әр ауланың кіреберісінде алау жағылады, ал ауылға кіре берісте үлкен алау қойылады, оның үстіне әл-ауқат және барлық жақсы сөздер жазылған қызыл және жасыл қағаз баннерлер ілінеді.
Сілтеме
![image]()
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Бай (халық)
Дереккөздер
- Бай (Қытай халқы. Тексерілді, 7 шілде 2024.
- Бай. Тексерілді, 7 шілде 2024.
- Қытайдағы Бай халқының дәстүрлі ауылы. Тексерілді, 7 шілде 2024.
- Бай халқы туралы. Тексерілді, 7 шілде 2024.
- Бай (халық). Тексерілді, 7 шілде 2024.
- Бай халқы. Тексерілді, 7 шілде 2024.
- Бай халқы. Тексерілді, 7 шілде 2024.
- Бай (白族). Тексерілді, 7 шілде 2024.
- Әлем халықтарының энциклопедиясы. Бай. Тексерілді, 7 шілде 2024.
- Бай. Тексерілді, 7 шілде 2024.
- Бай халқы. Тексерілді, 7 шілде 2024.
- Бай. Тексерілді, 7 шілде 2024.
- Бай халқының мәдениеті мен әдет-ғұрыптары. Тексерілді, 7 шілде 2024.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Baj minczya oz atauy bajczy bajho Қytajdyn Dali avtonomiyalyk okruginde turatyn halyk Sonymen katar Yunnan Sychuan Hunan zhәne Gujchzhou provinciyalarynda turady Sany 2 2 mln adam 2005 Bajkyt 白族 pinin baizu ak adamdar 1956 zhylga dejin minczya Bүkil halyktyn sany2 2 mln 2005 En kop taralgan ajmaktar ҚytajTilderi kytaj tiliDinibuddizm daosizmEtnogeneziOrys galymdarynyn pikirinshe baj bizdin dәuirimizge dejingi 3 gasyrda osynda konystangan Қytaj sarbazdarynyn urpaktary VIII X gasyrda Nanchzhao memleketinin kuramyna kirdi ol VII gasyrdan 902 zhylga dejin Қytajdyn ontүstik batys ajmagynda basym boldy zhәne baj ata babalary negizgi etnikalyk mәdeni elita bolgan X XIII gasyrda Dali Min dәuirinde XIV XVII gasyr olardyn aumagy Қytajdyn kuramyna kirdi Tili zhәne zhazuyBaj ultynyn oz bar kytaj tibet til semyasynyn tibet birman tarmagyna zhatady birak onyn ozindik zhazba tili zhok olar kytaj tanbalaryn pajdalanady Ұlttyk tilde bilim almajdy balalardyn barlygy okidy 1950 zhyldary latyn grafikasy negizinde zhazu zhasaldy Үsh dialektisi bar ontүstik ortalyk zhәne soltүstik Baj halkynyn kopshiligi zhergilikti ulttar men kytaj tilinde sojlej alady DiniBuddadyk kudaj Senushiler negizinen buddalar daosizm de ken taralgan Sonymen birge baj auyldarynda animistik nanymdar tajpa koseminin ruhyna tabynushylyk saktalgan Agash kultinin kaldyktary saktalgan Үlken eski agash kobinese banyan agashy әdette ata baba gibadathanasy ornalaskan auyldyn ortalygynda osti bul agashty auyl turgyndarynyn bәri kasterlejdi Өzinin etnikalyk toby turaly zhazgan bajlardyn sol okilderi auyl kudajlaryna tabynudy baj mәdenietinin kuramdas boligi retinde sipattajdy Birak bul ulttyn karapajym turgyndarynyn kopshiligi auyl kudajlaryna tabynudy oz ultynyn ereksheligi dep sanamaj turgylykty mekenmen bajlanystyrady Taralu ajmagy zhәne sanyBajlar negizinen Dali ajmagynda Қytajdyn ontүstik batysyndagy Yunnan provinciyasy turady Sonymen katar Denchuan Eryuan Yunlun Czyanchuan Lanpin uezderin mekendejdi Bajdyn negizgi boligi Dali Czyanchuan ajmagynda konystangan Baj osy provinciyanyn baska uezderinde de turady mysaly Nuczyan ajmagyndagy Binczyan uezinde 1956 zhyly Dali avtonomiyalyk okrugi kuryldy Olar ojpattar men taulardy mekendejdi bul ulttyn sany shamamen 570 myn adamdy kurajdy Bajlardyn oz atauy bajczy bajko shamamen 30 myn adamnan turatyn baj toby ozderin bajk dep atajdy olardyn bir boligi Nuczyan audanynda ishinara Lanpin uezinin bir boliginde turady Қytajlar olardy baj dep atajdy Buryngy minczya atauy kazir koldanystan shygyp kaldy Korshileri olardy әrtүrli atajdy TarihyBaj әjeli Қytaj galymdary arasynda bajdyn shygu tegi turaly birneshe kozkarastar bolgan Olar tajlarmen cyandarmen kytajlarmen zhәne t b bajlanysty boldy Bajlar kazirgi konystangan zherdin turgyndary bolyp esepteledi Bizdin zamanymyzga dejin Erhaj koli ajmagynda bajdyn ata babalary sanalatyn tajpalar mekendegen bul tajpalardyn sharuashylygynda mal sharuashylygy manyzdy rol atkargan Bizdin zamanymyzdyn III shi gasyrynda eginshilik bul tajpalardyn negizgi kәsibine ajnaldy Shamamen sol uakytka tajpalyk odaktyn kuryluy zhatady Bizdin zamanymyzdyn VII IX gasyrlarynda Sier ozeni angaryndagy halyk heman nemese mihebajman dep ataldy Osy dәuirden bastap zhazykta omir sүrgen ezhelgi bajlardyn negizgi kәsibi eginshilik boldy Өndirgish kүshterdin kejingi damuy zhazyktagy baj ru tajpalyk katynastardyn ydyrauyna әkeldi Koptegen kytaj zertteushilerinin pikirinshe Nanchzhao memleketi tusyndagy baj kogamynda kul ielenushilik omir salty belgili bir rol atkargan Bizdin dәuirimizge dejingi VIII gasyrda Dali audany ezhelgi iczu zhәne baska da tuystas halyktar kurgan Nanchzhao memleketinin kuramyna kirdi VIII gasyrdan bastap bajdyn auylsharuashylyk kuraldary sonyn ishinde sokalary bar Olar bujvoldardy pajdalanyp sokaly eginshilikke koshe bastajdy Sol kezden bastap baj kogamynda feodaldyk kurylymnyn kalyptasuy bastalady 902 zhyly Nanchzhao kulap 937 zhyly baj halky Dali memleketine biriktirildi onyn omir sүrui eginshiliktin kolonerdin saudanyn zhәne kalalardyn odan әri osuimen erekshelendi Dalidegi feodaldyk katynastar odan әri damydy birak kuldyk әli de berik ustanymdardy saktap kaldy Dali memleketi 1253 zhyly kuldyrap Қubylaj zhenildi Қytajdy bilegen Yuan әuleti kezinde Dali ajmagynda audan kuryldy Odan kejingi kezenderde Қytajdyn kuramyna engen Dali ajmagy batystagy Yunnan provinciyasynyn sayasi ekonomikalyk zhәne mәdeni ortalygyna ajnaldy XIII gasyrdan kejin alkaptarda omir sүrgen baj kogamynyn feodalizaciyasy ayaktaldy Sol kezde bajlar bir zhagynan iri zher ieleri feodaldar ekinshi zhagynan kauymdyk sharualar boldy Қalalarda kәsibi kolonershiler men saudagerler omir sүrdi sauda dүkenderi pajda boldy shagyn koloner kәsiporyndary ashyldy kenishter dami bastady Syaguan kalasy manyzdy sauda ortalygyna ajnaldy Bul audandardyn damuyna bajlardyn baska halyktarmen tygyz bajlanysy ykpal etti XIV XVI gasyrlarda kytajlardyn Yunnanga konys audaruy karkyndy boldy bul osy audandardagy kytajlardyn ykpalyn odan әri kүshejtti HH gasyrdyn basynan bastap baj kogamynda kapitalistik kurylymnyn nyshandary pajda bolady Kejbir baj ieleri oz kapitalyn saudaga zhәne zhergilikti onerkәsipke sala bastajdy Kedej sharualar arasynan osy shagyn kәsiporyndarda zhaldamaly zhumys istejtin proletarijler kabaty shyga bastady Birak kapitalistik katynastardyn kalyptasu procesi bajlar arasynda zhetkilikti tүrde damymaj ҚHR kurylgan kezde baj kogamy negizinen feodaldyk bolyp kala berdi Sonymen birge tauly ajmaktarda algashky kauymdyk katynastardyn kүshti kaldyktary 20 gasyrdyn ortasyna dejin saktaldy Gomindan үstemdigi kezinde baj sharualary eki zhakty ezgige ushyrady olardyn feodaldary men kytaj sheneunikteri Sondyktan 1949 zhyldyn basynda ak baj baska ult okilderimen birge Yunnannyn soltүstik batysynda revolyuciyalyk bekinister kuryp Chan Kaj chekisterge karsy ashyk sogys bastady Қytaj halyk azattyk armiyasy ҚHAA Dalidin ontүstigin azat etkende bajlar korshi halyktarmen birge karuly koteriliske shygyp ҚHAA bolimshelerinin komegimen azattykka kol zhetkizdi 1956 zhyly karashada Yunnanda Dali baj avtonomiyalyk okrugi kuryldy KәsibiBalyk aulau Negizgi kәsibi auyl sharuashylygy Ol ajkyn ajmaktyk sipatka ie belgili bir dakyldardy osiru teniz dengejinen audannyn biiktigimen anyktalady Alkaptagy sharualar negizinen su baskan alkaptarda kүrish osiredi Baska dakyldardan taro kant kamysy shaj kendir osiriledi zhibek kurty da osiriledi Sharualar әrtүrli kokonisterdi piyaz sarymsak osiredi zhemis agashtaryn shabdaly kara orik otyrgyzady Tauda turatyn baj halky tauda kүrish bidaj suly arpa karakumyk egedi Olar zhyrtu zhumystaryna zhenil soka pajdalanady Bajlar eginshilikpen katar mal sharuashylygymen de ajnalysady әsirese tauly ajmaktarda zhii kezdesedi Bujvoldar biik taularda olardy zebu tipti orkeshti bukalar auystyrady zhylkylar kojlar eshkiler shoshkalar sondaj ak kustar alkaptarda osiriledi Erhaj kolinin zhagasyn mekendegen bajlar balyk aulaumen de ajnalysady Baj halky kolonerinin burynnan kele zhatkan dәstүri bar Nanchzhao zamanynda olar toku әrtүrli metaldardy sonyn ishinde temir ondeudi bilgen Nanchzhaoda irgesi kalangan Dali Syaguan Nanguan Denchzhou kalalary ol kezde koloner men saudanyn ortalygy bolgan Қoloner әsirese Dali memleketi tusynda damydy Dali kalasy mәrmәr ondeu ortalygy bolyp tabylady Baj sheberleri bul tastan bujymdar kulpytas t b zhasaganda mәrmәrdin tabigi үlgisin sheber pajdalanady Baj halky indigo ondirumen tuz onerkәsibimen de ajnalysady Өmir saltyHH gasyrga karaj zhazyktagy baj halky arasynda feodaldyk katynastar damyp taulardagy bajlarda kauymdyk menshik zhәne ony uzhymdyk pajdalanu saktaldy HH gasyrdyn ortasyna dejin 3 5 urpakty biriktiretin үlken matrilokaldy otbasylar boldy bul kazirgi zamangy meken zhajynyn kurylymynda tuystyk patrilokaldy shagyn otbasylar turatyn top kobinese ortak as үj men үj zhajlarda korinis tapty Eldi mekender zhazyk zherlerde olar kejde birneshe zhүz үj sharuashylyktaryn kurajdy agash nemese tas korshaularmen korshalgan үj zhajlardan turady Meken zhajda bir top әkelik tuystar turatyn birneshe үj bar әdette murzhasy bar bir zhazgy as үj bar onda үlken otbasylyk kauymdastyktyn barlyk shagyn otbasylarynyn ieleri tamak dajyndady Meken zhaj aumagynda kejde bolinbegen kejde bolikterge bolingen saraj kus korasy da boldy Birak kauymdastyktyn birtutas ekonomikasy 1948 1949 zhyldary ydyrap ketti Dәstүrli baspanalary Әshekejli үj Dәstүrli Baj turgyn үji balshyk nemese shiki kirpishten zhasalgan kabyrgalary bar bagynaly kankaly үj Kirpishten salyngan үjler de bar tauly ajmaktarda kej zherlerde agash үjler saktalgan tobesi zhabynkysh Kobinese үjdin kasbetinin bojymen galereya salynady Үj әdette eki kabatty astyngy zhagy үsh bolmeden turady Үstingi bolmenin tobesi zhok zhәne bolimdermen bolinbejdi Koptegen үjler sheber salynyp әdemi bezendirilgen Bul Cin әuletinin 1644 1911 dәuirindegi sәulet onerinin tamasha үlgileri Ezhelgi gimarattar erekshe pishinge ie syrty kartinalarmen mәrmәr elementtermen bezendirilgen Үjdin zhanynda aula men baksha mindetti tүrde retteledi Baj halkynyn tort үlken ruy bar Yan Dun Yan zhәne Chzhao Әr otbasy oz үjlerin erekshe etip salyp bezendirdi Pinba ajmagyndagy turgyn үjler negizinen үsh segmenti bar uzyn үjler san czyan fan nemese i chzhen lyan er bir negizgi zal zhәne eki zhagyndagy kenejtilim san fan i chzhaobi P tәrizdi үsh gimarat zhәne bir kabyrga si he vu tyanczin tort sharshy pishindi gimarat zhәne bes aula tүrinde salyngan tobesi plitkaly үjler kezdesedi Dәstүrli kiimderi Dәstүrli kiimderiDәstүrli kiimdegi Baj әjelderi Baj halkynyn ulttyk kiimderinin tarihy terennen bastalady 1800 zhyl buryn baj halky kiim tigu үshin tunhua dep atalatyn matanyn oz tүrin pajdalangan Nanchzhao zhәne Dali memleketteri tusynda baj halky ozderinin kiim үlgilerin zhasagan olar bүgingi kүnge dejin koldanylady Baj halkynyn kiimderi zharkyragan zhәne үjlesimdi tүstermen sondaj ak tүrli kestelermen erekshelenedi Olardyn kiimderi әdette kameliya gүlderimen bezendirilgen ojtkeni bajlar bul gүlderdi sululyktyn simvoly dep sanajdy Kiim stili osy tүsterge degen sүjispenshilikke basa nazar audarady kyzyl sharf pen ak tүspen үjlesui kameliyanyn gүldenuin bildiredi Ak tүs Baj halkynyn sүjikti tүsi Olar ak tүs kadir kasiet pen zhogary әleumettik mәrtebeni bejnelejdi dep eseptejdi sondyktan kiimde bul tүs basym Bul әsirese erler kostyumine tәn munda syrtky kiim men shalbar tolygymen ak tүsti Қyzdar men әjelder kiimderinde kobirek tүsterdi pajdalanady Olar ak ashyk kok nemese kyzgylt tүsti syrt kiim zhәne kyzgylt kүlgin nemese kara zhilet kigendi unatady Turmyska shykpagan kyzdar әrkashan shashtaryn orip kyzyl lentamen tokylgan sodan kejin shash orimderin basyna orap alady Қyzdar da kesteli alzhapkysh kiedi Әjelder zhumsak zhiekke ornektelgen keste monshak nemese shashaktar tigilgen arnajy bas kiim kiedi Er adamdar tүzu kesilgen kүrteshe ken adym shalbar kiedi Әjelder kiimi negizinen on zhagyna oralgan kүrteshe men halattan turady Ұlttyk kiim elementterinin ishinen erler de әjelder de kietin kiizden teriden nemese zhүnnen zhasalgan kyska shapandardy atap otuge bolady Suyk mezgilde erler de әjelder de zhүnnen zhasalgan zhensiz kүrteshe kiedi Ayak kiimnen sandaldar men matadan zhasalgan tabany tigilgen zhabyk ayak kiim kiedi Dәstүrli tagamdary Baj tagamynyn edәuir boligin zhana pisken kokonister men marinadtalgan kiyarlar alady sondyktan baj halky әrtүrli tuzdyktardy zhәne soustardy dajyndauda sheber Erhaj kolinin manynda turatyn adamdar baldyrdan tagamdar әzirlejdi Shoshka eti baj dietasyndagy negizgi et bolyp tabylady Odan әrtүrli tagamdar dajyndalady vetchina shuzhyktar ystalgan shoshka bauyry zhәne ystalgan shoshka ishekteri Қysta olar shalgam shalkan zhәne piyaz kosylgan siyr sorpasyn pajdalanady Kolder men ozenderge zhakyn turatyn adamdar balyk tagamdaryn pisiredi Shaj en tanymal susyn bolyp tabylady Olar әdette kүnine eki ret shaj ishedi tanerten zhәne tүste Tanertengi uakytta ishiletin shajdy tanertengi shaj nemese oyatu shajy dep atajdy Tүste ishiletin shaj tynyshtandyratyn shaj nemese kanagat shajy dep atalady Baj halky shajga shopterdin nemese sүttin belgili bir tүrlerin zhii kosady Baj dietasy әdette ystyk suyk zhәne ashy dәmderdi kamtidy Keptirilgen vetchina nemese balyk zhәne kүrish әdettegi tagamdar bolyp tabylady Tauly ajmaktarda turatyndar үshin zhүgeri negizgi tagam bolyp tabylady Әdet guryptary Shaj beru saltanatty alany Baj halky ote konakzhaj konaktardy әrkashan zhyly kabyldap zhomarttykpen karsy alady Shәj beru rәsimi baj halkynyn konakzhajlylygynyn tamasha үlgisi bolyp tabylady Olar konaktardy alkogoldi ishuge mәzhbүrlemejdi konaktar kalaganynsha ishe alady Қonaktar zhyly karsy aluga zhauap retinde үj ielerine algys ajtulary kerek Ezhelgi dәstүr bojynsha bajlar karttardy kurmettejdi Zhastar әrkashan karttarmen amandasady oryndaryn beredi sonymen katar shәj men temekimen syjlajdy Birinshi shyny shaj әrkashan otbasynyn en үlken mүshelerine beriledi Zhastar bagynyshtylykty saktauy kerek sondyktan үlkenderdin aldynda doreki sojleuge bolmajdy Merekeleri Merekege katysushylar Dәstүr bojynsha nauryz ajynda baj halkynyn okilderi merekelik zhәrmenke otkizedi Ol әdette aj kүntizbesi bojynsha үshinshi ajdyn 15 inen 20 na dejin Dali kalasynyn batys boliginde ornalaskan Nauryz alanynda ujymdastyrylady Bastapkyda onyn dini kuramdas boligi bolsa kejin birte birte merekelik zhәrmenkege ajnaldy Min zhәne Cin әuletteri tusynda Sychuan Czyansu Chzheczyan provinciyalarynan Tibetten sauda zhasau үshin saudagerler keldi Қytaj Halyk Respublikasy kurylgannan kejin nauryz zhәrmenkesi zhyl sajyn otkizile bastady Tүrli tauarlardy saudalap usynyp kana kojmaj ulttyk sporttyk zharystar men onerpazdardyn kojylymdaryn da otkizedi Baj ultynyn tagy bir merekesi әr zhazda 25 mausymda atap otiletin Alau merekesi Bul kүni barlyk dәndi dakyldardan mol onim mol omir men mykty densaulyk suralady Osy kүni keshke әr aulanyn kireberisinde alau zhagylady al auylga kire beriste үlken alau kojylady onyn үstine әl aukat zhәne barlyk zhaksy sozder zhazylgan kyzyl zhәne zhasyl kagaz bannerler ilinedi SiltemeOrtakkorda bugan katysty mediafajldar bar Baj halyk DerekkozderBaj Қytaj halky Tekserildi 7 shilde 2024 Baj Tekserildi 7 shilde 2024 Қytajdagy Baj halkynyn dәstүrli auyly Tekserildi 7 shilde 2024 Baj halky turaly Tekserildi 7 shilde 2024 Baj halyk Tekserildi 7 shilde 2024 Baj halky Tekserildi 7 shilde 2024 Baj halky Tekserildi 7 shilde 2024 Baj 白族 Tekserildi 7 shilde 2024 Әlem halyktarynyn enciklopediyasy Baj Tekserildi 7 shilde 2024 Baj Tekserildi 7 shilde 2024 Baj halky Tekserildi 7 shilde 2024 Baj Tekserildi 7 shilde 2024 Baj halkynyn mәdenieti men әdet guryptary Tekserildi 7 shilde 2024