Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қазалы ауданы — Қызылорда облысының батысында орналасқан әкімшілік бөлініс. 1928 жылы құрылған. Жерінің аумағы 37,4 мың км2. Орталығы – Әйтеке би кенті.
| Қазақстан ауданы | |
| Қазалы ауданы | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Облысы | |
| Аудан орталығы | |
| Ауылдық округтер саны | 19 |
| Кенттік әкімдіктер саны | 1 |
| Қалалық әкімдіктер саны | 1 |
| Ауыл саны | 41 |
| Қала саны | 1 |
| Әкімі | |
| Аудан әкімдігінің мекенжайы | Әйтеке би кенті, Нұрмұхамедұлы көшесі, №130 |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары | 44°51′00″ с. е. 61°59′24″ ш. б. / 44.85000° с. е. 61.99000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 44°51′00″ с. е. 61°59′24″ ш. б. / 44.85000° с. е. 61.99000° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты | 1928 |
| Жер аумағы | 37,4 мың км² |
| Уақыт белдеуі | UTC+5:00 |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны | 78 614 адам (2023) |
| Ұлттық құрамы | қазақтар (99,63%), орыстар (0,24%), басқа ұлт өкілдері (0,13%) |
| Сандық идентификаторлары | |
| Пошта индексі | N22K2M9 (120400) |
| Автомобиль коды | 11 |
| Қазалы ауданының әкімдігі | |
|
| |
Географиялық орны, жер бедері
Аудан батысында Арал, шығысында Қармақшы аудандарымен, солтүстігінде Ұлытау облысының Ұлытау ауданымен, оңтүстігінде Өзбекстан Республикасымен шектеседі.
Ауданның жері Тұран ойпатында орналасқан. Солтүстігінде Арал қарақұмы, оңтүстігінде Қызылқұм жатыр. Ауданның ең биік жері Арал қарақұмында (Жуантөбе тауы, 136 м).
Тарихы
Қазалы ауданы 1928 жылы құрылып, Қазалы қаласы 1958 жылға дейін аудан орталығы болды. 1958 жылы аудан орталығы Жаңақазалы кентіне (қазіргі Әйтеке би кенті) көшірілді.
Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі
Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық, аңызақ. Ауаның орташа температурасы қаңтар айында – 9 – 13 0С, шілдеде 30–32 0С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 100–150 мм. Сырдария өзені аудан жерінің орта тұсынан өтеді. Қазалы қаласының маңынан Қазалы каналдары (оң жақ, сол жақ каналдары) және Жаңаарық каналы бастау алады. Сырдария өзенінің Қуаңдария, Ескідариялық және Жаңадария атты ескі арналары бар. Топырағы негізінен, құмды сортаңды болып келеді. Кейбір жерлері (ауданның шығысы) тақыр. Аудан жерінде шөлге төзімді бозжусан, жүзгін, жиде, сексеуіл, қарасексеуіл, теріскен, Арал Қарақұмы маңында астық тұқымдас шөптесін аралас бозжусан, өзен, көл маңында қамыс, құрақ өседі. Пайдалы жабайы өсімдіктерден қызылмия, тәттітамыр, жұмыршақ, тұмаршөп, итсигек, ақши, Рихтер сораңы, кәдімгі адыраспан, т.б. дәрілік шөптер өседі. Аудан жерінде шөлді ландшафтың жануарлары – кіші саршұнақ, атжалман, шағыл мысығы, құмқояны, құлақты кірпі, құмтышқан, қарсақ, сасықкүзен, қасқыр, түлкі, күзен, ақбөкен, доңыз, ондатра, қырғауыл, т.б. мекендейді.
Халқы
| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 1999 | 2009 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 62496 | ▼48006 | ▲72250 | ▲80946 | ▼71652 | ▼68777 | ▲72315 | ▲77757 |
Халық аудан аумағында біркелкі қоныстанбаған. Тұрғындардың 90%-дан астамы Сырдария өзенінің аңғарында және оның тармақтары бойында қоныс тепкен. Орташа тығыздығы 1 км2-ге 2 адамнан келеді. Тұрғындар саны – 77 185 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар – 99,55%, орыстар – 0,29%, басқа ұлт өкілдері – 0,17%.
Әкімшілік бөлінісі
42 елді мекен 1 қалалық, 1 кенттік әкімдік пен 19 ауылдық округке біріктірілген:
| Әкімшілік бірлік | Орталығы | Елді мекендері | Халқы (2021) |
|---|---|---|---|
| Ақжона ауылдық округі | Майдакөл ауылы | 1 | ▼1042 |
| Алға ауылдық округі | Түктібаев ауылы | 1 | ▼1758 |
| Аранды ауылдық округі | Қожабақы ауылы | 2 | ▼2020 |
| Арықбалық ауылдық округі | Жанқожа батыр ауылы | 1 | ▼1531 |
| Әйтеке би кенттік әкімдігі | Әйтеке би кенті | 1 | ▲44502 |
| Басықара ауылдық округі | Басықара ауылы | 1 | ▼1112 |
| Бозкөл ауылдық округі | Бозкөл ауылы | 1 | ▼911 |
| Бірлік ауылдық округі | Бірлік ауылы | 1 | ▲748 |
| Көларық ауылдық округі | Ақтан батыр ауылы | 1 | ▲1468 |
| Қазалы қалалық әкімдігі | Қазалы қаласы | 1 | ▼7324 |
| Қарашеңгел ауылдық округі | Жалаңтөс батыр ауылы | 6 | ▲1562 |
| Құмжиек ауылдық округі | Пірімов ауылы | 4 | ▼1600 |
| Қызылқұм ауылдық округі | Кәукей ауылы | 2 | ▼1208 |
| Майдакөл ауылдық округі | Бекарыстан би ауылы | 1 | ▼2617 |
| Майлыбас ауылдық округі | Ақсуат ауылы | 7 | ▲1721 |
| Мұратбаев ауылдық округі | Мұратбаев ауылы | 1 | ▼1487 |
| Өркендеу ауылдық округі | Жанкент ауылы | 1 | ▼1282 |
| Сарыбұлақ ауылдық округі | Сарыбұлақ ауылы | 1 | ▲476 |
| Сарыкөл ауылдық округі | Абай ауылы | 2 | ▼1176 |
| Тасарық ауылдық округі | Тасарық ауылы | 3 | ▼882 |
| Шәкен ауылдық округі | Шәкен ауылы | 3 | ▼680 |
Шаруашылығы
Ауыл шаруашылығына жарамды жерінің аумағы 1,67 мың га, оның 10,2 мың га-ры жыртылған, 9,8 мың га жеріне астық дақылдары, 4,9 мың га-ға мал азықтық шөп егілген. Шабындығы 27,9 мың га, жайылымы 1,6 млн. га. Аудандағы ірі қара мал саны 39,2 мың бас, қой мен ешкі 97,85 мың, жылқы 8,1 мың, түйе 3,46 мың бас болды (1.1.2005). Ауыл шаруашылық саласында 245 жұмыс істейді, оның екеуі мемлекеттік шаруашылық, 21 серіктестік, 10 . қоғам, 1 ӨК, 224 шаруа қожалығы және 6 басқадай құрылымдар бар. Ауданда шаруашылық субъектілер саны 293 (2005), оның ішінде мемлекеттік қазыналық кәсіпорын саны 33. Бұлардан басқа 7 АҚ, 110 ЖШС, 2 ӨК және 139 басқадай ұйымдар бар. Шағын бизнес нысандарының саны 1953, оның ішінде жеке кәсіпкерліктер 1655. Өнеркәсіп өнімдерін өндіретін 22 кәсіпорын (оның 20-сы ауыл шаруашылық өнімдерін өңдейді), ауыл шаруашылық кәсіпорындар саны 132, құрылыста 5, көлік және байланыста 140, сауда саласында 1218, т.б. іскерлікпен айналысатын шағын кәсіпорындардың саны 92. Жалпы су құбырларының ұзындығы 265,9 км.
Әлеуметтік құрылымдары
Жалпы білім беретін 41 мектеп, 1 кәсіптік-техникалық мектеп, 11 балабақша, 1 мұражай, 24 кітапхана, 8 мәдениет үйі, 14 клуб, 2 стадион, 17 спорт залы бар. Денсаулық сақтау саласында 10 аурухана, 1 емхана, 6 фельдшерлік-акушерлік пункт, 10 ауылдық дәрігерлік амбулатория қызмет көрсетеді. Қазалы ауылы арқылы Орынбор-Ташкент темір жолы өтеді. Автомобиль жолдарының жалпы ұзындығы 427 км, оның 170 км-і республикалық маңызы бар жолдар.
Тарихи құндылықтары
Аудан аумағында 10 – 11 ғасырлардағы Оғыз қағандығының орталығы Жанкент қалашығыының орны бар. Мұнда , Жанқожа батырға кесенелер, т.б. тарихи тұлғаларға ескерткіштер орнатылған. Аудан жерінде Жалаңтөс пен Әйтеке, Жанқожа мен Ақтан, Ашабай мен Сырлыбай, Жылқыайдар мен Жетес, Үмбет пен Ерімбет, т.б. әйгілі батырлар мен би-шешендер өмір сүрген.
Дереккөздер
- Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ҚР халық санақтары
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қazaly audany Қyzylorda oblysynyn batysynda ornalaskan әkimshilik bolinis 1928 zhyly kurylgan Zherinin aumagy 37 4 myn km2 Ortalygy Әjteke bi kenti Қazakstan audanyҚazaly audanyӘkimshiligiOblysyҚyzylorda oblysyAudan ortalygyӘjteke bi kentiAuyldyk okrugter sany19Kenttik әkimdikter sany1Қalalyk әkimdikter sany1Auyl sany41Қala sany1ӘkimiMejrambek ShermaganbetAudan әkimdiginin mekenzhajyӘjteke bi kenti Nurmuhameduly koshesi 130Tarihy men geografiyasyKoordinattary44 51 00 s e 61 59 24 sh b 44 85000 s e 61 99000 sh b 44 85000 61 99000 G O Ya Koordinattar 44 51 00 s e 61 59 24 sh b 44 85000 s e 61 99000 sh b 44 85000 61 99000 G O Ya Қurylgan uakyty1928Zher aumagy37 4 myn km Uakyt beldeuiUTC 5 00TurgyndaryTurgyny78 614 adam 2023 Ұlttyk kuramykazaktar 99 63 orystar 0 24 baska ult okilderi 0 13 Sandyk identifikatorlaryPoshta indeksiN22K2M9 120400 Avtomobil kody11Қazaly audanynyn әkimdigiGeografiyalyk orny zher bederiAudan batysynda Aral shygysynda Қarmakshy audandarymen soltүstiginde Ұlytau oblysynyn Ұlytau audanymen ontүstiginde Өzbekstan Respublikasymen shektesedi Audannyn zheri Turan ojpatynda ornalaskan Soltүstiginde Aral karakumy ontүstiginde Қyzylkum zhatyr Audannyn en biik zheri Aral karakumynda Zhuantobe tauy 136 m TarihyҚazaly audany 1928 zhyly kurylyp Қazaly kalasy 1958 zhylga dejin audan ortalygy boldy 1958 zhyly audan ortalygy Zhanakazaly kentine kazirgi Әjteke bi kenti koshirildi Klimaty osimdigi men zhanuarlar dүniesiKlimaty tym kontinenttik kysy suyk zhazy ystyk anyzak Auanyn ortasha temperaturasy kantar ajynda 9 130S shildede 30 320S Zhauyn shashynnyn zhyldyk ortasha molsheri 100 150 mm Syrdariya ozeni audan zherinin orta tusynan otedi Қazaly kalasynyn manynan Қazaly kanaldary on zhak sol zhak kanaldary zhәne Zhanaaryk kanaly bastau alady Syrdariya ozeninin Қuandariya Eskidariyalyk zhәne Zhanadariya atty eski arnalary bar Topyragy negizinen kumdy sortandy bolyp keledi Kejbir zherleri audannyn shygysy takyr Audan zherinde sholge tozimdi bozzhusan zhүzgin zhide sekseuil karasekseuil terisken Aral Қarakumy manynda astyk tukymdas shoptesin aralas bozzhusan ozen kol manynda kamys kurak osedi Pajdaly zhabajy osimdikterden kyzylmiya tәttitamyr zhumyrshak tumarshop itsigek akshi Rihter sorany kәdimgi adyraspan t b dәrilik shopter osedi Audan zherinde sholdi landshaftyn zhanuarlary kishi sarshunak atzhalman shagyl mysygy kumkoyany kulakty kirpi kumtyshkan karsak sasykkүzen kaskyr tүlki kүzen akboken donyz ondatra kyrgauyl t b mekendejdi Halky1939 1959 1970 1979 1989 1999 2009 2021 62496 48006 72250 80946 71652 68777 72315 77757 Halyk audan aumagynda birkelki konystanbagan Turgyndardyn 90 dan astamy Syrdariya ozeninin angarynda zhәne onyn tarmaktary bojynda konys tepken Ortasha tygyzdygy 1 km2 ge 2 adamnan keledi Turgyndar sany 77 185 adam 2019 Ұlttyk kuramy kazaktar 99 55 orystar 0 29 baska ult okilderi 0 17 Әkimshilik bolinisi42 eldi meken 1 kalalyk 1 kenttik әkimdik pen 19 auyldyk okrugke biriktirilgen Әkimshilik birlik Ortalygy Eldi mekenderi Halky 2021 Akzhona auyldyk okrugi Majdakol auyly 1 1042Alga auyldyk okrugi Tүktibaev auyly 1 1758Arandy auyldyk okrugi Қozhabaky auyly 2 2020Arykbalyk auyldyk okrugi Zhankozha batyr auyly 1 1531Әjteke bi kenttik әkimdigi Әjteke bi kenti 1 44502Basykara auyldyk okrugi Basykara auyly 1 1112Bozkol auyldyk okrugi Bozkol auyly 1 911Birlik auyldyk okrugi Birlik auyly 1 748Kolaryk auyldyk okrugi Aktan batyr auyly 1 1468Қazaly kalalyk әkimdigi Қazaly kalasy 1 7324Қarashengel auyldyk okrugi Zhalantos batyr auyly 6 1562Қumzhiek auyldyk okrugi Pirimov auyly 4 1600Қyzylkum auyldyk okrugi Kәukej auyly 2 1208Majdakol auyldyk okrugi Bekarystan bi auyly 1 2617Majlybas auyldyk okrugi Aksuat auyly 7 1721Muratbaev auyldyk okrugi Muratbaev auyly 1 1487Өrkendeu auyldyk okrugi Zhankent auyly 1 1282Sarybulak auyldyk okrugi Sarybulak auyly 1 476Sarykol auyldyk okrugi Abaj auyly 2 1176Tasaryk auyldyk okrugi Tasaryk auyly 3 882Shәken auyldyk okrugi Shәken auyly 3 680SharuashylygyAuyl sharuashylygyna zharamdy zherinin aumagy 1 67 myn ga onyn 10 2 myn ga ry zhyrtylgan 9 8 myn ga zherine astyk dakyldary 4 9 myn ga ga mal azyktyk shop egilgen Shabyndygy 27 9 myn ga zhajylymy 1 6 mln ga Audandagy iri kara mal sany 39 2 myn bas koj men eshki 97 85 myn zhylky 8 1 myn tүje 3 46 myn bas boldy 1 1 2005 Auyl sharuashylyk salasynda 245 zhumys istejdi onyn ekeui memlekettik sharuashylyk 21 seriktestik 10 kogam 1 ӨK 224 sharua kozhalygy zhәne 6 baskadaj kurylymdar bar Audanda sharuashylyk subektiler sany 293 2005 onyn ishinde memlekettik kazynalyk kәsiporyn sany 33 Bulardan baska 7 AҚ 110 ZhShS 2 ӨK zhәne 139 baskadaj ujymdar bar Shagyn biznes nysandarynyn sany 1953 onyn ishinde zheke kәsipkerlikter 1655 Өnerkәsip onimderin ondiretin 22 kәsiporyn onyn 20 sy auyl sharuashylyk onimderin ondejdi auyl sharuashylyk kәsiporyndar sany 132 kurylysta 5 kolik zhәne bajlanysta 140 sauda salasynda 1218 t b iskerlikpen ajnalysatyn shagyn kәsiporyndardyn sany 92 Zhalpy su kubyrlarynyn uzyndygy 265 9 km Әleumettik kurylymdaryZhalpy bilim beretin 41 mektep 1 kәsiptik tehnikalyk mektep 11 balabaksha 1 murazhaj 24 kitaphana 8 mәdeniet үji 14 klub 2 stadion 17 sport zaly bar Densaulyk saktau salasynda 10 auruhana 1 emhana 6 feldsherlik akusherlik punkt 10 auyldyk dәrigerlik ambulatoriya kyzmet korsetedi Қazaly auyly arkyly Orynbor Tashkent temir zholy otedi Avtomobil zholdarynyn zhalpy uzyndygy 427 km onyn 170 km i respublikalyk manyzy bar zholdar Tarihi kundylyktaryAudan aumagynda 10 11 gasyrlardagy Ogyz kagandygynyn ortalygy Zhankent kalashygyynyn orny bar Munda Zhankozha batyrga keseneler t b tarihi tulgalarga eskertkishter ornatylgan Audan zherinde Zhalantos pen Әjteke Zhankozha men Aktan Ashabaj men Syrlybaj Zhylkyajdar men Zhetes Үmbet pen Erimbet t b әjgili batyrlar men bi sheshender omir sүrgen DerekkozderҚazakstan Respublikasy halkynyn zhynysy zhәne zhergilikti zherdin tipine karaj sany 2023 zhylgy 1 kantarga Қazakstan Respublikasy halkynyn zhekelegen etnostary bojynsha sany 2022 zhyl basyna Resej imperiyasy KSRO halyk sanaktary ҚR halyk sanaktary