Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
І Елизавета (ағылш. Elizabeth I; 1533 жылы 7 қыркүйек, Гринвич — 1603 жылы 24 наурыз, Ричмонд)— Англия мен Ирландия патшайымы, 1558 жылы 17 қарашадан-1603 жылы қайтыс болғанға дейін. Кейде "Пәк Патшайым" деп аталады, Елизавета Тюдор Үйінің бес монархының соңғысы болды.
| I Елизавета ағылш. Elizabeth I | ||||
 | ||||
 | ||||
| Лауазымы | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| 17 қараша 1558 жыл — 24 наурыз 1603 жыл | ||||
| Тәж кигізу жорасы | 15 қаңтар 1559 | |||
| Ізашары | және ІІ Филипп | |||
| Ізбасары | ||||
| ||||
| 17 қараша 1558 жыл — 24 наурыз 1603 жыл | ||||
| Ізашары | және ІІ Филипп | |||
| Ізбасары | ||||
| Өмірбаяны | ||||
| Діні | Англикандық | |||
| Дүниеге келуі | 7 қараша 1533 , Гринвич, Англия Патшалығы | |||
| Қайтыс болуы | 3 сәуір 1603 (69 жас) , Лондон, Англия Патшалығы | |||
| Династия |  Тюдорлар | |||
| Әкесі | ||||
| Анасы | ||||
| Қолтаңбасы |  | |||
| Монограммасы |  | |||
| I Елизавета Ортаққорда | ||||
өңдеу  | ||||
Елізабет І Тюдор өмірінің негізгі хронологиясы
Өмірбаяны
- Елізабет Англия патшасы VIII Генрих Тюдор мен Анна Болейннің қызы, 7 қыркүйекте 1533 жылы Гринвичте патша сарайында туған. 1534 жылғы патшаның өсиеті бойынша тұқымында еркек кіндікті болмағандықтан Анна қайтыс болған жағдайда тақ мұрагері болып Елизавета тағайындалатыны көрсетіледі.
- 1536 жылы анасы Анна Болейнді мемлекеттік сатқындық және ерлі-зайыпты арасында опасыздық жасады деп тауып өлім жазасына кескеннен кейін, бұл құжат өзгертіліп, Елізабет VIII Генрихтің бірінші некеден туған қызы Мария сияқты некесіз туған бала болып жарияланады.
- Аннаның өлімінен кейін ілі-шала VIII Генрих Джейн Сеймурға үйленеді, одан 1537 жылы ұлы Эдуард дүниеге келеді. 1544 жылы VIII Генрихтің өсиеті "егер Джейн Сеймур екеуінің некесінен туған ұлы Эдуард қайтыс болып және оның мұрагері болмаған жағдайда таққа отыру мұрагерлік құқығы бірінші Марияға және оның балаларына, одан кейін ғана Елізабетке және оның балаларына тиесілі" болып қайта өзгертіледі.
- 1547 жылы әкесі VIII Генрих қайтыс болады.
- Елізабет Кембридждің таңдаулы оқытушыларынан білім, тәлім-тәрбие алады. Ол грек, итальян, француз тілдерін меңгеріп, латын тілінде кіршіксіз таза сөйлейді.
- 1551 жылы Эдуард Энфилдте тұрған Елізабет сарайға шақырады. Онда Эдуардқа бауыр басып кеткен Елізабетке 1553 жылы оның қайтыс болуы қатты соққы болып тиеді. Сол жылы Мария таққа отырады.
Таққа отыруы және орнығуы
- 1558 жылдың 17 қарашасында "Қанды Мария" қайтыс болғаннан кейін Елизавета таққа отырады. Кейін бұл күн протестантизмнің (XVI ғасырда католик дінінен бөлінген христиан дінінің бір ағымы) триумфы және " ұлттың тұған күні" ретінде18 ғасырға дейін созылған ұлттық мереке болды.
- Тәж кию рәсімі 1559 жылы 15 қаңтарда Вестминстірлік аббаттықта (католиктер монастыры) өтті.
- 1559 жылы Англикандық шіркеуді мемлекеттік етіп, өзін оның басшысы етіп жариялайды.
- Елизаветаның тұсында англикандық нанымның жаңа рәмізі - "39 тармақ" жетілдірілді.
- 1559 жылы Елизавета Франциямен арасымен татулық орнатады, Англияның халықаралық қарыздарын төлейді және тұрақты ақшалай бағам құрады. Бұл саясат шіркеу мен еркіндіктіің бағамын арзандатуды талап еткен католиктердің де, пуритандардың да (Англиядағы 16-17 ғасырлардағы діни-саяси қозғалысшылар) наразылығын тудырады. Сонымен қатар бұл саясатқа қарсы солтүстік графство (Англиядағы әкімшілік бірлік) көтеріліске шықты, испандық король Филипп ІІ және Еуропаның католиктік күштері қатысқан бірқатар сойқандық істер туындайды. 1570 жылы Рим папасы Пий V Елизаветаны шіркеуден аластатып, басшылықтан түсіреді, оған жауап ретінде Елизавета котоликтерді қуғындауды күшейтеді.
- Католиктермен шиеленіс және Елизаветаның өзінің тақтағы орнын орнықтыруға тырысуы сол таққа отыруға үміттеніп жүрген Мария Стюартпен қақтығысуға ұласты; Елизавета Марияны түрмеге отырғызып, 1587 жылы өлім жазасына кеседі.
Соғыс жүргізудегі іс-қимылдары
- Елизаветаның халықаралық саясаты протестантизмнің мүддесін сақтап қалды; ол француздық гугеноттарға (XVI ғасырдағы француздардың протестанттар тобы) көмектесті және басқарған кезде жоғалтып алған Калені қайтарып алу мақсатында 1562-1564 жылдары Франциямен соғыс жүргізеді.
- Испандық патша некелесуге жасаған ұсынысын қабыл алмай, Елизавета 1588 жылы испандық үстемдікке қарсы көтерілген Нидерландқа көмек көрсетеді. Мария Стюарттың өлімінен кейін 1588 жылы Филипп Англияға қарсы "Жеңімпаз Армаданы" (соғыс кемелерінің үлкен құрамалары) жібереді. Олар Ла-Маншта ағылшын флотынан жойқын жеңіліске ұшырайды. Елизаветаның әскерлер алдында, қауіп-қатер кезінде "олармен бірге майдан ортасында", ұрыста қаза табуға ант беруі, оның даңқын асқақтатты.
- Армаданы жеңу оған "тенізді билеуші" деген жаңа атақ әкелді және Еуропаның барлық протестанттық күштерінің көшбасшысы болды, Англияның халықаралық жағдайын нығайтты.
- Елизавета Англияның қарқынды сауда жасауға және отаршылдығын кеңейтуге мүмкіндік жасады. Ол жеке өзі Хокинс (Гаукинс), Дрейк және т.б. қарақшыларға қолдаушылық көрсетті.
- Елизаветаның тұсында Ирландияны жүйелі түрде жаулап алып тұрды.
Ішкі саясатты басқаруы
- Елдің ішкі саясатында Елизавета орталық әкімшілікті күшейтті, қаржыны ретке келтірді, флотты көбейтті, саудаға қолдаушылық көрсетті. Оның қолдауымен Москвалық бірлестіктер орыс нарығында нығайды, Эстляндық - Балтикада. Берберилік (Африкандық) - Африкада, Левантилік - Таяу Шығыста, Күншығыс Үнді - Үндістанда; Солтүстік Америкада алғашқы ағылшындық отаршылдық құрылды; және Виргиния аралдарында пайда болған алғашқы елді-мекендер Елизаветаның құрметіне аталды.
- 1566 жылы Лондонда алғашқы биржа ашылды; парламентте көпестер өкілдерінің саны көбейді. Сол жылдары қаңғыбастар мен қайыршыларға қарсы қатал заң шығарылды.
- Елизавета өзінің парламентпен кеңесуге лайық екендігін дәлелдей отыра депутаттарға тақ мұрагерлігі, шіркеу құрылымы және қаржы мәселелері өзінің айрықша құзырында екендігін түсіндіріп, олар туралы мәселе көтеруге тыйым салады.
- Елизавета тұсында парламент негізінен тек салыққа дауыс беру үшін шақырылды, басқа уақыттарда жеке өзі ғана басқаруға тырысты.
Өнер мен әдебиеттің өркендеуі
- Елизавета өнер мен әдебиеттің қамқоршысы болды.
- Елизаветаның тұсында ағылшын мәдениеті жоғары өрледі. Елизаветаның билігі Ф.Бэкон, В.Шекспир, , К.Марло, сияқты ақындар, драматургтер, ғалымдар, музыкант-, сияқты, т.б.есімдермен байланысты болды.
Жеке өмірі
- Елизаветаның мұрагерінің болмауы өзін де, құзырындағыларды да қапаландырады. Дәрігерлер кесімі бойынша Елизавета бала көтере алмайтынын білген еді. Сондықтан ол өзіне сөз салған тәжді де, тәжсіздердің де барлығынан бас тартады. Парламенттің өзіңе жар таңда деген ұсынысына "менің жарым - Англия, құзырымдағылар - балаларым" деп жауап қайтарады.
- Алайда оны, әдемілігімен белгілі болған граф Крутене Девоншир қызықтырады, бірақ ол кезде Англияны басқарған да Крутенеге ғашық болғандықтан Елизавета онымен қарым-қатынасын үзеді.
- Тауэрде герцог Нортамберлендтің ұлы Роберт Додлейді ұнатады. Кейін ол Елизаветаның сарай маңындағы ақсүйектерінің бірі болады. Елизавета корольдік кеңесші Сесильді - "ақылым" деп санаса, Роберт Додлейді -" жүрегім" деп санады. Оған көп жомарттық көрсетеді, жер иелігін және граф Лейчестердің лауазымын береді. Лейчестер корольдік тәжден үміттеніп, Елизаветамен некелесу мақсатымен бірінші және екінші әйелдерін уландырып өлтіреді. Осының барлығын білсе де Елизавета Лейчестерге мойынұсынып, қылмыстарына көз жұма қарайды. Нидерландтағы соғыста армияға қолбасшы болған Лейчестер ағылшын армиясын құртып келсе де Елизавета оны сарайдың министрі етеді, кейін генерал-лейтенат атағын береді. Бірақ оның барлық талабын орындасада Елизавета тақты және ағылшын тәжін онымен бөліспеді, ол жағына берік болды.
- 45 жылдық билігінде басқада көптеген фавориттері (латын.т. аударғанда ықыластылықтары) болады. Сол фавориттерінің ішінде Англия тарихына жарық із қалдырған граф Лейчестер мен оның өгей ұлы Роберт Эссекс болды.
- Елизавета Мария Стюарттың ұлы Яков І-шіні өзінің ізбасары етіп тағайындайды.
- 1603 жылы 24 наурызда Ричмонд сарайында қайтыс болып, жерленеді.
Дереккөздер
- Всемирная история в лицах. Позднее средневековье. Москва - 2000.ISBN 5-224-01411-5, ISBN 5-224-01421-2
- Большая советская энциклопедия, 9-том. Москва - 1972.
- Иллюстрированная энциклопедия. История XVI-XVIIIвв. Москва - 2004. ISBN 5-94849-302-1(общ.) ISBN 5-94849-536-1
| Саяси қызметтері | ||
|---|---|---|
| Ізашары: | Англия корольдігін билеуші - королева, ағылшынның жоғары билігінің көрнекті өкілі 1533–1603 | Ізбасары: |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
I Elizaveta agylsh Elizabeth I 1533 zhyly 7 kyrkүjek Grinvich 1603 zhyly 24 nauryz Richmond Angliya men Irlandiya patshajymy 1558 zhyly 17 karashadan 1603 zhyly kajtys bolganga dejin Kejde Pәk Patshajym dep atalady Elizaveta Tyudor Үjinin bes monarhynyn songysy boldy I Elizaveta agylsh Elizabeth ILauazymyTu patshajymy Tu17 karasha 1558 zhyl 24 nauryz 1603 zhylTәzh kigizu zhorasy 15 kantar 1559Izashary zhәne II FilippIzbasaryTu patshajymy Tu17 karasha 1558 zhyl 24 nauryz 1603 zhylIzashary zhәne II FilippIzbasaryӨmirbayanyDini AnglikandykDүniege kelui 7 karasha 1533 1533 11 07 Grinvich Angliya PatshalygyҚajtys boluy 3 sәuir 1603 1603 04 03 69 zhas London Angliya PatshalygyDinastiya TyudorlarӘkesiAnasyҚoltanbasyMonogrammasyI Elizaveta Ortakkordaondeu Elizabet I Tyudor omirinin negizgi hronologiyasyӨmirbayany Elizabet Angliya patshasy VIII Genrih Tyudor men Anna Bolejnnin kyzy 7 kyrkүjekte 1533 zhyly Grinvichte patsha sarajynda tugan 1534 zhylgy patshanyn osieti bojynsha tukymynda erkek kindikti bolmagandyktan Anna kajtys bolgan zhagdajda tak murageri bolyp Elizaveta tagajyndalatyny korsetiledi 1536 zhyly anasy Anna Bolejndi memlekettik satkyndyk zhәne erli zajypty arasynda opasyzdyk zhasady dep tauyp olim zhazasyna keskennen kejin bul kuzhat ozgertilip Elizabet VIII Genrihtin birinshi nekeden tugan kyzy Mariya siyakty nekesiz tugan bala bolyp zhariyalanady Annanyn oliminen kejin ili shala VIII Genrih Dzhejn Sejmurga үjlenedi odan 1537 zhyly uly Eduard dүniege keledi 1544 zhyly VIII Genrihtin osieti eger Dzhejn Sejmur ekeuinin nekesinen tugan uly Eduard kajtys bolyp zhәne onyn murageri bolmagan zhagdajda takka otyru muragerlik kukygy birinshi Mariyaga zhәne onyn balalaryna odan kejin gana Elizabetke zhәne onyn balalaryna tiesili bolyp kajta ozgertiledi 1547 zhyly әkesi VIII Genrih kajtys bolady Elizabet Kembridzhdin tandauly okytushylarynan bilim tәlim tәrbie alady Ol grek italyan francuz tilderin mengerip latyn tilinde kirshiksiz taza sojlejdi 1551 zhyly Eduard Enfildte turgan Elizabet sarajga shakyrady Onda Eduardka bauyr basyp ketken Elizabetke 1553 zhyly onyn kajtys boluy katty sokky bolyp tiedi Sol zhyly Mariya takka otyrady Takka otyruy zhәne ornyguy I Elizaveta Portret Belgisiz suretshi 1546zh I Elizaveta tәzh kiyu rәsimindegi kojlegimen 1558 zhyldyn 17 karashasynda Қandy Mariya kajtys bolgannan kejin Elizaveta takka otyrady Kejin bul kүn protestantizmnin XVI gasyrda katolik dininen bolingen hristian dininin bir agymy triumfy zhәne ulttyn tugan kүni retinde18 gasyrga dejin sozylgan ulttyk mereke boldy Tәzh kiyu rәsimi 1559 zhyly 15 kantarda Vestminstirlik abbattykta katolikter monastyry otti 1559 zhyly Anglikandyk shirkeudi memlekettik etip ozin onyn basshysy etip zhariyalajdy Elizavetanyn tusynda anglikandyk nanymnyn zhana rәmizi 39 tarmak zhetildirildi 1559 zhyly Elizaveta Franciyamen arasymen tatulyk ornatady Angliyanyn halykaralyk karyzdaryn tolejdi zhәne turakty akshalaj bagam kurady Bul sayasat shirkeu men erkindiktiin bagamyn arzandatudy talap etken katolikterdin de puritandardyn da Angliyadagy 16 17 gasyrlardagy dini sayasi kozgalysshylar narazylygyn tudyrady Sonymen katar bul sayasatka karsy soltүstik grafstvo Angliyadagy әkimshilik birlik koteriliske shykty ispandyk korol Filipp II zhәne Europanyn katoliktik kүshteri katyskan birkatar sojkandyk ister tuyndajdy 1570 zhyly Rim papasy Pij V Elizavetany shirkeuden alastatyp basshylyktan tүsiredi ogan zhauap retinde Elizaveta kotolikterdi kugyndaudy kүshejtedi Katoliktermen shielenis zhәne Elizavetanyn ozinin taktagy ornyn ornyktyruga tyrysuy sol takka otyruga үmittenip zhүrgen Mariya Styuartpen kaktygysuga ulasty Elizaveta Mariyany tүrmege otyrgyzyp 1587 zhyly olim zhazasyna kesedi Sogys zhүrgizudegi is kimyldary Ispandyk Armadany zhenu kurmetine arnalagan I Elizaveta medaliElizavetanyn halykaralyk sayasaty protestantizmnin mүddesin saktap kaldy ol francuzdyk gugenottarga XVI gasyrdagy francuzdardyn protestanttar toby komektesti zhәne baskargan kezde zhogaltyp algan Kaleni kajtaryp alu maksatynda 1562 1564 zhyldary Franciyamen sogys zhүrgizedi Ispandyk patsha nekelesuge zhasagan usynysyn kabyl almaj Elizaveta 1588 zhyly ispandyk үstemdikke karsy koterilgen Niderlandka komek korsetedi Mariya Styuarttyn oliminen kejin 1588 zhyly Filipp Angliyaga karsy Zhenimpaz Armadany sogys kemelerinin үlken kuramalary zhiberedi Olar La Manshta agylshyn flotynan zhojkyn zheniliske ushyrajdy Elizavetanyn әskerler aldynda kauip kater kezinde olarmen birge majdan ortasynda urysta kaza tabuga ant berui onyn dankyn askaktatty Armadany zhenu ogan tenizdi bileushi degen zhana atak әkeldi zhәne Europanyn barlyk protestanttyk kүshterinin koshbasshysy boldy Angliyanyn halykaralyk zhagdajyn nygajtty Elizaveta Angliyanyn karkyndy sauda zhasauga zhәne otarshyldygyn kenejtuge mүmkindik zhasady Ol zheke ozi Hokins Gaukins Drejk zhәne t b karakshylarga koldaushylyk korsetti Elizavetanyn tusynda Irlandiyany zhүjeli tүrde zhaulap alyp turdy Ishki sayasatty baskaruy I Elizaveta Portret Suretshi M Gerarte 1592zh Eldin ishki sayasatynda Elizaveta ortalyk әkimshilikti kүshejtti karzhyny retke keltirdi flotty kobejtti saudaga koldaushylyk korsetti Onyn koldauymen Moskvalyk birlestikter orys narygynda nygajdy Estlyandyk Baltikada Berberilik Afrikandyk Afrikada Levantilik Tayau Shygysta Kүnshygys Үndi Үndistanda Soltүstik Amerikada algashky agylshyndyk otarshyldyk kuryldy zhәne Virginiya araldarynda pajda bolgan algashky eldi mekender Elizavetanyn kurmetine ataldy 1566 zhyly Londonda algashky birzha ashyldy parlamentte kopester okilderinin sany kobejdi Sol zhyldary kangybastar men kajyrshylarga karsy katal zan shygaryldy Elizaveta ozinin parlamentpen kenesuge lajyk ekendigin dәleldej otyra deputattarga tak muragerligi shirkeu kurylymy zhәne karzhy mәseleleri ozinin ajryksha kuzyrynda ekendigin tүsindirip olar turaly mәsele koteruge tyjym salady Elizaveta tusynda parlament negizinen tek salykka dauys beru үshin shakyryldy baska uakyttarda zheke ozi gana baskaruga tyrysty Өner men әdebiettin orkendeui Elizaveta oner men әdebiettin kamkorshysy boldy Elizavetanyn tusynda agylshyn mәdenieti zhogary orledi Elizavetanyn biligi F Bekon V Shekspir K Marlo siyakty akyndar dramaturgter galymdar muzykant siyakty t b esimdermen bajlanysty boldy Zheke omiri I Elizaveta Tyudordin kajtys boluy Suretshi P Delarosh 1828zhElizavetanyn muragerinin bolmauy ozin de kuzyryndagylardy da kapalandyrady Dәrigerler kesimi bojynsha Elizaveta bala kotere almajtynyn bilgen edi Sondyktan ol ozine soz salgan tәzhdi de tәzhsizderdin de barlygynan bas tartady Parlamenttin ozine zhar tanda degen usynysyna menin zharym Angliya kuzyrymdagylar balalarym dep zhauap kajtarady Alajda ony әdemiligimen belgili bolgan graf Krutene Devonshir kyzyktyrady birak ol kezde Angliyany baskargan da Krutenege gashyk bolgandyktan Elizaveta onymen karym katynasyn үzedi Tauerde gercog Nortamberlendtin uly Robert Dodlejdi unatady Kejin ol Elizavetanyn saraj manyndagy aksүjekterinin biri bolady Elizaveta koroldik kenesshi Sesildi akylym dep sanasa Robert Dodlejdi zhүregim dep sanady Ogan kop zhomarttyk korsetedi zher ieligin zhәne graf Lejchesterdin lauazymyn beredi Lejchester koroldik tәzhden үmittenip Elizavetamen nekelesu maksatymen birinshi zhәne ekinshi әjelderin ulandyryp oltiredi Osynyn barlygyn bilse de Elizaveta Lejchesterge mojynusynyp kylmystaryna koz zhuma karajdy Niderlandtagy sogysta armiyaga kolbasshy bolgan Lejchester agylshyn armiyasyn kurtyp kelse de Elizaveta ony sarajdyn ministri etedi kejin general lejtenat atagyn beredi Birak onyn barlyk talabyn oryndasada Elizaveta takty zhәne agylshyn tәzhin onymen bolispedi ol zhagyna berik boldy 45 zhyldyk biliginde baskada koptegen favoritteri latyn t audarganda ykylastylyktary bolady Sol favoritterinin ishinde Angliya tarihyna zharyk iz kaldyrgan graf Lejchester men onyn ogej uly Robert Esseks boldy Elizaveta Mariya Styuarttyn uly Yakov I shini ozinin izbasary etip tagajyndajdy 1603 zhyly 24 nauryzda Richmond sarajynda kajtys bolyp zherlenedi DerekkozderVsemirnaya istoriya v licah Pozdnee srednevekove Moskva 2000 ISBN 5 224 01411 5 ISBN 5 224 01421 2 Bolshaya sovetskaya enciklopediya 9 tom Moskva 1972 Illyustrirovannaya enciklopediya Istoriya XVI XVIIIvv Moskva 2004 ISBN 5 94849 302 1 obsh ISBN 5 94849 536 1Sayasi kyzmetteriIzashary Angliya koroldigin bileushi koroleva agylshynnyn zhogary biliginin kornekti okili 1533 1603 Izbasary