Футзал Futsal испан тіліндегі futbol және sela сөздерінің қысқаруынан пайда болған және жабық алаңдағы футбол деген мағы

Футзал (Futsal) — испан тіліндегі "futbol" және "sela" сөздерінің қысқаруынан пайда болған және "жабық алаңдағы футбол" деген мағына береді. Қазіргі уақытта FIFA-ға кіретін футбол қауымдастықтардың көпшілігі қолданады.

Алғашқы жарыстар
Футзал

Санаты	Футзал
Командадағы спортшылар	5
Құрал-жабдық	4 өлшемді доп
Жылы	1968
Әлем чемпионаты	1989 жыл
Еуропа чемпионаты	1996 жыл
Халықаралық федерация
Атауы	FIFA, AMF
Қаланған уақыты	1930 жыл

Футзал - доппен жабық алаңда және паркетте ойналатын футбол түрі.

Бұрын футзал (futsal) және мини-футбол (FIFA Futsal) деген екі түрлі термин қолданылып келді. Футзал мен мини-футбол арасында бірнеше айырмашылықтар бар. Футзал тек жабық алаңда және паркетте ойналады, ал мини-футбол ашық газонда да ойналады.

Әлемде аталған спорт түрін екі бөлек халықаралық федерация үйлестіреді. Олар AMF және FIFA. Мини-футбол деген атаумен белігі болған спорт қазір FIFA Futsal деп аталады. ФИФА федерациясына мүше елдердің көп болуына байланысты ФИФА мен УЕФА негізгі халықаралық турнирлерлерді, атап айтқанда Әлем Чемпионаты мен Еуропа Чемпионаты, Чемпиондар лигасын ұйымдастырады.

Елімізде Қазақстан футзал ассоциациясы ұлттық чемпионатты негізгі ұйымдастырушы ұйым болып саналады. Ассоциация 19889 жылы құрылған, бірақ әртүрлі жылдары Қазақстан футбол федерациясының аясында қызмет етті. 2022 жылдан бастап қайтадан жеке ұйым ретінде әрекет ете бастады.

Ал ұлттық құрама команданы Қазақстан футбол федерациясы үйлестіреді.

Тарихы

Футзал XX ғасырдың 30 жылдары Уругвай елінде пайда болған. Монтевидеодағы дене шынықтыру пәнінің мұғалімі Хуан Карлос Сериани ауа-райына тәуелді емес жабық кеңістікте ойнауға болатын футболдың жаңа түрін ойлап табады.

Кейін Бразилияда futebol de salão яғни залға арналған футбол деген атаумен дами бастайды. Футзалдың дамуына себепші болған факторлардың бірі тығыз қонысталған қалаларда футбол алағдарының тапшылығы болатын. Сондықтан ойыншылар залға ауыса бастайды. 1949 жылы бразилиялық Асдрубал Ду Насименто ойынның алғашқы ережелерін жасайды. 1960 жылдары Италия, Нидерланд, Испания елдерінде футзал ойнай бастады.

1965 жылы Оңтүстік Америка футбол конфедерациясы құрылады (Fútbol de Salón).

1971 жылы ФИФА-ның болашақ президенті Джоао Авеланждың төрағалығымен Халықаралық футбол федерациясы (FIFA) құрылады. 1974 жылы Ұлттық құрамалар арасындағы тұңғыш ойын өтіп, Италия Римде 9:2 есебімен Ливияны ұтты.

1982 жылы FIFUSA ұйымдастырған алғашқы әлем чемпионаты

1985 жылы ФИФА футзалды әлемдік футбол түрлеріне қосу туралы шешім қабылдайды.

1989 жылы FIFA футзалдан алғашқы әлем чемпионатын Нидерландыда 1989 жылдың 5-15 қаңтары аралығында өткіздіі. Бірінші турнирге 16 ел қатысты – Еуропадан 6 (Бельгия, Дания, Венгрия, Италия, Нидерланды, Испания), Оңтүстік Америкадан 3 (Аргентина, Бразилия және Парагвай), Африкадан 2 (Алжир және Зимбабве), Азиядан 2 (Жапония және Сауд Арабиясы), Солтүстік Америкадан 2 (Канада және Америка Құрама Штаттары) және 1 Океаниядан (Австралия). Бразилия турнирдңің финалында жеңіске жетті Нидерланды (2:1). АҚШ құрамасы қола медаль үшін матчта Бельгияны жеңді.

Футзалдан екінші әлем чемпионаты үш жыл 11 айдан кейін (1992 жылы 15-28 қараша) Гонконгта 16 қатысушының қатысуымен өтті – 6 Еуропадан (Нидерланды, Бельгия, Италия, Польша, Ресей және Испания), 3 Оңтүстік Америкадан (Бразилия, Аргентина және Парагвай), 3 Азиядан (қытай, Гонконг және Иран), Солтүстік Америкадан 2 (Коста-Рика, АҚШ), Африкадан 1 (Нигерия) және Океаниядан (Австралия). Бразилия финалда АҚШ-ты 4-1 есебімен жеңіп, титулды қорғады. Испания үшінші орын үшін матчта Иранды жеңіп, қола медаль жеңіп алды.

Үшінші Әлем чемпионаты Еуропада, Испанияда, 1996 жылдың 24 қарашасы мен 8 желтоқсаны аралығында 16 команданың қатысуымен өтті – Еуропадан 6 (Бельгия, Италия, Нидерланды, Ресей, Испания және Украина), Азиядан 3 (Қытай, Иран, Малайзия), Оңтүстік Америкадан 3 (Аргентина, Бразилия және Уругвай), Солтүстік Америкадан 2 (Куба және АҚШ), Африкадан 1 (Египет) және Океаниядан 1 (Австралия). Бразилия финалда (Барселонада) турнир шеберлерін 6:4 есебімен жеңіп, қатарынан үшінші атаққа ие болды. Үшінші орын Ресейге бұйырды, ол үшінші орын үшін матчта Украинаны 3-2 есебімен жеңді.

1996 жылы ФИФА футзалға арналған төрешілердің алғашқы ресми тізімін жариялады.

Орталық Америка мемлекеті Гватемала футзалдан төртінші әлем чемпионатын өткізді (2000 жылы 18 қараша – 3 желтоқсан), оған 16 команда қатысты – Еуропадан 5 (Хорватия, Нидерланды, Португалия, Испания және Ресей), Азиядан 3 (Иран, Қазақстан және Таиланд), Солтүстік Америкадан 3 (Коста-Рика, Куба және Гватемала), 3 Оңтүстік Америкадан (Аргентина, Бразилия және Уругвай), 1 Азиядан (Египет) және 1 Океаниядан (Австралия)

Гватемалада Испания Бразилияның үстемдігін бұзып, футзалдық "Селесаоның" финалда 4-3 есебімен жеңеді. Дегенмен Бразилия негізгі уақыт аяқталуға 5 минуттан аз уақыт қалғанда 3-2 есебімен алға шықты. Нәтижесінде Бразилия турнирде керемет 78 гол соқты, ал екінші орында 39 голмен Испания құрамасы тоқтады.

2005 жылы Испанияда ФИФА футзал нұсқаушыларына арналған алғашқы семинар өтті.

Формат

Турнирлер

Футзалдан FIFA Әлем чемпионаты
Футзалдан Еуропа чемпионаты
Футзалдан Азия чемпионаты
Футзалдан әйелдер арасындағы әлем чемпионаты
Футзалдан әйелдер арасында Еуропа чемпионаты
Футзалдан 19 жасқа дейінгі Еуропа чемпионаты
Футзалдан оқушылар арасындағы Әлем чемпионаты
Футзалдан УЕФА Чемпиондар лигасы

Футзалдан Әлем чемпионаты

Толық мақаласы: Футзалдан Әлем чемпионаты

Футзалдан әлем чемпионаты (ағыл. FIFA Futsal World Cup) — ФИФА ұйымының ұйымдастыруымен төрт жылда бір реті өткізілетін футзалдан халықаралық турнир. Футзалдан ұлттық құрамалар үшін ең беделді турнир саналады. Алғаш рет 1989 жылы Нидерланд елінде өтті. Тұңғыш чемпион Бразилия құрамасы атанды. Кейін өткен қатарынан екі чемпионатта жеңіске жетті. 2000 жылы және 2004 жылы өткен чемпионатта Испания құрамасы жеңіске жетті. 2021 жылы Португалия чемпион атанды. 2024 жылы Әлем чемпионаты Өзбекстан астанасы Ташкент қаласында өтеді.

Жылы	Қабылдаған ел	Чемпион	Есеп	Вице-чемпион	3-орын	Есеп	4-орын
Жылы	Қабылдаған ел	Финал			3-орын
1989	Нидерланд	Бразилия	2:1	Нидерланды	АҚШ	3:2	Бельгия
1992	Гонконг	Бразилия	4:1	АҚШ	Испания	9:6	Иран
1996	Испания	Бразилия	6:4	Испания	Ресей	3:2	Украина
2000	Гватемала	Испания	4:3	Бразилия	Португалия	4:2	Ресей
2004	Тайвань	Испания	2:1	Италия	Бразилия	7:4	Аргентина
2008	Бразилия	Бразилия	2:2 (4:3, Пенальти)	Испания	Италия	2:1	Ресей
2012	Тайланд	Бразилия	3:2,	Испания	Италия	3:0	Колумбия
2016	Колумбия	Аргентина	5:4	Ресей	Иран	2:2 (4:3, Пенальти)	Португалия
2021	Литва	Португалия	2:1	Аргентина	Бразилия	4:2	Қазақстан

Футзалдан Еуропа чемпионаты

Толық мақаласы: Футзалдан Еуропа чемпионаты

Футзалдан Еуропа чемпионаты - УЕФА ұйымдастыруымен төрт жыл сайын өтетін халықаралық турнир. Чемпионатқа 16 команда қатысады. 2022 жылға дейін чемпионат екі жылда бір рет өтетін. Қатысушылар саны 12 ұлттық құрамамен шектелетін. 2017 жылы УЕФА Атқарушы комитеті Хелбсинки қаласында өткен кездесуде Еуропа чемпионатын төрт жыл сайын, ал қатысушылар санын 16 командаға дейін жеткізу туралы шешім қабылдады. 16 команданың қатысуымен турнир бірінші рет 2022 жылы өтті.

Жылы	Қабылдаған ел
Жылы	Қабылдаған ел	Чемпион	Есеп	Вице-чемпион	3-орын	Есеп	4-орын
1996	Кордова, Испания	Испания	5:3	Ресей	Бельгия	3:2	Италия
1999	Гранада, Испания	Ресей	3:3 (4:2) пенальти	Испания	Италия	3:0	Нидерланд
2001	Мәскеу, Ресей	Испания	2:1	Украина	Ресей	2:1	Италия
2003	Аверса/Казерта, Италия	Италия	1:0	Украина	Испания	Матч өтпеді	Чехия
2005	Острава, Чехия	Испания	2:1	Ресей	Италия	3:1	Украина
2007	/Санту-Тирсу, Португалия	Испания	3:1	Италия	Ресей	3:2	Португалия
2010	Будапешт/Дебрецен, Венгрия	Испания	4:2	Португалия	Чехия	5:3	Әзірбайжан
2012	Загреб/, Хорватия	Испания	3:1 (қосымша уақыт)	Ресей	Италия	3:1	Хорватия
2014	Антверпен, Бельгия	Италия	3:1	Ресей	Испания	8:4	Португалия
2016	Белград, Сербия	Испания	7:3	Ресей	Қазақстан	5:2	Сербия
2018	Любляна, Словения	Португалия	3:2 (қосымша уақыт)	Испания	Ресей	1:0	Қазақстан
2022	Амстердам, Гронинген	Португалия	4:2	Ресей	Испания	4:1	Украина

Футзалдан Чемпиондар лигасы

Толық мақаласы: Футзалдан УЕФА Чемпиондар Лигасы

2018/19 маусымнан бастап футзалдан УЕФА Кубогы атауын Футзалдан УЕФА Чемпиондар лигасы деп өзгертілді. 2017/18 жылғы маусымнан бастап Чемпиондар лигасына қатысушы рейтингісі ең жоғары үш ел екі клубтан ұсына алады. Сонымен қатар егер ағымдағы чемпион рейтингісі жоғары үш елдің бірінен болса, онда төртінші орындағы ел де екі клуб қатыстыра алады.

Турнирдің форматы алдына ала, негізгі және элиталық раундтан тұрады. Ең соңында төрт клуб финалдық ойындарды ойнайды.

Маусым	Өткен орны	Чемпион	Есеп	Вице-чемпион	3-орын	4-орын
Футзалдан UEFA Чемпиондар лигасы
2021/2022	Рига Латвия		4:0			Аньер Вилленюв
Маусым	Өткен орны	Чемпион	Есеп	Вице-чемпион	1/2
2020/2021	Задар Хорватия		4:3		Қайрат
Маусым	Өткен орны	Чемпион	Счёт	Финалист	3-орын	4-орын
2019/2020	Барселона Испания		2:1
2018/2019	Алматы Қазақстан		2:1	Қайрат
Футзалдан УЕФА кубогы («Төртеудің финалы»)
Маусым	Өткен орны	Чемпион	Есеп	Вице-чемпион	3-орын	4-орын
2017/2018	Сарагоса Испания		5:2
2016/2017	Алматы Қазақстан		7:0		Қайрат
2015/2016	Гвадалахара Испания		4:3
2014/2015	Лиссабон Португалия	Қайрат	3:2
2013/2014	Баку, Әзірбайжан		5:2 ОТ
2012/2013	Тбилиси, Грузия		4:3
2011/2012	Лерида, Испания		3:1
2010/2011	Алматы, Қазақстан		5:2
2009/2010	Лиссабон, Португалия		3:2 ОТ
2008/2009	Екатеринбург, Ресей		5:1	ВИЗ-Синара	Қайрат	Динамо Москва
2007/2008	Мәскеу, Ресей	ВИЗ-Синара	4:4 пен. 3:2		Динамо Москва	Қайрат
2006/2007	Мурсия, Испания	Динамо Москва	2:1

Футзалдан әйелдер арасында Еуропа чемпионаты

Футзалдан Еуропа U19 чемпионаты

Толық мақаласы:

Футзалдан 19 жасқа дейінгі ойыншылар арасында Еуропа чемпионаты тұңғыш рет 2019 жылы өткізіле бастады. Турнир әр екі жыл сайын тақ жылдары өткізіледі.

Еуро 2022

Короновирус пандемиясы себебінен чемпионат 2021 жылы өтпеді, сондықтан 2022 жылы өткізілді. Чемпионат Ригада Латвияда өтті. Финалда Испания мен Португалия құрамалары ойнап, қосымша уақытта 6:2 есебімен Испания чемпион атанды. Қазақстан құрамасы негізгі раундта ойнамады.

Еуро 2019

2019 жылы чемпионат Латвияда өтті. Финалда Хорватия мен Испания құрамалары кездесті. 1:6 есебімен Испания құрамасы жеңді.

Футзалдан Қазақстан чемпионаты

Толық мақаласы: Футзалдан Қазақстан чемпионаты

Футзалдан Қазақстан чемпионаты – бұл жыл сайын өтетін елдегі ең жоғарғы деңгейдегі футзал лигасы. 2022-23 жылғы маусымда 10 команда қатысқан болатын. Ал 2023-24 маусымында чемпионатта 11 команда қатысты. Абай облысынан "Семей" футзал клубы құрылып, чемпионатқа қосылды. Он екінші команда ретінде Қарағанды облысының атынан жаңа команда қосылады деп күтілді. Олардың арасында Тұлпар, Шахтер және Биосфера аттары аталды. Бірақ чемпионат басталар алдында Қарағандыдан клуб қосылмайтындығы хабарланды. Сонымен қатар 2023 жылдың желтоқсан айында Бірінші лига құрылды. Онда 5 команда қатысты. Олардың арасында Тұлпар, Биосфера, Омега, ТЧЭ-14, КазГАСА.

Футзалдан Қазақстан кубогы

Толық мақаласы:

Футзалдан оқушылар арасындағы Әлем чемпионаты

2023 жылғы 8-17 қазан аралығында Сербияның астанасы Белград қаласында Халықаралық мектеп спорт федерациясының (International School Sport Federation) ұйымдастыруымен Футзалдан оқушылар арасындағы Әлем чемпионаты (ISF World School Futsal Championship 2023) ұйымдастырылды.

Әдебиеттер

Руководство УЕФА для тренеров по футзалу

Дереккөздер

UEFA Futsal EURO 2018 Tournament Review.
UEFA Futsal EURO 2022. Technical Report.
UEFA Futsal Champions League 2022. Technical Report. Тексерілді, 11 қазан 2023 жыл.
UEFA FUTSAL CHANPIONS LEAGUE 2021. TECHNICAL REPORT.
ISF WORLD SCHOOL FUTSAL CHAMPIONSHIP 2023. Bulletin 1. Тексерілді, 11 қазан 2023 жыл.

Сілтемелер

Мини-футбол ережелері

[1] UEFA Futsal EURO 2018 Tournament Review.

[2] UEFA Futsal EURO 2022. Technical Report.

[3] UEFA Futsal Champions League 2022. Technical Report. Тексерілді, 11 қазан 2023 жыл.

[4] UEFA FUTSAL CHANPIONS LEAGUE 2021. TECHNICAL REPORT.

[5] ISF WORLD SCHOOL FUTSAL CHAMPIONSHIP 2023. Bulletin 1. Тексерілді, 11 қазан 2023 жыл.