Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Жанкент қорғаны — республикалық сипаттағы археологиялық ескерткіш. Қазалы ауданы территориясындағы Өркендеу ауылдық округінің орталығына іргелес жатқан биік төбе сияқты топырақ басқан қорғанның орнында VІІ - ХІV ғасырларда Жанкент, Янгикент қаласы өмір сүрген. Түрікмен тарихшысы Абұлғазы Баһадүрдің айтуынша, оғыз еліне жүздеген жыл астана болып келген, Сыр өзенінің аяғында тұратын ұлы мұра - Жанкент қаласы еді. Оғыздар осы жерді ерте заманнан мекендеп, патшалары астана қала - Жанкентте отырған. Жанкент шаһары Сыр өзенінің сол жақ бетінде, Қазалы қаласынан 15 шақырым жерде жатыр.
| Жанкент | |
 | |
| Мәртебесі | Республикалық маңызы бар ескерткіш |
|---|---|
| Мемлекет | |
| Қазіргі жері | |
| Қалануы | VII—X ғғ. |
| Басқаша атаулары | Янгикент, Дихи-Нау, Шахаркент, |
| Орналасуы | 45°36′43″ с. е. 61°55′18″ ш. б. / 45.61194° с. е. 61.92167° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 45°36′43″ с. е. 61°55′18″ ш. б. / 45.61194° с. е. 61.92167° ш. б. (G) (O) (Я) |
| | |
Басқа мағыналар үшін Жанкент деген бетті қараңыз.Тарихы
Тарих - біздің кешегі өткеніміз. Бүгінгі күн - кешегінің жалғасы. Өлке тарихы - туған жердің тарихы. Жердің тарихын білу - елдің тарихын білу. Тарих еш бұрмалаусыз, қоспасыз, шындыққа сай болғанда ғана тарих. Әрбір жердің өзіне тән тарихы болады. Ал әр жердің өзіндік атауы - бұл тек өзіндік тарих. Аңыз бойынша Жанкентті билеп тұрған қатыгез Санжар хан Қарабура Әзім әулиенің қаһарына ұшырап, 1153 жылы қарауындағы халқымен бірге опат болады, сақталған жазба деректерге сүйенсек, 1219 жылы күзде Жанкент қаласына моңғолдар шабуыл жасайды. Халықты қырып, қаланы өртеп жібереді. Отқа оранған қаланың үстімен қаһарлы Жошы хан шауып өтеді.
Жанкент шаһарының пайда болу тарихы негізінен алғанда «Бегім Ана» аңызының тарихымен пара-пар. Міне, осыдан соң, ондаған жылдардан кейін ғана қала халқы өздерінің сауда мен қолөнер кәсіпшіліктеріне қайта кіріседі. Қала ХІҮ ғасырда бұрынғы қалпына келеді. Енді жаңа Жанкент араб - мұсылман мәдениетінің орталығы саналады. Осылайша «мың өліп, мың тірілген» Жанкент тағы бір ғасыр өткен соң мәңгілікке жойылады. Яғни, ХҮ ғасырдан бері қаланың көне тарихтың куәсіндей томпиып орны ғана жатыр.
Әл-Жувейнидің, және Әл-Омаридің кейбір еңбектерінде ол “Шаҝаркент” деп те берілген. В.В. Бартольдтің пайымдауынша, Жанкент 10 — 11 ғасырларда Оғыз мемлекеттік бірлестігі билеушілерінің қысқы ордасы болған. Жанкентте 1867 жылы П.И. Лерх және М.К. Приоровтар кішігірім қазба жұмыстарын жүргізіп, жобасын түсірген. Зерттеуді келесі жылы (1868) В.В. Верещагин жалғастырды. Ал 1946 жылы Хорезм археолия-этнография экспедициясы (жетекшісі С.П. Толстов) кешенді зерттеу жұмыстарын жүргізіп, қаланың нақты жобасын сызып, әуеден суретке түсірген. Қаланың жобасы шығыстан батысқа созылған, бұрыштары тік келген, көл. 375225 метр cолтүстік-батыс бұрышында орналасқан цитаделінің көлемі 100100 метр, биіктігі 7 — 8 метр. Сыртқы қорғаныс қабырғасының сақталған бөлігінің биіктігі 8 метр, оның бұрыштарында орналасқан күзет мұнараларының оқ ататын қуыстарына дейін бұзылмаған. Ортағасырлық деректерде Ж. қаласын мұсылмандар қоныстанған. Гардизидің жазбаларында Ертіс өзенінің бойын жайлаған қимақтарға апаратын сауда жолына Жанкент арқылы өткен. Сондай-ақ, Сырдың бойымен Мауераннахрдан Жанкентке астық тасылған. Қаланың өрлеген шағы Шыңғыс хан шапқыншылығына дейінгі уақыт, яғни 10 — 12 ғасырлар аралығы. Оның парсыша аты Дех-и-Нау, арабша әл-Карьят әл-Хадиса, түрікше Янгикент, қазақша Жанкент, демек “Жаңа қала” деген мағынаны білдіреді. Қаланың 15 ғасырдан кейінгі тағдыры белгісіз, жазба деректерде де ешқандай мәлімет кездеспейді.
Қаланың жойылуына не себепші?
Бұл жайлы тарихи деректер былайша түсіндіреді. Жанкент Азия мен Еуропаны байланыстырған Ұлы Жібек жолының бо-йындағы қала болатын. Кейін құрлық арқылы өтетін дүние жүзілік керуен жолдары қысқара бастайды. Жанкент арқылы Сырдарияны кесіп өтетін үлкен жолдың да ғұмыры аяқталады. Сырдария мен Жаңадария, Қуаңдария бойындағы Жент, Жанкент, Күйіккескен, Күйік қаланы мекендеген халық осындай себептен және моңғол, жоңғар, қалмақ шапқыншылығының кесірінен күйзеліске түскендіктен атамекенді амалсыз тастап, бірте-бірте осы күнгі өзбек жеріне - Ташкент, Бұхара, Самархан, Хорезм маңына қоныс аударады.
Зерттеу жұмыстары
Зерттеушілердің пайымдауынша, Жанкент Ұлы Жібек жо-лында жатқан сауда - саттықтың үлкен қаласы болған. Мұнда хан сарайлары салынған. Жанкент әдемі кілем шығарудың, тұскиіз жасаудың, ат сайманын, садақ жебе жасаудың, көзе - сауыт шығарудың орталығы болған.
Жанкент қаласының орнын бірінші рет қазып, зерттеген орыс ғалымы П. И. Лерх. Ол көрген кезде қаланың ескі қабырғалары, кейбір архитектурасы, көшелерінің ізі әлі жоғала қоймаған. Сыртынан қарағанда, Жанкент қаласының түрі үлкен төбе сияқты үйінді болып жатқан. Оның аумағы төрт бұрышты, жан-жағы тұтасымен биік қыш қамалмен қоршалған. Қамал қабырғасының қалыңдығы 6 метрдей. Ең жақсы сақталғаны: оңтүстік қабырғасы. Онда қатар - қатар тізбектеліп, бірнеше биік мұнаралар, оқ ататын тесік көздер сақталған. Ең биік мұнара оңтүстік батысында болған. Қаланың ортасында жан-жағын қоршаған ескі сарайдың орны. Онда ел басқарушылары тұрған.
Үйлердің орнын, қабырғасын аршып көргенде, одан көптеген архитектура үлгісі, қабырғаға түсірілген суреттер, күйдірілген кірпіштер, көк, қызғылт шынымен жапқан көзе тақталар, терракоталар, ғаншпен жасалған өрнектер, көзе сынықтары, араб жазуымен әшекейленген сауыттар, тағы сол сияқты өнер өрнектері табылған.
Жанкент қаласын қазғанда табылған өзгеше нәрсенің бірі – сол ескі дәуірлерде әдемі дүние жасайтын шеберхананың орны. Оны қазғанда ішінен кірпіш күйдіретін, көзе сауыт күйдіретін, әдемі глазурь шыныларының шеберхана орындары табылған. Олардың барлығында сол кезде өндірісте істеген жұмыстардың қалдығы көп табылған. Соның бірі - араб харпімен жазылған кірпіш. Шеберханада табылған қызық нәрсенің бірі - глазурь қорытатын пештің қалдығы. Оның үстінде шойын қазан сақталған, оның іші қатып қалған глазурьдің ізі. Олардың бірталайы ХІІІ - ХІҮ ғасырдағы Алтын Орда (Дешті Қыпшақ) заманы мәдениетінен хабар береді. Жанкентте мыстан, күмістен жасалған ХІІІ - ХІҮ ғасырлардың теңгеліктері табылған.
Совет үкіметі кезінде Жанкентті зерттеп, одан осы сияқты көп заттар тапқан ғалым - С.П.Толстов. Әйтсе де, Жанкент шаһары толық зерттелді деп айта алмаймыз. Соңғы жылдан бері Қазалы ауданына келіп, Жанкентті зерттеуді қолға алған Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті мен Әлкей Марғұлан атындағы археология институтының және Мәскеудегі Н. Н. Миклухо - Маклай атындағы этнология және антропология институтының ғалымдарының жұмысы әлі жалғасуда. 2007 жылы 26 қыркүйекте Қазалы қаласында аудан әкімі Айтбай Көшербайдың бастамасымен өткізілген Жанкент шаһарына байланысты халықаралық конференцияда Жанкент туралы, бұл шаһарды түпкілікті зерттеу, қала орнын ашық аспан астындағы музей ретінде туристік саяхаттың маршрутына енгізу жайлы мәселелер көрсетілді. Жанкент қаласы нақты қай ғасырда салынған, нендей себептермен жойылып кеткен деген сияқты сауалдарға толықтай жауап алатын уақыт әлі жете қойған жоқ.
Әзірше осы кезге дейін жинақталғагн мәліметтерге сүйенер болсақ, Жанкент шаһарының дәуірлеу кезі оғыз мемлекетімен тығыз байланысты болған. Олай болса, оғыздар дегеніміз кімдер? Осыған қысқаша тоқталып өтсек. Әрі сол оғыздардан шыққан атақтылар қатарына кімдер жатады?
Оғыздар. Қорқыт ата мен Әл - Фараби
Ұлы ғалым академик Әлкей Марғұланның жазуынша, «Қазақтар өзінің шежіресі бойынша, арғы тегін ууз елінен, үш оқ тайпасынан шығарып, осы себептен үш жүз атандық» дейді. Сол шежіре бойынша олар өзін ту баста түрікменмен туыс болғанбыз деп есептейді. «Қыпшақ шежіресі» деген кітапта: «Алашаханның екі баласының біреуін Сейілхан, одан сегіз арыс түрікмен, екіншісі Жайылхан, одан қыпшақ, кейін қазақ пен қарақалпақ шыққан, түрікмендер боз оқтан, қазақтар үш оқтан тараған» делінеді.
Ихсан Шайқ Дана ата «Оғыз-наме» атты шығармасында «Сейілханды» түрікмен елінің аты болып кеткен көзі дейді. «Оғыз-намені» жазғанда, оны барлық Сейілханға «бізден яд-гар болсын» деп тарту етіп ұсынады.
Ихсан Шаиқтың байқауынша, Оғыз хан Орта Азия мен Қазақстандағы барлық тайпаларды біріктірген алып кісі болса, Сейілхан - тек түрікмен елінің аты. Жырда да айтылады:
«Оғыз ханнан айырылсам, Күллі Сейілхан елтіміз»...
Жанкент қаласы Мауереннаһр жерін Еуропамен, Индиямен, Иранмен байланыстыратын ұлы керуен жолында жатқан. Жан-кент қазіргі Арал теңізі өңірінен шыққан ас тұзын шет елдерге саудаға шығарған. Еуропа елдері осыдан мың жыл бұрын ас тұзын осы Жанкент шаһарынан алдыртқан, оған дейін еуропалықтар тамақты тұз салмай пайдаланған екен. Жанкент қаласын, барша оғыздардың даңқын әлемге паш еткен Қорқыт Ата еді. Ғұлама ғалым Әлкей Марғұланның айтуынша, Қорқыт ҮІІ - Х ғасырларда Сыр бойын мекендеген Қаңлы ұлысының бір табы - Оғыз руы - Қияттардан шыққан. Ол кезде бұрынғы қаңлылар енді «Қаңлы - Қыпшақ» немесе «Оғыз - Қыпшақ» аталып, олардың астанасы Сырдарияның жағасындағы «Жанкент» қаласы болған.
Қорқыттың туып - өскен қаласы осы - Жанкент, қазіргі Қазалының күн шығыс жағында. Қорқытты бірінші рет таң қаларлық әдемі сөзбен ғылым жүзіне келтірген арабтың географы Истахри. Ол кісі Хорезмді, Сырдың бойын аралап жүріп, түріктер арасынан бұрын өткен екі данышпан ойшыл туралы әфсаналар естиді.
Бүгінде тарихи заманның биік ойшылы Қорқыт жырау туралы түрлі тілде байтақ көп мәліметтер жиналған. Оның көбі ескі түркі, парсы, араб жазуларынан алынған. Солардың ішінде көзге ерекше түсетін ең ғажабы орта ғасырдың асқан ғалымы, атақты тарихшы Рашид - ад - Диннің Қорқыт, Оғыз, олардың ұрпақтары туралы жазып кеткен «Жами - ат - тауарих» шығармасының бір бөлімінде әдемілеп суреттейді.
Күншығыс әдебиетіне белгілі болған атақты күйші - музыкант Әбу Наср әл - Фараби, әдебиет, тарих, этнология, археология ғылымдарының теңдесі жоқ білгірі корифей ғалым, академик Әлкей Марғұланның анықтауы бойынша, Қорқыт тәрізді ол да осы айтқан Жанкентте туып, Отырарда өскен. Сондықтан кейін атақты ғалым өзінің лақап атын Фраби не әл-Фараби деп атаған.
Әбу Наср әл - Фарабидің Қорқыт тәрізді атақты күйші болғаны Х ғасырдағы Византия жазушыларына да белгілі болады. Араб тілінде жазылған кітаптардың айтуынша, Фараби 870 жылы туып, 950 жылы сексен жасында қазіргі Сирия мемлекетінің Дамаск қаласында қайтыс болған.
Сөйтіп, қобызымен ескі дүниені күңіренткен Әбу Наср әл - Фараби Қорқыт күйшінің ізін ала шыққан, соның шәкірттерінің бірі. Арун - Рашид заманында әл - Фараби күйшіні Жанкенттен Бағдатқа алдырып, Бағдат халқы Фарабидің сұлу күйін тыңдайды. Бағдатқа барған соң Фараби араб, грек фәлсафасын үйренеді. Бір кітабында Фараби: «Мен Арситотель шәкірттерінің ішіндегі халыққа ең белгілісі едім, музыка өнеріне маһир едім» дейді.
Бұған қарағанда, Әл - Фараби Қорқыт күйін музыканың ең сұлу түріне жеткізіп, екінші жағынан Аристотельдің поэзия, музыка туралы жазғандарын оқыған, ол кездегі данышпан адамның бірі екенін көрсетеді.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Дереккөздер
- “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
- Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Zhankent korgany respublikalyk sipattagy arheologiyalyk eskertkish Қazaly audany territoriyasyndagy Өrkendeu auyldyk okruginin ortalygyna irgeles zhatkan biik tobe siyakty topyrak baskan korgannyn ornynda VII HIV gasyrlarda Zhankent Yangikent kalasy omir sүrgen Tүrikmen tarihshysy Abulgazy Baһadүrdin ajtuynsha ogyz eline zhүzdegen zhyl astana bolyp kelgen Syr ozeninin ayagynda turatyn uly mura Zhankent kalasy edi Ogyzdar osy zherdi erte zamannan mekendep patshalary astana kala Zhankentte otyrgan Zhankent shaһary Syr ozeninin sol zhak betinde Қazaly kalasynan 15 shakyrym zherde zhatyr ZhankentMәrtebesiRespublikalyk manyzy bar eskertkishMemleketOgyz memleketiҚazirgi zheri Қazakstan Қyzylorda oblysyҚalanuyVII X gg Baskasha ataularyYangikent Dihi Nau Shaharkent әl Karyat әl HadisaOrnalasuy45 36 43 s e 61 55 18 sh b 45 61194 s e 61 92167 sh b 45 61194 61 92167 G O Ya Koordinattar 45 36 43 s e 61 55 18 sh b 45 61194 s e 61 92167 sh b 45 61194 61 92167 G O Ya T Zhankent Baska magynalar үshin Zhankent degen betti karanyz TarihyҚala ornynan tabylgan ydys ayaktar Қorkyt Ata memoriyaly Tarih bizdin keshegi otkenimiz Bүgingi kүn kesheginin zhalgasy Өlke tarihy tugan zherdin tarihy Zherdin tarihyn bilu eldin tarihyn bilu Tarih esh burmalausyz kospasyz shyndykka saj bolganda gana tarih Әrbir zherdin ozine tәn tarihy bolady Al әr zherdin ozindik atauy bul tek ozindik tarih Anyz bojynsha Zhankentti bilep turgan katygez Sanzhar han Қarabura Әzim әulienin kaһaryna ushyrap 1153 zhyly karauyndagy halkymen birge opat bolady saktalgan zhazba derekterge sүjensek 1219 zhyly kүzde Zhankent kalasyna mongoldar shabuyl zhasajdy Halykty kyryp kalany ortep zhiberedi Otka orangan kalanyn үstimen kaһarly Zhoshy han shauyp otedi Zhankent shaһarynyn pajda bolu tarihy negizinen alganda Begim Ana anyzynyn tarihymen para par Mine osydan son ondagan zhyldardan kejin gana kala halky ozderinin sauda men koloner kәsipshilikterine kajta kirisedi Қala HIҮ gasyrda buryngy kalpyna keledi Endi zhana Zhankent arab musylman mәdenietinin ortalygy sanalady Osylajsha myn olip myn tirilgen Zhankent tagy bir gasyr otken son mәngilikke zhojylady Yagni HҮ gasyrdan beri kalanyn kone tarihtyn kuәsindej tompiyp orny gana zhatyr Әl Zhuvejnidin zhәne Әl Omaridin kejbir enbekterinde ol Shaҝarkent dep te berilgen V V Bartoldtin pajymdauynsha Zhankent 10 11 gasyrlarda Ogyz memlekettik birlestigi bileushilerinin kysky ordasy bolgan Zhankentte 1867 zhyly P I Lerh zhәne M K Priorovtar kishigirim kazba zhumystaryn zhүrgizip zhobasyn tүsirgen Zertteudi kelesi zhyly 1868 V V Vereshagin zhalgastyrdy Al 1946 zhyly Horezm arheoliya etnografiya ekspediciyasy zhetekshisi S P Tolstov keshendi zertteu zhumystaryn zhүrgizip kalanyn nakty zhobasyn syzyp әueden suretke tүsirgen Қalanyn zhobasy shygystan batyska sozylgan buryshtary tik kelgen kol 375 225 metr coltүstik batys buryshynda ornalaskan citadelinin kolemi 100 100 metr biiktigi 7 8 metr Syrtky korganys kabyrgasynyn saktalgan boliginin biiktigi 8 metr onyn buryshtarynda ornalaskan kүzet munaralarynyn ok atatyn kuystaryna dejin buzylmagan Ortagasyrlyk derekterde Zh kalasyn musylmandar konystangan Gardizidin zhazbalarynda Ertis ozeninin bojyn zhajlagan kimaktarga aparatyn sauda zholyna Zhankent arkyly otken Sondaj ak Syrdyn bojymen Mauerannahrdan Zhankentke astyk tasylgan Қalanyn orlegen shagy Shyngys han shapkynshylygyna dejingi uakyt yagni 10 12 gasyrlar aralygy Onyn parsysha aty Deh i Nau arabsha әl Karyat әl Hadisa tүrikshe Yangikent kazaksha Zhankent demek Zhana kala degen magynany bildiredi Қalanyn 15 gasyrdan kejingi tagdyry belgisiz zhazba derekterde de eshkandaj mәlimet kezdespejdi Қalanyn zhojyluyna ne sebepshi Bul zhajly tarihi derekter bylajsha tүsindiredi Zhankent Aziya men Europany bajlanystyrgan Ұly Zhibek zholynyn bo jyndagy kala bolatyn Kejin kurlyk arkyly otetin dүnie zhүzilik keruen zholdary kyskara bastajdy Zhankent arkyly Syrdariyany kesip otetin үlken zholdyn da gumyry ayaktalady Syrdariya men Zhanadariya Қuandariya bojyndagy Zhent Zhankent Kүjikkesken Kүjik kalany mekendegen halyk osyndaj sebepten zhәne mongol zhongar kalmak shapkynshylygynyn kesirinen kүjzeliske tүskendikten atamekendi amalsyz tastap birte birte osy kүngi ozbek zherine Tashkent Buhara Samarhan Horezm manyna konys audarady Zertteu zhumystaryZertteushilerdin pajymdauynsha Zhankent Ұly Zhibek zho lynda zhatkan sauda sattyktyn үlken kalasy bolgan Munda han sarajlary salyngan Zhankent әdemi kilem shygarudyn tuskiiz zhasaudyn at sajmanyn sadak zhebe zhasaudyn koze sauyt shygarudyn ortalygy bolgan Zhankent kalasynyn ornyn birinshi ret kazyp zerttegen orys galymy P I Lerh Ol korgen kezde kalanyn eski kabyrgalary kejbir arhitekturasy koshelerinin izi әli zhogala kojmagan Syrtynan karaganda Zhankent kalasynyn tүri үlken tobe siyakty үjindi bolyp zhatkan Onyn aumagy tort buryshty zhan zhagy tutasymen biik kysh kamalmen korshalgan Қamal kabyrgasynyn kalyndygy 6 metrdej En zhaksy saktalgany ontүstik kabyrgasy Onda katar katar tizbektelip birneshe biik munaralar ok atatyn tesik kozder saktalgan En biik munara ontүstik batysynda bolgan Қalanyn ortasynda zhan zhagyn korshagan eski sarajdyn orny Onda el baskarushylary turgan Үjlerdin ornyn kabyrgasyn arshyp korgende odan koptegen arhitektura үlgisi kabyrgaga tүsirilgen suretter kүjdirilgen kirpishter kok kyzgylt shynymen zhapkan koze taktalar terrakotalar ganshpen zhasalgan ornekter koze synyktary arab zhazuymen әshekejlengen sauyttar tagy sol siyakty oner ornekteri tabylgan Zhankent kalasyn kazganda tabylgan ozgeshe nәrsenin biri sol eski dәuirlerde әdemi dүnie zhasajtyn sheberhananyn orny Ony kazganda ishinen kirpish kүjdiretin koze sauyt kүjdiretin әdemi glazur shynylarynyn sheberhana oryndary tabylgan Olardyn barlygynda sol kezde ondiriste istegen zhumystardyn kaldygy kop tabylgan Sonyn biri arab harpimen zhazylgan kirpish Sheberhanada tabylgan kyzyk nәrsenin biri glazur korytatyn peshtin kaldygy Onyn үstinde shojyn kazan saktalgan onyn ishi katyp kalgan glazurdin izi Olardyn birtalajy HIII HIҮ gasyrdagy Altyn Orda Deshti Қypshak zamany mәdenietinen habar beredi Zhankentte mystan kүmisten zhasalgan HIII HIҮ gasyrlardyn tengelikteri tabylgan Sovet үkimeti kezinde Zhankentti zerttep odan osy siyakty kop zattar tapkan galym S P Tolstov Әjtse de Zhankent shaһary tolyk zertteldi dep ajta almajmyz Songy zhyldan beri Қazaly audanyna kelip Zhankentti zertteudi kolga algan Қorkyt Ata atyndagy Қyzylorda memlekettik universiteti men Әlkej Margulan atyndagy arheologiya institutynyn zhәne Mәskeudegi N N Mikluho Maklaj atyndagy etnologiya zhәne antropologiya institutynyn galymdarynyn zhumysy әli zhalgasuda 2007 zhyly 26 kyrkүjekte Қazaly kalasynda audan әkimi Ajtbaj Kosherbajdyn bastamasymen otkizilgen Zhankent shaһaryna bajlanysty halykaralyk konferenciyada Zhankent turaly bul shaһardy tүpkilikti zertteu kala ornyn ashyk aspan astyndagy muzej retinde turistik sayahattyn marshrutyna engizu zhajly mәseleler korsetildi Zhankent kalasy nakty kaj gasyrda salyngan nendej sebeptermen zhojylyp ketken degen siyakty saualdarga tolyktaj zhauap alatyn uakyt әli zhete kojgan zhok Әzirshe osy kezge dejin zhinaktalgagn mәlimetterge sүjener bolsak Zhankent shaһarynyn dәuirleu kezi ogyz memleketimen tygyz bajlanysty bolgan Olaj bolsa ogyzdar degenimiz kimder Osygan kyskasha toktalyp otsek Әri sol ogyzdardan shykkan ataktylar kataryna kimder zhatady Ogyzdar Қorkyt ata men Әl FarabiҰly galym akademik Әlkej Margulannyn zhazuynsha Қazaktar ozinin shezhiresi bojynsha argy tegin uuz elinen үsh ok tajpasynan shygaryp osy sebepten үsh zhүz atandyk dejdi Sol shezhire bojynsha olar ozin tu basta tүrikmenmen tuys bolganbyz dep eseptejdi Қypshak shezhiresi degen kitapta Alashahannyn eki balasynyn bireuin Sejilhan odan segiz arys tүrikmen ekinshisi Zhajylhan odan kypshak kejin kazak pen karakalpak shykkan tүrikmender boz oktan kazaktar үsh oktan taragan delinedi Ihsan Shajk Dana ata Ogyz name atty shygarmasynda Sejilhandy tүrikmen elinin aty bolyp ketken kozi dejdi Ogyz nameni zhazganda ony barlyk Sejilhanga bizden yad gar bolsyn dep tartu etip usynady Ihsan Shaiktyn bajkauynsha Ogyz han Orta Aziya men Қazakstandagy barlyk tajpalardy biriktirgen alyp kisi bolsa Sejilhan tek tүrikmen elinin aty Zhyrda da ajtylady Ogyz hannan ajyrylsam Kүlli Sejilhan eltimiz Zhankent kalasy Mauerennaһr zherin Europamen Indiyamen Iranmen bajlanystyratyn uly keruen zholynda zhatkan Zhan kent kazirgi Aral tenizi onirinen shykkan as tuzyn shet elderge saudaga shygargan Europa elderi osydan myn zhyl buryn as tuzyn osy Zhankent shaһarynan aldyrtkan ogan dejin europalyktar tamakty tuz salmaj pajdalangan eken Zhankent kalasyn barsha ogyzdardyn dankyn әlemge pash etken Қorkyt Ata edi Ғulama galym Әlkej Margulannyn ajtuynsha Қorkyt ҮII H gasyrlarda Syr bojyn mekendegen Қanly ulysynyn bir taby Ogyz ruy Қiyattardan shykkan Ol kezde buryngy kanlylar endi Қanly Қypshak nemese Ogyz Қypshak atalyp olardyn astanasy Syrdariyanyn zhagasyndagy Zhankent kalasy bolgan Қorkyttyn tuyp osken kalasy osy Zhankent kazirgi Қazalynyn kүn shygys zhagynda Қorkytty birinshi ret tan kalarlyk әdemi sozben gylym zhүzine keltirgen arabtyn geografy Istahri Ol kisi Horezmdi Syrdyn bojyn aralap zhүrip tүrikter arasynan buryn otken eki danyshpan ojshyl turaly әfsanalar estidi Bүginde tarihi zamannyn biik ojshyly Қorkyt zhyrau turaly tүrli tilde bajtak kop mәlimetter zhinalgan Onyn kobi eski tүrki parsy arab zhazularynan alyngan Solardyn ishinde kozge erekshe tүsetin en gazhaby orta gasyrdyn askan galymy atakty tarihshy Rashid ad Dinnin Қorkyt Ogyz olardyn urpaktary turaly zhazyp ketken Zhami at tauarih shygarmasynyn bir boliminde әdemilep surettejdi Kүnshygys әdebietine belgili bolgan atakty kүjshi muzykant Әbu Nasr әl Farabi әdebiet tarih etnologiya arheologiya gylymdarynyn tendesi zhok bilgiri korifej galym akademik Әlkej Margulannyn anyktauy bojynsha Қorkyt tәrizdi ol da osy ajtkan Zhankentte tuyp Otyrarda osken Sondyktan kejin atakty galym ozinin lakap atyn Frabi ne әl Farabi dep atagan Әbu Nasr әl Farabidin Қorkyt tәrizdi atakty kүjshi bolgany H gasyrdagy Vizantiya zhazushylaryna da belgili bolady Arab tilinde zhazylgan kitaptardyn ajtuynsha Farabi 870 zhyly tuyp 950 zhyly seksen zhasynda kazirgi Siriya memleketinin Damask kalasynda kajtys bolgan Sojtip kobyzymen eski dүnieni kүnirentken Әbu Nasr әl Farabi Қorkyt kүjshinin izin ala shykkan sonyn shәkirtterinin biri Arun Rashid zamanynda әl Farabi kүjshini Zhankentten Bagdatka aldyryp Bagdat halky Farabidin sulu kүjin tyndajdy Bagdatka bargan son Farabi arab grek fәlsafasyn үjrenedi Bir kitabynda Farabi Men Arsitotel shәkirtterinin ishindegi halykka en belgilisi edim muzyka onerine maһir edim dejdi Bugan karaganda Әl Farabi Қorkyt kүjin muzykanyn en sulu tүrine zhetkizip ekinshi zhagynan Aristoteldin poeziya muzyka turaly zhazgandaryn okygan ol kezdegi danyshpan adamnyn biri ekenin korsetedi Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Derekkozder Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 Қazak mәdenieti Enciklopediyalyk anyktamalyk Almaty Aruna Ltd ZhShS 2005 ISBN 9965 26 095 8