Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Мажарлар (маж. magyarok) — Мажарстан елінің басты халқы. Әлемде 14,5 млн мажар тұрып жатыр. Диаспорасы Румынияда, Словакияда, Украинада және ең көбі АҚШ-та. Дін бойынша, көбі католиктер.
| Мажарлар | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
| 14 500 000 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Мажарстан | 8 314 029 (2011) |
 АҚШ | 1 563 081 (2006)[1] |
 Румыния | 1 227 623 (2011) |
 Словакия | 456 467 (2011) |
 Канада | 315 510 (2006) |
 Сербия | 253 899 (2011) |
 Украина | 156 600 |
| Тілдері | |
| Діні | |
| католицизм, протестантизм және т.б | |
| Этникалық топтары | |
Тілі
Финн-угор тілдер тобының мажар тілінде сөйлейді. Жазуы латын әліпбиіне негізделген. Мажарстан Республикасының ресми тілі. Латын тілінен көбіне діни, мәдени, әкімшілікке қатысты , славяндардан жер өңдеу, киім, тағам атаулары, неміс тілінен сауда, өнеркәсіп, әскери өнер лексикалары енген. Мажар тіліне түркі сөздерінің енуі бірнеше кезеңмен байланысты:
- 5-ғасырда Еділ (Атила) патша билеген ғұндар дәуірінде келген этнонимдер мен сенім-нанымға қатысты лексикалар;
- қыпшақ даласымен тығыз байланыста болған тұста шаруашылыққа қатысты енген атаулар;
- Осман сұлтандығы қол астында болған (1490-1526) уақатта енген тағам, жеміс, киім және кәсіптік атаулар.
Мажар тілінде бірнеше диалекті бар: батыс, солтүстік-шығыс, куншаг және секей диалектісі.
Діні
Мажарлардың басым бөлігі католиктер, кальвиншілдер, аздап лютерандықтар да кездеседі.
Тарихы
Мажар халқының негізін шамамен б.з.б. 5 мың жыл бұрын Батыс Сібірдегі вогул (манси), остяк (ханси) жұрттары мен Орал бойын мекендеген угорлар және түркілер құраған. Үнемі батысқа қарай жылжумен болған олар тарихта Леведия (Еділ мен Дон арасында), Етелкоз (Днепр мен Дунайдың төменгі ағысы арасында) аталған өңірлерде қыпшақ, оғыз, бұлғар т.б. түркі тайпаларымен байланыстар жүргізген. 895 ж. Карпат қойнауына біржола қонстанған.
Кәсібі
Мажарлар негізінен әртараптандырылған экономикада, өнеркәсіпте және қызмет көрсету саласында жұмыс істейді. Бұрынғы дәстүрлі сала егіншілік болды, онда мал шаруашылығы жетекші рөл атқарды, ал 19 ғасырдан бастап егіншіліктің маңызы арта түсті. Жайылымдық мал шаруашылығы жазықтарда (Альфельд провинциясы) кең таралған, оңтүстігінде жылқы, шошқа, қой да өсіріледі.
Өсімдік шаруашылығында негізгі дақыл бидай (17 ғасырдан), картоп 18 ғасырдан бастап өсіріледі. Бау-бақша және көкөніс шаруашылығының маңызы зор. Шарап жасаудың ежелден келе жатқан дәстүрі бар, әсіресе Токай тауының аймағы (Токай шарабы).
Дәстүрлі қолөнер түрлері – зығыр мата, кендір, кесте, шілтер тоқу, тоқыма тоқу, керамика, илеу және тері өңдеу.
Қоныстары әртүрлі. Ауылдық жерлерде ірі ауылдар мен шаруа қожалықтары бар. Тұрғын үйлері - ағаштан (елдің батысында) немесе қабырғалары топырақпен немесе қамыспен жабылып, балшықпен сыланған. Төбесі сабанмен немесе тақтайшамен жабылған. Қазір тас пен кірпіш қолданылады. Әдетте, дәстүрлі тұрғын үйлердің қасбеті сыртқа шығып, ұзын жағы аулада қалады. Венгриялық сәулет өнерінің бұл ерекшелігі чехтер, словактар, хорваттар мен сербтер арасында тарады.
Мәдениеті
Халық әндерінен Еділ бойы халықтарына ұқсас әуендер байқалады. Билері жұппен және топпен орындалады, негізінен 32 түрлі қимылды қайталайды. "Вербункош", "Чардаш" сияқты ұлттық билері бар.
Ұлттық киімдері: әйелдер бүрмелі белдемше мен жеңі кең, келте көйлек немесе ашық түсті жеңсіз көйлек, бастарына тақия киіп, орамал тартқан. Ерлер - кенеп көйлек, мата шалбар мен кеудеше, бастарына аң терісінен тігілген бөрік және сабан қалпақ киген.
Ұлттық тағамдары әртүрлі. Ет-ұн (кеспе, үзбе, қамыр), жеміс, көкөністерді (бұрыштар) жиі пайдаланады. Оның ішінде гуляш, перекельт, паприкаш, турош-чуса аталатын ұлттық тағамдары белгілі. Сусындары - қара кофе. Жүзім шарабын дайындайды.
Қазақстандағы мажарлар
Қазақстандағы мажарлар 1-дүниежүзілік соғыстан кейін тұтқынға түскендердің, келесі толқыны тың игеру жылдары жолдамамен жұмысқа келгендердің ұрпағы. Қазақстандағы мажарлардың саны:
- 1970 жылы - 832 адам;
- 1979 жылы - 595 адам;
- 1989 жылы - 674 адам;
- 1999 жылы - 440 адам;
- 2009 жылы - 357 адам;
- 2013 жылы - 363 адам
Қазақстандағы ең танымал мажар – Иштуан Мандоки Қоңыр, белгілі түркітанушы, филология ғылымдарының докторы, профессор. Алматы қаласында Иштуан Мандоки Қоңыр атындағы көше бар.
Дереккөздер
- Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 146-147 бет ISBN 978-601-7472-88-7
Сілтемелер
- Дәуіт Шомфай Қара, мажар ғалымы: Жиырма шақты тілде сөйлейтінім рас
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Mazharlar mazh magyarok Mazharstan elinin basty halky Әlemde 14 5 mln mazhar turyp zhatyr Diasporasy Rumyniyada Slovakiyada Ukrainada zhәne en kobi AҚSh ta Din bojynsha kobi katolikter MazharlarBүkil halyktyn sany14 500 000En kop taralgan ajmaktar Mazharstan8 314 029 2011 AҚSh1 563 081 2006 1 Rumyniya1 227 623 2011 Slovakiya456 467 2011 Kanada315 510 2006 Serbiya253 899 2011 Ukraina156 600Tilderimazhar tiliDinikatolicizm protestantizm zhәne t bEtnikalyk toptaryhanty mansiTiliFinn ugor tilder tobynyn mazhar tilinde sojlejdi Zhazuy latyn әlipbiine negizdelgen Mazharstan Respublikasynyn resmi tili Latyn tilinen kobine dini mәdeni әkimshilikke katysty slavyandardan zher ondeu kiim tagam ataulary nemis tilinen sauda onerkәsip әskeri oner leksikalary engen Mazhar tiline tүrki sozderinin enui birneshe kezenmen bajlanysty 5 gasyrda Edil Atila patsha bilegen gundar dәuirinde kelgen etnonimder men senim nanymga katysty leksikalar kypshak dalasymen tygyz bajlanysta bolgan tusta sharuashylykka katysty engen ataular Osman sultandygy kol astynda bolgan 1490 1526 uakatta engen tagam zhemis kiim zhәne kәsiptik ataular Mazhar tilinde birneshe dialekti bar batys soltүstik shygys kunshag zhәne sekej dialektisi DiniMazharlardyn basym boligi katolikter kalvinshilder azdap lyuterandyktar da kezdesedi TarihyMazhar halkynyn negizin shamamen b z b 5 myn zhyl buryn Batys Sibirdegi vogul mansi ostyak hansi zhurttary men Oral bojyn mekendegen ugorlar zhәne tүrkiler kuragan Үnemi batyska karaj zhylzhumen bolgan olar tarihta Levediya Edil men Don arasynda Etelkoz Dnepr men Dunajdyn tomengi agysy arasynda atalgan onirlerde kypshak ogyz bulgar t b tүrki tajpalarymen bajlanystar zhүrgizgen 895 zh Karpat kojnauyna birzhola konstangan KәsibiMazharlar negizinen әrtaraptandyrylgan ekonomikada onerkәsipte zhәne kyzmet korsetu salasynda zhumys istejdi Buryngy dәstүrli sala eginshilik boldy onda mal sharuashylygy zhetekshi rol atkardy al 19 gasyrdan bastap eginshiliktin manyzy arta tүsti Zhajylymdyk mal sharuashylygy zhazyktarda Alfeld provinciyasy ken taralgan ontүstiginde zhylky shoshka koj da osiriledi Өsimdik sharuashylygynda negizgi dakyl bidaj 17 gasyrdan kartop 18 gasyrdan bastap osiriledi Bau baksha zhәne kokonis sharuashylygynyn manyzy zor Sharap zhasaudyn ezhelden kele zhatkan dәstүri bar әsirese Tokaj tauynyn ajmagy Tokaj sharaby Dәstүrli koloner tүrleri zygyr mata kendir keste shilter toku tokyma toku keramika ileu zhәne teri ondeu Қonystary әrtүrli Auyldyk zherlerde iri auyldar men sharua kozhalyktary bar Turgyn үjleri agashtan eldin batysynda nemese kabyrgalary topyrakpen nemese kamyspen zhabylyp balshykpen sylangan Tobesi sabanmen nemese taktajshamen zhabylgan Қazir tas pen kirpish koldanylady Әdette dәstүrli turgyn үjlerdin kasbeti syrtka shygyp uzyn zhagy aulada kalady Vengriyalyk sәulet onerinin bul ereksheligi chehter slovaktar horvattar men serbter arasynda tarady MәdenietiHalyk әnderinen Edil bojy halyktaryna uksas әuender bajkalady Bileri zhuppen zhәne toppen oryndalady negizinen 32 tүrli kimyldy kajtalajdy Verbunkosh Chardash siyakty ulttyk bileri bar Ұlttyk kiimderi әjelder bүrmeli beldemshe men zheni ken kelte kojlek nemese ashyk tүsti zhensiz kojlek bastaryna takiya kiip oramal tartkan Erler kenep kojlek mata shalbar men keudeshe bastaryna an terisinen tigilgen borik zhәne saban kalpak kigen Ұlttyk tagamdary әrtүrli Et un kespe үzbe kamyr zhemis kokonisterdi buryshtar zhii pajdalanady Onyn ishinde gulyash perekelt paprikash turosh chusa atalatyn ulttyk tagamdary belgili Susyndary kara kofe Zhүzim sharabyn dajyndajdy Қazakstandagy mazharlardәstүrli turgyn үjleri Қazakstandagy mazharlar 1 dүniezhүzilik sogystan kejin tutkynga tүskenderdin kelesi tolkyny tyn igeru zhyldary zholdamamen zhumyska kelgenderdin urpagy Қazakstandagy mazharlardyn sany 1970 zhyly 832 adam 1979 zhyly 595 adam 1989 zhyly 674 adam 1999 zhyly 440 adam 2009 zhyly 357 adam 2013 zhyly 363 adam Қazakstandagy en tanymal mazhar Ishtuan Mandoki Қonyr belgili tүrkitanushy filologiya gylymdarynyn doktory professor Almaty kalasynda Ishtuan Mandoki Қonyr atyndagy koshe bar DerekkozderҚazakstan halky Enciklopediya Bas red Zh N Tojbaeva Қurast Ғ Zhandybaev G Egeubaeva Almaty Қazak enciklopediyasy 2016 146 147 bet ISBN 978 601 7472 88 7 Қazak enciklopediyasySiltemelerDәuit Shomfaj Қara mazhar galymy Zhiyrma shakty tilde sojlejtinim rasBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet