Ресейдің Украинаға басып кіруі

Тағы қараңыз: Ресейдің Украинаға басып кіру хронологиясы (2022 жылдан бастап)

Ресейдің Украинаға басып кіруі (укр. Російське вторгнення в Україну; Ресейдегі ресми атауы — «Арнайы әскери операция») — Украина аумағына басып кіруі. Ресей Украинаға қарсы өз әскери қимылдарын 2022 жылы 23 ақпаннан 24 ақпанға қараған түні бастады, елдер арасындағы соғыс қазірдің өзінде де жалғасуда.

Ресейдің Украинаға басып кіруі
Негізгі қақтығыс: Орыс-украин соғысы
Қазіргі уақытқа арналған соғыс картасы __. — Украина басқаратын аумақтар __. — 24.02.2022 дейін Ресей, ДХР және ЛХР басып алған Украина аумақтары __. —24.02.2022 жылдан кейін Ресей, ДХР немесе ЛХР бақылаған Украина аумақтары __. — Украинаның қайтарып алған аумақтары ← — Ресей, ДХР және ЛХР әскерлерінің алға жылжу бағыты → — Украина әскерлерінің алға жылжу бағыты
Дата	24 ақпан 2022 жылдан бастап (2 жыл, 6 ай, 8 күн)
Орын	Украина  Ресей
Нәтиже	Жалғасып жатыр
Қарсыластар
Ресей ДХР ЛХР Қолдаушы    Беларусь Қару-жарақпен қамтамасыздандырушы: Тізім    Иран    КХДР  Украина Қару-жарақпен қамтамасыздандырушы: НАТО Қару-жарақпен қамтамасыздандырушы: Тізім НАТО-ға мүше елдер (Исландия мен Мажарстаннан басқалары)    Швеция    Аустралия    Пәкістан    Марокко
Қолбасшылары
Владимир Путин Андрей Белоусов Сергей Шойгу Володимир Зеленський Олексій Резніков Олександр Сирський
Тараптар күші
900 000 қарулы күштер 554 000 әскерилендірілген күштер 2 000 000 резервтік күштер ≈ 50 000 жалдамалы қарулы күштер ≈ 20 000 әскери күштер ≈ 14 000 әскери күштер ≈ 50 000 жалдамалы әскери күштер 246 000 қарулы күштер 102 000 әскерилендірілген күштер 900 000 резервтік күштер 2022 жылғы шілде айындағы жағдай бойынша: 700 000 қарулы күштер 300 000 әскерилендірілген күштер
Шығындар
Ресей мәліметі бойынша: 5937 өлтірілді 2 азаматтық кеме бомбаланды (бортта бірнеше адам жарақат алды) 1 Су-25 құлатылды 1 Ан-26 құлатылды (экипаж қаза тапты) Украинаның 2023 жылғы 17 қыркүйектегі мәліметі бойынша: 271 790 өлтірілді шамамен 100 000 — 119 000 жарақат алды шамамен 1000 тұтқынға түсірілді 4616 танк жойылды 8824 брондалған техникалар жойылды 315 ұшақ құлатылды 316 тікұшақ құлатылды 5988 артиллериялық жүйелер жойылды 781 дүркінді реактивті жүйелер жойылды 521 әуе шабуылына қарсы қорғаныс құралдары жойылды 4850 жедел-тактикалық деңгейдегі ұшқышсыз ұшу аппараттары жойылды 1455 қанатты зымырандар жойылды 20 кемелер/катерлер жойылды 1 сүңгуір қайық жойылды 8525 РММ бар автомобильді техникалар мен цистерналар жойылды 891 арнайы техникалар жойылды Ұлыбританияның 2023 жылғы 17 қыркүйектегі мәліметі бойынша: 175 000 — 200 000 шығын 40 000 — 60 000 өлтірілді 2023 жылғы 11 қыркүйектегі тәуелсіз деректер: 25033+ өлтірілгендер (тек расталған шығындар) Ресей Федерациясының 14873 әскери қызметкері өлтірілді Донецк және Луганск облыстарының 7000 жауынгерлері өлтірілді Жеке әскери компанияларының 3150 жауынгерлері өлтірілді 10 Иран жауынгерлері өлтірілді 12 100+ техника бірлігі: 2253 танк жойылды 4214 брондалған техникалар жойылды 354 штабтық брондалған техникалар жойылды 335 инженерлік брондалған техника жойылды 1038 артиллериялық жүйелер жойылды 233 әуе шабуылына қарсы қорғаныс құралдары жойылды 50 радиоэлектрондық қорғаныс құралдары жойылды 13 кемелер/катерлер жойылды 287 ұшқышсыз ұшу аппараттары жойылды 85 ұшақтар жойылды 102 тікұшақтар жойылды 2775 жүк көліктері жойылды Әскери күш шығындары: Украинаның 1 желтоқсандағы мәліметі бойынша: 12 500 — 13 000 Ресейдің 21 қыркүйектегі мәліметі бойынша: 61 207 өлтірілді, 49 368 жараланды Әскери техника шығындары: 2023 жылғы 17 қаңтардағы тәуелсіз деректер: 2 804+ техника бірлігі жойылды 449 танк жойылды 928 брондалған техникалар жойылды 747 автомобильдер жойылды 60 арнайы техникалар жойылды 194 артиллериялық жүйелер жойылды 37 дүркінді реактивті жүйелер жойылды 92 әуе шабуылына қарсы қорғаныс құралдары жойылды 56 ұшақтар жойылды 29 тікұшақтар жойылды 59 ұшқышсыз ұшу аппараттары жойылды 25 кемелер/катерлер 2023 жылғы 11 қыркүйектегі тәуелсіз деректер: 4 400+ техника бірлігі жойылды Ресейдің 2023 жылғы 17 қаңтардағы мәліметі бойынша: 24 331 техника бірлігі жойылды
Жалпы шығындар
2023 жылғы 30 қаңтардағы мәліметтер бойынша: 7 110-нан астамы қаза тапты 11 547-ден астамы жарақат алды Украина мәліметі бойынша: 2200-нан астам украиндық бейбіт тұрғындар қаза тапты, 1684 жараланды БҰҰ мәліметі бойынша: 5996-дан астам бейбіт тұрғындар қаза тапты, 400-ден астамы жараланды БҰҰ мәліметі бойынша: 677 000 босқындар және 1 000 000-ға жуық ел ішінде қоныс аударғандар 20 шетелдік азаматтар қаза тапты (12 Грекия, 4 Әзірбайжан, 1 Ирак, 1 Алжир, 1 Израиль, 1 Үндістан азаматтары)
Бұл үлгіні: көру •  • өңдеу

БҰҰ, Amnesty International және Human Rights Watch халықаралық гуманитарлық ұйымдарының хабарлауынша, Ресей әскерлері Украинаның тұрғын аудандарына, ауруханаларына және басқа да әлеуметтік инфрақұрылым нысандарына зымырандық соққылар жасады.

Шапқыншылық ірі көші-қон дағдарысын тудырды: БҰҰ мәліметтері бойынша, Украинадан 7,86 миллион босқын кетті (2022 жылғы 20 желтоқсандағы жағдай бойынша), ал тағы 8 миллионға жуық адам ішкі қоныс аударды (3 мамырдағы жағдай бойынша). Бірқатар журналистер шапқыншылықты Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан бері Еуропадағы ең үлкен әскери қақтығыс деп атады.

Ресейдің әрекеттері әлемнің көптеген мемлекеттері мен ықпалды халықаралық ұйымдарды қатты айыптады. БҰҰ Бас Ассамблеясының es-11/1 қарары Ресейдің әрекеттерін айыптап, оны агрессор мемлекет деп таныды және өз әскерлерін Украина аумағынан шығаруға шақырды. Қарарға 141 мемлекет дауыс берді, 5 Мемлекет қарсы дауыс берді, 35 мемлекет қалыс қалды және 12 мемлекет дауыс бермеді. Бірқатар мемлекеттер Украинаға әскери көмек көрсете бастады. Гаагадағы Халықаралық қылмыстық сот Украина аумағында Ресейдің әскери қылмыстарын тергеуді бастады. Нәтижесінде 2023 жылғы 18 наурызда Путинге тұтқындауға ордер берілді. Ресей Қарулы Күштерінің мүшелері айыпталған Бучадағы қырғындардың дәлелдерін тапқаннан кейін, Украина президенті Володимир Зеленський Ресейді украиндардың геноцидіне айыптады.

Шапқыншылық Ресейде және әлемде соғысқа қарсы наразылықтарға, ресейлік БАҚ-та цензураға, АҚШ, Еуропалық Одақ және басқа елдердің Ресейге қарсы жаңа санкцияларына, соның ішінде елді әлемдік экономикадан ішінара оқшаулауға, Ресейдің бірқатар спорттық және басқа да халықаралық іс-шараларға қатысуын шектеуге әкелді, сондай-ақ Ресей үшін ауыр экономикалық салдары болды. Украинада соғыс экономиканың құлдырауына, әуе және теңіз көлігінің жұмысын тоқтатуға және басқа да бірқатар жағымсыз салдарға әкелді. Украинаның қоршаған ортасына және Украинаның мәдени мұрасына үлкен зиян келтірілді. Әлемдік ауқымда шапқыншылық және онымен байланысты Санкциялар халықаралық сауданың төмендеуіне және азық-түлік пен энергия бағасының күрт өсуіне әкелді.

Терминология

Ресей билігі өздерінің шапқыншылығын "арнайы әскери операция" деп анықтайды және бұл терминді қолдануды талап етеді. Ресей билігі мен мемлекеттік БАҚ "соғыс" және "шапқыншылық" сөздерін қолданудан Мұқият аулақ болады (материалдарда кейде тырнақшаларда айтылуы мүмкін) және оның орнына оқиғалар туралы негізінен "арнайы әскери операция"деп Айтады. Роскомнадзордың бірқатар ресейлік және шетелдік бұқаралық ақпарат құралдарын бұғаттауының негіздерінің бірі олардың Ресейдің әрекеттерін "шабуыл", "басып кіру" немесе "соғыс жариялау"деп жіктеуі болды. Қытайдың мемлекеттік БАҚ "арнайы әскери операция" және "украин дағдарысы"терминдерін қолданады.

Кейбір авторлар шапқыншылық туралы "Ресейдің Украинаға қарсы соғысы" деп fйтады, ал басқалары 2014 жылдан бастап елдер арасындағы барлық қақтығыстарға сілтеме жасау үшін "орыс — украин соғысы" терминін қолданады. "Ресейдің Украинаға қарсы агрессиясы" термині де қолданылады (атап айтқанда БҰҰ қарарларында). Жоғарғы Раданың ресми құжаттарында "Ресей Федерациясының Украинаның мемлекеттік егемендігіне қарсы қарулы агрессиясы" (укр. Zbroyna agresiya rosiysko Фед Федерациї қарсы державалық егемендік Укранини). Украинада кейбір БАҚ "Ұлы Отан соғысы" терминін қолданады, ал мұндай әңгіме олардың бастамасы болып табылады және ол ресми мәлімдемелерде қолданылмаған.

Алғышарттар

Украина оңтүстігінде аннексияланған Қырыммен және шығысында Донбасста Ресей қолдайтын екі сепаратистік республикамен

Киевтегі Еуромайдан, 2013 жылғы 11 желтоқсан

21 ақпан 2022 жылы ДХР және ЛХР басшылары мен Ресей президенті Владимир Путинге республикалардың тәуелсіздігін мойындау туралы өтінішпен жүгінді. Сол күні кешке Владимир Путин ДХР мен ЛХР тәуелсіздігін мойындау туралы жарлықтарға, сондай-ақ республикалармен оларды қорғау және олардың аумағында ресейлік әскери базаларды орналастыру мүмкіндігін қарастыратын келісімдерге қол қойды. Жарлыққа қол қою Владимир Путиннің Украина тарихы туралы жалған мәлімдемелерден тұратын үндеуімен қатар жүрді.

Ресей Федерациясының Украинаға басып кіруі, CNN мәліметтері бойынша, ұзаққа созылған Ресей-Украина гибридті соғысымен байланысты. 2013 жылғы күзде Николай Азаров бастаған Украина Үкіметі Ресей Федерациясының қысымына сілтеме жасай отырып, Еуропалық Одақпен қауымдастық туралы келісімге қол қоюды тоқтата тұру туралы мәлімдеді. Бұл Украинада наразылық туғызды, нәтижесінде Украина президенті Виктор Янукович 2014 жылғы ақпанда Ресейге қашып кетті. Ресей Украинадағы саяси тұрақсыздықты пайдаланып, 2014 жылғы наурызда Украинаның бір бөлігін — Қырым түбегін басып алып, өзіне қосты. Қырымның қосылуы Ресей-Украина қатынастары тарихындағы бетбұрыс болды және іс жүзінде Ресейдің Украинаға қарсы жарияланбаған соғысының басталуы болды. Украинаның шығысындағы жергілікті әскери құрылымдар Ресейдің әскери және ұйымдастырушылық қолдауымен Донбасста сепаратистік процестерді бастады және мамыр айының ортасына қарай Донецк (ДХР) мен Луганск (ЛХР) қалаларында «Халық республикаларын» жариялады.

Украинаның саяси билігінің ауысуы жағдайында Киевтің реакциясы шектеулі болды және бүкіл Украинада тұтастық пен конституциялық тәртіпті қалпына келтіру үшін ауқымды күш қолдану елде 2014 жылғы мамырдың соңында өткен президенттік сайлаудан кейін ғана басталды. Жазда Украина армиясы ДХР мен ЛХР күштеріне қарсы белсенді шабуыл бастады, бірақ тамыз айының соңында Ресей, Украина тарапының және «Bellingcat» тергеушілерінің мәліметтері бойынша, Донбасста өз әскерін «Халық республикалары» жағында кеңінен қолданды; Ресей Украина аумағында өз әскерінің болуын жоққа шығарды. Шайқас кезінде украин күштері Иловайс маңында жеңіліске ұшырады, содан кейін бірінші Минск келісімдеріне қол қойылды, ал 2015 жылы Дебальцев ауданындағы шайқастардан кейін екінші Минск келісімдері жасалды. Минск-2 қорытындысынан кейін қақтығыс тараптары префронт жолдарындағы атысты бақылауды жақсартуға тырысып, «сұр аймақ» деп аталатын жерде жергілікті позициялық шайқастарды бастады. Өзара оқ ату жалғасты, бірақ тиімділігі айтарлықтай төмен және кіші калибрлі артиллерия қолданылды.

2014 жылғы оқиғалардан кейін Украинаның сыртқы саясатының негізгі векторларының бірі мемлекеттің Еуропа одағы мен НАТО-ға жедел кіруі болды; тиісті ережелер 2019 жылы Украина Конституциясына енгізілді. Ресей Украинаның НАТО-ға кіруіне үзілді-кесілді қарсы болып, бұл Ресейге қауіп төндіреді деп мәлімдеді. Осы айыптауларға жауап ретінде НАТО қарсылық білдіріп, Ресейге қауіп ретінде оның кеңеюі туралы мифті атады. Сонымен қатар, кез-келген жағдайда, НАТО Украинаның НАТО-ға мүше елдерге қойылатын бірқатар талаптарға сәйкес келмеуіне, елдегі сыбайлас жемқорлықтың жоғары деңгейіне, Батыс елдерінің Ресеймен тікелей қақтығысты болдырмауға деген ұмтылысына және басқа себептерге байланысты жақын арада Украинаны өз құрамына қосуы екіталай еді. Ұлыбританияның бұрынғы премьер-министрі Борис Джонсон Владимир Путин Украинаның жақын арада НАТО-ға кіруі екіталай екенін жақсы түсінді деп санайды.

Ресей президентінің үндеуі

Владимир Путиннің «Арнайы әскери операция жүргізу туралы» үндеуі, 24 ақпан 2022 жыл
(Ағылшын және орыс субтитрлері бар)

24 ақпан 2022 жылы Мәскеу уақытымен 05:30-да Ресейлік мемлекеттік телеарналары Ресей Федерациясының президенті Владимир Путиннің үндеуін трансляциялай бастады. Өз үндеуінде Біріккен Ұлттар Ұйымының 51-жарғысына сәйкес Украина аумағында «арнайы әскери операцияның» басталғанын жариялады. Оның мәлімдеуінше, операцияның мақсаты «киевтік режим тарапынан қорқытуға, геноцидке ұшыраған» адамдарды қорғау, ал Ресей «Украинаны демилитаризациялауға және денацификациялауға» ұмтылады.

Путин сондай-ақ өзге елдерге қақтығысқа араласпауын ескертіп, «Ресейдің жауабы дереу болады және сізді өз тарихыңызда ешқашан көрмеген зардаптарға әкеледі» деді. Көптеген батыстық БАҚ пен сарапшылар бұл сөздерді ядролық қаруды қолдану қаупі деп бағалады.

Дайындық

2021 жылғы 3 желтоқсандағы жағдай бойынша Украинаның айналасында Ресейдің әскери күшін арттыру

Стратегиялық және халықаралық зерттеулер орталығы бөлек шығарған екі ресейлік жоспарды көрсететін карта

Украина шекарасында ресейлік әскерлер тобын құрудың алғашқы белгілерін АҚШ пен Ұлыбританияның барлау қызметтері 2021 жылғы көктемде анықтады. 2021 жылғы жаздан бастап барлау агенттіктері Ресейдің жоғары лауазымды тұлғаларының шектеулі бөлігі бүкіл Украинада толық ауқымды әскери шапқыншылықты жоспарлап отырғанына сенімді болды. 2021 жылғы 2 қарашада ЦРУ директоры Уильям Бернс Ресейдің шапқыншылыққа дайындығы құпия емес екенін ескерту үшін Мәскеуге барды. Нәтижесінде алынған барлау мәліметтерін жариялау туралы шешім қабылданды. 2021 жылғы қарашаның басынан бастап АҚШ пен НАТО өкілдері Ресей әскерлерінің Украина шекарасына жақын жерде ерекше қоныс аударғанын, содан кейін Ресейдің осы аудандарда ереуіл топтарын құрғанын және Ресейдің Украинаға шабуыл жоспарларының бар екенін мәлімдей бастады, олардың болуын Ресей шенеуніктері бірнеше рет жоққа шығарды. Сондай ақ Ұлыбритания СІМ Ресейдің Украинадағы Ресейге адал Үкіметтің құрамына нақты адамдарды қосу және шабуыл жасау үшін сылтау айту жоспарларын жариялады.

Желтоқсан айының ортасында аймақтағы шиеленіс жағдайында Ресей АҚШ пен НАТО-ның басқа мемлекеттеріне бірқатар қауіпсіздік талаптарын қойды. Ресейдің үш негізгі талабы НАТО-ның одан әрі шығысқа қарай кеңеюінен бас тартуын, американдық күштер мен қару-жарақтарды Шығыс Еуропадан алыстатуды және Ресейге қауіп төндіретін соққы құралдарын Еуропаға орналастырудан бас тартуды көздеді. АҚШ пен НАТО-ның бұл соңғы талаптары мүмкін емес деп саналды. НАТО альянс Ашық есік саясатынан бас тартқысы келмейтінін мәлімдеді, өйткені ол елдер альянстар мен қауіпсіздікті қамтамасыз ету жолдарын өз бетінше таңдауға құқылы деп санайды, ал АҚШ Ресеймен қару-жарақты бақылау және әскери оқиғаларды болдырмау үшін диалогқа түсуге келісті. Ресейдің Украинамен шекарада әскери күштерін құруы аясында НАТО-ның бірқатар мемлекеттері өздерінің қарулы күштерін жауынгерлік дайындық жағдайына келтіру туралы жариялады және шығыс Еуропаға, АҚШ-қа және басқа да бірқатар елдерге қосымша күш жіберді, Украинаға әскери-техникалық көмекті күшейтті

2021 жылғы 27 желтоқсанда ЛДПР партиясының жетекшісі Владимир Жириновский Мемлекеттік Думада сөйлеген сөзінде Егер Украина жақын арада Минск келісімдерін орындай алмаса, онда Ресей 22 ақпанда "басқа бағдарламаны қабылдайды" және жыл "бейбіт емес"болады деп мәлімдеді

2022 жылғы шілдедегі жағдай бойынша даулы өңірлері бар ҰҚШҰ мен НАТО-ға мүше мемлекеттер көрсетілген әлем картасы      ҰҚШҰ-ға мүше мемлекеттер      НАТО-ға мүше мемлекеттер      Ресейдің қатысуымен болған аумақтық қақтығыстардан зардап шеккен мемлекеттер Грузия, Жапония, Молдова, Украина)      Ресей не оның аумағының бөлігі (Қырым) немесе егемен мемлекеттер (Абхазия, ДХР, ЛХР және Оңтүстік Осетия] деп танылған даулы аймақтар немесе сепаратистік Ресей қолдайтын аймақтар (Транснистрия)

2022 жылғы 18 қаңтарда әскери атташелерге арналған брифингте "Одақтық шешім-2022" бірлескен Ресей-Беларусь жаттығуларын өткізу жарияланды. Бұл жаттығулар 10-20 ақпан аралығында Беларуссияда өтті. НАТО Бас хатшысы Йенс Столтенберг Беларуссиядағы ресейлік топты 30 мың әскери қызметшіге бағалады . Оларды өткізу аймағында әскерлер, артиллерия, авиация және Әуе қорғанысы кешендері шоғырланды. АҚШ пен оның одақтастары бұл ілімдерді Ресейдің агрессивті ниеттерінің көрінісі және солтүстіктен Украинаға басып кіру қаупі ретінде қарастырды

2022 жылғы ақпанда Ресей Украина шекарасына жақын жерде әскер жинауды жалғастыруда. 7 және 15 ақпанда Мәскеуде Владимир Путиннің сәйкесінше Эммануэль Макрон және Олаф Шольцпен келіссөздері өтті. Барлық үш саясаткер кездесулердің мақсаты Еуропадағы өсіп келе жатқан әскери шиеленісті жою екенін айтты. 2022 жылғы 16 ақпаннан бастап Донбасстағы байланыс желісіндегі жағдай күртостығып кетті - Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ) бір тәулікте атысты тоқтату режимін бұзудың 591 жағдайын тіркеді.

2021 жылғы қыркүйекте өткен "Батыс-2021" бірлескен Ресей — Беларусь жаттығулары

АҚШ Ресей соғыс қимылдарын бастау және басып кіруді заңдастыру үшін сылтау жасау үшін "біреудің туының астында" сахналанған шабуылдарды қолдануы мүмкін деп ескертті. Ақпан айының екінші жартысында ресейлік БАҚ Украинаның ДХР мен ЛХР-ге қарсы "шабуылдарын" белсенді түрде жариялады. Роликтердің бірі шабуылды 18 ақпанда көрсетті, бірақ метадеректерде құрылған күні 8 ақпан болды, ал бейнедегі дыбыс ішінара 2010 жылғы Youtube бейнесінен көшірілді. 18 ақпанда Луганск және Донецк халық республикаларының басшылығы Украинаны өз аумағында "терең серпіліс" дайындады деп айыптап, халықты Ресейге шұғыл эвакуациялаудың басталғанын жариялады. Донецк пен Луганск басшыларының 18 ақпанда шығарылған эвакуация туралы "шұғыл" өтініштері 16 ақпанда алынып тасталды. ДХР билігі Украинаны Донецкте ДХР халық милициясының басшысы Денис Синенковқа тиесілі көлікті жарып жіберді деп айыптады. Алайда, жарылған көліктің фотосуретінде Синенковтың жаңа машинасынан нөмір белгісі өзгертілген ескі үлгідегі УАЗ пайда болды. 19 ақпаннан бастап Ресей билігі Украинадан Ресей аумағына снарядтардың құлауы туралы, содан кейін украин тарапы жоққа шығарған барлау және диверсиялық топтармен шайқастар туралы хабарлай бастады. Ресей билігінің осындай бірқатар хабарламаларын Bellingcat тергеу тобы сенімсіз деп тапты .

19 Ақпанда Украина президенті Владимир Зеленский Мюнхен конференциясында Будапешт меморандумында қарастырылған пакеттік келісімдерді қайта қараймын деп қорқытты, оған сәйкес Киев қол қойған мемлекеттердің (Ресей, АҚШ және Ұлыбритания) қауіпсіздік кепілдігі туралы уәдесі үшін ядролық қарудан бас тартты. Зеленскийдің сөздерін Владимир Путин мен Ресейдің Қорғаныс министрі Сергей Шойгу Украинаның ядролық қару алуға ниетті екендігі және Ресейге қауіп төндіретіні туралы сылтау ретінде қолданған. Украиналық шенеуніктер өз елінің ядролық қару жасауға ниеті жоқ екенін айтты. Сарапшылар сонымен қатар Украинада ядролық қару жасауға ресурстар жетіспейтінін атап өтті. Қажетті шикізат өндірісін сақтау және нақты технологияларды құпия түрде дамыту өте қиын.

21 ақпанда ДХР және ЛХР басшылары Денис Пушилин мен Леонид онаурызшы Ресей президенті Владимир Путинге республикалардың тәуелсіздігін мойындау туралы өтінішпен жүгінді, сол күні кешке Владимир Путин ДХР мен ЛХР тәуелсіздігін тану туралы Жарлықтарға, сондай-ақ оларды қорғау және олардың аумағында Ресей әскери базаларын орналастыру мүмкіндігін көздейтін республикалармен жасалған шарттарға қол қойды. Жарлыққа қол қою Владимир Путиннің Украина тарихы туралы жалған мәлімдемелері бар сөзімен бірге жүрді. Сарапшылардың пайымдауынша, Ресей Донбасста сепаратистік қозғалыс құрды және қазір ДХР мен ЛХР-ді шапқыншылықтың негізі ретінде тануды қолданады.

22 ақпанда Владимир Путин Донбасс қақтығысына байланысты Ресей әскерлерін шетелде пайдалануға келісім алу үшін Федерация кеңесіне жүгінді және оны алды. Сол күні Ресей әскерлерінің ДХР мен ЛХР аумағына кіруін растайтын бейнежазбалар пайда болды.

23 ақпанда Украина төтенше жағдай енгізілгенін жариялады , ал ДХР мен ЛХР басшылары Ресейге "украин режимінің әскери агрессиясын тойтаруға көмек көрсету" туралы өтініш білдірді.

Басқыншылықтың мақсаттары

Еуропа: НАТО-ға мүше елдер (көк), НАТО-ға ұмтылатын елдер (күлгін), мүшелікті жеделдетіп алатын елдер (көгілдір) және ҰҚШҰ-ға мүше елдер (қызыл)

2022 жылғы 2 сәуірде Киевтің айналасындағы әскери бақылау

Зерттеушілер Ресейдің соғыстағы мақсаттарын қисынсыз нео-империализм деп бағалайды. Путиннің Украинаға қарсы соғыстағы мақсаты-кең аумақты жаулап алу және басып алу және Ресейдің империя ретіндегі даңқын қалпына келтіру. Канадалық тарихшы Дэвид Марплестің айтуынша, басып кірудің ауқымдылығы, Бучадағы, Мариупольдегі және басқа қалалардағы атыстар Ресейдің Украинаны және оның халқын аумақты басып алу арқылы да, адам өлтіру және депортациялау арқылы да жою үшін аяусыз науқан жүргізіп жатқанын көрсетеді.

Ресей Федерациясының қысқа мерзімді мақсаттары соғыс кезінде Украинаның тәуелсіздігін жоюдан бастап сепаратистік ДХР мен ЛХР-ді қолдауға, соның ішінде Донецк пен Луганск облыстарының барлық аумақтарын басып алуға дейін өзгерді. Шапқыншылық кезінде жарияланған мақсаттардың өзгеруі Ресей Федерациясының басшылығы өзінің шынайы ниеттерін жасырады деп болжайды.

Саяси мақсаттар

Шапқыншылық басталғанға дейін және одан кейін Ресей басшылығы көптеген түрлі саяси мақсаттарды — тұманды және тіпті бір-біріне қайшы келетіндерді айтты. Шапқыншылықтың алғашқы мақсаты - "демилитаризация және деназификация", "Донбасс халқын қорғау"мақсатынан айтарлықтай ерекшеленеді. "Украина басшылығын жауапкершілікке тарту" - үшінші айтылған саяси мақсат. "АҚШ пен НАТО ықпалының әлсіреуі", "Приднестровье дәлізінің" кесілуі және т.б. туралы айтылды. Путиннің көзқарасы-Ресейдің жеңісі және оның жаһандық күш рөлін алуы, алайда Путин шабуылдың мақсаттары мен оларға жету жолдарын әдейі анық емес тұжырымдайды.

Уақыт өте келе ашық ақпарат көздерінде Донецк облысын бүкіл науқанның басты мақсаты ретінде басып алу жиілеп кетті

Бастапқы мақсаттар

Украина президенті Володимир Зеленський және НАТО Бас хатшысы Йенс Столтенберг. Брюссель, 16 желтоқсан, 2021 жыл

Ресей Федерациясының шабуылының бастапқы стратегиялық мақсаты ретінде зерттеушілер Киевті басып алу, Украина Қарулы Күштерін жеңу және Киевте Ресей Федерациясына Достық режим орнату деп атайды. Саясаттанушы Иоаннис Котулас бастапқы стратегиялық мақсат ретінде Украинаның бүкіл аумағын ревизионистік аннексиялауды және Ресей, Беларусь және Украинаның үштік федералды одағын жариялауды көрсетеді.

Ресей Федерациясының әскерлері Киевке Солтүстік пен солтүстік-шығыстан тез және күшті соққылармен кіріп, Донбасс пен Қырымның оңтүстігінде терең серпілістер жасауға тырысып, тез және жойқын соққы стратегиясын қолдануға тырысты. Шапқыншылықтың бастапқы стратегиялық мақсатына қол жеткізілген жоқ.

Батыс барлаушыларының пікірінше, Ресейдің бастапқы жоспары Зеленский үкіметін құлату және ауыстыру мақсатында бірнеше бағыттан толық ауқымды шабуыл болды. Жоғары басшылық украиндықтардың Мәскеу әрекеттеріне адалдығына сенді.

Басталғаннан кейін басып кіру мақсаттары туралы мәлімдемелер

Ресей шенеуніктері жариялаған соғыс мақсаттары уақыт өте келе майдандағы жағдайдың өзгеруіне байланысты өзгерді. Шапқыншылық басталғаннан кейін екі аптадан кейін ресми мәлімдемелерде "демилитаризация" және "деназификация" туралы ескертулер сирек қолданыла бастады. Шапқыншылықтың мақсаты Ресей Федерациясын Батыс елдері мен Украина құрған әскери қауіптен қорғау, Донбасстағы соғысты аяқтау және ДХР мен ЛХР халқын қорғау деп жарияланды. 25 наурызда Ресей Тарапы Ресей әскерлерінің басты мақсаты Донбасс аумағына толық бақылау орнату деп мәлімдеді.

22 сәуірде Ресейдің оңтүстік-шығыстағы ауқымды шабуылы туралы ақпарат пайда болғаннан кейін, Орталық әскери округ әскерлері қолбасшысының орынбасары Рустам Миннекаев "арнайы операцияның екінші кезеңінің" мақсаты Қырымға құрлық дәлізін және "Приднестровьеге тағы бір шығуды" қамтамасыз ету үшін "Донбасс пен оңтүстік Украинаға толық бақылау орнату" деп мәлімдеді. орыс тілді халықты қудалау фактілері атап өтілді".

Владимир Путин 2022 жылғы 21 ақпанда ДХР мен ЛХР мойындау туралы жарлықтарға және достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы шарттарға қол қойды

Шапқыншылықтың екінші кезеңінің мақсаттары

Украина армиясын тез жеңіп, Киевті алу мүмкін болмағандықтан, Ресей әскерлері қала құрылысында ауыр шайқастарға түсіп, жабдықтауда қиындықтарға тап болды. Украина үкіметін құлатудың басты мақсатына жете алмай, шығындардың артуы мен қарсылықтың күшеюіне ұшыраған Киев қоршауы Ресей Федерациясы үшін стратегиялық маңызын жоғалтты. Нәтижесінде сәуір айының басында Ресей Донбассты толық бақылауға алуға назар аудара отырып, Киев, Чернигов және Сумы облыстарынан әскерлерді алып кетті. Осылайша, шапқыншылықтың екінші кезеңі басқа стратегиямен басталды: тез және жойқын жеңісті есептеу соғыстың сарқылуына ауыстырылды, оның міндеті — жаудың ресурстарын азайту, экономика мен армияны әлсірету. Бұл кезеңнің таза әскери мақсаттары онша өршіл емес.

2022 жылғы 23–27 қыркүйекте Украинаның Донецк, Луганск, Херсон, Запорожье облыстарының Ресей әскерлері басып алған аумақтарында оларды қосу мақсатында әлемдік қауымдастық мойындамаған жалған референдумдар асығыс өткізілді. Осыдан кейін 2022 жылғы 30 қыркүйек пен 5 қазан аралығында Ресей бұл аумақтарды аннексиялау туралы жариялады. 2022 жылғы 12 қазанда БҰҰ Бас Ассамблеясы "Ресей Федерациясының референдум деп аталатын заңсыз ұйымын" айыптап, Украинаның аумақтық тұтастығын қолдайтын қарар қабылдады.

Соғыс барысы

Толық мақаласы: Ресейдің Украинаға басып кіру хронологиясы (2022 жылдан бастап)

Ан-225 "Мрия" ұшағы, бұрын-соңды жасалған ең үлкен ұшақ, Антонов әуежайы шайқасы кезінде жойылды.

24 ақпан

Киевтің Голосиевский ауданына зымырандық соққының салдары

24 ақпан 2022 жылы, Украина уақыты бойынша 05:00-те (UTC+2) (Мәскеу уақыты бойынша 06:00-да, UTC+3) сәл бұрын Путин Украинаның шығысында әскери операция бастау туралы шешім қабылдағанын хабарлады.

Соғыс жарияланғаннан кейін бірнеше минуттан кейін Киевте, Харьковте, Одессада және жарылыстар орын алды. Ресей Киевтегі, Харьковтегі және Днепрдегі аэродромдарға, әскери штабтар мен әскери қоймаларға қанатты және баллистикалық зымырандарды ұшырды.

06:30-дан (UTC+2) кейін орыс әскерлері Харьков қаласының маңында құрлықпен басып кірді. Сағат 07:40-та ВВС басқа дереккөздерге сілтеме жасай отырып, Ресей әскерлерінің Украинаға Беларусь жерінен де кіргенін хабарлады. Украина шекара күштері Луганск, , Харьков, Чернигов және Житомир қалаларындағы нысандарға шабуыл жасалғанын, сондай-ақ Қырым жерінен де шабуылдар туралы хабарлады.

Сағат 07:00-ге (UTC+2) жақын президент Зеленський Украинада әскери жағдай енгізілгенін хабарлады. Украинаның әуе кеңістігі азаматтық авиация үшін толығымен жабылды, ал Еуро Одақтың авиациялық қауіпсіздік агенттігі бүкіл аумақты белсенді қақтығыс аймағы деп санады. Зеленский Ресеймен бүкіл дипломатиялық қарым-қатынастарды үзетінін мәлімдеді.

25 ақпан

Ресей бейбіт тұрғындарға шабуыл жасамаймыз десе де Киев пен бірнеше қалада тұрғын үйлерге снаряд түсті. Украинадан жұрт босып, Еуропаға қаша бастады.

27 ақпан

Ресей президенті Владимир Путин елдің ядролық қаруларын дайындап қоюға бұйрық берді.

28 ақпан

Беларусьте Украина мен Ресей арасында келіссөз басталды. Украина Ресейден соғысты дерек тоқтатуды және территориялық тұтастығын бұзбауды талап етті. Ал Ресей тарабы "Қырым, ДХР, ЛХР тәуелсіздігін мойындау", "денацификация мен демилитиризация" талаптарын қойды. Келіссөз әлі жалғасып жатыр, әзірге нақты шешім жоқ.

Реакция

     Ресей және Беларусь     Санкция салған елдер     Санкциялардан жалтаруға тосқауыл қоятын елдер     Аздаған шектеулерін енгізген елдер

Қазақстан

"Қазақстан Ресей мен Украина арасындағы қақтығысты реттеуде ара ағайын болуға дайын" - Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 1 наурыз "Нұр Отан" съезінде осылай деп мәлімдеді.

24 ақпан Алматыдағы Ресей консулдығының алдында ондаған адамдар жиналып, Ресейдің Украинаға қатысты саясатына наразылығын білдірді.

9 сәуір Алматыдағы Ресей консулдығында украиналық Бучадағы қанды қырғын құрбандарын еске алуға арналған митинг өтті. Тұтқынға алудан бірнеше минут бұрын Украина жалауларын ұстаған белсенділер елшілік ғимаратының жанында қолдарын артқа байлап жатып қалды, осылайша украиналық Бучадағы қайғылы оқиғаларды еске алады, мұнда Ресей әскерлері қаладан шығарылғаннан кейін 400-ден астам жергілікті тұрғындардың айуандықпен өлтірілген мәйіттері табылды.

Қазақстан Президенті Әкімшілігі Басшысының бірінші орынбасары Тимур Сүлейменов "Қазақстан АҚШ пен ЕО тарапынан Ресейге қарсы санкцияларды айналып өту құралы болмайды. Біз санкцияларды сақтаймыз". 5 сәуірде Қазақстан премьер-Министрінің орынбасары — Сыртқы істер министрі Мұхтар Тілеуберді "Қазақстан санкцияларға қосылмайды", бірақ "біз үшін бұл санкциялардың экономикамыздың дамуына теріс әсерін болдырмау, сондай-ақ біздің аумағымыз осы санкцияларды айналып өту үшін пайдаланылмауы маңызды"деп түсіндірді. 25 наурызда Қазақстан " әлемдегі қалыптасқан жағдайға байланысты "цифрлық трансформация бойынша" Ресей Сбербанкімен " келісімшартқа қол қоюды кейінге қалдырды және баламалы нұсқаларды талдауды бастады. Келісімшарттың алдын-ала құны шамамен 500 миллион долларға бағаланды. 28 мамырда Қазақстан билігі еуропалық тасымалдаушылардан шамадан тыс жүктелген (қайта тіркелген) тауарларды тасымалдайтын Беларусь және Ресей жүк көліктерін ұстайтыны белгілі болды. 6 маусымда Қазақстан Ресей Федерациясының теңіз порттары арқылы экспортталатын мұнайының атауын kebco (Kazakhstan Export Blend Crude Oil) деп өзгертті. Бұған дейін Қазақстанда өндірілген мұнай ресейлік стандартталған экспорттық сорттарды алу үшін Ресеймен араласқан. 14 қыркүйекте Қазақстанның Сыртқы істер министрі Мұхтар Тілеуберді Қазақстан қайталама санкциялардың алдын алу мақсатында Еуропалық комиссиямен және АҚШ Президенті Әкімшілігімен консультациялар өткізіп жатқанын хабарлады. Сондай-ақ, Қазақстанның реттеушісі Ресеймен тауар айналымы кезінде АҚШ долларын теңгемен толық ауыстыруға мүмкіндік бермеді. Қазақстан қор биржасы (KASE) санкцияларға және "Ресей мен Қазақстан арасында бағалы қағаздармен есеп айырысу мен сауда жүргізудің қиындығына"байланысты кейбір ресейлік компаниялардың акцияларын листингтен алып тастады. 27 сәуірден бастап, KASE нұсқауына сәйкес, Қазақстан Халық банкі ресейліктер мен белорустарға KASE-де қазақстандық емес валютада номинацияланған шетелдік компаниялар шығарған бағалы қағаздармен сауда-саттықта көмек көрсетуді тоқтатты.

Ресейге бойкот

2022 жылы Ресейдің Украинаға басып кіруінен кейін, 2022 жылғы 4 наурызда Netflix Ресейден барлық болашақ жобалар мен сатып алуларды тоқтатқанын жариялады Екі күннен кейін 2022 жылғы 6 наурызда Netflix Ресейдегі қызметін тоқтататынын хабарлады.

Вагнер тобының көтерілісі

Толық мақаласы: Вагнер тобының көтерілісі

2023 жылғы 23 маусымда Вагнер ЖӘК тобы Ресейге қарсы көтеріліс бастағаны белгілі болды. Олигарх Евгений Пригожин басқаруындағы бұл жекеменшік әскери компанияның 24 маусым күні Дондағы Ростов қаласына жеткені жарияланды, 25 мың әскерімен бірге Мәскеуге барып, көтеріліс жасау жоспарланды. Пригожинның өзі Украинаға шабуылдың негізсіз болғанын, ел басшылығы Ресей халқын "алдап отырғанын" айтқан. 24 маусым күнінің соңына қарай Александр Лукашенкомен бірге өткен сөйлесу кезінде Вагнер ЖӘК тобы Ресей үкіметімен бірге келісім жасап, олар жылжуын тоқтатып, әдеттегі орналастыру орындарына қайтуға келісті.

Тағы да қараңыз

• Донбастағы соғыс

Дереккөздер

1. Білорусь постачає озброєння в Росію — Генштаб.
2. US: Iranian troops in Crimea backing Russian drone strikes  (ағыл.),  (21 жовтня 2022).
3. Russian Offensive Campaign Assessment, November 25  (ағыл.) (25 листопада 2022).
4. Russian Offensive Campaign Assessment, October 12  (ағыл.) (12 жовтня 2022).
5. Courtney Kube North Korea is secretly supplying weapons to Russia, White House says. NBC News (2 листопада 2023). Тексерілді, 19 червня 2023. (ағыл.)
6. North Korea sold arms to Russia's Wagner Group, says US. Deutsche Welle (12 грудня 2022). Тексерілді, 19 червня 2023. (ағыл.)
7. Russia Positioning Helicopters, in Possible Sign of Ukraine Plans  (ағыл.) (10 January 2022).
8. The U.S. says Russia's troop buildup could be as high as 190,000 in and near Ukraine. (en-US), The New York Times (18 February 2022).
9. Британська розвідка повідомила, скільки "вагнерівців" воює в Україні.
10. {{cite web}} үлгісіндегі url= параметрін жазу керек. . Abingdon, Oxon: (2021).
11. Ukraine and Russia's militaries are David and Goliath. Here's how they compare (25 ақпан 2022).
12. Британська розвідка повідомила, скільки "вагнерівців" воює в Україні.
13. The military balance 2021 — Abingdon, Oxon: International Institute for Strategic Studies. — ISBN 978-1032012278.
14. Близько 700 тисяч українських військових беруть участь у війні з росією. (7 шілде 2022).
15. Шойгу: на войне в Украине погибло 5 937 российских военнослужащих.
16. Russian forces closing in on Kyiv, claiming dozens of casualties, Ynet (24 February 2022).
17. Military transport aircraft crashes in southern Russia -Interfax. Reuters (24 February 2022).
18. Генеральний штаб ЗСУ Загальні бойові втрати противника з 24.02.2022 по 17.09.2023.
19. From beginning of invasion, Russian army lost 5,710 killed, wounded, including 198 tanks, 29 helicopters – General Staff.
20. Ukraine live updates: Fighting reaches Kyiv streets as Russia attacks, .
21. President refuses to flee, urges Ukraine to 'stand firm', Associated Press (25 February 2022).
22. Ukraine says it shot down large Russian plane (25 February 2022).
23. Британська розвідка: Втрати сил РФ, включно з санітарними, можуть сягти 200 тисяч осіб  (укр.). Тексерілді, 18 ақпан 2023.
24. Потери России за 13 месяцев войны в Украине: скачок смертей заключенных.
25. Потери России в войне с Украиной. Сводка «Медиазоны». Тексерілді, 2 желтоқсан 2022.
26. У ході повномасштабної агресії РФ загинули майже 9 000 українських військових — Залужний. 22.08.2022
27. В Офісі президента назвали втрати української армії. 02.12.2022, 01:15
28. Шойгу: на войне в Украине погибло 5 937 российских военнослужащих.
29. Attack On Europe: Documenting Equipment Losses During The 2022 Russian Invasion Of Ukraine.
30. Attack On Europe: Documenting Ukrainian Equipment Losses During The 2022 Russian Invasion Of Ukraine. Тексерілді, 2 маусым 2022.
31. Данные о потерях противника на 17 января.
32. Ukraine: civilian casualty update 30 January 2023.
33. Russia's invasion of Ukraine kills 352 civilians, including 14 children, Reuters (27 February 2022).
34. UN humanitarians call on combatants to spare Ukraine civilians as aid ramps up  (ағыл.), UN News (1 March 2022).
35. Some 100,000 Ukrainians have left their homes, as several thousand flee abroad -U.N. estimates, Reuters (24 February 2022).
36. At least 677,000 Ukrainians have fled their country amid Russian invasion. CBS.
37. #BREAKING UNHCR estimates one million internally displaced people in Ukraine, AFP via Twitter (1 March 2022).
38. Two more Greek expats killed in strikes in Ukraine (28 February 2022).
39. Several Azerbaijani people killed in Ukraine (27 February 2022).
40. Kurdish student reportedly killed in Ukraine-Russia conflict (25 February 2022).
41. Ukraine: Death of an Algerian student by a missile attack (27 February 2022).
42. Russia-Ukraine latest news: Russia 'used vacuum bomb', Ukraine ambassador claims (28 February 2022).
43. Susan Ullas, Sruthy Ukraine crisis: Indian student killed during shelling in Kharkiv (1 March 2022).
44. Обращение Президента Российской Федерации. 24 февраля 2022 года
45. Russia invades Ukraine: Here are 5 major conflicts outside Europe since World War II  (ағыл.). CNBC TV (26 February 2022). Тексерілді, 24 маусым 2023.
46. Гаага соты Владимир Путинді тұтқындауға ордер берді. Бұл нені білдіреді?  (қаз.). Азаттық радиосы (18 наурыз 2023). Тексерілді, 24 маусым 2023.
47. "Это не война, это геноцид". Полный текст интервью Владимира Зеленского Би-би-си  (орыс.). BBC (14 апреля 2022). Тексерілді, 24 маусым 2023.
48. Лидеры ДНР и ЛНР попросили Путина признать их государствами. Би-би-си (21 ақпан 2022).(қолжетпейтін сілтеме)
49. Russia’s war in Ukraine, explained  (ағыл.) (23 February 2022).
50. Даниил Федкевич, Илья Бер Правда ли, что украинскую государственность создал Владимир Ленин?  (орыс.) (25 февраля 2022).
51. Военная операция на Украине. Главное. (24.02.2022).(қолжетпейтін сілтеме)
52. Россия начала "военную операцию" на Украине. BBC.(қолжетпейтін сілтеме)
53. http://kremlin.ru/events/president/news/67843
54. Наступление и наказание – Газета Коммерсантъ № 33 (7234) от 25.02.2022.(қолжетпейтін сілтеме)
55. Mark Gollom. Putin implies nuclear attack if West interferes in Ukraine. Why it’s not just an empty threat.
56. John Daniszewski. Putin waves nuclear sword in confrontation with the West // Associated Press, 26.02.2022.
57. Putin announces formal start of Russia’s invasion in eastern Ukraine  (ағыл.). Тексерілді, 24 ақпан 2022.
58. Russian President Vladimir Putin announces military assault against Ukraine in surprise speech (en-US). Тексерілді, 24 ақпан 2022.
59. Ukraine conflict: Russian forces invade after Putin TV declaration (en-GB), BBC News (24 ақпан 2022). Тексерілді 24 ақпанның 2022.
60. Blasts rock Ukraine as Putin declares war (en-US) (24 ақпан 2022). Тексерілді, 24 ақпан 2022.
61. Геращенко заявив про ракетні удари по військових складах і аеродромах у кількох містах України  (укр.). Тексерілді, 24 ақпан 2022.
62. Україна вводить воєнний стан — Зеленський  (укр.). Тексерілді, 24 ақпан 2022.
63. Україна закрила повітряний простір  (укр.) (24 ақпан 2022). Тексерілді, 24 ақпан 2022.
64. Operations in Flight Information Regions: FIR LVIV (UKLV), FIR KYIV (UKBV), FIR DNIPROPETROVSK (UKDV), FIR SIMFEROPOL (UKFV), FIR ODESA (UKOV)  (ағыл.). Тексерілді, 24 ақпан 2022.
65. Богданьок, Олена Україна розірвала дипвідносини з Росією — Зеленський  (укр.) (24 ақпан 2022). Тексерілді, 24 ақпан 2022.
66. Қазақстан Ресей-Украина қақтығысында араағайын болуға дайын екенін мәлімдеді, Azattyq (1 наурыз 2022).
67. Акция в поддержку Украины у российского консульства в Алматы закончилась задержаниями ее участников, Azattyq (26 ақпан 2022).
68. Участников акции памяти жертв резни в Буче задержали у консульства России в Алматы. kaztag-kz
69. Netflix pauses future projects in Russia  (ағыл.) (2 March 2022).
70. Lang, Brent. Netflix Suspends Service in Russia Amid Invasion of Ukraine, Variety, Penske Media Corporation (6 наурыз 2022).
71. Мемлекеттік төңкеріс: «Вагнер» жалдамалы әскері Ресейге қарсы шабуылдады  (қаз.). kursiv media (24 маусым 2023). Тексерілді, 24 маусым 2023.
72. "Вагнер" басшысы бүлікке шақырды, Ростовта әскери техника көбейді  (қаз.). Азаттық радиосы (24 маусым 2023). Тексерілді, 24 маусым 2023.
73. Минск заявил, что Пригожин принял предложение Лукашенко об остановке движения ЧВК "Вагнер"  (орыс.). ТАСС (24 июня 2023).
74. Пригожин: "Мы разворачиваем колонны и уходим обратно"  (орыс.). Азаттық радиосы (24 июня 2023).
75. Wagner chief Prigozhin commands fighters to retreat, halt advance on Moscow to prevent bloodshed  (ағыл.). wionews (24 June 2023).

Сілтемелер

Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: 2022 Russian invasion of Ukraine

• Путиннің шабуылға дейінгі ұлттық үндеуінің бір бөлігі