Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Халықаралық табиғатты және табиғи қорларды қорғау одағы (ХТҚО) (ағылш. International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, IUCN) — табиғатты сақтау және табиғи ресурстарды үнемді пайдалану саласында жұмыс істейтін халықаралық ұйым. Ол деректерді жинау және талдау, зерттеу, далалық жобалар, ақпараттық-насихаттау және білім берумен айналысады.
| Халықаралық табиғатты және табиғи қорларды қорғау одағы (ХТҚО) | |
| ағылш. International Union for Conservation of Nature and Natural Resources (IUCN) | |
 | |
| Штаб-пәтер: |
|
|---|---|
| Ұйым түрі: | |
| Басшылары | |
| Бас директоры | Бруно Оберле |
| Президент | Разан әл-Мубәрәк |
| Құрылуы | |
| ұйымды құру туралы ресми акт | |
| www.iucn.org | |
 Халықаралық табиғат қорғау одағы Ортаққорда | |
Адам баласы жануарлар мен өсімдіктер туралы мәліметтерді, ғылыми фактілерді саралап келіп, оларды қорғау қажеттігі туралы тоқтамға келді. Кейбір өркениетті елдерде жануарларды, өсімдіктерді, ормандарды, өзен-көлдерді корғау туралы мемлекет деңгейінде құжаттар қабылдана бастады. Орыс патшасы I Петр Мәскеу маңындағы ормандар мен оның қойнауындағы табиғат байлықтарының бәрін «патша қазынасы» деп жариялап, жарлық шығарған. Тіптен, езен бойынан 3 км-ге дейінгі жердегі ағашты кескендерді қатаң жазалаған.
Мұндай көзқарастар кейіннен басқа да елдерде қолдау тауып, Еуропа, Ресей, Қытай, Үндістан, Жапония елдері табиғат қорғауға көп көңіл бөлген. Кейбір мемлекеттерде қорықтар, ұлттық саябақтар құрылған. Осындай шаралардың бірі – Халықаралық табиғатты және табиғи корларды қорғау одағы (ХТҚО) еді. Ол 1948 жылы құрылды. (ХТҚО 1990 жылдың желтоқсанынан бастап "Дүниежүзілік табиғат қорғау одағы деп аталады".) Мақсаты — дүние жүзіндегі сиреп немесе құрып бара жатқан аң мен құстарды және өсімдіктердің «Қызыл кітабын» ұйымдастыру болатын. Оған дейін халықаралық «Қара кітаптың» тізімі жасалды. «Қара кітапқа» жер бетінен біржола құрып кеткен аңдар мен құстар енгізілді.
«Қызыл кітап» туралы пікірді ағылшын табиғат зерттеушісі Питер Скотт айтқан болатын. 1963 жылы халықаралық «Қызыл кітаптың» алғашқы басылымы, содан соң 1966—1975 жылдар аралығында 5 томы жарық көрді. 1978 жылы КСРО-ның «Қызыл кітабы» шықты. Қазақ КСР-нің алғашқы «Қызыл кітабының» жануарларға арналған бөлігі 1978 жылы, ал 1981 жылы өсімдіктерге арналған бөлігі жарық көрді Қазақстанның «Қызыл кітабы» содан бері 1991 және 1996 жылдары өңделіп, қайта басылып, көпшілікке ұсынылды.
«Қызыл кітапты» ұйымдастыру үшін Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясының бірнеше ғылыми-зерттеу институтының ғалымдары ұзақ жылдар бойы еңбек етіп, ғылыми-практикалық конференциялар ұйымдастырылды. «Қызыл кітапқа» енетін әрбір түрге ғылыми түрде сипаттама беріліп, талқыға салынды.
Одан соң сол жануарлар туралы қарар қабылданып отырды. Мұндай шараларды ұйымдастыруда бұрынғы «Зоология», казіргі «Генеқорлар» институтының қызметкерлерінің де еңбегі зор.
«Қызыл кітапқа» белгілі түрді енгізу үшін ғалымдар өр жануардың не өсімдіктің 5 санатын (категориясын) анықтаған. Осы санатқа сәйкес келген жағдайда ғана ол түр «Қызыл кітапқа» енгізілген.
Қызыл кітап санаттары
І санат – жойылып бара жаткандар. Бұлар туралы соңғы 50 жылда ешқандай деректер жоқ. Мысалы, кызыл қасқыр, кара күзен, қабылан, қызылқүм аркары, қүдыр, т.б.
ІІ санат – саны азайып бара жатқандар (жақын арада жойылып кетуі мүмкін). Мысалы, балқаш алабұғасы, сарықұтан, жұпар, құлан, т.б.
ІІІ санат – сирек түрлер (қазір жойылып кету қаупі жоқ, бірак өте сирек кездесетіндер). Мысалы, кар барысы, сілеусін, жарғанат, бұлдырық, қара түрпан, қара ләйлек, т.б.
ІV санат – белгісіздер (толық зерттелмеген түрлер). Мысалы, шұбар кесіртке, қара шұбар жылан, т.б.
V санат – қалпына келгендер (қорғау жұмыстары нәтижесінде қайта көбейген түрлер). Мысалы, аққу, көкқұс, т.б.
«Қызыл кітапқа» енгізілген жануарларды аулауға, есімдіктерді жоюға тыйым салынған. «Қызыл кітап» — мемлекеттік күжат. Сондыктан оған енген жан-жануарларды оқып-үйрену, білу баршаның міндеті болып табылады.
«Қызыл кітапқа» енген аң мен қүстарды, өсімдіктерді біле отырып, біз оны зерттеуші ғалымдарға көмектесеміз. «Қызыл кітап» әрбір отбасы мен мектептің кітап сөресінде түруға тиісті. Сол аркылы біз оларды қорғауға үлес қосатын боламыз.
Көрікті ландшафтыларды, табиғи кешендерді қорғаудың бұл формасы біздің елімізде соңғы жылдары қолға алынып отыр. Мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтардың қорыктардан біраз айырмашылығы бар. Мұнда табиғатты қорғау мен оның аясында ұйымдаскан түрде тынығу ісі бірдей жүргізіледі. Табиғи саябақ аумағында адам аяғы баспайтын қорықтар аймағы мен тынығу аймағы болады. Онда арнайы маршруттар белгіленіп, турист сокпақтары, аялдамалар мен тынығу пункттері орналасады.
Мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар
Қазіргі кезде Қазақстанда 7 мемлекеттік ұлттық табиғи саябақ бар. Олар: Баянауыл, Алтынемел, Көкшетау, Іле Алатауы, Қарқаралы, Катонқарағай, Шарын.
Өлкемізде Баянауыл, Қарқаралы сияқты «жер жаннаты» аталған жерлер аз емес. Олардың табиғи көркін бұзбай сақтауда табиғи саябақтардың алар орны ерекше. Қорық сияқты саябақ үшін де шаруашылыққа пайдаланып жүрген құнарлы жерлерді бөлуге тура келеді. Сол себепті де табиғи саябақ ұйымдастыру ісі жан-жақты кедергілерге тап болып отырады. Шаруашылық пен табиғатты қорғау мүддесін сақтай отырып, мемлекеттік табиғи саябақтарды көптеп құру — бүгінгі күннің талабы.
Адамзат туып-өскен жерін баққа бөлеуді о бастан-ақ «құрметті парызым» деп білген. Халықтың бейбіт өмірді, бақытты тұрмысты гүлденген баққа оранған жермен бейнелейтіні де сондықтан. Бүгінде жасыл желегі жайқалған гүлзарлар, миуалы жеміс бақтары мен саясы мол еңселі ағаштарға оранған елді мекенді жерлер өлкемізде аз емес. Әсіресе қалаларда ірі-ірі өнеркәсіп орталықтарында көгалдандыру мәселесіне көп көңіл бөлінеді. Көгалдандыру ісінде пайдаланылатын өсімдіктердің сан алуан да әсем болуы сол аймақты көркейтіп, түрлендіріп жіберетіндігі белгілі. Бұл саладағы ғылыми-зерттеу жұмыстары, негізінен, ботаникалық бақтарда жүргізіледі. Мұндай бақтар — бүгінде республикамыздың түкпір-түкпірінде және дүние жүзінің басқа да бөліктерінде өсетін өсімдіктер әлемі өкілдерін жинақтап, оларды зерттей отырып, жаңа іріктемелерді шығарып, өсімдіктерді жерсіндірумен айналысатын ірі ғылыми мекеме. Қазақстанда 5 ботаникалық бақ бар. Олар: Алматыдағы Бас ботаникалық бақ, Ақтаудағы Маңғыстау эксперименттік ботаникалық бағы, Жезқазғандағы Жезқазған ботаникалық бағы, Шығыс Қазақстан облысының Риддер қаласындағы Алтай ботаникалық бағы, Алматы облысының Бақанас ауылындағы Іле ботаникалық бағы. Олар — дүние жүзі өсімдіктер әлемі ресурстарын зерттеудегі көптеген теориялық және практикалық мәселелерді шешуге жұмылдырылған табиғат лабораториялары.
Алматыдағы Қазакстан Республикасы Ұлттык Ғылым академия-сының Бас ботаникалық бағы 1932 жылы қарашада ұйымдас-тырылып, оған 108 га-дай жер бөлініп берілді. Бастапқыда оған республикамызды көгалдандыру үшін кажетті бағалы өсімдіктерді анықтап, оларды мәдени жолмен өсіріп тарату, Қазақстанның жабайы өсімдіктерінің пайдалыларын зерттей отырып, өсімдіктердің жаңа түрлерін әкеліп, жергілікті жағдайда өсіріп, кебейту, биология ғылымының жетістіктерін, табиғат қорғау ісінің озық тәжірибесін насихаттау сияқты міндеттер жүктелген еді. Өзіне жүктелген міндеттерді талапқа сай орындай келе, бұл ботаникалық бақ ірі ғылым орталығына айналды. 1967 жылдан бері Бас ботаникалык бақтың жұмысы ғылыми-зерттеу институттарының атқарып отырған жұмыстары дәрежесіне көтерілді.
Бас ботаникалық бақтың аумағында қазір өсімдіктердің 7 мыңнан астам түрлері мен іріктемелері өсіріледі, соның 1,5 мыңдайы ағаштар мен бүталар, ал 4 мыңнан астамы гүлді өсімдіктер. Ыстық материктерде өсетін есімдіктердің 700-ге жуық түрі, 1969 жылы ашылған өсімдікжайда (оранжерея) тропикалық және субтропикалық өсімдіктер жинақталған.
Ботаникалық бақтың 70 га-дай жерінде Қазақстан, Еуропа, Қырым мен Кавказ, Сібір мен Қиыр Шығыс, Солтүстік Америка мен Шығыс Азия өсімдіктер әлемі өкілдері өсетін экспозициялар орналаскан. Қазакстан флорасы экспозицияларында өлкемізде кездесетін өсімдіктердің мыңға жуық түрі өсетін болса, Еуропа, Қырым мен Кавказдың — 200-дей өсімдік түрі, Сібір мен Қиыр Шығыстың — 180, Солтүстік Американың — 270 және Шығыс Азияның 200-ден астам есімдік түрі өсіріледі.
Бақтың әсем гүлдер өскен бөлігі көз тұндырады. Олардың көбі осы ботаникалық бақтың топырағында «дүниеге жолдама алған» жаңа іріктемелер. Мәселен, «Хош иісті Алматы», «Қызыл желкен», «Ботакөз», «Іле Алатауы», «Қыз Жібек» сияқты раушан гүлінің 20 шақты іріктемесі — ғалым-селекционерлердің көп жылғы қажырлы еңбегінің жемісі. Сонымен қатар бақта республика жерінде сирек кездесетін және эндемик өсімдіктердің 50-ден астам түрі егілген. Қызғалдақтардың бірнеше түрі, Шренк тобылғысы, қаратау, піскем жуалары, қотыр кайың, Сиверс алмасы және басқа да «Қызыл кітапқа» тіркелген өсімдіктер биологиясы мұнда жан-жақты зерттелуде.
Бас ботаникалық бақ өзінің құрылған күнінен бастап республи-камызды көгалдандыру ісіне зор үлес косып келеді. Жарты ғасырлық жұмысында бұл ғылыми мекеме өсімдіктердің 700-ге жуық түрін шаруашылык салаларына енгізген екен. Олар қазір Қазақстанның түкпір-түкпірінде елді мекендерді көркейтуде кеңінен пайдаланылуда.
Жел өтінде тербеле өскен жабайы өсімдіктерді зерттеу арқылы оларды генетикалық қор ретінде пайдалана отырып, адамға пайдалы мәдени іріктемелерді өсіруде және табиғат қорғаудың маңызын кеңінен насихаттап, жерімізді жасыл желекке орауда ботаникалык, бақтардың жұмысына баға жетпейді. ына баға жетпейді.
Дереккөздер
- Разан әл-Мүбарак ХТҚО-ді басқарған араб әлеміндегі алғашқы әйел болды (8 September 2021).
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Halykaralyk tabigatty zhәne tabigi korlardy korgau odagy HTҚO agylsh International Union for Conservation of Nature and Natural Resources IUCN tabigatty saktau zhәne tabigi resurstardy үnemdi pajdalanu salasynda zhumys istejtin halykaralyk ujym Ol derekterdi zhinau zhәne taldau zertteu dalalyk zhobalar akparattyk nasihattau zhәne bilim berumen ajnalysady Halykaralyk tabigatty zhәne tabigi korlardy korgau odagy HTҚO agylsh International Union for Conservation of Nature and Natural Resources IUCN Shtab pәter Shvejcariya GlandҰjym tүri Halykaralyk ujymBasshylaryBas direktoryBruno OberlePrezidentRazan әl MubәrәkҚuryluyujymdy kuru turaly resmi akt5 kazan 1948 zhylwww iucn orgHalykaralyk tabigat korgau odagy Ortakkorda Adam balasy zhanuarlar men osimdikter turaly mәlimetterdi gylymi faktilerdi saralap kelip olardy korgau kazhettigi turaly toktamga keldi Kejbir orkenietti elderde zhanuarlardy osimdikterdi ormandardy ozen kolderdi korgau turaly memleket dengejinde kuzhattar kabyldana bastady Orys patshasy I Petr Mәskeu manyndagy ormandar men onyn kojnauyndagy tabigat bajlyktarynyn bәrin patsha kazynasy dep zhariyalap zharlyk shygargan Tipten ezen bojynan 3 km ge dejingi zherdegi agashty keskenderdi katan zhazalagan HTҚO shtab pәteri Mundaj kozkarastar kejinnen baska da elderde koldau tauyp Europa Resej Қytaj Үndistan Zhaponiya elderi tabigat korgauga kop konil bolgen Kejbir memleketterde koryktar ulttyk sayabaktar kurylgan Osyndaj sharalardyn biri Halykaralyk tabigatty zhәne tabigi korlardy korgau odagy HTҚO edi Ol 1948 zhyly kuryldy HTҚO 1990 zhyldyn zheltoksanynan bastap Dүniezhүzilik tabigat korgau odagy dep atalady Maksaty dүnie zhүzindegi sirep nemese kuryp bara zhatkan an men kustardy zhәne osimdikterdin Қyzyl kitabyn ujymdastyru bolatyn Ogan dejin halykaralyk Қara kitaptyn tizimi zhasaldy Қara kitapka zher betinen birzhola kuryp ketken andar men kustar engizildi Қyzyl kitap Қyzyl kitap turaly pikirdi agylshyn tabigat zertteushisi Piter Skott ajtkan bolatyn 1963 zhyly halykaralyk Қyzyl kitaptyn algashky basylymy sodan son 1966 1975 zhyldar aralygynda 5 tomy zharyk kordi 1978 zhyly KSRO nyn Қyzyl kitaby shykty Қazak KSR nin algashky Қyzyl kitabynyn zhanuarlarga arnalgan boligi 1978 zhyly al 1981 zhyly osimdikterge arnalgan boligi zharyk kordi Қazakstannyn Қyzyl kitaby sodan beri 1991 zhәne 1996 zhyldary ondelip kajta basylyp kopshilikke usynyldy Қyzyl kitapty ujymdastyru үshin Қazakstan Respublikasynyn Ұlttyk gylym akademiyasynyn birneshe gylymi zertteu institutynyn galymdary uzak zhyldar bojy enbek etip gylymi praktikalyk konferenciyalar ujymdastyryldy Қyzyl kitapka enetin әrbir tүrge gylymi tүrde sipattama berilip talkyga salyndy Odan son sol zhanuarlar turaly karar kabyldanyp otyrdy Mundaj sharalardy ujymdastyruda buryngy Zoologiya kazirgi Genekorlar institutynyn kyzmetkerlerinin de enbegi zor Қyzyl kitapka belgili tүrdi engizu үshin galymdar or zhanuardyn ne osimdiktin 5 sanatyn kategoriyasyn anyktagan Osy sanatka sәjkes kelgen zhagdajda gana ol tүr Қyzyl kitapka engizilgen Қyzyl kitap sanattary I sanat zhojylyp bara zhatkandar Bular turaly songy 50 zhylda eshkandaj derekter zhok Mysaly kyzyl kaskyr kara kүzen kabylan kyzylkүm arkary kүdyr t b II sanat sany azajyp bara zhatkandar zhakyn arada zhojylyp ketui mүmkin Mysaly balkash alabugasy sarykutan zhupar kulan t b III sanat sirek tүrler kazir zhojylyp ketu kaupi zhok birak ote sirek kezdesetinder Mysaly kar barysy sileusin zharganat buldyryk kara tүrpan kara lәjlek t b IV sanat belgisizder tolyk zerttelmegen tүrler Mysaly shubar kesirtke kara shubar zhylan t b V sanat kalpyna kelgender korgau zhumystary nәtizhesinde kajta kobejgen tүrler Mysaly akku kokkus t b Қyzyl kitapka engizilgen zhanuarlardy aulauga esimdikterdi zhoyuga tyjym salyngan Қyzyl kitap memlekettik kүzhat Sondyktan ogan engen zhan zhanuarlardy okyp үjrenu bilu barshanyn mindeti bolyp tabylady Қyzyl kitapka engen an men kүstardy osimdikterdi bile otyryp biz ony zertteushi galymdarga komektesemiz Қyzyl kitap әrbir otbasy men mekteptin kitap soresinde tүruga tiisti Sol arkyly biz olardy korgauga үles kosatyn bolamyz Korikti landshaftylardy tabigi keshenderdi korgaudyn bul formasy bizdin elimizde songy zhyldary kolga alynyp otyr Memlekettik ulttyk tabigi sayabaktardyn koryktardan biraz ajyrmashylygy bar Munda tabigatty korgau men onyn ayasynda ujymdaskan tүrde tynygu isi birdej zhүrgiziledi Tabigi sayabak aumagynda adam ayagy baspajtyn koryktar ajmagy men tynygu ajmagy bolady Onda arnajy marshruttar belgilenip turist sokpaktary ayaldamalar men tynygu punktteri ornalasady Memlekettik ulttyk tabigi sayabaktarҚazirgi kezde Қazakstanda 7 memlekettik ulttyk tabigi sayabak bar Olar Bayanauyl Altynemel Kokshetau Ile Alatauy Қarkaraly Katonkaragaj Sharyn Өlkemizde Bayanauyl Қarkaraly siyakty zher zhannaty atalgan zherler az emes Olardyn tabigi korkin buzbaj saktauda tabigi sayabaktardyn alar orny erekshe Қoryk siyakty sayabak үshin de sharuashylykka pajdalanyp zhүrgen kunarly zherlerdi boluge tura keledi Sol sebepti de tabigi sayabak ujymdastyru isi zhan zhakty kedergilerge tap bolyp otyrady Sharuashylyk pen tabigatty korgau mүddesin saktaj otyryp memlekettik tabigi sayabaktardy koptep kuru bүgingi kүnnin talaby Adamzat tuyp osken zherin bakka boleudi o bastan ak kurmetti paryzym dep bilgen Halyktyn bejbit omirdi bakytty turmysty gүldengen bakka orangan zhermen bejnelejtini de sondyktan Bүginde zhasyl zhelegi zhajkalgan gүlzarlar miualy zhemis baktary men sayasy mol enseli agashtarga orangan eldi mekendi zherler olkemizde az emes Әsirese kalalarda iri iri onerkәsip ortalyktarynda kogaldandyru mәselesine kop konil bolinedi Kogaldandyru isinde pajdalanylatyn osimdikterdin san aluan da әsem boluy sol ajmakty korkejtip tүrlendirip zhiberetindigi belgili Bul saladagy gylymi zertteu zhumystary negizinen botanikalyk baktarda zhүrgiziledi Mundaj baktar bүginde respublikamyzdyn tүkpir tүkpirinde zhәne dүnie zhүzinin baska da bolikterinde osetin osimdikter әlemi okilderin zhinaktap olardy zerttej otyryp zhana iriktemelerdi shygaryp osimdikterdi zhersindirumen ajnalysatyn iri gylymi mekeme Қazakstanda 5 botanikalyk bak bar Olar Almatydagy Bas botanikalyk bak Aktaudagy Mangystau eksperimenttik botanikalyk bagy Zhezkazgandagy Zhezkazgan botanikalyk bagy Shygys Қazakstan oblysynyn Ridder kalasyndagy Altaj botanikalyk bagy Almaty oblysynyn Bakanas auylyndagy Ile botanikalyk bagy Olar dүnie zhүzi osimdikter әlemi resurstaryn zertteudegi koptegen teoriyalyk zhәne praktikalyk mәselelerdi sheshuge zhumyldyrylgan tabigat laboratoriyalary Almatydagy Қazakstan Respublikasy Ұlttyk Ғylym akademiya synyn Bas botanikalyk bagy 1932 zhyly karashada ujymdas tyrylyp ogan 108 ga daj zher bolinip berildi Bastapkyda ogan respublikamyzdy kogaldandyru үshin kazhetti bagaly osimdikterdi anyktap olardy mәdeni zholmen osirip taratu Қazakstannyn zhabajy osimdikterinin pajdalylaryn zerttej otyryp osimdikterdin zhana tүrlerin әkelip zhergilikti zhagdajda osirip kebejtu biologiya gylymynyn zhetistikterin tabigat korgau isinin ozyk tәzhiribesin nasihattau siyakty mindetter zhүktelgen edi Өzine zhүktelgen mindetterdi talapka saj oryndaj kele bul botanikalyk bak iri gylym ortalygyna ajnaldy 1967 zhyldan beri Bas botanikalyk baktyn zhumysy gylymi zertteu instituttarynyn atkaryp otyrgan zhumystary dәrezhesine koterildi Bas botanikalyk baktyn aumagynda kazir osimdikterdin 7 mynnan astam tүrleri men iriktemeleri osiriledi sonyn 1 5 myndajy agashtar men bүtalar al 4 mynnan astamy gүldi osimdikter Ystyk materikterde osetin esimdikterdin 700 ge zhuyk tүri 1969 zhyly ashylgan osimdikzhajda oranzhereya tropikalyk zhәne subtropikalyk osimdikter zhinaktalgan Botanikalyk baktyn 70 ga daj zherinde Қazakstan Europa Қyrym men Kavkaz Sibir men Қiyr Shygys Soltүstik Amerika men Shygys Aziya osimdikter әlemi okilderi osetin ekspoziciyalar ornalaskan Қazakstan florasy ekspoziciyalarynda olkemizde kezdesetin osimdikterdin mynga zhuyk tүri osetin bolsa Europa Қyrym men Kavkazdyn 200 dej osimdik tүri Sibir men Қiyr Shygystyn 180 Soltүstik Amerikanyn 270 zhәne Shygys Aziyanyn 200 den astam esimdik tүri osiriledi Baktyn әsem gүlder osken boligi koz tundyrady Olardyn kobi osy botanikalyk baktyn topyragynda dүniege zholdama algan zhana iriktemeler Mәselen Hosh iisti Almaty Қyzyl zhelken Botakoz Ile Alatauy Қyz Zhibek siyakty raushan gүlinin 20 shakty iriktemesi galym selekcionerlerdin kop zhylgy kazhyrly enbeginin zhemisi Sonymen katar bakta respublika zherinde sirek kezdesetin zhәne endemik osimdikterdin 50 den astam tүri egilgen Қyzgaldaktardyn birneshe tүri Shrenk tobylgysy karatau piskem zhualary kotyr kajyn Sivers almasy zhәne baska da Қyzyl kitapka tirkelgen osimdikter biologiyasy munda zhan zhakty zerttelude Bas botanikalyk bak ozinin kurylgan kүninen bastap respubli kamyzdy kogaldandyru isine zor үles kosyp keledi Zharty gasyrlyk zhumysynda bul gylymi mekeme osimdikterdin 700 ge zhuyk tүrin sharuashylyk salalaryna engizgen eken Olar kazir Қazakstannyn tүkpir tүkpirinde eldi mekenderdi korkejtude keninen pajdalanyluda Zhel otinde terbele osken zhabajy osimdikterdi zertteu arkyly olardy genetikalyk kor retinde pajdalana otyryp adamga pajdaly mәdeni iriktemelerdi osirude zhәne tabigat korgaudyn manyzyn keninen nasihattap zherimizdi zhasyl zhelekke orauda botanikalyk baktardyn zhumysyna baga zhetpejdi yna baga zhetpejdi DerekkozderRazan әl Mүbarak HTҚO di baskargan arab әlemindegi algashky әjel boldy 8 September 2021