Аустрия (нем. Österreich, ХФӘ: [ˈøːstɐˌʁaɪç] тыңдау), ресми атауы — Аустрия Республикасы (нем. Republik Österreich) — Орталық Eуропада oрналасқан мемлекет. Солтүстігінде Чехия мен Германиямен, оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында Словения, Мажарстан және Италиямен, батысында Швейцариямен, Лихтенштейнмен шектеседі. Жері — 83 871 км², халқы — 9 027 999 (2022 жылғы мәлімет). Астанасы — Вена қаласы.
Аустрия Республикасы нем. Republik Österreich | |||||
| |||||
Әнұран: (тыңдау ) | |||||
Тарихы | |||||
---|---|---|---|---|---|
Тәуелсіздік күні | 12 қараша 1918 жылы (Аустрия-Мажарстаннан), 15 мамыр 1955 жылы (Үшінші Рейхтің басқыншылығы және одақтас әскерлер мен КСРО-ның басқыншылығынан кейін) | ||||
Мемлекеттік құрылымы | |||||
Ресми тілдері | неміс тілі; аймақтық тілдер: , мажар, словен тілдері | ||||
Елорда | Вена | ||||
Ірі қалалары | Вена, , , Зальцбург, | ||||
Үкімет түрі | Федеративті парламенттік республика | ||||
Федералды президенті Федералды кеңес төрағасы Ұлттық кеңес төрағасы | Александр Ван дер Беллен | ||||
Мемлекеттік діні | зайырлы мемлекет | ||||
Географиясы | |||||
Жер аумағы • Барлығы • % су беті | Әлем бойынша 113-ші орын 83 879 км² 1,7 | ||||
Жұрты • Сарап (2018) • Тығыздығы | ▲ 8 857 960 адам (96-шы) 104 адам/км² (106-шы) | ||||
Экономикасы | |||||
ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда | 461,432 млрд. $ (35-ші) 51,936 $ (17-ші) | ||||
ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда | 477,672 млрд. $ (29-шы) 53,764 $ (14-ші) | ||||
АДИ (2017) | ▲ 0,908 (өте жоғары) (20-шы) | ||||
Этнохороним | аустриялықтар, аустриялық | ||||
Валютасы | еуро (EUR, €) | ||||
Қосымша мәліметтер | |||||
Интернет үйшігі | |||||
ISO коды | AUT | ||||
ХОК коды | AUT | ||||
Телефон коды | +43 | ||||
Уақыт белдеулері | (, жазда UTC+2) |
Аустрияда Моцарт, Бетховен, Шуберт, Штраус сынды атақты композиторлар тұрып, еңбек еткен. Аустриялақтардың ұлттық әуендері – Вена вальстері мен әндері. Аустрияға жылына жергілікті халық санына жуық, яғни 7 млн. шетелдік туристер келіп қайтады.
Мемлекеттік құрылысы
Қазіргі конституциясы 1920 жылы қабылданған (1929 жылы біраз өзгертілер енгізілген). Заң шығаратын өкіметтің жоғары органы - екі палаталы парламент. Мемлекеттік басшысы - президент парламент арқылы 6 жылға сайланады. Парламенттің Ұлттық кеңесі мен Федералдық кеңесі президенттің антын қабылдау және соғыс жариялау туралы мәселені шешу үшін біріккен жиналыс өткізеді. Жергілікті әрбір аймақтың өз конституциясы, парламенті (ландтаг) бар. Сот жүйесіне Жоғарғы сот басшылық етеді. Соттың төменгі инстанциясы - аймақтық сот. Жергілікті үкіметтен парламентке дейін сайлау жүйесі қолданылады.
Әкімшілік құрылымы
Елдің Конституциясы бойынша Аустрия 9 өлкеден (немісше - Bundesland) тұратын .
Аустрияның өлкелері:
- - жер аумағы: 3966 км² (Аустрия жерлері арасында 7-ші орын), халқы: 278 000 (9-шы орын), астанасы: қаласы;
- - жер аумағы: 9536 км² (5-ші орын), халқы: 559 000 (6-шы орын), астанасы: қаласы;
- Төменгі Аустрия- жер аумағы: 19 178 км² (1-ші орын), халқы: 1 546 000 (2-ші орын), астанасы: қаласы;
- - жер аумағы: 11 980 км² (4-ші орын), халқы 1 377 000 (3-ші орын), астанасы қаласы;
- Зальцбург - жер аумағы: 7 154 км² (6-ші орын), халқы: 515 000 (7-ші орын), астанасы Зальцбург қаласы;
- - жер аумағы: 16 392 км² (2-ші орын), халқы: 1 183 000 (4-ші орын), астанасы қаласы;
- - жер аумағы: 12 648 км² (3-ші орын), халқы: 701 556 (5-ші орын) қаласы;
- - жер аумағы: 2 601 км² (8-ші орын), халқы: 360 000 (8-ші орын), қаласы;
- Вена - жер аумағы: 414 км² (9 -шы орын), халқы: 1 670 000 (1-ші орын), Вена қаласы.
Табиғаты
Аустрия — таулы ел. Жерінің көбін Шығыс Альпі алып жатыр. Ең биік жері - Биік Тауэрн жотасындағы Гросглокнер (3797 м) шыңы. Альпінің бірқатар шыңдарын мұздық басқан. Елдің шығысында Дунай жазығы жатыр.
Пайдалы қазбалар: қоңыр көмір, мұнай мен газ, темір рудасы, магнезит, графит, қорғасын, мырыш, мыс, ас тұзы.
Климаты қоңыржай, шығысында біраз континеттік болып келеді. Жазы жылы, орта температурасы +20ºС. Қысы жазық жерлерде жұмсақ, ауаның орта температурасы −2 °C, ал таулы жерлерінде суық, −14ºС-қа дейін барады. Жауын-шашынның жылдық мөлшері, жердің рельефіне байланысты 500-ден 3000 мм дейін болады.
Кеме жүзетін үлкен өзені — Дунай. Оның басты салалары — Инн, Драва, Морава, Энс гидроэнергия қорына бай.
Аустрия жерінің 38%-ы орман, ол негізінен тау беткейлерінде. Олардың жоғарғы белдеулерінде шырша, қарағай, май қарағай, шамшат, емен өседі.
Халқы
Халық саны (2022) — 9 027 999 адам. 2006 жылғы санақтың мәліметі бойынша, ең ірі этникалық тобы - неміс тілді аустриялықтар, олар жалпы мемлекеттің халқының 88,6 %-ын құрайды.
Негізгі ресми тілі - неміс тілі. Алайда, сөйлеу стилі неміс тілінің ресми түрінен қатты айқындалып, неміс тілінің аустриялық нұсқасы деп аталады. Бұл сөйлеу диалекті Швейцарияның неміс тіліне және Германияның бавар диалектіне ұқсас.
Одан басқа 6 ұлттық азшылдық топтары бар: хорваттар, словактар, мажарлар, чехтар, сығандар (барлығы шамасы 300 мыңдай адам болады). Словактар, хорваттар мен мажарлар көбіне Штирияның, Каринтияның және Бургерлантың аудандарында тұрады. Аутриялықтардың көбі өздерін тек қана аустриялықтар деп атамай, тегі шыққан провинцияның атауымен атайды: штириялық, тирльдық т.с.с.
Географиясы
Жерін шығыстан бастысқа қарай созылған Альп тау жоталары алып жатыр. Оның қарлы шыңдарынан жүздеген тау өзендері мен сарқырамалар бастау алады. Олардың бірталайының бойына су станциялары салынған. Тау беткейлерін орман, негізінен шырша мен май қарағай жапқан. Одан жоғарыда жайқалған тау шалғыны созылып жатыр.
Өзен аңғарларының климаты қоныржай жылы әрі жұмсақ. Ежелгі өзендердің ішінде кеме жүзуге жарайтын жалғыз Дунай ғана.
Тарихы
Аустрия атауы алғашқы рет 996 жылы 1 қарашада жазылған құжатта кездеседі. 1156 жылдан бастап Аустрия — «Қасиетті Рим империясы» құрамындағы герцогтық. XIII ғасырдың соңынан онда Габсбургтер әулеті билік жүргізді, 1453 жылдан — эрцгерцогтық.
XVIII ғасыр Габсбургтер Бельгияны, Италияны, поляк, украин жерлерінің біразын өзіне қаратты. 17—18 ғасырларда Аустрия монархиясы Түркиямен, Франциямен, Пруссиямен болған соғыстарға қатысты. 1804 жылдан болып аталды. 1859 жылы Франция мен Италияға қарсы соғыста Ломбардиядан айырылды. 1866 жылы Пруссияға қарсы соғыста жеңіліс тапты.
1156 — Аустрия Бавариядан шығып тәуелсіз мемлекет болады
1526 — Аустрия Хорватияны басып алады
1687 — Мажарстан мен Аустрияға кіреді
1772 — Аустрия аумағын өзіне қосады
1804—1867 — Аустрия Империясы жарияланды.
1867—1918 — Аустрия–Мажарстан монархиясы құрылды.Бірінші дүниежүзілік соғыста соғыста Аустрия–Мажарстан Герман империясының басты одақтасы болды. Аустрия–Мажарстан монархиясы ыдырағаннан кейін 1918 жылы карашада Аустрия республикасы құрылды.
1938 жылы наурызда герман әскерлері Аустрияға басып кіріп, Германияға қосып алды. Бұл оқиға аншлюс деп аталады. Аустрияның нацистер үстемдік еткен 7 жылы оның тарихындағы ең қаралы кезең болды.
Екінші Дүниежүзілік соғыс жылдарында Аустрия Гитлер әскерінің қарулы шабуылының алғашқы құрбандарының бірі болды.
1943 жылы Мәскеуде КСРО, Ұлыбритания, АҚШ Сыртқы істер министрлерінің кеңесінде қабылданган декларация бойынша Германияның Аустрияны қосып алуы заңсыз деп танылды. 1945 жылы наурызда Кеңес әскерлері Аустрия шекарасынан өтіп, 13 сәуірде Венаны азат етті. Бірақ Аустрия бірден тәуелсіз мемлекет бола алмады. Бірнеше жыл бойы ол Франция, АҚШ, Ұлыбритания және КСРО арасында 4 оккупациялық аймаққа бөлінген қалпында кала берді.
1945 жылы сәуірінде Кеңес Армиясы Венаны және елдің көпшілік бөлігін азат етті.
1955 жылы 15 мамырда Венада КСРО, АҚШ, Англия, Франция, Аустрия мемлекеттерінің өкілдері Аустрияның тәуелсіздігін қалпына келтіру туралы шартқа қол қойды. Аустриядан шетел әскерлері шығарылды, сөйтіп ол қайтадан тәуелсіз ел болып, сол жылы қазан айында елдің парламенті Аустрияның тұрақты бейтараптығы туралы конституциялық заң қабылдады, ал 1955 жылы желтоқсанда БҰҰ-ға мүше болып қабылданды. Аустрияның сыртқы саясаты 1955 жылы 15 мамырдағы шартта көрсетілген міндеттемелер мен тұрақты бейтараптық мәртебесіне негізделген.
1996 жылдың 1 қаңтарынан Еуроодаққа мүше болып кабылданды.
1992 жылы 19 ақпанда Қазақстан Республикасымен дипломатиялық қатынас орнатты.
Экономикасы
Аустрия экономикасы нарықтық қатынастар негізінде дамыған индустриялы-аграрлы мемлекет. Ел экономикасына ГФР компанияларының ықпалы күшті.
Аустрия жылына 0,5 млн. тонна көмір, 1 млн. тонна мұнай, 4,5 млн. тонна болат және 54,9 млн. кВТ сағат электр энергиясын өндіреді (1996 ж.). Дамушы өнеркәсіп салаларынан қара металлургия, алюминий өнеркәсібі, машина жасау (станоктар, транспорттық машиналар, электротехникалық бұйымдар), химия өнеркәсібі (азот тыңайтқышы, күкірт қышқылы, жасанды талшық, резина шығару), ағаш өндеу және целлюлоза-қағаз өнеркәсібі өркендеген.
Аустрия шаруашылығанды мал шаруашылығының маңызы өте үлкен. Егіншілікпен қатар бау-бақша, жүзім шаруашылықтары дамыған. Аустрияның ұлттық табысы жылына 202,8 млрд. американ доллары болса, оны жан басына шаққанда 25,2 мың долллардан келеді. Соңғы көрсеткіш бойынша Аустрия Еуропа экономикалық аймағы бойынша алтыншы орында. Экспортқа жылына 55 млрд. доллардың өнімі шығарылып, 65 млрд. доллардың өнімі сырттан әкелінеді. Ал дүниежүзілік ішкі жиынтық өнімдегі Аустрияның үлесі 0,5%-тен сәл артық.
Музыкасы
Аустрия музыка елі деген атпен белгілі. Оның музыкасы өнерінің қалыптасуына елдің географиялық орны және оны мекендейтін халықтардың (мажар, словак, серб, чех, украин, румын, хорват, т.б.) мәдениеті мен салт-дәстүрлері тікелей әсер етті. Еуропаның дәл ортасында тұрған Аустрия музыкасы Германия мен Италияның кәсіби өнерімен тығыз байланысты дамыды. Орта ғасырдың басында мұнда лирикалық ән өнері кеңінен дами бастады.
8 - 13 ғасырда музыка өнерінің шіркеулердің мектепте ән сабағын жүргізуі, көпшіліктің музыка мен биді қатыстыра отырып, діни көріністер ұйымдастыруы маңызды ықпал етті.
12 - 13 ғасырда музыка мәдениеті, негізінен, сарай, өнері түрінде дамыды. Ал 14 ғасырдың соңында көп дауысты хор дүниеге келді.15 ғасырда сарай капеллалары пайда болды (Вена, Инсбурк, Грац қ.), кәсіби капельмейстерлер (Ю.Слатконья, Г.Финн), органшылар (П.Хофхаймер, Х.Грауэндорфер, К.Краль, т.б.) жұмыс істеді.
Вена ун-тінің ұйымдастырылуы(1365 жылы) Аустрияда музыканың дамуын жаңа сатыға көтерді. Студенттер мен Әулие Иштуан шіркеуінің әнші-оқушылары мерекелік жиындарда бірігіп хор орындауды дәстүрге айналдырды.
16 ғасырдың ортасында хордың, би музыкасының сүйемелдеуімен көпшілікке арналған студенттік спектакльдер қойыла бастады.Осындай театрлар кейін Аустрияның барлық ірі қалаларында құрылды. Әсіресе, көне дәстүрі бар Зальцбург театрларының атағы кең тарады (Осы театрға арнап Вольфганг Амадей Моцарт 11 жасында Аполлон мен Гиацинт атты латын комедиясына музыка жазған).
17 - 18 ғасырларда Италияның опера оратория және шіркеу музыкасының шеберлері (А.Чести, Н.Порпора, А.Сальери, т.б.) Венада жұмыс істеді. Бұл Венаның ірі опера өнері орталығына айналуына әсер етті. 18 ғасырдың ортасынан бастап аспаптық музыка дамыды.
Йозеф Гайдн, Вольфганг Амадей Моцарт, Людвиг ван Бетховен бастаған Венаның классикалық музыка мектебі пайда болды.
Бұлардың ыңғайындағы К.Глюк опера өнерінде реформа жасап музыканы сахналық драматургия заңдарына бағындырып, вокалдық шығармады сөз бен әуеннің біртұтастығын енгізді. Осыларға 19 ғасырдың бірінші жартысында Ф.Шуберт жеңіл әуенді тұрмыс-малт музыкасына негізделген романтизмді қосты.
19 ғасырда Аустрия вальстың отаны атанды. Оның негізін салушылар Й.Ланнер және Штраустар әулеті болды.19 ғасырдың басында Г.Маллер Аустрияда симфониялық музыканы өзінің тарихи биігіне көтерді.
20 ғасырдың ортасында романтикалық реализм бағытындағы музыка мектебі қалыптаса бастады.А.Кауфман, Ф.Вильдганс, кейін М.Рубин, аға буыннан А.Уль осы мектепті ұстанды. Аустрияның музыкасының дамуы мен танылуына Й.Й.Фукс, Й.Й.Альбрехтсбергер, Р.Валлашек, Р.Лахман, О.Э.Дейч, В.Фишер, Э.Шенк сияқты музыка танушылар, Г.Малер, Ф.Шальк, К.Краус, Э.Клейбер, Г. фон Караян, Ф.Штидри сияқты дирижерлер, З.Тальберг, Э.Зауэр, Ф.Гульда сияқты пианистер, Ф.Крейслер, Й.Майзедер, В.Шнейдерхан сияқты скрипкашылар, И.Фогль, А.Дермота, К.Унгер, А.Мильдер-Хауптман, М.Брандт, И.Зефрид сияқты әншілер көп еңбек сіңірді.
Вена қаласында мемлекеттік опера, Фолк-сопер театры, камералық театр, Музыка мен сахна өнерінің академиясы, консерватория, Музыка достарының қоғамы бар. Халықаралық жаңа музыка қоғамының аустриялық бөлімі, жастардың халықаралық музыка федерациясы, Венаның ер балалар хоры, Вена-Моцарт қоғамы, Штирийск музыка қоғамы (Грай қаласында) тұрақты жұмыс істейді. Аустрия композиторлар одағы, Зальцбургте моцарттанудың ірі орталығы - Халықаралық Моцартеум қоғамы(1841 жылы) бар. Вена, Зальцбург, Грац қалаларында музыка мен драма өнері академиялары құрылған. Вена, Зальцбург, Брегенц қаласында тұрақты музыкалық фестивальдар өтіп тұрады.
Театры
Аустрияда 14-15 ғасырдан қала алаңдары және жәрмеңкелерде көрсетілген миракль, мистерия түріндегі ойы-сауық, ал 16 ғасырда кезбе-актерлер тобы, 16-7 ғасырда иезуиттер театры пайда болды.18 ғасырдың басында Аустрия театр өнерінің дамуына әсер еткен актер әрі драматург Й.Страницкий Венада тұңғыш тұрақты театр(1712) ұйымдастырды. 1741 жылы Венада "Бургтеатр" аталған Патшалық театр ашылды."Бургтеатрдың" қалыптасуына режиссер әрі журналист Й.Шрейфогельдің басшылығымен жұмыс жасаған С.Шрейдер, М.Корн, Г.Аншюц сияқты актерлер көп еңбек сіңірді. 18 ғасырдың соңында Вена маңайында ашылған театрларда ("Леопольдштаттеатр", "1781; Виденертеатр", 1787; "Иозефштатеатр", 1788) В.Моцарттың, Й.Гайднның опералары қойылды.
19 ғасырдың басында осындай ұсақ театрлар өзінің шарықтау биігіне көтерілді. Оған драматург-актерлер Ф.Раймунд пен И.Нестройдың ұлттық комедия жанрындағы шығармалары мен демократиялық бағыттағы еңбектері себеп болды. 20 ғасырдың ортасында Аустрия театры ұлттық өнерді дамыту жолындағы жұмысын жаңаша жандандыруға кірісті. Зальцбургте халықаралық театр фестивалі өткізіліп тұрады. Венадағы бейнелеу өнері мен музыка академиясы жанында Вена театр тану инститтуты мен М.Рейнхардт семинары ғылыми орталығы бар.
Аустрияның ірі қалалары
Діні
2001 жылы өткен халықтық есепке сәйкес, Аустрия халқының 73,6% — католиктер, 4,7% — лютерандықтар, 4,2% - мұсылмандар, 2,2% - православиялық християндар, 0,1% - иудаизм дінін сенушілер; барлығы 12 конфессиялары тіркелген. Халықтың 12% өзін ешкандай дінге жатқызбайды. (1991 жылы олар халықтың 8,6% құраған).
Панорама
Дереккөздер
- Population by Year-/Quarter-beginning (7 November 2018).
- Austria. (1 April 2018). Тексерілді, 23 шілде 2018.
- 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2018). Тексерілді, 14 қыркүйек 2018.
- Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы. / Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова. —Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-216-5
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 47 26 00 s e 13 39 00 sh b 47 43333 s e 13 65000 sh b 47 43333 13 65000 G O Ya Austriya nem Osterreich HFӘ ˈoːstɐˌʁaɪc tyndau resmi atauy Austriya Respublikasy nem Republik Osterreich Ortalyk Europada ornalaskan memleket Soltүstiginde Chehiya men Germaniyamen ontүstigi men ontүstik shygysynda Sloveniya Mazharstan zhәne Italiyamen batysynda Shvejcariyamen Lihtenshtejnmen shektesedi Zheri 83 871 km halky 9 027 999 2022 zhylgy mәlimet Astanasy Vena kalasy Austriya Respublikasy nem Republik OsterreichӘnuran tyndau akp Austriyanyn ornalasuy koyu zhasyl Europada ashyk zhasyl zhәne koyu sur Euroodakta ashyk zhasyl TarihyTәuelsizdik kүni 12 karasha 1918 zhyly Austriya Mazharstannan 15 mamyr 1955 zhyly Үshinshi Rejhtin baskynshylygy zhәne odaktas әskerler men KSRO nyn baskynshylygynan kejin Memlekettik kurylymyResmi tilderi nemis tili ajmaktyk tilder mazhar sloven tilderiElorda VenaIri kalalary Vena Zalcburg Үkimet tүri Federativti parlamenttik respublikaFederaldy prezidenti Federaldy kenes toragasy Ұlttyk kenes toragasy Aleksandr Van der BellenMemlekettik dini zajyrly memleketGeografiyasyZher aumagy Barlygy su beti Әlem bojynsha 113 shi oryn 83 879 km 1 7Zhurty Sarap 2018 Tygyzdygy 8 857 960 adam 96 shy 104 adam km 106 shy EkonomikasyZhIӨ AҚT Қorytyndy 2018 Zhan basyna shakkanda 461 432 mlrd 35 shi 51 936 17 shi ZhIӨ nominal Қorytyndy 2018 Zhan basyna shakkanda 477 672 mlrd 29 shy 53 764 14 shi ADI 2017 0 908 ote zhogary 20 shy Etnohoronim austriyalyktar austriyalykValyutasy euro EUR Қosymsha mәlimetterInternet үjshigiISO kody AUTHOK kody AUTTelefon kody 43Uakyt beldeuleri zhazda UTC 2 Austriyada Mocart Bethoven Shubert Shtraus syndy atakty kompozitorlar turyp enbek etken Austriyalaktardyn ulttyk әuenderi Vena valsteri men әnderi Austriyaga zhylyna zhergilikti halyk sanyna zhuyk yagni 7 mln sheteldik turister kelip kajtady Memlekettik kurylysyҚazirgi konstituciyasy 1920 zhyly kabyldangan 1929 zhyly biraz ozgertiler engizilgen Zan shygaratyn okimettin zhogary organy eki palataly parlament Memlekettik basshysy prezident parlament arkyly 6 zhylga sajlanady Parlamenttin Ұlttyk kenesi men Federaldyk kenesi prezidenttin antyn kabyldau zhәne sogys zhariyalau turaly mәseleni sheshu үshin birikken zhinalys otkizedi Zhergilikti әrbir ajmaktyn oz konstituciyasy parlamenti landtag bar Sot zhүjesine Zhogargy sot basshylyk etedi Sottyn tomengi instanciyasy ajmaktyk sot Zhergilikti үkimetten parlamentke dejin sajlau zhүjesi koldanylady Әkimshilik kurylymy Tolyk makalasy Austriya әkimshilik bolinisiAustriyanyn Federaldyk Zherleri Eldin Konstituciyasy bojynsha Austriya 9 olkeden nemisshe Bundesland turatyn Austriyanyn olkeleri zher aumagy 3966 km Austriya zherleri arasynda 7 shi oryn halky 278 000 9 shy oryn astanasy kalasy zher aumagy 9536 km 5 shi oryn halky 559 000 6 shy oryn astanasy kalasy Tomengi Austriya zher aumagy 19 178 km 1 shi oryn halky 1 546 000 2 shi oryn astanasy kalasy zher aumagy 11 980 km 4 shi oryn halky 1 377 000 3 shi oryn astanasy kalasy Zalcburg zher aumagy 7 154 km 6 shi oryn halky 515 000 7 shi oryn astanasy Zalcburg kalasy zher aumagy 16 392 km 2 shi oryn halky 1 183 000 4 shi oryn astanasy kalasy zher aumagy 12 648 km 3 shi oryn halky 701 556 5 shi oryn kalasy zher aumagy 2 601 km 8 shi oryn halky 360 000 8 shi oryn kalasy Vena zher aumagy 414 km 9 shy oryn halky 1 670 000 1 shi oryn Vena kalasy TabigatyAustriya tauly el Zherinin kobin Shygys Alpi alyp zhatyr En biik zheri Biik Tauern zhotasyndagy Grosglokner 3797 m shyny Alpinin birkatar shyndaryn muzdyk baskan Eldin shygysynda Dunaj zhazygy zhatyr Pajdaly kazbalar konyr komir munaj men gaz temir rudasy magnezit grafit korgasyn myrysh mys as tuzy Klimaty konyrzhaj shygysynda biraz kontinettik bolyp keledi Zhazy zhyly orta temperaturasy 20ºS Қysy zhazyk zherlerde zhumsak auanyn orta temperaturasy 2 C al tauly zherlerinde suyk 14ºS ka dejin barady Zhauyn shashynnyn zhyldyk molsheri zherdin relefine bajlanysty 500 den 3000 mm dejin bolady Keme zhүzetin үlken ozeni Dunaj Onyn basty salalary Inn Drava Morava Ens gidroenergiya koryna baj Austriya zherinin 38 y orman ol negizinen tau betkejlerinde Olardyn zhogargy beldeulerinde shyrsha karagaj maj karagaj shamshat emen osedi HalkyAustriyada otken gej parad Halyk sany 2022 9 027 999 adam 2006 zhylgy sanaktyn mәlimeti bojynsha en iri etnikalyk toby nemis tildi austriyalyktar olar zhalpy memlekettin halkynyn 88 6 yn kurajdy Negizgi resmi tili nemis tili Alajda sojleu stili nemis tilinin resmi tүrinen katty ajkyndalyp nemis tilinin austriyalyk nuskasy dep atalady Bul sojleu dialekti Shvejcariyanyn nemis tiline zhәne Germaniyanyn bavar dialektine uksas Odan baska 6 ulttyk azshyldyk toptary bar horvattar slovaktar mazharlar chehtar sygandar barlygy shamasy 300 myndaj adam bolady Slovaktar horvattar men mazharlar kobine Shtiriyanyn Karintiyanyn zhәne Burgerlantyn audandarynda turady Autriyalyktardyn kobi ozderin tek kana austriyalyktar dep atamaj tegi shykkan provinciyanyn atauymen atajdy shtiriyalyk tirldyk t s s GeografiyasyZherin shygystan bastyska karaj sozylgan Alp tau zhotalary alyp zhatyr Onyn karly shyndarynan zhүzdegen tau ozenderi men sarkyramalar bastau alady Olardyn birtalajynyn bojyna su stanciyalary salyngan Tau betkejlerin orman negizinen shyrsha men maj karagaj zhapkan Odan zhogaryda zhajkalgan tau shalgyny sozylyp zhatyr Өzen angarlarynyn klimaty konyrzhaj zhyly әri zhumsak Ezhelgi ozenderdin ishinde keme zhүzuge zharajtyn zhalgyz Dunaj gana TarihyAustriya atauy algashky ret 996 zhyly 1 karashada zhazylgan kuzhatta kezdesedi 1156 zhyldan bastap Austriya Қasietti Rim imperiyasy kuramyndagy gercogtyk XIII gasyrdyn sonynan onda Gabsburgter әuleti bilik zhүrgizdi 1453 zhyldan ercgercogtyk XVIII gasyr Gabsburgter Belgiyany Italiyany polyak ukrain zherlerinin birazyn ozine karatty 17 18 gasyrlarda Austriya monarhiyasy Tүrkiyamen Franciyamen Prussiyamen bolgan sogystarga katysty 1804 zhyldan bolyp ataldy 1859 zhyly Franciya men Italiyaga karsy sogysta Lombardiyadan ajyryldy 1866 zhyly Prussiyaga karsy sogysta zhenilis tapty Vena Austriyanyn elordasy 1156 Austriya Bavariyadan shygyp tәuelsiz memleket bolady 1526 Austriya Horvatiyany basyp alady 1687 Mazharstan men Austriyaga kiredi 1772 Austriya aumagyn ozine kosady 1804 1867 Austriya Imperiyasy zhariyalandy 1867 1918 Austriya Mazharstan monarhiyasy kuryldy Birinshi dүniezhүzilik sogysta sogysta Austriya Mazharstan German imperiyasynyn basty odaktasy boldy Austriya Mazharstan monarhiyasy ydyragannan kejin 1918 zhyly karashada Austriya respublikasy kuryldy 1938 zhyly nauryzda german әskerleri Austriyaga basyp kirip Germaniyaga kosyp aldy Bul okiga anshlyus dep atalady Austriyanyn nacister үstemdik etken 7 zhyly onyn tarihyndagy en karaly kezen boldy Ekinshi Dүniezhүzilik sogys zhyldarynda Austriya Gitler әskerinin karuly shabuylynyn algashky kurbandarynyn biri boldy 1943 zhyly Mәskeude KSRO Ұlybritaniya AҚSh Syrtky ister ministrlerinin kenesinde kabyldangan deklaraciya bojynsha Germaniyanyn Austriyany kosyp aluy zansyz dep tanyldy 1945 zhyly nauryzda Kenes әskerleri Austriya shekarasynan otip 13 sәuirde Venany azat etti Birak Austriya birden tәuelsiz memleket bola almady Birneshe zhyl bojy ol Franciya AҚSh Ұlybritaniya zhәne KSRO arasynda 4 okkupaciyalyk ajmakka bolingen kalpynda kala berdi 1945 zhyly sәuirinde Kenes Armiyasy Venany zhәne eldin kopshilik boligin azat etti 1955 zhyly 15 mamyrda Venada KSRO AҚSh Angliya Franciya Austriya memleketterinin okilderi Austriyanyn tәuelsizdigin kalpyna keltiru turaly shartka kol kojdy Austriyadan shetel әskerleri shygaryldy sojtip ol kajtadan tәuelsiz el bolyp sol zhyly kazan ajynda eldin parlamenti Austriyanyn turakty bejtaraptygy turaly konstituciyalyk zan kabyldady al 1955 zhyly zheltoksanda BҰҰ ga mүshe bolyp kabyldandy Austriyanyn syrtky sayasaty 1955 zhyly 15 mamyrdagy shartta korsetilgen mindettemeler men turakty bejtaraptyk mәrtebesine negizdelgen 1996 zhyldyn 1 kantarynan Euroodakka mүshe bolyp kabyldandy 1992 zhyly 19 akpanda Қazakstan Respublikasymen diplomatiyalyk katynas ornatty EkonomikasyAustriya ekonomikasy naryktyk katynastar negizinde damygan industriyaly agrarly memleket El ekonomikasyna GFR kompaniyalarynyn ykpaly kүshti Austriya zhylyna 0 5 mln tonna komir 1 mln tonna munaj 4 5 mln tonna bolat zhәne 54 9 mln kVT sagat elektr energiyasyn ondiredi 1996 zh Damushy onerkәsip salalarynan kara metallurgiya alyuminij onerkәsibi mashina zhasau stanoktar transporttyk mashinalar elektrotehnikalyk bujymdar himiya onerkәsibi azot tynajtkyshy kүkirt kyshkyly zhasandy talshyk rezina shygaru agash ondeu zhәne cellyuloza kagaz onerkәsibi orkendegen Austriya sharuashylygandy mal sharuashylygynyn manyzy ote үlken Eginshilikpen katar bau baksha zhүzim sharuashylyktary damygan Austriyanyn ulttyk tabysy zhylyna 202 8 mlrd amerikan dollary bolsa ony zhan basyna shakkanda 25 2 myn dolllardan keledi Songy korsetkish bojynsha Austriya Europa ekonomikalyk ajmagy bojynsha altynshy orynda Eksportka zhylyna 55 mlrd dollardyn onimi shygarylyp 65 mlrd dollardyn onimi syrttan әkelinedi Al dүniezhүzilik ishki zhiyntyk onimdegi Austriyanyn үlesi 0 5 ten sәl artyk MuzykasyAustriya muzyka eli degen atpen belgili Onyn muzykasy onerinin kalyptasuyna eldin geografiyalyk orny zhәne ony mekendejtin halyktardyn mazhar slovak serb cheh ukrain rumyn horvat t b mәdenieti men salt dәstүrleri tikelej әser etti Europanyn dәl ortasynda turgan Austriya muzykasy Germaniya men Italiyanyn kәsibi onerimen tygyz bajlanysty damydy Orta gasyrdyn basynda munda lirikalyk әn oneri keninen dami bastady 8 13 gasyrda muzyka onerinin shirkeulerdin mektepte әn sabagyn zhүrgizui kopshiliktin muzyka men bidi katystyra otyryp dini korinister ujymdastyruy manyzdy ykpal etti 12 13 gasyrda muzyka mәdenieti negizinen saraj oneri tүrinde damydy Al 14 gasyrdyn sonynda kop dauysty hor dүniege keldi 15 gasyrda saraj kapellalary pajda boldy Vena Insburk Grac k kәsibi kapelmejsterler Yu Slatkonya G Finn organshylar P Hofhajmer H Grauendorfer K Kral t b zhumys istedi Vena un tinin ujymdastyryluy 1365 zhyly Austriyada muzykanyn damuyn zhana satyga koterdi Studentter men Әulie Ishtuan shirkeuinin әnshi okushylary merekelik zhiyndarda birigip hor oryndaudy dәstүrge ajnaldyrdy 16 gasyrdyn ortasynda hordyn bi muzykasynyn sүjemeldeuimen kopshilikke arnalgan studenttik spektaklder kojyla bastady Osyndaj teatrlar kejin Austriyanyn barlyk iri kalalarynda kuryldy Әsirese kone dәstүri bar Zalcburg teatrlarynyn atagy ken tarady Osy teatrga arnap Volfgang Amadej Mocart 11 zhasynda Apollon men Giacint atty latyn komediyasyna muzyka zhazgan 17 18 gasyrlarda Italiyanyn opera oratoriya zhәne shirkeu muzykasynyn sheberleri A Chesti N Porpora A Saleri t b Venada zhumys istedi Bul Venanyn iri opera oneri ortalygyna ajnaluyna әser etti 18 gasyrdyn ortasynan bastap aspaptyk muzyka damydy Jozef Gajdn Volfgang Amadej Mocart Lyudvig van Bethoven bastagan Venanyn klassikalyk muzyka mektebi pajda boldy Bulardyn yngajyndagy K Glyuk opera onerinde reforma zhasap muzykany sahnalyk dramaturgiya zandaryna bagyndyryp vokaldyk shygarmady soz ben әuennin birtutastygyn engizdi Osylarga 19 gasyrdyn birinshi zhartysynda F Shubert zhenil әuendi turmys malt muzykasyna negizdelgen romantizmdi kosty 19 gasyrda Austriya valstyn otany atandy Onyn negizin salushylar J Lanner zhәne Shtraustar әuleti boldy 19 gasyrdyn basynda G Maller Austriyada simfoniyalyk muzykany ozinin tarihi biigine koterdi 20 gasyrdyn ortasynda romantikalyk realizm bagytyndagy muzyka mektebi kalyptasa bastady A Kaufman F Vildgans kejin M Rubin aga buynnan A Ul osy mektepti ustandy Austriyanyn muzykasynyn damuy men tanyluyna J J Fuks J J Albrehtsberger R Vallashek R Lahman O E Dejch V Fisher E Shenk siyakty muzyka tanushylar G Maler F Shalk K Kraus E Klejber G fon Karayan F Shtidri siyakty dirizherler Z Talberg E Zauer F Gulda siyakty pianister F Krejsler J Majzeder V Shnejderhan siyakty skripkashylar I Fogl A Dermota K Unger A Milder Hauptman M Brandt I Zefrid siyakty әnshiler kop enbek sinirdi Vena kalasynda memlekettik opera Folk soper teatry kameralyk teatr Muzyka men sahna onerinin akademiyasy konservatoriya Muzyka dostarynyn kogamy bar Halykaralyk zhana muzyka kogamynyn austriyalyk bolimi zhastardyn halykaralyk muzyka federaciyasy Venanyn er balalar hory Vena Mocart kogamy Shtirijsk muzyka kogamy Graj kalasynda turakty zhumys istejdi Austriya kompozitorlar odagy Zalcburgte mocarttanudyn iri ortalygy Halykaralyk Mocarteum kogamy 1841 zhyly bar Vena Zalcburg Grac kalalarynda muzyka men drama oneri akademiyalary kurylgan Vena Zalcburg Bregenc kalasynda turakty muzykalyk festivaldar otip turady TeatryAustriyada 14 15 gasyrdan kala alandary zhәne zhәrmenkelerde korsetilgen mirakl misteriya tүrindegi ojy sauyk al 16 gasyrda kezbe akterler toby 16 7 gasyrda iezuitter teatry pajda boldy 18 gasyrdyn basynda Austriya teatr onerinin damuyna әser etken akter әri dramaturg J Stranickij Venada tungysh turakty teatr 1712 ujymdastyrdy 1741 zhyly Venada Burgteatr atalgan Patshalyk teatr ashyldy Burgteatrdyn kalyptasuyna rezhisser әri zhurnalist J Shrejfogeldin basshylygymen zhumys zhasagan S Shrejder M Korn G Anshyuc siyakty akterler kop enbek sinirdi 18 gasyrdyn sonynda Vena manajynda ashylgan teatrlarda Leopoldshtatteatr 1781 Videnerteatr 1787 Iozefshtateatr 1788 V Mocarttyn J Gajdnnyn operalary kojyldy 19 gasyrdyn basynda osyndaj usak teatrlar ozinin sharyktau biigine koterildi Ogan dramaturg akterler F Rajmund pen I Nestrojdyn ulttyk komediya zhanryndagy shygarmalary men demokratiyalyk bagyttagy enbekteri sebep boldy 20 gasyrdyn ortasynda Austriya teatry ulttyk onerdi damytu zholyndagy zhumysyn zhanasha zhandandyruga kiristi Zalcburgte halykaralyk teatr festivali otkizilip turady Venadagy bejneleu oneri men muzyka akademiyasy zhanynda Vena teatr tanu instittuty men M Rejnhardt seminary gylymi ortalygy bar Austriyanyn iri kalalaryVena ZalcburgDini2001 zhyly otken halyktyk esepke sәjkes Austriya halkynyn 73 6 katolikter 4 7 lyuterandyktar 4 2 musylmandar 2 2 pravoslaviyalyk hristiyandar 0 1 iudaizm dinin senushiler barlygy 12 konfessiyalary tirkelgen Halyktyn 12 ozin eshkandaj dinge zhatkyzbajdy 1991 zhyly olar halyktyn 8 6 kuragan PanoramaDunajDerekkozderPopulation by Year Quarter beginning 7 November 2018 Austria 1 April 2018 Tekserildi 23 shilde 2018 2018 Human Development Report United Nations Development Programme 2018 Tekserildi 14 kyrkүjek 2018 Қazirgi dүnie geografiyasy Hrestomatiya Zhalpy bilim beretin mekteptin kogamdyk gumanitarlyk bagytyndagy 11 synybyna arnalgan oku kuraly Қ Ahmetov T Uvaliev G Tүsipbekova Almaty Mektep baspasy 2007 ISBN 9965 36 216 5 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet