Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Қазақстан астанасы — Қазақстанның саяси-әкімшілік орталығы, ұлттық бірлік пен тәуелсіздіктің символы. 1920 жылы 26 тамызда Бүкілресейлік ОАК мен РКФСР ХКК “Қырғыз (қазақ) автономиялы социалистік кеңес республикасын құру туралы” Декрет қабылдады. РКФСР БРОАК-тің 22 қыркүйектегі жаңа Декретімен мен Орынбор қаласы құрамына қосылды. 1920 – 25 жылдары Орынбор қаласы Қазақстан астанасы болды. 1925 жылы Орта Азиядағы ұлттық-аумақтық межелеуден соң, -нің құрамында болып келген Сырдария және Жетісу облыстары, сондай-ақ құрамына енді, сөйтіп, ел астанасын шалғайда орналасқан Орынбор қаласынан қазақтың қалың ортасына көшіру мәселесі қайта көтерілді. Қазатком сессиясы (қыркүйек, 1924) ел астанасын Ташкентке ауыстыру, оған рұқсат етілмеген жағдайда Шымкентке көшіру жайында қаулы алды. Алайда, Мәскеудің араласуымен, республика астанасы Ақмешітке ауыстырылады деп шешілді. 1925 жылы 9 ақпанда Қазақ АКСР-і (автономиялы кеңестік социалистік республикасы) ОАК (яғни орталық атқару комитеті) төралқасы баяндамасы бойынша мемлекет астанасын Орынбордан Ақмешітке көшіру туралы шешім шығарды. Сол жылғы 15 – 19 сәуірде Ақмешітте өткен Кеңестердің Бүкілқазақстандық V-съезі халқымыздың орысша “киргиз” деп аталуын “қазақ”, “Киргиз АКСР-і” атауын “Қазақ АКСР-і” деп өзгерту, ал республика астанасы Ақмешіт қаласының атауын Қызылорда деп атау туралы қаулы қабылдады.
1925 жылдың көктемі мен жазында мемлекеттік басқару органдары Сыр бойына көшірілді. Орынбор шаһары мен губерниясы Ресей Федерациясы құрамына берілді. Жаңа астана құрылысына және Қызылорданың Қазақстанның саяси, экономикалық және мәдени орталығы ретіндегі қызметін орнықтыруға , Т.Рысқұлов Мұрағатталған 31 желтоқсанның 2010 жылы., , , , , , , , , , т.б. қоғам қайраткерлері белсенді қатысты. Қызылорда 1929 жылы мамыр айына дейін Қазақ АКСР-і астанасы болды (қ. Қызылорда).
Сыр бойының экономикалық және табиғи жағдайы қолайсыз дегенді желеу еткен басқарған БК(б)П Қазақ өлкелік комитетті ел астанасын Қызылордадан орысы басым Алматыға ауыстыруды жөн деп тапты. 1927 жылы 3 наурызда Қазақстан астанасын Алматыға көшіру жөнінде Қазақ АКСР-і ОАК мен республика ХКК-нің қаулысы жарияланды. Бұл қаулы Қазақстан Кеңестерінің VІ-съезінде бекітілді (1927 жылы 3 сәуір). Қазақ АКСР-і орталығының Алматыға көшірілуі жөніндегі шешімді РКФСР ОАК мен ХКК мақұлдады (1927 ж. 30 мамыр). Ел астанасының Сыр өңірінен Жетісуға ауысуына Түркістан-Сібір темір жолының іске қосылуы да әсер етті. Ауа райы оңтайлы, табиғи көркем жерде орналасқан Алматы аз уақыт ішінде елдің саяси, экономикалық, мәдени орталығына айналды. Бас қала болған жылдары Алматы миллионнан астам тұрғыны бар, жан-жақты дамыған әсем қалаға айналды. Алматы 1997 жылға дейін Қазақстанның астанасы болды (қ. Алматы).
1991 жылы Қазақстан тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін астананы елдің оңтүстік-шығысынан республиканың орталығы бөлігіне көшіру мәселесі көтерілді. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың тапсырмасы бойынша мемлекеттің жаңа астанасын орналастыруға оңтайлы қаланы анықтау мақсатымен республиканың бүкіл аумағы мұқият зерттелді. Талдау қорытындылары барлық нұсқалардың ішінен ең қолайлысы Ақмола қаласы екендігін көрсетті. Бұл қаланың орналасқан орны сәулетшілік тұрғысынан кез келген жобаны жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Оның үстіне Қазақстанның географиялық орталығы ғана емес, қала елдің аса маңызды шаруашылық аймақтарына таяу, ірі көлік жолдарының торабында орналасқан. Мамандардың бағалауы бойынша Ақмолада тұрғын үйлер мен әкімш., іскерлік ғимараттарын салу бағасы Алматымен салыстырғанда едәуір арзанға түседі, бұл – шығынды азайтуға мүмкіндік береді. Республиканың Жоғарғы Кеңесі ел Президентінің айқын дәлелдерімен келісіп, оның астананы Ақмолаға көшіру туралы ұсынысын мақұлдады. 1995 жылы 15 қыркүйекте Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың “Қазақстан Республикасының астанасы туралы” Заң күші бар Жарлығы жарияланды. Осы уақыттан бастап Республиканың Президенті резиденциясының тұратын жері Ақмола және Алматы қалалары болып белгіленді. Жоғары мемлекеттік органдарды Ақмола қаласында орналастыру жөніндегі жұмысты ұйымдастыру үшін Қазақстан Республикасының мемлекетік комиссиясы құрылып, оған орталық және жергілікті атқарушы органдардың бұл мақсаттағы атқаратын қызметін үйлестіру құқығы берілді. Президент Жарлығы бойынша Республика үкіметі Ақмола қаласын абаттандыру жөніндегі бюджеттен тыс қаражатты жинақтау мақсатында “Жаңа астана” қорын ашты. 1997 жылы 20 қазанда Президент Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Қазақстанның жаңа астанасы Ақмола қаласы болғанын ресми түрде жариялады. 1997 жылы 8 қарашада Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері мен Президент байрағын Алматыдан Ақмола қаласына шығарып салудың салтанатты рәсімі өтті. 1997 жылы 3 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Премьер-Министрінің кеңсесі Ақмолаға көшті. Сол жылғы 9 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Ақмолаға ресми түрде аттанды. 1998 жылы 6 мамыр күні Президент Жарлығымен Ақмола қаласының аты Астана болып аталды. Қаланың Қазақстан Республикасының астанасы ретіндегі ресми тұсаукесері 1998 жылы 10 маусымда болып өтті. 2019 жылы наурыздың 20 жұлдызында Астана қаласының есімі ресми түрде Нұр- Сұлтан деп өзгертілді.
Қазақстан астаналарының тарихы
Қазақстан астаналарының тарихы өте бай. Үш мемлекеттің: Батыс Түрік, Түргеш және Қарлұқ қағандықтарының астанасы Суяб қаласының іргесі 5 ғасырда қаланды. Орталық Азиядағы аса ірі қалалардың бірі Баласағұн (Ақтөбе) – Батыс Түрік қағандығының, Қарахан және Қарақидан мемлекетінің бас қаласы болды. Ең көне астаналардың бірі – Тараздың атағы 6 – 7 ғасырлардың өзінде Қытайдан Византияға дейін тарады. Тараз грек ғұламасы Птолемейдің картасына түсірілген. 10 ғасырдан бастап Тараз Қарахан әулеті өкілдерінің астанасы, көп уақыт бойы экономикалық орталық, Ұлы жібек жолындағы жетекші сауда орны болды. Жазба деректерде «Бірінші қала» атанған даңқты Испиджаб (Сайрам) 7 ғасырдан белгілі. Күлтегін, Білге қаған тас ескерткішінде Тарбанд деген атпен жазылған Отырарды (Фараб) араб ғалымы әл-Мақдиси (10 ғасыр) өте көне астана деп атайды. 9 – 11 ғасырларда Сыр өңіріндегі Жанкент (Янгикент) Оғыздар мемлекетінің, ал Ертіс бойындағы Имақия қаласы Қимақ мемлекетінің өркендеген астанасы болды. Дешті Қыпшақтың астаналары Орда Базар мен Женд, Ақ Орданың бас қалалары Сауран мен Сығанақ (Сунақата) әлденеше қиратылып, қайта жанданды. Рузбехан жазбаларында (16 ғасыр) Сығанақ саудасы өркендеген, бау-бақшасы жайқалған, қазақтың бай қаласы ретінде аталған. Қазақ хандары Тұрсынның, Жолбарыстың, Рүстемнің, Абдолланың, Әбілғазының астаналары Ташкент қаласы болды.
Қазақ хандығының астанасы Түркістан қаласының тарихи орны ерекше. Түркістан Тәуке, Қайып, Әбілқайыр, Семеке (Тәукеұлы), Әбілмәмбет, Сейіт, Есім, Болат, Абылай, Тоғай хан тұсында қазақтардың айбынды астанасы болды. Шаһар жалпы түркілік мәнге ие болды. Қожа Ахмет Иасауидің есімі мен кесенесі оны Орталық Азияның діни астанасы – екінші Мекке мәртебесіне жеткізді.
10 ғасырда әл-Фараби астананы «қайырымды қала» деп атады. Ол «Асқан игілік пен ең биік кемелділік дәрежесіне ең алдымен жоғары дәрежелі дамыған қоғамның қайырымды қаласы – астанасы жетеді» деп санады. Әл-Фараби қайырымды қаланы мін-ақауы аз, тұрғындары заңға ден қойған, адамдарының пендешіліктерінен гөрі рухани сипаты басым, әділеттілік пен парасаттылық жайлаған бейбіт қала етіп суреттейді. Көрші елдерден Шыңғысхан империясының астанасы Қарақорымның, Шағатай әулетінің астанасы Алмалықтың (14 ғасырда Алмалық Моғолстанның астанасы болды), Темір мемлекеті мен Шайбани әулетінің астанасы Самарқанның (1924 – 30 ж. Өзбекстанның астанасы болды), Самани әулеті мен Бұхара хандығының астанасы Бұхараның (1920 – 24 ж. Бұхар Халықтық Кеңес Республикасының астанасы болды), Алтын Орда астаналары Батый салған Сарай, Берке хан салдырған Сарай-Беркенің Қазақстан тарихындағы орны ерекше. Сондай-ақ Сарайшық (Ноғай Ордасының астанасы, 14 – 17 ғасырлар), Қазан (Қазан хандығы, 15 – 16 ғасырлар), Бақшасарай (Қырым хандығы, 15 – 18 ғасырлар), Хиуа мен Үргеніш (Хорезм хандығы, 16 – 20 ғасырлар), Қоқан (Қоқан хандығы, 18 – 19 ғасырлар) қалалары қазақ шежіресінде терең із қалдырды.
Қазақ хандығы жойылғаннан кейін бар билік Ресейдің Санкт-Петербург пен Мәскеу қалаларына ауды. 20 ғасырдың басындағы қазақ зиялылары астананы «кіндік қала» деп атады. 1917 – 19 ж. Алашорда автономиясының астанасы Алаш (Семейдің іргесіндегі) қаласы болды. Кеңес дәуіріндегі Қазақстан астаналары Орынбор (1920 – 25), Қызылорда (1925 – 29), Алматы (1929 – 97) болды. 1994 ж. соңғы екі ғасыр тарихында қазақ халқы тұңғыш рет өз мемлекетінің астанасы туралы дербес шешім қабылдады. 1997 ж. 20 қазанда ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Ақмола қаласының (1998 жылдың 6 мамырынан – Астана қаласы) Қазақстан Республикасының жаңа тұрпатты бас қаласы болғанын жариялады.
Қазақстан елордалары
Қазақтар жиырмасыншы ғасырда астанасын төрт мәрте ауыстырды, дәлірек айтқанда, алдыңғы үш астананы Мәскеу ауыстыртты.
Қазақстанның астаналары
| қала | мемлекеті | мезгілі |
| Суяб | Батыс түрік қағанаты | 603-659 |
| Баласағұн | Қарахан мемлекеті | 942-1213 |
| Қойлық | Қарлұқ қағанаты | 756-940 |
| Янгикент | Оғыз мемлекеті | 756-955 |
| Сығанақ | Қыпшақ хандығы | 955-1219 |
| 1227-1428 | ||
| Әбілқайыр мемлекеті, кейін Қазақ хандығы | 1446 ж. бастап ХVІІ ғ. дейін | |
| Түркістан | Қазақ хандығының саяси және рухани астанасы | |
| Алаш-Орда | 1917-1920 жж. | |
| Орынбор | 1920-1925 жж. | |
| Қызылорда | 1926-1929 жж. | |
| Алматы | ҚазКСР, кейін Қазақстан Респубикасы | 1929-1997 жж. |
| Астана | Қазақстан Республикасы | 1997 ж. 10 желтоқсаннан бастап |
Көне астаналар керуені
«Байтақ» – «пойтәхт» парсы тілінен аударғанда «астана», «тақ табалдырығы» деген мағынаны білдіреді екен. Қазақтың арғы-бергі тарихында байтақ болған қалалар легі өз алдына керуен секілді. Б.д.д. ІІІ ғасырдан бастап Қазақстан жеріндегі мемлекеттердің саяси орталығы болған қалаларды атап өтпеуге болмайды. Мәселен, үйсіндердің астанасы Чигу-чинь немесе Қызыл аңғар қаласы. Оның орны қазіргі Алматы облысының Кеген ауданына қарасты Саты деген ауылдың маңында. Көне Қаңлы мемлекетінің астанасы Битянь қаласы, қазіргі Тараз қаласының орнында жатыр. Түрік қағанатының аты белгісіз астанасы Орхон-Керулен өзендерінің бойында екенін археологтар іздеп тауып, қазір зерттеулер жүргізіп жатыр. Батыс Түрік қағанатының және одан кейінгі Түргеш мемлекетінің орталығы Шу бойындағы Суяб қаласы болды. Қарлұқ мемлекеті – Қойлықты, Қарахан елі – Баласағұнды астана етті. Орта ғасырларда Отырар, Испиджаб (Сайрам) әкімшілік, сауда-саттықтың ірі орталықтары болды. ІХ-ХІ ғасырда Сырдың төменгі бойында Оғыз мемлекетінің астанасы Янгикент қаласы еді. Бір кездері гүлденген шаһар – Янгикенттің жылан ордасына айналып кетуіне байланысты аңыздар көп. ІХ ғасырда Қимақ мемлекетінің астанасы Ертіс бойындағы Имек қаласы болған. ХІ-ХІІІ ғасырда Дешті-Қыпшақ даласының гаваны аталған Сығанақ шаһары бірнеше мемлекетке астана болды. Тарихшы Берекет Кәрібаевтің айтуынша, аса ірі саяси-әкімшілік орталық саналған Сығанақ қаласы – Қыпшақ мемлекетінің, Ақ Орда ұлысының, Әбілқайыр мемлекеті (Көшпелі өзбектер мемлекеті) және Қазақ хандығының алғашқы астанасы болған. Көшпелі өзбектер мемлекетін билеген Әбілқайыр хан осы Сығанақ түбіндегі Көк кесене деген жерге жерленген. Алтын Орда заманында Сарайшықтың дәурені өтті. Онда қазақтың әйгілі ханы – Қасым хан жерленген. Қазақ ордасының астанасы қазақтың 200-дей хан-сұлтаны, батыр-билері, жақсы-жайсаңдары жерленген қасиетті Түркістан ұзақ жылдар саяси-рухани байтақ қала болды. Әзірет сұлтан Қожа Ахмет Яссауи жатқан Түркістан кесенесі аман болса, қазақты жау алмайды. Ер түріктің бесігі болған қасиетті Түркістан – қазақтың мәңгілік рухани астанасы болып қала бермек. Ташкент бір заманда қазақ жұртына байтақ болған екен. Қазақтың ежелгі астаналары Ұлы Жібек жолының бойына және өзен-суы мол өңірлерге қоныс тепкен. Ресей империясының Қазақ жерін жаулап алуына байланысты біртұтас орталық болған жоқ. Қазақ даласы үш генерал-губернаторлыққа бөлініп, Сырдария және Жетісу облыстарының орталығы Ташкенттен, Орал мен Торғай облыстары Орынбордан, Ақмола мен Семей облыстары Омбыдан басқарылды. 1917 жылы Алашорда үкіметі құрылып, саяси-әкімшілік орталық ретінде «Алаш» қаласы аталған Семейді таңдаған. Алайда бұл қағаз жүзінде бекітілгенімен, аумалы-төкпелі заманда Алаш астанасы – Алаш арманы жүзеге аспады.
Кеңестік дәуірдегі ресми астаналар
1920 жылы Қазақстан Ресейдің құрамындағы автономиялы республика болып құрылған соң Орынбор бас қала болып жарияланды. Орынбор өлкесі ол кезде қазақ жерінің құрамдас бір бөлігі саналатын. Орынборда А.Байтұрсынов, С.Сейфуллин, Б.Қаратаев, М.Дулатов, М.Шоқай, Х.Досмұхамедов, ағайынды Сейдалиндер қазақ халқына шамшырақ болды. Алғашқы «Қазақ» газеті және «Айқап» журналы Орынборда басылды. 1924 жылдан бастап астана Орынбордан Ақмешітке көшірілді. Себебі, сол кезде Түркістан республикасы таратылып, Жетісу мен Сырдария облыстары ҚазАКСР-не қосылды. Соның нәтижесінде халық саны 35 пайызға артып, қазақ жері бұрынғы қалпына келтірілді. Сол кезде Ресей Орынборды өздеріне қосып алып, астаналарыңды өздерің таңдаңдар деген мәселе қояды. Қазақ зиялылары Ташкент немесе Түркістан қаласын таңдамақ болады. Алайда қазақ астанасының Қожа Ахмет Яссауи кесенесіне көшуінен қауіптенген біреулер Түркістанды астана етуге кедергі жасап баққан екен. Сөйтіп, Орынбордан кейін астана ретінде сол кездегі уезд орталығы ғана болған Ақмешіт қаласына таңдау түседі. Астананы Орынбордан көшірудің басы-қасында жүрген Сұлтанбек Қожанов әлдебіреулердің өз туған жері Түркістанға бүйрегі бұрды деген әңгіме өрбімес үшін Ақмешіт қаласына тоқтаған деседі. Қазақстанның Астаналары» (Сен білесің бе?) деп аталатын кітапшаның авторы, тарихшы Ахмет Тоқтабаевтың айтуынша, қазақ интеллигенциясы Ташкентті астана қылмақ боп көшіп бара жатқанда Сталиннен «тоқтатылсын» деген бұйрық жетіп, жол бойындағы Ақмешіт қазақтың астанасы болып қалады. Ташкент үшін қазақ пен өзбек оқығандарының арасында үлкен айтыс жүрген. Сол Ташкентті өзбектерге алып беруге қып-қызыл коммунистер Фрунзе мен Куйбышев көп еңбек сіңірді дейді білетіндер. Сөйтіп, 1925 жылы наурыз айында Қазақстанның астанасы Орынбордан Қызылордаға көшті. Ол кезде Сыр бойының табиғаты өте бай еді, Сыр жағалаған ел ешуақытта қыстан жұтамай шығатын. Басқа елдер мен халықтарға Сыр десе, тоқшылық пен молшылық елестейтін. Қазаққа төрт жыл астана болған Қызылордада тұңғыш музыка театры ашылды. Онда Қалибек Қуанышбаев, Серке Қожамқұлов, Шара Жиенқұлова және тағы басқа өнер тарландары өзінің талантымен танылды. Атақты Түрксіб теміржолының салынуы астананы Алматыға көшіруге түрткі болды. Заң жүзінде 1927 жылы 3 сәуірде көшіру басталғанымен, 1929 жылы іске асырылды. Әуелгі кезде Алматыдан 120 шақырым жерде Іле өзенінің бойынан астана тұрғызылмақ болып, тіпті құрылысы басталған. Алайда инфрақұрылымнан жұрдай, жол торабынан алыс айдалаға астана салудың қисыны келмейтіні мәлім. Сөйтіп, 1929 жылы Қазақстан астанасы Қызылордадан Алматыға көшіп келді. Басын қар басқан Алатаудың етегіне орналасқан табиғатының сұлулығы жағынан сирек кездесетін Алматы қаласы сейсмикалық қауіптілігіне қарамастан Қазақстанның орталығы болуға лайық еді. Кеңес жылдарында сәулет өнерінің тамаша ескерткіштері болып табылатын опера және балет театрының үйі, Қазақстан қонақ үйі, Республика Сарайы, Әуезов атындағы академиялық театр, Орталық мұражай, Ғылым Академиясының бас ғимараты сияқты алып құрылыстар салынды. Алматыны бүкіл дүниежүзіне белгілі Медеу мұз айдынынсыз елестету қиын.
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, V том
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Қazakstan astanasy Қazakstannyn sayasi әkimshilik ortalygy ulttyk birlik pen tәuelsizdiktin simvoly 1920 zhyly 26 tamyzda Bүkilresejlik OAK men RKFSR HKK Қyrgyz kazak avtonomiyaly socialistik kenes respublikasyn kuru turaly Dekret kabyldady RKFSR BROAK tin 22 kyrkүjektegi zhana Dekretimen men Orynbor kalasy kuramyna kosyldy 1920 25 zhyldary Orynbor kalasy Қazakstan astanasy boldy 1925 zhyly Orta Aziyadagy ulttyk aumaktyk mezheleuden son nin kuramynda bolyp kelgen Syrdariya zhәne Zhetisu oblystary sondaj ak kuramyna endi sojtip el astanasyn shalgajda ornalaskan Orynbor kalasynan kazaktyn kalyn ortasyna koshiru mәselesi kajta koterildi Қazatkom sessiyasy kyrkүjek 1924 el astanasyn Tashkentke auystyru ogan ruksat etilmegen zhagdajda Shymkentke koshiru zhajynda kauly aldy Alajda Mәskeudin aralasuymen respublika astanasy Akmeshitke auystyrylady dep sheshildi 1925 zhyly 9 akpanda Қazak AKSR i avtonomiyaly kenestik socialistik respublikasy OAK yagni ortalyk atkaru komiteti toralkasy bayandamasy bojynsha memleket astanasyn Orynbordan Akmeshitke koshiru turaly sheshim shygardy Sol zhylgy 15 19 sәuirde Akmeshitte otken Kenesterdin Bүkilkazakstandyk V sezi halkymyzdyn oryssha kirgiz dep ataluyn kazak Kirgiz AKSR i atauyn Қazak AKSR i dep ozgertu al respublika astanasy Akmeshit kalasynyn atauyn Қyzylorda dep atau turaly kauly kabyldady Қyzylorda kalasy 1925 zhyldyn koktemi men zhazynda memlekettik baskaru organdary Syr bojyna koshirildi Orynbor shaһary men guberniyasy Resej Federaciyasy kuramyna berildi Zhana astana kurylysyna zhәne Қyzylordanyn Қazakstannyn sayasi ekonomikalyk zhәne mәdeni ortalygy retindegi kyzmetin ornyktyruga T Ryskulov Muragattalgan 31 zheltoksannyn 2010 zhyly t b kogam kajratkerleri belsendi katysty Қyzylorda 1929 zhyly mamyr ajyna dejin Қazak AKSR i astanasy boldy k Қyzylorda Almaty kalasy Syr bojynyn ekonomikalyk zhәne tabigi zhagdajy kolajsyz degendi zheleu etken baskargan BK b P Қazak olkelik komitetti el astanasyn Қyzylordadan orysy basym Almatyga auystyrudy zhon dep tapty 1927 zhyly 3 nauryzda Қazakstan astanasyn Almatyga koshiru zhoninde Қazak AKSR i OAK men respublika HKK nin kaulysy zhariyalandy Bul kauly Қazakstan Kenesterinin VI sezinde bekitildi 1927 zhyly 3 sәuir Қazak AKSR i ortalygynyn Almatyga koshirilui zhonindegi sheshimdi RKFSR OAK men HKK makuldady 1927 zh 30 mamyr El astanasynyn Syr onirinen Zhetisuga auysuyna Tүrkistan Sibir temir zholynyn iske kosyluy da әser etti Aua rajy ontajly tabigi korkem zherde ornalaskan Almaty az uakyt ishinde eldin sayasi ekonomikalyk mәdeni ortalygyna ajnaldy Bas kala bolgan zhyldary Almaty millionnan astam turgyny bar zhan zhakty damygan әsem kalaga ajnaldy Almaty 1997 zhylga dejin Қazakstannyn astanasy boldy k Almaty Astana 1991 zhyly Қazakstan tәuelsizdikke kol zhetkizgennen kejin astanany eldin ontүstik shygysynan respublikanyn ortalygy boligine koshiru mәselesi koterildi Қazakstan Respublikasynyn Prezidenti Nursultan Әbishuly Nazarbaevtyn tapsyrmasy bojynsha memlekettin zhana astanasyn ornalastyruga ontajly kalany anyktau maksatymen respublikanyn bүkil aumagy mukiyat zertteldi Taldau korytyndylary barlyk nuskalardyn ishinen en kolajlysy Akmola kalasy ekendigin korsetti Bul kalanyn ornalaskan orny sәuletshilik turgysynan kez kelgen zhobany zhүzege asyruga mүmkindik beredi Onyn үstine Қazakstannyn geografiyalyk ortalygy gana emes kala eldin asa manyzdy sharuashylyk ajmaktaryna tayau iri kolik zholdarynyn torabynda ornalaskan Mamandardyn bagalauy bojynsha Akmolada turgyn үjler men әkimsh iskerlik gimarattaryn salu bagasy Almatymen salystyrganda edәuir arzanga tүsedi bul shygyndy azajtuga mүmkindik beredi Respublikanyn Zhogargy Kenesi el Prezidentinin ajkyn dәlelderimen kelisip onyn astanany Akmolaga koshiru turaly usynysyn makuldady 1995 zhyly 15 kyrkүjekte Қazakstan Respublikasynyn Prezidenti Nursultan Әbishuly Nazarbaevtyn Қazakstan Respublikasynyn astanasy turaly Zan kүshi bar Zharlygy zhariyalandy Osy uakyttan bastap Respublikanyn Prezidenti rezidenciyasynyn turatyn zheri Akmola zhәne Almaty kalalary bolyp belgilendi Zhogary memlekettik organdardy Akmola kalasynda ornalastyru zhonindegi zhumysty ujymdastyru үshin Қazakstan Respublikasynyn memleketik komissiyasy kurylyp ogan ortalyk zhәne zhergilikti atkarushy organdardyn bul maksattagy atkaratyn kyzmetin үjlestiru kukygy berildi Prezident Zharlygy bojynsha Respublika үkimeti Akmola kalasyn abattandyru zhonindegi byudzhetten tys karazhatty zhinaktau maksatynda Zhana astana koryn ashty 1997 zhyly 20 kazanda Prezident Nursultan Әbishuly Nazarbaev Қazakstannyn zhana astanasy Akmola kalasy bolganyn resmi tүrde zhariyalady 1997 zhyly 8 karashada Қazakstan Respublikasynyn memlekettik rәmizderi men Prezident bajragyn Almatydan Akmola kalasyna shygaryp saludyn saltanatty rәsimi otti 1997 zhyly 3 zheltoksanda Қazakstan Respublikasynyn Premer Ministrinin kensesi Akmolaga koshti Sol zhylgy 9 zheltoksanda Қazakstan Respublikasynyn Prezidenti Nursultan Әbishuly Nazarbaev Akmolaga resmi tүrde attandy 1998 zhyly 6 mamyr kүni Prezident Zharlygymen Akmola kalasynyn aty Astana bolyp ataldy Қalanyn Қazakstan Respublikasynyn astanasy retindegi resmi tusaukeseri 1998 zhyly 10 mausymda bolyp otti 2019 zhyly nauryzdyn 20 zhuldyzynda Astana kalasynyn esimi resmi tүrde Nur Sultan dep ozgertildi Қazakstan astanalarynyn tarihyҚazakstan astanalarynyn tarihy ote baj Үsh memlekettin Batys Tүrik Tүrgesh zhәne Қarluk kagandyktarynyn astanasy Suyab kalasynyn irgesi 5 gasyrda kalandy Ortalyk Aziyadagy asa iri kalalardyn biri Balasagun Aktobe Batys Tүrik kagandygynyn Қarahan zhәne Қarakidan memleketinin bas kalasy boldy En kone astanalardyn biri Tarazdyn atagy 6 7 gasyrlardyn ozinde Қytajdan Vizantiyaga dejin tarady Taraz grek gulamasy Ptolemejdin kartasyna tүsirilgen 10 gasyrdan bastap Taraz Қarahan әuleti okilderinin astanasy kop uakyt bojy ekonomikalyk ortalyk Ұly zhibek zholyndagy zhetekshi sauda orny boldy Zhazba derekterde Birinshi kala atangan dankty Ispidzhab Sajram 7 gasyrdan belgili Kүltegin Bilge kagan tas eskertkishinde Tarband degen atpen zhazylgan Otyrardy Farab arab galymy әl Makdisi 10 gasyr ote kone astana dep atajdy 9 11 gasyrlarda Syr onirindegi Zhankent Yangikent Ogyzdar memleketinin al Ertis bojyndagy Imakiya kalasy Қimak memleketinin orkendegen astanasy boldy Deshti Қypshaktyn astanalary Orda Bazar men Zhend Ak Ordanyn bas kalalary Sauran men Syganak Sunakata әldeneshe kiratylyp kajta zhandandy Ruzbehan zhazbalarynda 16 gasyr Syganak saudasy orkendegen bau bakshasy zhajkalgan kazaktyn baj kalasy retinde atalgan Қazak handary Tursynnyn Zholbarystyn Rүstemnin Abdollanyn Әbilgazynyn astanalary Tashkent kalasy boldy Қazak handygynyn astanasy Tүrkistan kalasynyn tarihi orny erekshe Tүrkistan Tәuke Қajyp Әbilkajyr Semeke Tәukeuly Әbilmәmbet Sejit Esim Bolat Abylaj Togaj han tusynda kazaktardyn ajbyndy astanasy boldy Shaһar zhalpy tүrkilik mәnge ie boldy Қozha Ahmet Iasauidin esimi men kesenesi ony Ortalyk Aziyanyn dini astanasy ekinshi Mekke mәrtebesine zhetkizdi 10 gasyrda әl Farabi astanany kajyrymdy kala dep atady Ol Askan igilik pen en biik kemeldilik dәrezhesine en aldymen zhogary dәrezheli damygan kogamnyn kajyrymdy kalasy astanasy zhetedi dep sanady Әl Farabi kajyrymdy kalany min akauy az turgyndary zanga den kojgan adamdarynyn pendeshilikterinen gori ruhani sipaty basym әdilettilik pen parasattylyk zhajlagan bejbit kala etip surettejdi Korshi elderden Shyngyshan imperiyasynyn astanasy Қarakorymnyn Shagataj әuletinin astanasy Almalyktyn 14 gasyrda Almalyk Mogolstannyn astanasy boldy Temir memleketi men Shajbani әuletinin astanasy Samarkannyn 1924 30 zh Өzbekstannyn astanasy boldy Samani әuleti men Buhara handygynyn astanasy Buharanyn 1920 24 zh Buhar Halyktyk Kenes Respublikasynyn astanasy boldy Altyn Orda astanalary Batyj salgan Saraj Berke han saldyrgan Saraj Berkenin Қazakstan tarihyndagy orny erekshe Sondaj ak Sarajshyk Nogaj Ordasynyn astanasy 14 17 gasyrlar Қazan Қazan handygy 15 16 gasyrlar Bakshasaraj Қyrym handygy 15 18 gasyrlar Hiua men Үrgenish Horezm handygy 16 20 gasyrlar Қokan Қokan handygy 18 19 gasyrlar kalalary kazak shezhiresinde teren iz kaldyrdy Қazak handygy zhojylgannan kejin bar bilik Resejdin Sankt Peterburg pen Mәskeu kalalaryna audy 20 gasyrdyn basyndagy kazak ziyalylary astanany kindik kala dep atady 1917 19 zh Alashorda avtonomiyasynyn astanasy Alash Semejdin irgesindegi kalasy boldy Kenes dәuirindegi Қazakstan astanalary Orynbor 1920 25 Қyzylorda 1925 29 Almaty 1929 97 boldy 1994 zh songy eki gasyr tarihynda kazak halky tungysh ret oz memleketinin astanasy turaly derbes sheshim kabyldady 1997 zh 20 kazanda ҚR Prezidenti Nursultan Nazarbaev Akmola kalasynyn 1998 zhyldyn 6 mamyrynan Astana kalasy Қazakstan Respublikasynyn zhana turpatty bas kalasy bolganyn zhariyalady Қazakstan elordalaryҚazaktar zhiyrmasynshy gasyrda astanasyn tort mәrte auystyrdy dәlirek ajtkanda aldyngy үsh astanany Mәskeu auystyrtty Қazakstannyn astanalarykala memleketi mezgiliSuyab Batys tүrik kaganaty 603 659Balasagun Қarahan memleketi 942 1213Қojlyk Қarluk kaganaty 756 940Yangikent Ogyz memleketi 756 955Syganak Қypshak handygy 955 12191227 1428Әbilkajyr memleketi kejin Қazak handygy 1446 zh bastap HVII g dejinTүrkistan Қazak handygynyn sayasi zhәne ruhani astanasyAlash Orda 1917 1920 zhzh Orynbor 1920 1925 zhzh Қyzylorda 1926 1929 zhzh Almaty ҚazKSR kejin Қazakstan Respubikasy 1929 1997 zhzh Astana Қazakstan Respublikasy 1997 zh 10 zheltoksannan bastapKone astanalar kerueni Bajtak pojtәht parsy tilinen audarganda astana tak tabaldyrygy degen magynany bildiredi eken Қazaktyn argy bergi tarihynda bajtak bolgan kalalar legi oz aldyna keruen sekildi B d d III gasyrdan bastap Қazakstan zherindegi memleketterdin sayasi ortalygy bolgan kalalardy atap otpeuge bolmajdy Mәselen үjsinderdin astanasy Chigu chin nemese Қyzyl angar kalasy Onyn orny kazirgi Almaty oblysynyn Kegen audanyna karasty Saty degen auyldyn manynda Kone Қanly memleketinin astanasy Bityan kalasy kazirgi Taraz kalasynyn ornynda zhatyr Tүrik kaganatynyn aty belgisiz astanasy Orhon Kerulen ozenderinin bojynda ekenin arheologtar izdep tauyp kazir zertteuler zhүrgizip zhatyr Batys Tүrik kaganatynyn zhәne odan kejingi Tүrgesh memleketinin ortalygy Shu bojyndagy Suyab kalasy boldy Қarluk memleketi Қojlykty Қarahan eli Balasagundy astana etti Orta gasyrlarda Otyrar Ispidzhab Sajram әkimshilik sauda sattyktyn iri ortalyktary boldy IH HI gasyrda Syrdyn tomengi bojynda Ogyz memleketinin astanasy Yangikent kalasy edi Bir kezderi gүldengen shaһar Yangikenttin zhylan ordasyna ajnalyp ketuine bajlanysty anyzdar kop IH gasyrda Қimak memleketinin astanasy Ertis bojyndagy Imek kalasy bolgan HI HIII gasyrda Deshti Қypshak dalasynyn gavany atalgan Syganak shaһary birneshe memleketke astana boldy Tarihshy Bereket Kәribaevtin ajtuynsha asa iri sayasi әkimshilik ortalyk sanalgan Syganak kalasy Қypshak memleketinin Ak Orda ulysynyn Әbilkajyr memleketi Koshpeli ozbekter memleketi zhәne Қazak handygynyn algashky astanasy bolgan Koshpeli ozbekter memleketin bilegen Әbilkajyr han osy Syganak tүbindegi Kok kesene degen zherge zherlengen Altyn Orda zamanynda Sarajshyktyn dәureni otti Onda kazaktyn әjgili hany Қasym han zherlengen Қazak ordasynyn astanasy kazaktyn 200 dej han sultany batyr bileri zhaksy zhajsandary zherlengen kasietti Tүrkistan uzak zhyldar sayasi ruhani bajtak kala boldy Әziret sultan Қozha Ahmet Yassaui zhatkan Tүrkistan kesenesi aman bolsa kazakty zhau almajdy Er tүriktin besigi bolgan kasietti Tүrkistan kazaktyn mәngilik ruhani astanasy bolyp kala bermek Tashkent bir zamanda kazak zhurtyna bajtak bolgan eken Қazaktyn ezhelgi astanalary Ұly Zhibek zholynyn bojyna zhәne ozen suy mol onirlerge konys tepken Resej imperiyasynyn Қazak zherin zhaulap aluyna bajlanysty birtutas ortalyk bolgan zhok Қazak dalasy үsh general gubernatorlykka bolinip Syrdariya zhәne Zhetisu oblystarynyn ortalygy Tashkentten Oral men Torgaj oblystary Orynbordan Akmola men Semej oblystary Ombydan baskaryldy 1917 zhyly Alashorda үkimeti kurylyp sayasi әkimshilik ortalyk retinde Alash kalasy atalgan Semejdi tandagan Alajda bul kagaz zhүzinde bekitilgenimen aumaly tokpeli zamanda Alash astanasy Alash armany zhүzege aspady Kenestik dәuirdegi resmi astanalar1920 zhyly Қazakstan Resejdin kuramyndagy avtonomiyaly respublika bolyp kurylgan son Orynbor bas kala bolyp zhariyalandy Orynbor olkesi ol kezde kazak zherinin kuramdas bir boligi sanalatyn Orynborda A Bajtursynov S Sejfullin B Қarataev M Dulatov M Shokaj H Dosmuhamedov agajyndy Sejdalinder kazak halkyna shamshyrak boldy Algashky Қazak gazeti zhәne Ajkap zhurnaly Orynborda basyldy 1924 zhyldan bastap astana Orynbordan Akmeshitke koshirildi Sebebi sol kezde Tүrkistan respublikasy taratylyp Zhetisu men Syrdariya oblystary ҚazAKSR ne kosyldy Sonyn nәtizhesinde halyk sany 35 pajyzga artyp kazak zheri buryngy kalpyna keltirildi Sol kezde Resej Orynbordy ozderine kosyp alyp astanalaryndy ozderin tandandar degen mәsele koyady Қazak ziyalylary Tashkent nemese Tүrkistan kalasyn tandamak bolady Alajda kazak astanasynyn Қozha Ahmet Yassaui kesenesine koshuinen kauiptengen bireuler Tүrkistandy astana etuge kedergi zhasap bakkan eken Sojtip Orynbordan kejin astana retinde sol kezdegi uezd ortalygy gana bolgan Akmeshit kalasyna tandau tүsedi Astanany Orynbordan koshirudin basy kasynda zhүrgen Sultanbek Қozhanov әldebireulerdin oz tugan zheri Tүrkistanga bүjregi burdy degen әngime orbimes үshin Akmeshit kalasyna toktagan desedi Қazakstannyn Astanalary Sen bilesin be dep atalatyn kitapshanyn avtory tarihshy Ahmet Toktabaevtyn ajtuynsha kazak intelligenciyasy Tashkentti astana kylmak bop koship bara zhatkanda Stalinnen toktatylsyn degen bujryk zhetip zhol bojyndagy Akmeshit kazaktyn astanasy bolyp kalady Tashkent үshin kazak pen ozbek okygandarynyn arasynda үlken ajtys zhүrgen Sol Tashkentti ozbekterge alyp beruge kyp kyzyl kommunister Frunze men Kujbyshev kop enbek sinirdi dejdi biletinder Sojtip 1925 zhyly nauryz ajynda Қazakstannyn astanasy Orynbordan Қyzylordaga koshti Ol kezde Syr bojynyn tabigaty ote baj edi Syr zhagalagan el eshuakytta kystan zhutamaj shygatyn Baska elder men halyktarga Syr dese tokshylyk pen molshylyk elestejtin Қazakka tort zhyl astana bolgan Қyzylordada tungysh muzyka teatry ashyldy Onda Қalibek Қuanyshbaev Serke Қozhamkulov Shara Zhienkulova zhәne tagy baska oner tarlandary ozinin talantymen tanyldy Atakty Tүrksib temirzholynyn salynuy astanany Almatyga koshiruge tүrtki boldy Zan zhүzinde 1927 zhyly 3 sәuirde koshiru bastalganymen 1929 zhyly iske asyryldy Әuelgi kezde Almatydan 120 shakyrym zherde Ile ozeninin bojynan astana turgyzylmak bolyp tipti kurylysy bastalgan Alajda infrakurylymnan zhurdaj zhol torabynan alys ajdalaga astana saludyn kisyny kelmejtini mәlim Sojtip 1929 zhyly Қazakstan astanasy Қyzylordadan Almatyga koship keldi Basyn kar baskan Alataudyn etegine ornalaskan tabigatynyn sululygy zhagynan sirek kezdesetin Almaty kalasy sejsmikalyk kauiptiligine karamastan Қazakstannyn ortalygy boluga lajyk edi Kenes zhyldarynda sәulet onerinin tamasha eskertkishteri bolyp tabylatyn opera zhәne balet teatrynyn үji Қazakstan konak үji Respublika Sarajy Әuezov atyndagy akademiyalyk teatr Ortalyk murazhaj Ғylym Akademiyasynyn bas gimaraty siyakty alyp kurylystar salyndy Almatyny bүkil dүniezhүzine belgili Medeu muz ajdynynsyz elestetu kiyn Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 zhyl ISBN 5 89800 123 9 V tom