Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ахемен әулеті (көне парс. Ariyānām Xšaçam — «Арий империясы»), сондай-ақ Бірінші Парсы империясы — б.з.д. VI - IV ғасырларда өмір сүрген, Алдыңғы Азия және Африканың солтүстік-шығыс аумағында парсы әулеті құрған ежелгі мемлекет. Б.з.д. VI ғасырдың соңына қарай Ахеменид империясының шекарасы батыста Эгей теңізінен бастап шығысында Үнді өзеніне дейін, оңтүстікте Нілдің алғашқы шегінен солтүстікте Кавказға дейін созылған.
| Ахеменидтер әулеті көне парс. Ariyānām Xšaçam | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
 | |||||||||
| Астанасы | Персеполис (50 000), , (50 000), (100 000), Вавилон (200 000) | ||||||||
| Ірі қалалары | Персеполис, Вавилон, Бактра (200 000), (100 000), , , , (50 000), (40 000), Дамаск (40 000), Мараканда (40 000), (40 000) | ||||||||
| Тіл(дер)і | Көне парсы, , элам, аккад, армян | ||||||||
| Ақша бірлігі | |||||||||
| Аумағы | 5 500 000 км² | ||||||||
| Халқы | 50 млн. адам (б.з.д. 480 ж.) 35 млн. адам (б.з.д. 330 ж.) | ||||||||
| Басқару формасы | монархия | ||||||||
| Династиясы | |||||||||
| Шаһиншаһ | |||||||||
| - б.з.д. 559—530 | II Кир | ||||||||
| Тарихы | |||||||||
| - б.з.д. 550 | Құрылды | ||||||||
| - б.з.д. 500 - б.з.д. 449 | Грек-Парсы соғысы | ||||||||
| - б.з.д. 330 | Өмір сүруін тоқтатты | ||||||||
| ← Мидия ← ← Соғды ← Бактрия ← ← Ежелгі Македония → → | |||||||||
Кеңеюі мен құлдырауы
Ахеменнің ұлы Теисп (Чишпиш) және оның тікелей ұрпақтары — , , II Кир Аншананың (Солтүстік Эламдағы) патшалары атанған. Ежелгі Шығыс елдерінің көпшілік бөлігін қол астына қаратқан II Кир Ахемен әулетінің ұлы империясын құрды. Ахемен әулетінің үлкен бұтағы II Камбизбен (522 ж.) бітеді. Әулеттің кіші бұтағы I Дарийден басталады. А. ә-нің билеушілері: Ұлы Кир (546 — 530, 558 жылдан бастап мен биледі), Камбиз (530 — 522), I Дарий (522 — 486), (486 — 465), (465 — 424), (424), (424 — 423), II Дарий (423 — 404), (404 — 358), (358 — 338), (338 — 336), (336 — 330). А. ә. тұсында еркін, жеке мемлекеттік жүйе орнады. Мемлекетті шаһиншах биледі.
Ұлы Кир тұсында , Маргиана, Вавилон, , Финикия жаулап алынды. I Дарий тұсында парсы елі аумағы шығысында Үндістанмен, Памирмен, батысында , Ливияның батыс шебімен, солтүстігінденде Каспий теңізімен, Қап (Кавказ) тауларымен және Қара теңізбен, ал оңтүстігінде , Парсы шығанағымен, шектесті. Ахемен әулеті тұсында билеуші топ 2 сатыдан тұрды: біріншісі (7 парсы әулеті) мемлекеттік істерге араласып, шаһиншах әскеріне басшылық етті. Екінші сатыдағылар діни істермен айналысты. Біздің заманымыздан бұрын 330 жылы Ескендір Зұлқарнайын (қ. Александр Македонский) шапқыншылығы салдарынан 220 жыл ғұмыр кешкен біржолата талқандалып, Ахемен әулетінің билігі үзілді.
Дереккөздер
- Али Акбар Деһхода, Деһходаның анықтама сөздігі, 1 т., Тегеран, 1961; Абдолазим Резои, Иранның он мың жылдық тарихы, 1 т., Тегеран, 1996.
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Achaemenid Empire |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ahemen әuleti kone pars Ariyanam Xsacam Arij imperiyasy sondaj ak Birinshi Parsy imperiyasy b z d VI IV gasyrlarda omir sүrgen Aldyngy Aziya zhәne Afrikanyn soltүstik shygys aumagynda parsy әuleti kurgan ezhelgi memleket B z d VI gasyrdyn sonyna karaj Ahemenid imperiyasynyn shekarasy batysta Egej tenizinen bastap shygysynda Үndi ozenine dejin ontүstikte Nildin algashky sheginen soltүstikte Kavkazga dejin sozylgan Ahemenidter әuleti kone pars Ariyanam Xsacam B z d 550 zhyl B z d 330 zhyl bajrak EltanbasyAstanasy Persepolis 50 000 50 000 100 000 Vavilon 200 000 Iri kalalary Persepolis Vavilon Baktra 200 000 100 000 50 000 40 000 Damask 40 000 Marakanda 40 000 40 000 Til der i Kone parsy elam akkad armyanAksha birligiAumagy 5 500 000 km Halky 50 mln adam b z d 480 zh 35 mln adam b z d 330 zh Baskaru formasy monarhiyaDinastiyasyShaһinshaһ b z d 559 530 II KirTarihy b z d 550 Қuryldy b z d 500 b z d 449 Grek Parsy sogysy b z d 330 Өmir sүruin toktatty Midiya Sogdy Baktriya Ezhelgi Makedoniya Keneyui men kuldyrauyAhemennin uly Teisp Chishpish zhәne onyn tikelej urpaktary II Kir Anshananyn Soltүstik Elamdagy patshalary atangan Ezhelgi Shygys elderinin kopshilik boligin kol astyna karatkan II Kir Ahemen әuletinin uly imperiyasyn kurdy Ahemen әuletinin үlken butagy II Kambizben 522 zh bitedi Әulettin kishi butagy I Darijden bastalady A ә nin bileushileri Ұly Kir 546 530 558 zhyldan bastap men biledi Kambiz 530 522 I Darij 522 486 486 465 465 424 424 424 423 II Darij 423 404 404 358 358 338 338 336 336 330 A ә tusynda erkin zheke memlekettik zhүje ornady Memleketti shaһinshah biledi Ұly Kir tusynda Margiana Vavilon Finikiya zhaulap alyndy I Darij tusynda parsy eli aumagy shygysynda Үndistanmen Pamirmen batysynda Liviyanyn batys shebimen soltүstigindende Kaspij tenizimen Қap Kavkaz taularymen zhәne Қara tenizben al ontүstiginde Parsy shyganagymen shektesti Ahemen әuleti tusynda bileushi top 2 satydan turdy birinshisi 7 parsy әuleti memlekettik isterge aralasyp shaһinshah әskerine basshylyk etti Ekinshi satydagylar dini istermen ajnalysty Bizdin zamanymyzdan buryn 330 zhyly Eskendir Zulkarnajyn k Aleksandr Makedonskij shapkynshylygy saldarynan 220 zhyl gumyr keshken birzholata talkandalyp Ahemen әuletinin biligi үzildi DerekkozderAli Akbar Deһhoda Deһhodanyn anyktama sozdigi 1 t Tegeran 1961 Abdolazim Rezoi Irannyn on myn zhyldyk tarihy 1 t Tegeran 1996 Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 I tom Ortakkorda bugan katysty media fajldar bar Category Achaemenid Empire