Қожбанбет Байтілеуұлы, Қожбанбет би(1810 жылы Жаркент шаһары Көктал ауылында туған,бір деректе Жетісу өңірі, атақты Қарқара жайлауының Қарақойнау баурайында қайтыс болған) – аузы дуалы ақын, атақты шешен, ел бастаған би. Шыққан тегі Суан тайпасының Ақша атасынан тарайтын Байтілеу бабаның баласы, бүкіл Үйсінге тұғыр, ұран болған.
Қожбанбет би туралы әңгімелер
Қожбанбет би туралы әңгіме
Ол жас нәресте кезінде бесікке бөленген күйінде әке, жетім калады. Бұл жөнінде ел арасында мынадай аңыз калған. Қожбанбет туған жылы қар калың түсіп, қыс қатты болыпты. Қыстың кақаған ортасында бір жолы қар аса қалың түсіп, таудың теріскей жағында отырған. Байтілеу ауылы түгелдей қалың қар астында қалып, опат болады. Таудың күнгей бетінде отырған олардың туыстары - Есдәулет ауылының адамдары қолдарына құрық, сырық алып оларды іздейді. Сай-сала ақ қармен тегістеліп кеткен мұндай даланың әр жеріне , сырық бойлатып жүріп, қалың қарға көміліп қалған киіз үйдің түндігін табады. Жабыла аршып қараса, Байтілеудің үйі болып шығады. Бесікті қапсыра құшақтаған ана әл үстінде жатыр екен. "Балаға ие болындар, әкесі қойған аты - Қожбанбет" дейді де жан қылады. Жас нәресте ананың жылы құшағында, өз тілін өзі сорып аман қалыпты дейді ел.
Қожбанбет би ата-тегі сонау Бәйдібек биден, Суан ішінде Ақша атасынаан таралатын 4-Ақшаның біреуі бабаның қолында өскен. Найманға туыс өйткені атақты қолбасшы Қабанбай батырға болып келеді. Түп негізі сондай атақты , батыр бабалардан шыққан Қожбанбет өсе келе батыр мінезді, аса алғыр шешен боп елге танылады. Жастайынан талай дау-дамайдың түйінін шешіп халық құрметіне бөленеді. Оның шешен, көреген көсем қасиетін сезген сол өңірдің "жарты патшасы" аталған атақты Тезек төре өзінің он екі биінің бас төрешісі етіп алады. Сөйтіп, Қожбанбеттің атақ-даңқы арта береді. Тек қана Албан, Суан, Дулат елі емес, Қожбанбет Жалайыр, Матай, Садыр, берісі Ысты, Шапырашты жұрты оны ат жіберіп алдырады екен.
Қожбанбеттің қара тілді шешендік қабілеті жас кезінен-ақ біліне бастайды.
Он жасар Қожым (ауылдастары алғашқыда солай атапты) қозы бағып жүрсе, бір топ Суан елінің бай, билері Жаман асуынан асып бара жатады. Қойшы бала олардың алдарынан шығып сәлемдеседі.
- -Байтілеу деген кісінің баласы едім, - деп өз жайын баяндап, ақсақалдардың қайда кетіп бара жатқан жөндерін сұрайды. Сонда әлгі ақсақалды үлкен кісі өздерінің хан төреге (Тезек төренің әкесі Нұралыхан) бір жайында бара жатқанын айтып оны неге сұрадың дейді балаға.
- -Мен де ханның алдын көрейін деп едім, жалғыз барсам хан ордасының маңынан жолатпас сіздердей игі жақсылармен бірге барсам, кет дей қоймас. Бір қажетіңізге жарармын, ала кетіңіздерші? - деп өтінеді.
Бала сөзіне таңдана қалған әлгі ақсақал:
- -Оу, қарағым, ана қозы-лақты қайда тастайсын. Оны жоғалтсаң қожайыныңнан таяқ жейсің ғой, - деп қайта сұрақ қояды. Сол кезде екінші бала:
- -Оу, ата қозы-лаққа мен-ақ, ие боламын, Қожым сіздермен барып қайтсын, ала кетіңіздер, - деп, ол да қиылып өтінеді. Екі баланың сөзінен кейін басқа айтар сөз қалмағандай Қожым баланы сол топ өздерімен бірге ала кетеді.
Суанның игі жақсылары хан ордасына беріп кіріп келгенде, хан төре басын изеп амандасып, оларға отыруға белгі береді де өзі қолына ұстаған жаңа жасалған ағаш қасығын айналдыра қараумен болады. Хан төренің қасық жасайтын қолының шеберлігін білетін қонақтың бірі, әңгімені неден бастау керектігін сезе қойып:
- -А, біздің хан төреміз ел билеу ісінде ғана емес, қолы да өнерлі жан екен ғой, - деп мақтай жөнеледі. Мақтау сөзге желпініп марқая түскен хан төре:
- - сегіз қырлы, бір сырлы болу керек, оған айтар көп жұрттың сыны да болу керек. Мына жасалған қасықты көріп шығып қандай міні бар, жасырмай, жалтақтамай айтыңдар, келген жұмыстарыңды содан кейін айта отырарсыздар, - деп қасықты оң жағында отырған Суан биіне береді.
Ол қасықты айналдыра қарап шығып, өте сәнді жасалған, бұған кім бар мін айтар деп келесі кісіге ұсынады. Сөйтіп бір қасық жағалай отырғандардың қолынан өтеді. Бірі қасыктың әдемі жасалғанын айтса, екіншісі оны кепкен қайыңнан ойып алған ағашын мақтайды, бірі сабының ұзындығын, алыста отырып-ақ еңкеймей тамақ жеуге арналғанын айтып, қасықтың мақтауын жеткізеді. Қолдан-қолға өтеді, сөйтіп ең соңында отырған Қожым баланың қасындағы болысқа жетеді. Ол қасықты ерекше жасалғандығын дәріптеп, өзіне ұсынады. Болыстың өзін баласынып, ескермей кеткеніне ашулана қалған Қожым бала:
- -Ой, болысеке, хан төренің қолынан жасалған қасиетті қасықты, кезегімен қасыңызда отырған маған бермей, әре түрегеліп, баста отырған Хан төреге ала жүгіргеніңіз асығыстық болды-ау! Бұл жерде екі жібердіңіз, біріншіден, өзіңізден бала болса да адам барын ескермедіңіз, екіншіден, қасында жұмсар бала отырып, болысқа баланы жұмсар , өзіңіз бала болып жүгірдіңіз. Сіздей болысқа мұндай оғаш мінез көрсету жараспайды, - дейді. Хан төреге бұрылып:
- -Хан төре, жақсының сөзі ортақ, шебердің қолы ортақ деген ғой бұрынғы данышпан бабалар. Егер етсеңіз қасықты мен де көрсем деп өтініш білдіреді.
Жолдан қосылған мынадай күтпеген Суанның би-болыстары бір-біріне қарап, одан хан төре жауабын күтеді. Бала сөзіне болған хан төре:
- -Е, балам, болыс ағаңның оғаш мінезін оңдырмай-ақ бетіне бастың, ендігі жерде баланы да ескере жүрер. Атамыз қазақта "Асыл - тастан шығады, ақыл - жастан шығады" - деген нақыл сөз бар. Мүмкін бұл қасықтың мінін сен айтарсың, - деп қасықты балаға өз қолымен ұсынады.
Қожым бала қасықты айналдыра қарап шығып:
- -Бұл қасыктың бір және бір міні бар екен. Сіздер хан төренің көңілі үшін ғана мақтап отырсыздар. Қасықтың мінін көріп тұрып, жанға жақпайды екенмін деп, шындықты айтпау ата салтымда жок. Егер көзбен көремін десеңіздер маған ыңғыру мен балта алдырыңыз. Мінін өзім түзеп берейін дейді.
Баланың бұл әрі таңданып, әрі хан төре алдында ыңғайсыз жағдайда қалған Суанның би-болысы:
- -Япырай, тілі мен жағына сүйенген мына баланы қайдан ертіп едік. Хан төре алдында бәрімізді ұялтатын болды-ау, - деп іштерінен тынады. Сол кезде хан төре қасықтан мін тапқан баланың тапқырлығына және батылдығына болса да сөз аяғын өзілге айналдырып:
- -Жарайды. Сұраған құралдарын әкеліп беріңдер. Егер қасықтың бір жерін бүлдірсе мына отырған Суанның би-болыстары ат шапан айыбын төлейді. Ал мінін түзесең, сол айыпты мен төлеймін.
Сөйтіп хан төре қызметшісі айтылған бала алдына келтіреді. Қожым бала қасық басын ыңғырумен кемерлеп ойып, оны жұқартады. Одан соң қасық бауын аузына ұстап, ал басын құлаққа жетер жерін белгілеп, кесіп белгі салады. Одан соң сол кесікті көзге дәл ұстап, қасық басын құлаққа жеткізіп ұстайды.
Сонда қасықтың басынан кесікке дейінгі ара қашыктығымен көзбен құлаққа дейінгі және ауыз бен құлаққа дейінгі ара қашықтықөзара тең екен.
- -Міне, қасықтың міні түзелді, - деп хан төреге ұсынады. Баланың тапқырлығына және колының шеберлігіне риза болған хан төре:
- -Я, бұл қасықтың бір кемдігін өзім де білетінмін. Ал сабының ұзындығын дастарқанға еңкейіп болмай, қол созып-ақ тамақ алуға ыңғайлы болар деп ойлаушы едім. Ал қасық сабының ауыз бен құлакка және көзге қандай қатысы бар. Соны түсіндірші, - дейді. Сонда Қожым бала бірден былай деп жауап берген екен:
- -Адамның тіршілік өміріне заттың бәрі шындық пен дәлдікті қажет етеді. Оның өлшемі көз бен құлақтың ара қашыктығынан аспау керек. Бұл жейтін тағамдарыңыздың дәмділігін құлақпен естіп қана емес, көзбен көріп, қолмен ұстап содан кейін ғана ауызға салып дәмін байқау керек дегенді білдіреді. Дана бабаларымыз "асың адал болсын, мал басың аман болсын" дегенде, асыңның адалдығы, сенің адал еңбек, маңдай теріңмен келсін дегені.
Егер біреуден тартып алған немесе ұрлықпен келген малды сойсаң, ол адал асқа жатпайды. Оның зорлықпен немесе ұрлықпен келгендігін біреу көрмегенмен, екінші адам құлақпен естиді немесе құлақпен естігеннің шындығы көзден қалыс қалмайды. Сондықтан ішер асыңыздың адалдығын ауыз арқылы білмегенмен көз бен құлақ арқылы анықтайсыз, - деген екен.
Сонда Қожымның сөз тапқан жауабына риза болған хан төре:
- -Менің, "асыл - тастан, ақыл - жастан" дегеніме көздеріңіз енді жеткен шығар. Менің қолым ғана шебер емес, мына баланың қолы да , ойы терең, сөзі де шебер екен. Жауабына дән ризамын. Ат-шапанды айыбың үшін емес, тапқырлығың, талабың үшін мен сыйлаймын, - деп үстіне шапан жауып, астына ат мінгізіп қайтарған екен. Және Суанның би-болыстарының "өлде қалай болар екен" деп келген ісін де екі сөзге келмей бітіріп берген. Басында баланы ерткеніне өкінген би-болыстар оның тапқырлығына, болып, оның хан төреге берген жауабын жырқып айтып, ауылдарына жеткізген екен.
Қожбанбет би туралы әңгіме
...Сол хан төренің шашын, алып жүрген шебері о дүниелік болып, орнына іздеп көпке жар салыпты.
Хан төренің сарайының тәңірегінен оны білетін адамдар ішінен батылы жетіп ешкім шыға қоймапты. Бұрын шебер шаштараз атанып жүргендердің өзі де төренің шашын алуға келгенде "көзім көретін болып жүр" - деген сияқты сылтау айтып сытылып кетіпті. Сонымен әр ауылға шабармандар шаптырып, шаштараз іздестіреді екен. Сондай шабарманның бірі Суан биінің үйіне келіп түскенін қозы-лағын өрістен айдап келе жатып Қожым бала да естиді. Ол қозы-лағын қоралап болысымен бидің үйіне келіп отырған үлкендерге береді.
Баланың үстіндегі киіміне және жастығына көңілі толмаған шабарман: "Мынауың кім дегендей" биге қарайды. Оның ойын бірден түсінген би де:
- -Оу, сіз білмеуші ме едіңіз, бұл ана жылы, хан төренің қасығының мінін тапқан, сол үшін хан төре астына ат мінгізіп, шапан жапқан Қожым бала рой. Осы ауылда үлкен, кішінің шашын алып, қолы епті, шашыңды қыртысына дейін қырып таза алады, - деп мақтай жөнеледі. Сөзінін соңын әзілге айналдырып:
- -Е, жығылсаң нардан жығыл, - деген аталы сөз бар. Хан төренің шашын алуға сен барасың, - деп кесімді сөзін бір-ақ айтты. Шабарман да іздегені табылғанына қуанып қалды. Ертеңіне шабарманға еріп, хан төре ордасына кіріп келгенде, баланы бірден таныған хан төре:
- -О, мынау Суанның Қожым баласы екен гой. Қалай, аман ба? - деп жөнін сұрайды.
Шабарманның айтуымен шашыңызды алуға Суан биінің осы баланы жібергенін білген соң, бұл баланы тары бір болып, шашын алуға етеді.
Хан төренің ол ойын сезген Қожым бала да бар өнерін салып, бір тал шашын да жерге түсірмей алақанына жинап, оны ақ орамалға түйіп қалтасына салады да:
- -Шашыңызды алып болдым, - дейді. - Хан төре жан-жағына қарап бір тал шаш та жерге түспегенін көреді.
- -Бала, алған шашың қайда? - дегенде.
- -Өзім жинап алуға келіп . Сіздің ақылды басыңыз ғана емес, бізге бір тал шашыңыз да . Ол біздің қолымызға күнде түсе бермейді. Сондықтан бір талын да жерге түсірмей жинап, орамалға түйіп қойдым. Егер сіз етсеңіз "хан төренің шашы еді" деп болашақ ұрпаққа сақтап, мойын тұмар етіп берейін деп едім, - дейді. Сонда хан төре Қожым баланың ақылдалығына, тапқырлығына болып:
деп қолын жайып, ақ батасын беріпті. Орамалға түйген шашты да Қожымның өзіне қалдырыпты. Және Суанның игі жақсыларын жинап:
- -Мына бала болашақта Суанның басын құрар, бүткіл Суанды билейтін болар, бүгіннен бастап қозы-лақтан босатып, қатарларыңа алыңдар. қастарыңнан қалдырмай ертіп жүргіңдер, ел көрсін, жер көрсін. Көпті көрген көсем болар, сөз маржанын жинаған шешен болар бала екен, - деп Суанның игі жақсыларына өсиет айтып табыстап, үстіне шапанын жауып тұрып, өзің бала болсаң да, өскенде ақылды да дана би бол, - деп бата беріп аттандырыпты.
Қожбанбеттің тағдырын шешкен бір билігін ауылдастары былайша аңыздайды: Ертеде солтүстік, Сібір жақтан "Қарашепкенді" қазақ - орыстар қаптап келе бастайды. "Бекініс саламыз" деген сылтаумен қазақтың ең шұрайлы, сулы, орман-тоғайлы қоныстарына орнығып өздерін шетке ығыстыра береді. Қазақ-орыстар әртүрлі амал-айла істейді. Қайнар бұлақ, өзен бастауларына шошқаларын жайып, тұнық суды лайлатады.
Мұны көрген Албан, Суан ақсақалдары Қожбанбентке барады:
- -Мына кәпірлер шошқасын қаптатып суымызды лайлап арамдады. Кейбір ауылдар қырға көшіп жатыр.
Қожбанбет би "қарашекпенділердің" басшысына барып:
- -Судың басындағы - су ішеді, аяғындағы у ішеді деген, бұларың қалай?
- -деп оларға тоқтам салмақ болған. Орыстар оран көнбеген. Олай болса деп, Қожбанбет өз жігіттеріне "шошқасын атып тастай беріңдер, жауабын мен беремін" деген. -жалшылар бидің айтқанын істейді.
Арада төбелес, кақтығыстар болады. Енді келімсектер Қожбанбетке келеді. Екі жақ дауласады, би оларға дес бермейді.
- - Орысым - орманым, Опасыз болмағын! Таптама, қазақтың, Қонысын, қорғанын! -
деп термелей, сөйлеп, бет қаратпай қояды. Сөзден де уәжден де ұтылып, беті қайтқан келімсектер "Қой болмас, оның бастығына барайық" деп Тезек төреге жүгінеді. Тезек төре екі жақты тыңдай келіп:
- - Қожбанбеттікі жөн. Мен оның бұл әрекеттерін жоққа шығара алмаймын. Ол менің төбе биім, оның шешімі әрдайым әділ деп ойлаймын. Түбінде ол жерден қоныс аударғандарың болар! - депті.
Дереккөздер
- Даланың дара ділмарлары.-Алматы: ЖШС "Қазақстан" баспа үйі", 2001, - 592 бет. ISBN 5-7667-5647
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қozhbanbet Bajtileuuly Қozhbanbet bi 1810 zhyly Zharkent shaһary Koktal auylynda tugan bir derekte Zhetisu oniri atakty Қarkara zhajlauynyn Қarakojnau baurajynda kajtys bolgan auzy dualy akyn atakty sheshen el bastagan bi Shykkan tegi Suan tajpasynyn Aksha atasynan tarajtyn Bajtileu babanyn balasy bүkil Үjsinge tugyr uran bolgan Қozhbanbet bi turaly әngimelerҚozhbanbet bi turaly әngime Ol zhas nәreste kezinde besikke bolengen kүjinde әke zhetim kalady Bul zhoninde el arasynda mynadaj anyz kalgan Қozhbanbet tugan zhyly kar kalyn tүsip kys katty bolypty Қystyn kakagan ortasynda bir zholy kar asa kalyn tүsip taudyn teriskej zhagynda otyrgan Bajtileu auyly tүgeldej kalyn kar astynda kalyp opat bolady Taudyn kүngej betinde otyrgan olardyn tuystary Esdәulet auylynyn adamdary koldaryna kuryk syryk alyp olardy izdejdi Saj sala ak karmen tegistelip ketken mundaj dalanyn әr zherine syryk bojlatyp zhүrip kalyn karga komilip kalgan kiiz үjdin tүndigin tabady Zhabyla arshyp karasa Bajtileudin үji bolyp shygady Besikti kapsyra kushaktagan ana әl үstinde zhatyr eken Balaga ie bolyndar әkesi kojgan aty Қozhbanbet dejdi de zhan kylady Zhas nәreste ananyn zhyly kushagynda oz tilin ozi soryp aman kalypty dejdi el Қozhbanbet bi ata tegi sonau Bәjdibek biden Suan ishinde Aksha atasynaan taralatyn 4 Akshanyn bireui babanyn kolynda osken Najmanga tuys ojtkeni atakty kolbasshy Қabanbaj batyrga bolyp keledi Tүp negizi sondaj atakty batyr babalardan shykkan Қozhbanbet ose kele batyr minezdi asa algyr sheshen bop elge tanylady Zhastajynan talaj dau damajdyn tүjinin sheship halyk kurmetine bolenedi Onyn sheshen koregen kosem kasietin sezgen sol onirdin zharty patshasy atalgan atakty Tezek tore ozinin on eki biinin bas toreshisi etip alady Sojtip Қozhbanbettin atak danky arta beredi Tek kana Alban Suan Dulat eli emes Қozhbanbet Zhalajyr Mataj Sadyr berisi Ysty Shapyrashty zhurty ony at zhiberip aldyrady eken Қozhbanbettin kara tildi sheshendik kabileti zhas kezinen ak biline bastajdy On zhasar Қozhym auyldastary algashkyda solaj atapty kozy bagyp zhүrse bir top Suan elinin baj bileri Zhaman asuynan asyp bara zhatady Қojshy bala olardyn aldarynan shygyp sәlemdesedi Bajtileu degen kisinin balasy edim dep oz zhajyn bayandap aksakaldardyn kajda ketip bara zhatkan zhonderin surajdy Sonda әlgi aksakaldy үlken kisi ozderinin han torege Tezek torenin әkesi Nuralyhan bir zhajynda bara zhatkanyn ajtyp ony nege suradyn dejdi balaga Men de hannyn aldyn korejin dep edim zhalgyz barsam han ordasynyn manynan zholatpas sizderdej igi zhaksylarmen birge barsam ket dej kojmas Bir kazhetinizge zhararmyn ala ketinizdershi dep otinedi Bala sozine tandana kalgan әlgi aksakal Ou karagym ana kozy lakty kajda tastajsyn Ony zhogaltsan kozhajynynnan tayak zhejsin goj dep kajta surak koyady Sol kezde ekinshi bala Ou ata kozy lakka men ak ie bolamyn Қozhym sizdermen baryp kajtsyn ala ketinizder dep ol da kiylyp otinedi Eki balanyn sozinen kejin baska ajtar soz kalmagandaj Қozhym balany sol top ozderimen birge ala ketedi Suannyn igi zhaksylary han ordasyna berip kirip kelgende han tore basyn izep amandasyp olarga otyruga belgi beredi de ozi kolyna ustagan zhana zhasalgan agash kasygyn ajnaldyra karaumen bolady Han torenin kasyk zhasajtyn kolynyn sheberligin biletin konaktyn biri әngimeni neden bastau kerektigin seze kojyp A bizdin han toremiz el bileu isinde gana emes koly da onerli zhan eken goj dep maktaj zhoneledi Maktau sozge zhelpinip markaya tүsken han tore segiz kyrly bir syrly bolu kerek ogan ajtar kop zhurttyn syny da bolu kerek Myna zhasalgan kasykty korip shygyp kandaj mini bar zhasyrmaj zhaltaktamaj ajtyndar kelgen zhumystaryndy sodan kejin ajta otyrarsyzdar dep kasykty on zhagynda otyrgan Suan biine beredi Ol kasykty ajnaldyra karap shygyp ote sәndi zhasalgan bugan kim bar min ajtar dep kelesi kisige usynady Sojtip bir kasyk zhagalaj otyrgandardyn kolynan otedi Biri kasyktyn әdemi zhasalganyn ajtsa ekinshisi ony kepken kajynnan ojyp algan agashyn maktajdy biri sabynyn uzyndygyn alysta otyryp ak enkejmej tamak zheuge arnalganyn ajtyp kasyktyn maktauyn zhetkizedi Қoldan kolga otedi sojtip en sonynda otyrgan Қozhym balanyn kasyndagy bolyska zhetedi Ol kasykty erekshe zhasalgandygyn dәriptep ozine usynady Bolystyn ozin balasynyp eskermej ketkenine ashulana kalgan Қozhym bala Oj bolyseke han torenin kolynan zhasalgan kasietti kasykty kezegimen kasynyzda otyrgan magan bermej әre tүregelip basta otyrgan Han torege ala zhүgirgeniniz asygystyk boldy au Bul zherde eki zhiberdiniz birinshiden ozinizden bala bolsa da adam baryn eskermediniz ekinshiden kasynda zhumsar bala otyryp bolyska balany zhumsar oziniz bala bolyp zhүgirdiniz Sizdej bolyska mundaj ogash minez korsetu zharaspajdy dejdi Han torege burylyp Han tore zhaksynyn sozi ortak sheberdin koly ortak degen goj buryngy danyshpan babalar Eger etseniz kasykty men de korsem dep otinish bildiredi Zholdan kosylgan mynadaj kүtpegen Suannyn bi bolystary bir birine karap odan han tore zhauabyn kүtedi Bala sozine bolgan han tore E balam bolys agannyn ogash minezin ondyrmaj ak betine bastyn endigi zherde balany da eskere zhүrer Atamyz kazakta Asyl tastan shygady akyl zhastan shygady degen nakyl soz bar Mүmkin bul kasyktyn minin sen ajtarsyn dep kasykty balaga oz kolymen usynady Қozhym bala kasykty ajnaldyra karap shygyp Bul kasyktyn bir zhәne bir mini bar eken Sizder han torenin konili үshin gana maktap otyrsyzdar Қasyktyn minin korip turyp zhanga zhakpajdy ekenmin dep shyndykty ajtpau ata saltymda zhok Eger kozben koremin desenizder magan yngyru men balta aldyrynyz Minin ozim tүzep berejin dejdi Balanyn bul әri tandanyp әri han tore aldynda yngajsyz zhagdajda kalgan Suannyn bi bolysy Yapyraj tili men zhagyna sүjengen myna balany kajdan ertip edik Han tore aldynda bәrimizdi uyaltatyn boldy au dep ishterinen tynady Sol kezde han tore kasyktan min tapkan balanyn tapkyrlygyna zhәne batyldygyna bolsa da soz ayagyn ozilge ajnaldyryp Zharajdy Suragan kuraldaryn әkelip berinder Eger kasyktyn bir zherin bүldirse myna otyrgan Suannyn bi bolystary at shapan ajybyn tolejdi Al minin tүzesen sol ajypty men tolejmin Sojtip han tore kyzmetshisi ajtylgan bala aldyna keltiredi Қozhym bala kasyk basyn yngyrumen kemerlep ojyp ony zhukartady Odan son kasyk bauyn auzyna ustap al basyn kulakka zheter zherin belgilep kesip belgi salady Odan son sol kesikti kozge dәl ustap kasyk basyn kulakka zhetkizip ustajdy Sonda kasyktyn basynan kesikke dejingi ara kashyktygymen kozben kulakka dejingi zhәne auyz ben kulakka dejingi ara kashyktykozara ten eken Mine kasyktyn mini tүzeldi dep han torege usynady Balanyn tapkyrlygyna zhәne kolynyn sheberligine riza bolgan han tore Ya bul kasyktyn bir kemdigin ozim de biletinmin Al sabynyn uzyndygyn dastarkanga enkejip bolmaj kol sozyp ak tamak aluga yngajly bolar dep ojlaushy edim Al kasyk sabynyn auyz ben kulakka zhәne kozge kandaj katysy bar Sony tүsindirshi dejdi Sonda Қozhym bala birden bylaj dep zhauap bergen eken Adamnyn tirshilik omirine zattyn bәri shyndyk pen dәldikti kazhet etedi Onyn olshemi koz ben kulaktyn ara kashyktygynan aspau kerek Bul zhejtin tagamdarynyzdyn dәmdiligin kulakpen estip kana emes kozben korip kolmen ustap sodan kejin gana auyzga salyp dәmin bajkau kerek degendi bildiredi Dana babalarymyz asyn adal bolsyn mal basyn aman bolsyn degende asynnyn adaldygy senin adal enbek mandaj terinmen kelsin degeni Eger bireuden tartyp algan nemese urlykpen kelgen maldy sojsan ol adal aska zhatpajdy Onyn zorlykpen nemese urlykpen kelgendigin bireu kormegenmen ekinshi adam kulakpen estidi nemese kulakpen estigennin shyndygy kozden kalys kalmajdy Sondyktan isher asynyzdyn adaldygyn auyz arkyly bilmegenmen koz ben kulak arkyly anyktajsyz degen eken Sonda Қozhymnyn soz tapkan zhauabyna riza bolgan han tore Menin asyl tastan akyl zhastan degenime kozderiniz endi zhetken shygar Menin kolym gana sheber emes myna balanyn koly da ojy teren sozi de sheber eken Zhauabyna dәn rizamyn At shapandy ajybyn үshin emes tapkyrlygyn talabyn үshin men syjlajmyn dep үstine shapan zhauyp astyna at mingizip kajtargan eken Zhәne Suannyn bi bolystarynyn olde kalaj bolar eken dep kelgen isin de eki sozge kelmej bitirip bergen Basynda balany ertkenine okingen bi bolystar onyn tapkyrlygyna bolyp onyn han torege bergen zhauabyn zhyrkyp ajtyp auyldaryna zhetkizgen eken Қozhbanbet bi turaly әngime Sol han torenin shashyn alyp zhүrgen sheberi o dүnielik bolyp ornyna izdep kopke zhar salypty Han torenin sarajynyn tәnireginen ony biletin adamdar ishinen batyly zhetip eshkim shyga kojmapty Buryn sheber shashtaraz atanyp zhүrgenderdin ozi de torenin shashyn aluga kelgende kozim koretin bolyp zhүr degen siyakty syltau ajtyp sytylyp ketipti Sonymen әr auylga shabarmandar shaptyryp shashtaraz izdestiredi eken Sondaj shabarmannyn biri Suan biinin үjine kelip tүskenin kozy lagyn oristen ajdap kele zhatyp Қozhym bala da estidi Ol kozy lagyn koralap bolysymen bidin үjine kelip otyrgan үlkenderge beredi Balanyn үstindegi kiimine zhәne zhastygyna konili tolmagan shabarman Mynauyn kim degendej bige karajdy Onyn ojyn birden tүsingen bi de Ou siz bilmeushi me ediniz bul ana zhyly han torenin kasygynyn minin tapkan sol үshin han tore astyna at mingizip shapan zhapkan Қozhym bala roj Osy auylda үlken kishinin shashyn alyp koly epti shashyndy kyrtysyna dejin kyryp taza alady dep maktaj zhoneledi Sozinin sonyn әzilge ajnaldyryp E zhygylsan nardan zhygyl degen ataly soz bar Han torenin shashyn aluga sen barasyn dep kesimdi sozin bir ak ajtty Shabarman da izdegeni tabylganyna kuanyp kaldy Ertenine shabarmanga erip han tore ordasyna kirip kelgende balany birden tanygan han tore O mynau Suannyn Қozhym balasy eken goj Қalaj aman ba dep zhonin surajdy Shabarmannyn ajtuymen shashynyzdy aluga Suan biinin osy balany zhibergenin bilgen son bul balany tary bir bolyp shashyn aluga etedi Han torenin ol ojyn sezgen Қozhym bala da bar onerin salyp bir tal shashyn da zherge tүsirmej alakanyna zhinap ony ak oramalga tүjip kaltasyna salady da Shashynyzdy alyp boldym dejdi Han tore zhan zhagyna karap bir tal shash ta zherge tүspegenin koredi Bala algan shashyn kajda degende Өzim zhinap aluga kelip Sizdin akyldy basynyz gana emes bizge bir tal shashynyz da Ol bizdin kolymyzga kүnde tүse bermejdi Sondyktan bir talyn da zherge tүsirmej zhinap oramalga tүjip kojdym Eger siz etseniz han torenin shashy edi dep bolashak urpakka saktap mojyn tumar etip berejin dep edim dejdi Sonda han tore Қozhym balanyn akyldalygyna tapkyrlygyna bolyp Hannyn basyn syjlagan Shashyn da zherge kimagan Kosegen senin kogersin Sozden marzhan zhinagan San zhetpestej shashyma Dos zhiylsyn kasyna bop elinnin Bak dәulet konsyn basyna dd dep kolyn zhajyp ak batasyn beripti Oramalga tүjgen shashty da Қozhymnyn ozine kaldyrypty Zhәne Suannyn igi zhaksylaryn zhinap Myna bala bolashakta Suannyn basyn kurar bүtkil Suandy bilejtin bolar bүginnen bastap kozy laktan bosatyp katarlaryna alyndar kastarynnan kaldyrmaj ertip zhүrginder el korsin zher korsin Kopti korgen kosem bolar soz marzhanyn zhinagan sheshen bolar bala eken dep Suannyn igi zhaksylaryna osiet ajtyp tabystap үstine shapanyn zhauyp turyp ozin bala bolsan da oskende akyldy da dana bi bol dep bata berip attandyrypty Қozhbanbettin tagdyryn sheshken bir biligin auyldastary bylajsha anyzdajdy Ertede soltүstik Sibir zhaktan Қarashepkendi kazak orystar kaptap kele bastajdy Bekinis salamyz degen syltaumen kazaktyn en shurajly suly orman togajly konystaryna ornygyp ozderin shetke ygystyra beredi Қazak orystar әrtүrli amal ajla istejdi Қajnar bulak ozen bastaularyna shoshkalaryn zhajyp tunyk sudy lajlatady Muny korgen Alban Suan aksakaldary Қozhbanbentke barady Myna kәpirler shoshkasyn kaptatyp suymyzdy lajlap aramdady Kejbir auyldar kyrga koship zhatyr Қozhbanbet bi karashekpendilerdin basshysyna baryp Sudyn basyndagy su ishedi ayagyndagy u ishedi degen bularyn kalaj dep olarga toktam salmak bolgan Orystar oran konbegen Olaj bolsa dep Қozhbanbet oz zhigitterine shoshkasyn atyp tastaj berinder zhauabyn men beremin degen zhalshylar bidin ajtkanyn istejdi Arada tobeles kaktygystar bolady Endi kelimsekter Қozhbanbetke keledi Eki zhak daulasady bi olarga des bermejdi Orysym ormanym Opasyz bolmagyn Taptama kazaktyn Қonysyn korganyn dep termelej sojlep bet karatpaj koyady Sozden de uәzhden de utylyp beti kajtkan kelimsekter Қoj bolmas onyn bastygyna barajyk dep Tezek torege zhүginedi Tezek tore eki zhakty tyndaj kelip Қozhbanbettiki zhon Men onyn bul әreketterin zhokka shygara almajmyn Ol menin tobe biim onyn sheshimi әrdajym әdil dep ojlajmyn Tүbinde ol zherden konys audargandaryn bolar depti DerekkozderDalanyn dara dilmarlary Almaty ZhShS Қazakstan baspa үji 2001 592 bet ISBN 5 7667 5647Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet