Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Грузин Кеңестік Социалистік Республикасы (груз. საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა) — КСРО-ның одақтас республикаларының бірі. 1936 жылғы аннексиялануына дейін оның жері Күнгей Кавказ СФКР құрамында болған еді. 1989 жылы Грузин КСР өзінің егемендігін жариялады. 1990 жылы ол өз атауын Грузия республикасы деп ауыстырды да, кейінірек тәуелсіздігін алды.
| Грузин Кеңестік Социалистік Республикасы груз. საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა КСРО құрамындағы одақтық кеңестік социалистік республика | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Ұраны груз. პროლეტარებო ყველა ქვეყნისა, შეერთდით! «Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!» | |||||||||
| Әнұраны «Грузин КСР Мемлекеттік әнұраны» груз. საქართველოს სსრ სახელმწიფო ჰიმნი | |||||||||
 | |||||||||
| Астанасы | Тбилиси | ||||||||
| Тіл(дер)і | грузин тілі, орыс тілі | ||||||||
| Діні | зайырлы мемлекет (де-юре) атеизм (де-факто) | ||||||||
| Ақша бірлігі | КСРО рублі | ||||||||
| Аумағы | 69,7 мың км² | ||||||||
| Халқы | 4,337 млн адам | ||||||||
| Басқару формасы | Унитарлы Марксистік-Ленинистік бірпартиялық социалистік мемлекет (1929–1990) Унитарлы парламенттік республика (1990–1991) Унитарлы президенттік республика (1991) | ||||||||
| Бүкілгрузин ОСК төрағасы | |||||||||
| - 1921—1922 | (тұңғыш) | ||||||||
| Грузин КСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы | |||||||||
| - 1990—1991 | (соңғы) | ||||||||
| Тарихы | |||||||||
| - 25 ақпан 1921 | Қызыл Армияның басып кіруі және Құрылуы | ||||||||
| - 30 желтоқсан 1922 | КСРО құрамына енуі | ||||||||
| - 5 желтоқсан 1936 | ККСФКР ыдырауы | ||||||||
| - 18 қараша 1989 | Егемендігі жарияланды | ||||||||
| - 14 қараша 1990 | Грузия Республикасы болып атауының өзгеруі | ||||||||
| - 9 тамыз 1991 | Тәуелсіздігінің жариялануы | ||||||||
| - 26 желтоқсан 1991 | Тәуелсіздігінің мойындалуы | ||||||||
Марапаттары:   | |||||||||
Жері 69,7 мың км² тең. Халқы 4734 мың адам (1971), Астанасы – Тбилиси. Әкімшілік жағынан 67 ауданға бөлінеді; 51 қаласы, 57 қ.т. поселкесі бар.
Мемлекеттік құрылысы
Грузин КСР-і — КСРО құрамына енетін жұмысшылар мен шаруалардың социалистік мемлекеті, одақтық кеңестік социалистік республика. Конституциясы 1967 ж. 13 ақпанда жалпыгрузиндік 8-Кеңестер съезінде бекітілген. Мемлекет үкіметінің жоғары органы – 11 мың тұрғынға 1 депутат есебінен 4 жылға сайланатын Грузин КСР-інің Жоғарғы Кеңесі. Жоғарғы Кеңесінің сессиялары аралығында үкіметінің Жоғары органы – Грузин Кеңесінің Президиумы.
Жоғарғы Кеңес республиканың үкіметін – Министр Кеңесін құрайды, Грузин КСР-інің заңдарын қабылдайды т.б. Жергілікті үкімет органдары – жергілікті тұрғыдар 3 жылға сайлайтын аудандық, қалалық, поселкелік, селолық кеңестер, Грузин КСР-не КСР Жоғарғы Кеңесінің Ұлттар Кеңесіне 32 депутатқа орын берілген (оның құрамындағы АО мен АКСР-лердің 16 депутатын қоспағанда).
Грузинның ең жоғарғы сот органы – Грузин КСР-і Жоғарғы Кеңесі 5 жылға сайлайтын республиканың Жоғарғы Соты. Оның құрамында 2 сот коллегиясы (азаматтық және қылмыстық істер бойынша) және Пленум жұмыс істейді. Одан басқа Жоғарғы соттың Президиумы бар. Грузин КСР-інің Прокурорын КСРО-ның Бас прокуроры 5 жылға бекітеді.
Табиғаты
Грузин КСР – таулы ел, жерінің 87%-ы тау мен қырат. Солтүстігінде Үлкен Кавказ қатпарлы тау жүйесі бар. Кавказдың бас жотасынан оңтүстікке қарай , Бзыбь, Кодор, Сванет, Лечхум, Рачин, Картли, Кахети т.б. жоталары созылып жатыр.
(5068 м), Казбек (5033 м) шыңдары, Крест (2384 м), (2829 м), (2781 м) асулары осында. Грузин КСР-інің оңтүстік бөлігінде Кіші Кавказ тауының , , және жоталары орналасқан. Кіші Кавказ Үлкен Кавказбен Сурам жотасы арқылы жалғасады. Грузуин КСР-ің ең биік жері – Шхара тауы, 5068 м. Қара теңіз жағалауын Колхида ойпаты алып жатыр. Басты қазба байлықтары: марганец рудасы (), тас көмір (, ), мұнай (, Сыртқы Кохети), (Үлкен Кавказдың оңтүстік беткейі), мыс (Маднеули) т.б. Грузин КСР-де 1300-ге жуық минералды бұлақтар бар. Солтүстігі Үлкен Кавказ жоталарымен қоршалып жатқандықтан, оның климатына суық ауа массалары аз әсер етеді, ал батысындағы Қара теңіздің жылы әсер күшті. 500-600 м-ден төмен жатқан жерінің климаты субтропиктік, жоғарылаған сайын құрғақ, қоңыржай, континенттік климатқа ауысады. Теңіз жағалауында жылдық орташа температурасы 14°С, 15°С, жауын-шашыны 2000-2800 мм. Шығыс бөлігінде қаңтардың орташа температурасы - 2°С, 3°С, шілде 23-26°С, жауын-шашын мөлшері 300-800 мм. Ең төмен температура (-35°С, -40°С) жотасында байқалған.
Өзендері Каспий және Қара теңіз алаптарына жатады. Ірі өзені – – Каспий теңізіне құяды. Оның салалары: , , , , . Қара теңізге Риони, , , құяды. Грузия өзендерінің суы мол, ағысы қатты, энергия қорына бай (18,2 млн квт). Ірі көлдері , , , т.б.
ойпаты күлгін топырақты және өзен аңғарлары аллювиалды, тау етектері қызғылт, шығыс бөлігінде жазық жерлері қара және қоңыр топырақты келеді. Жерінің 36,7%-ы орман. Тау етектері беткейлерінің төменгі жағында жалпақ жапырақты, одан жоғары қылқан жапырақты ағаштар өседі. Таудың лардың жоғары беткейлері субальпілік және альпілік шалығндар. Грузия ормандарында аю, ақ марал, сілеусін, таулы аймақтарында тау ешкісі, ұлар т.б. кездеседі. Грузия жерінде 15 қорық (, , ) ұйымдастырылған.
Халқының 66,8%-ы – грузин, 9,7%-ы – армян, 8,5%-ы – орыс; қалғандары азербайжан, осетин, абхаз, грек, еврей т.б. Халқының орташа тығыздығы 1км²-ға – 67,9 адамнан келеді (1971). Аса тығыз тұратын жерлері – Қара теңіз жағалауы, Имеретия таулы қыраты – Алазани өзенінің аңғары. Қала халқы - 48%. Ірі қалалары (1971 ж.): Тбилиси (907 мың), Кутаиси (166 мың), Батуми (104 мың), Сухуми (104 мың), Рустави (102 мың).
Тарихы
1917 жылы Ресейде болған буржуазия-демократиялық Ақпан төңкерісі кезінде Тбилисиде т.б. қалаларда жұмысшы, солдат, шаруа депутаттарының Кеңестері құрылды. Бірақ бұларда басшылықты меньшевиктер мен әсерлер тартып әкетті. 1917 жылы 9 (22) наурызда Тбилисиде буржуазия Уақытша үкіметінің органы – Күнгей Кавказ Ерекше Комитеті (ЗЕК) құрылды. Бүкіл Ресейдегі сияқты Грузияда да қос үкімет орнады.
Октябрь революциясы грузин халқының әлеуметтік және ұлт-азатыққа жетуінің бастамасы болды. Большевиктер Грузия еңбекшілердің социалистік революцияны жеңіске жеткізу жолындағы күресіне басшылық етті; алайда, олар Кеңес үкіметін Ресейдің орталық аудандарымен бір мезгілде орната алмады. 1917 жылдың 15 (28) қарашада контрреволюцияшыл күштер одағы ЗЕК-тің орнына Күнгей Кавказ комиссариаты дегенді құрды. Үкімет билігін меньшевиктер басып алды.
Контрреволюцияшыл партиялардың қолдауымен олар грузин ұттық әскер бөлімдерін, ұлттық Кеңестік пен ұлттық гвардия құрды. 1917 жылы 29 қарашада (12 желтоқсанда) меньшевиктер Тбилиси арсеналын басып алды. 1918 жылы 8-9 (21-22) ақпанда олар большевиктік газеттерді талқандап жапты; 10 (23) ақпанда Тбилиси жұмысшыларының наразылық демонстрациясына оқ жаудырды. астыртын жағдайда күрес жүргізуге мәжбүр болды. 1917 жылы ақпанда мемлекет үкімет билігінің контрреволюция жаңа органы – Күнгей кавказ сеймі құрылды; ол Күнгей Кавказ «тәуелсіз, федеративтік республика» деп жариялады. Майда бұл «республика» ыдырап кетті. 1918 жылы 26 наурызда меньшевиктер Грузияны «тәуелсіз республика» деп жариялады. 1918 жылдың 1-жартысында Грузияда меньшевиктердің үстемдігіне қарсы еңбекшілердің қарулы көтерілістері болды. Революция қозғалысқа қарсы күрес жүргізу үшін меньшевиктер интервенттер мен келісім жасауға дейін барды. Казвказ еңбекшілерінің ақ гвардияшыл Деникин әскерлеріне қарсы күреске қатысуы тураыл РК(б)П ОК-нің директивасын орындай отырып, 1919 жылы Грузия большевиктері Григорий Орджоникидзенің басшылығымен қарулы көтеріліс әзірлеуге кірісті. 1919 жылы қазан-қарашада Грузияның көпшілік уездерінің еңбекшілері көтеріліске шықты.
Ішкі және сыртқы саяси жағдайдың шиеленісуі меньшевиктер үкіметін 1920 жылдың наурызда РКФСРмен шарт жасауға мәжбүр етті. Бұл келісім бойынша, меньшивиктер үкіметі Ресей контрреволюциясынан мүлде қол үзуге, Грузиядан шетел әскерлерін кетіруге, большевиктік ұйымдарды ашық жағдайға көшіруге тиіс болды. РКФСР-ның Грузиядағы толық праволы өкілі болып Сергей Киров тағайындалды; ол коммунистердің күшін нығайтуда және Грузияда Кеңес үкіметінің жеңуін ұйымдастыруда маңызды рөл атқарды. 1920 жылы наурызда Грузин Коммунистік партиясы ұйымдасты. Коммунистер астыртын жағдайдан шығып, халық бұқарасы арасында белсенді жұмыс жүргізді.
Меньшевиктер РКФСР-мен келісім шартын бұза берді. Большевиктер контрреволюцияның Күнгей Кавказдың соңғы тірегі – меньшевиктік тәртіпті құлатуға әзірлікті күшейтті. 1921 ж. ақпанның 11-нен 12-не қараған түнде бірсыпыра уездер де қарулы көтеріліс басталып, кейіннен ол бүкіл Грузияға қарады. 16 ақпанда Шулаверыда Грузин Ревкомы құрылды (, , т.б.) Ревком Грузияны кеңестік социалистік Республика деп жариялап, 18 ақпанда жергілікті үкімет билігін қолға алу туралы Грузияның барлық еңбек бекшілеріне үндеу таратты. Меньшевиктер мен интервенттердің әскерлері қару-жарақ жағынан басым болғанымен, көтерілісі ойдағыдай өрістеді. Ревком Владимир Лениннен көмек сұрады. Кеңес үкіметі тілегін қабыл алды. 1921 жылы 25 ақпанда 11-Қызыл Армия бөлімдері көтерілісшілер отрядтарымен бірге Тбилисиге кіріп, меньшевиктер үкіметін құлатты.
Грузияда жеңген күннен бастап-ақ жер, өнеркәсіп, темір жолдар, банкілер мемлекет қарамағына алынды. Кеңестердің Бүкіл грузиялық 1-съезі (1922 ж. 25 ақпан – 4 наурыз) Грузин КСР-інің тұңғыш конституциясын қабылдады, Кеңестердің Орталық атқару комитетін сайлап, ол Грузия үкіметін 1922 жылдың 12 наурызынан 1936 жылдың 5 желтоқсанына дейін Грузия Күнгей Кавказ федерациясында болды. 1922 жылдың 30-шы желтоқсанында Грузия ЗСФСР құрамына КСР Одағына кірді. Алдына қойылған міндетін орындағаннан кейін, 1936 жылы ККСФКР ажыратылды. Әзірбайжан мен сияқты Грузия да одақтас социалистік ретінде тікелей КСРО құрамына кірді. 1937 жылы ақпанда Кеңестердің Бүкіл грузиялық 8-съезі Грузияның жаңа конституциясын қабылдады.
Социалистік құрылыстың және алғашқы бесжылдықтарды ойдағыдай орындаудың нәтижесінде Грузия өркендеген өнеркәсібі, көп салалы, коллективті ауылшаруашылығы бар индустриялы-аграрлық елге айналды. Ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп саласында зор табыстарға жеткені үшін 1935 жылы 15 наурызда Грузин КСР-і Ленин орденімен марапатталды. 1937 жылы өнеркәсіптің бүкіл жалық шаруашылығындағы үлес салмағы 75,2% болды. 800-ден аса жаңа кәсіпорындар салынды. Соғыстың алдындағы жылдары өнеркәсіптің 30 шақты жаңа саласы, соның ішінде машина жасау, шығару, шай, химикалық өнеркәсібі т.б. жасалды. 1940 жылы Грузия өнеркәсібі жалпы өнімінің көлемі 1913 жылмен салыстырғанда 10,2 есе өсті. 1940 жылдың басында шаруалар шаруашылығының 94,1%-ы коллективтендірілді, 1913 жылмен салыстырғанда егіс көлемі 148,3 мың га ұлғайды.
Социалистік құрылыс жылдарында мәдени революция ойдағыдай жүзеге асырылды – жойылды, жұмысшы табы мен халықтық интеллигенцияның ұлттық кадрлары өсіп жетілді, жоғары дәрежелі оқу орындары, ғылыми-зерттеу интернаттары, мәдени-ағарту мекемелері құрылды. Грузин кеңестік әдебиеті мен өнері ойдағыдай дамыды. Социалистік индустрияландыру, ауыл шаруашылығын коллективтендіру және мәдение революция республиканың бейнесін түбірінен өзгертті. Грузияда социализм негізінен орнады. КСРО-да социализм жеңгеннен кейін, грузин халқы социалистік ұлт болып топтасты.
кезінде Грузия халқы Кеңес Одағының барлық халықтарымен бірге социалистік Отанды қорғауға аттанды. Грузиядан барлығы 700 мыңдай адам соғысқа қатысты. 1942 жылы жазда неміс әскерлері Бас Кавказ жотасының етегіне дейін келді, сөйтіп 1942 жылы тамыздың 2-жартысында Абхазияға өтуге тырысты. Грузияның майданмен іргелес аудандарының еңбекшілері қорғаныс шептерінде ерлікпен еңбек етті. 1942 ж. күз бен қыстың қиын жағдайларында олар майданға оқ-дәрі, әр түрлі жабдық, азық-түлік жеткізіп тұрды. Кеңес әскерлерінің, оның ішінде 46-армияның (қолбасшысы генерал ) ересен кимылы нәтижесінде 1942 жылы күзде неміс әскерлері Бас Кавказ жотасынан әрі қарай қуып тасталды. Грузин жауынгерлері партизан соғысына және Еуропа халықтарының Қарсыласу қозғалысына қатысты. Жауынгерлік ерлігі үшін Грузиядан 137 адам Кеңес Одағының атағына ие болды, 240 мыңнан аса адам КСРО ордендерімен және медальдарымен марапатталды. Кеңестік Грузинның 350 мыңдай ұлы мен қызы Отан үшін ұрыстарда қаза тапты. Соғыс кезіндегі ерлік үшін респбуликаның 46 мыңнан аса жұмысшы, колхозшы және интеллигенция өкілдері «Кавказды қорғағаны үшін» медалымен, 333 мыңнан аса адам «1941-1945 жылдардағы ерлік еңбегі үшін» медалымен марапатталған.
Соғыс аяқталғаннан кейін, грузин халқы еліміздің барлық еңбекшілерімен бірге социализм орнатуды аяқтау және коммунистік құрылыс жолындағы бейбіт еңбекке білек сыбана кірісті. 1970 жылы Грузинның күллі өнеркәсібінің жалпы өнімі 1913 жылғымен салыстырғанда 85 есе өсті; республика ауылшаруашылығы зор табыстарға жетті. Халық шаруашылығы мен құрылысты өркендету де еңбекшілердің ие болған ірі жетістіктері үшін 1965 ж. декабрьде Грузин КСР-і 2 рет Ленин орденімен марапатталды.
Сол сияқты, Абхазия АКСР-і (1935 жылы 15 наурыз), Аджар АКСР-і (1967 жылы 12 шілде), Оңтүстік Осетин АО (1967 жылы 25 тамыз) да Ленин орденімен марапатталды. Грузин еңбекші революция қозғалысқа, Ұлы Қазан социалистік төңкерісінің жеңуі және дүние жүзіндегі тұнғыш көп ұлтты социалистік мемлекеті – Кеңестік Социалистік Республикалар Одағын нығайту жолындағы күреске сіңірген еңбегі үшін, Отанымыздың жауларына қарсы ұрыстарда көрсеткен ерлігі мен коммунистік құрылыстағы табыстары үшін 1971 ж. 14 майда Грузин КСР-і марапатталды.
Дереккөздер
- Природные ресурсы Грузинской КСР, т. 1-6, М., 1958-65.
- Махарадзе Н.Б., Победа социалистической революции в Грузии, Тб., 1965
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Gruzin Kenestik Socialistik Respublikasy gruz საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა KSRO nyn odaktas respublikalarynyn biri 1936 zhylgy anneksiyalanuyna dejin onyn zheri Kүngej Kavkaz SFKR kuramynda bolgan edi 1989 zhyly Gruzin KSR ozinin egemendigin zhariyalady 1990 zhyly ol oz atauyn Gruziya respublikasy dep auystyrdy da kejinirek tәuelsizdigin aldy Gruzin Kenestik Socialistik Respublikasy gruz საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა KSRO kuramyndagy odaktyk kenestik socialistik respublika1936 1991 1951 1990 1921 1990 Ұrany gruz პროლეტარებო ყველა ქვეყნისა შეერთდით Barlyk elderdin proletarlary biriginder Әnurany Gruzin KSR Memlekettik әnurany gruz საქართველოს სსრ სახელმწიფო ჰიმნი source source track track track track track track track Astanasy TbilisiTil der i gruzin tili orys tiliDini zajyrly memleket de yure ateizm de fakto Aksha birligi KSRO rubliAumagy 69 7 myn km Halky 4 337 mln adamBaskaru formasy Unitarly Marksistik Leninistik birpartiyalyk socialistik memleket 1929 1990 Unitarly parlamenttik respublika 1990 1991 Unitarly prezidenttik respublika 1991 Bүkilgruzin OSK toragasy 1921 1922 tungysh Gruzin KSR Zhogargy Kenesinin toragasy 1990 1991 songy Tarihy 25 akpan 1921 Қyzyl Armiyanyn basyp kirui zhәne Қuryluy 30 zheltoksan 1922 KSRO kuramyna enui 5 zheltoksan 1936 KKSFKR ydyrauy 18 karasha 1989 Egemendigi zhariyalandy 14 karasha 1990 Gruziya Respublikasy bolyp atauynyn ozgerui 9 tamyz 1991 Tәuelsizdiginin zhariyalanuy 26 zheltoksan 1991 Tәuelsizdiginin mojyndaluyMarapattary Zheri 69 7 myn km ten Halky 4734 myn adam 1971 Astanasy Tbilisi Әkimshilik zhagynan 67 audanga bolinedi 51 kalasy 57 k t poselkesi bar Memlekettik kurylysyGruzin KSR i KSRO kuramyna enetin zhumysshylar men sharualardyn socialistik memleketi odaktyk kenestik socialistik respublika Konstituciyasy 1967 zh 13 akpanda zhalpygruzindik 8 Kenester sezinde bekitilgen Memleket үkimetinin zhogary organy 11 myn turgynga 1 deputat esebinen 4 zhylga sajlanatyn Gruzin KSR inin Zhogargy Kenesi Zhogargy Kenesinin sessiyalary aralygynda үkimetinin Zhogary organy Gruzin Kenesinin Prezidiumy Zhogargy Kenes respublikanyn үkimetin Ministr Kenesin kurajdy Gruzin KSR inin zandaryn kabyldajdy t b Zhergilikti үkimet organdary zhergilikti turgydar 3 zhylga sajlajtyn audandyk kalalyk poselkelik selolyk kenester Gruzin KSR ne KSR Zhogargy Kenesinin Ұlttar Kenesine 32 deputatka oryn berilgen onyn kuramyndagy AO men AKSR lerdin 16 deputatyn kospaganda Gruzinnyn en zhogargy sot organy Gruzin KSR i Zhogargy Kenesi 5 zhylga sajlajtyn respublikanyn Zhogargy Soty Onyn kuramynda 2 sot kollegiyasy azamattyk zhәne kylmystyk ister bojynsha zhәne Plenum zhumys istejdi Odan baska Zhogargy sottyn Prezidiumy bar Gruzin KSR inin Prokuroryn KSRO nyn Bas prokurory 5 zhylga bekitedi TabigatyGruzin KSR tauly el zherinin 87 y tau men kyrat Soltүstiginde Үlken Kavkaz katparly tau zhүjesi bar Kavkazdyn bas zhotasynan ontүstikke karaj Bzyb Kodor Svanet Lechhum Rachin Kartli Kaheti t b zhotalary sozylyp zhatyr 5068 m Kazbek 5033 m shyndary Krest 2384 m 2829 m 2781 m asulary osynda Gruzin KSR inin ontүstik boliginde Kishi Kavkaz tauynyn zhәne zhotalary ornalaskan Kishi Kavkaz Үlken Kavkazben Suram zhotasy arkyly zhalgasady Gruzuin KSR in en biik zheri Shhara tauy 5068 m Қara teniz zhagalauyn Kolhida ojpaty alyp zhatyr Basty kazba bajlyktary marganec rudasy tas komir munaj Syrtky Koheti Үlken Kavkazdyn ontүstik betkeji mys Madneuli t b Gruzin KSR de 1300 ge zhuyk mineraldy bulaktar bar Soltүstigi Үlken Kavkaz zhotalarymen korshalyp zhatkandyktan onyn klimatyna suyk aua massalary az әser etedi al batysyndagy Қara tenizdin zhyly әser kүshti 500 600 m den tomen zhatkan zherinin klimaty subtropiktik zhogarylagan sajyn kurgak konyrzhaj kontinenttik klimatka auysady Teniz zhagalauynda zhyldyk ortasha temperaturasy 14 S 15 S zhauyn shashyny 2000 2800 mm Shygys boliginde kantardyn ortasha temperaturasy 2 S 3 S shilde 23 26 S zhauyn shashyn molsheri 300 800 mm En tomen temperatura 35 S 40 S zhotasynda bajkalgan Өzenderi Kaspij zhәne Қara teniz alaptaryna zhatady Iri ozeni Kaspij tenizine kuyady Onyn salalary Қara tenizge Rioni kuyady Gruziya ozenderinin suy mol agysy katty energiya koryna baj 18 2 mln kvt Iri kolderi t b ojpaty kүlgin topyrakty zhәne ozen angarlary allyuvialdy tau etekteri kyzgylt shygys boliginde zhazyk zherleri kara zhәne konyr topyrakty keledi Zherinin 36 7 y orman Tau etekteri betkejlerinin tomengi zhagynda zhalpak zhapyrakty odan zhogary kylkan zhapyrakty agashtar osedi Taudyn lardyn zhogary betkejleri subalpilik zhәne alpilik shalygndar Gruziya ormandarynda ayu ak maral sileusin tauly ajmaktarynda tau eshkisi ular t b kezdesedi Gruziya zherinde 15 koryk ujymdastyrylgan Halkynyn 66 8 y gruzin 9 7 y armyan 8 5 y orys kalgandary azerbajzhan osetin abhaz grek evrej t b Halkynyn ortasha tygyzdygy 1km ga 67 9 adamnan keledi 1971 Asa tygyz turatyn zherleri Қara teniz zhagalauy Imeretiya tauly kyraty Alazani ozeninin angary Қala halky 48 Iri kalalary 1971 zh Tbilisi 907 myn Kutaisi 166 myn Batumi 104 myn Suhumi 104 myn Rustavi 102 myn TarihyGruzin KSR 1939 zh 1917 zhyly Resejde bolgan burzhuaziya demokratiyalyk Akpan tonkerisi kezinde Tbiliside t b kalalarda zhumysshy soldat sharua deputattarynyn Kenesteri kuryldy Birak bularda basshylykty menshevikter men әserler tartyp әketti 1917 zhyly 9 22 nauryzda Tbiliside burzhuaziya Uakytsha үkimetinin organy Kүngej Kavkaz Erekshe Komiteti ZEK kuryldy Bүkil Resejdegi siyakty Gruziyada da kos үkimet ornady Oktyabr revolyuciyasy gruzin halkynyn әleumettik zhәne ult azatykka zhetuinin bastamasy boldy Bolshevikter Gruziya enbekshilerdin socialistik revolyuciyany zheniske zhetkizu zholyndagy kүresine basshylyk etti alajda olar Kenes үkimetin Resejdin ortalyk audandarymen bir mezgilde ornata almady 1917 zhyldyn 15 28 karashada kontrrevolyuciyashyl kүshter odagy ZEK tin ornyna Kүngej Kavkaz komissariaty degendi kurdy Үkimet biligin menshevikter basyp aldy Kontrrevolyuciyashyl partiyalardyn koldauymen olar gruzin uttyk әsker bolimderin ulttyk Kenestik pen ulttyk gvardiya kurdy 1917 zhyly 29 karashada 12 zheltoksanda menshevikter Tbilisi arsenalyn basyp aldy 1918 zhyly 8 9 21 22 akpanda olar bolsheviktik gazetterdi talkandap zhapty 10 23 akpanda Tbilisi zhumysshylarynyn narazylyk demonstraciyasyna ok zhaudyrdy astyrtyn zhagdajda kүres zhүrgizuge mәzhbүr boldy 1917 zhyly akpanda memleket үkimet biliginin kontrrevolyuciya zhana organy Kүngej kavkaz sejmi kuryldy ol Kүngej Kavkaz tәuelsiz federativtik respublika dep zhariyalady Majda bul respublika ydyrap ketti 1918 zhyly 26 nauryzda menshevikter Gruziyany tәuelsiz respublika dep zhariyalady 1918 zhyldyn 1 zhartysynda Gruziyada menshevikterdin үstemdigine karsy enbekshilerdin karuly koterilisteri boldy Revolyuciya kozgalyska karsy kүres zhүrgizu үshin menshevikter interventter men kelisim zhasauga dejin bardy Kazvkaz enbekshilerinin ak gvardiyashyl Denikin әskerlerine karsy kүreske katysuy turayl RK b P OK nin direktivasyn oryndaj otyryp 1919 zhyly Gruziya bolshevikteri Grigorij Ordzhonikidzenin basshylygymen karuly koterilis әzirleuge kiristi 1919 zhyly kazan karashada Gruziyanyn kopshilik uezderinin enbekshileri koteriliske shykty Ishki zhәne syrtky sayasi zhagdajdyn shielenisui menshevikter үkimetin 1920 zhyldyn nauryzda RKFSRmen shart zhasauga mәzhbүr etti Bul kelisim bojynsha menshivikter үkimeti Resej kontrrevolyuciyasynan mүlde kol үzuge Gruziyadan shetel әskerlerin ketiruge bolsheviktik ujymdardy ashyk zhagdajga koshiruge tiis boldy RKFSR nyn Gruziyadagy tolyk pravoly okili bolyp Sergej Kirov tagajyndaldy ol kommunisterdin kүshin nygajtuda zhәne Gruziyada Kenes үkimetinin zhenuin ujymdastyruda manyzdy rol atkardy 1920 zhyly nauryzda Gruzin Kommunistik partiyasy ujymdasty Kommunister astyrtyn zhagdajdan shygyp halyk bukarasy arasynda belsendi zhumys zhүrgizdi Menshevikter RKFSR men kelisim shartyn buza berdi Bolshevikter kontrrevolyuciyanyn Kүngej Kavkazdyn songy tiregi mensheviktik tәrtipti kulatuga әzirlikti kүshejtti 1921 zh akpannyn 11 nen 12 ne karagan tүnde birsypyra uezder de karuly koterilis bastalyp kejinnen ol bүkil Gruziyaga karady 16 akpanda Shulaveryda Gruzin Revkomy kuryldy t b Revkom Gruziyany kenestik socialistik Respublika dep zhariyalap 18 akpanda zhergilikti үkimet biligin kolga alu turaly Gruziyanyn barlyk enbek bekshilerine үndeu taratty Menshevikter men interventterdin әskerleri karu zharak zhagynan basym bolganymen koterilisi ojdagydaj oristedi Revkom Vladimir Leninnen komek surady Kenes үkimeti tilegin kabyl aldy 1921 zhyly 25 akpanda 11 Қyzyl Armiya bolimderi koterilisshiler otryadtarymen birge Tbilisige kirip menshevikter үkimetin kulatty Gruziyada zhengen kүnnen bastap ak zher onerkәsip temir zholdar bankiler memleket karamagyna alyndy Kenesterdin Bүkil gruziyalyk 1 sezi 1922 zh 25 akpan 4 nauryz Gruzin KSR inin tungysh konstituciyasyn kabyldady Kenesterdin Ortalyk atkaru komitetin sajlap ol Gruziya үkimetin 1922 zhyldyn 12 nauryzynan 1936 zhyldyn 5 zheltoksanyna dejin Gruziya Kүngej Kavkaz federaciyasynda boldy 1922 zhyldyn 30 shy zheltoksanynda Gruziya ZSFSR kuramyna KSR Odagyna kirdi Aldyna kojylgan mindetin oryndagannan kejin 1936 zhyly KKSFKR azhyratyldy Әzirbajzhan men siyakty Gruziya da odaktas socialistik retinde tikelej KSRO kuramyna kirdi 1937 zhyly akpanda Kenesterdin Bүkil gruziyalyk 8 sezi Gruziyanyn zhana konstituciyasyn kabyldady Socialistik kurylystyn zhәne algashky beszhyldyktardy ojdagydaj oryndaudyn nәtizhesinde Gruziya orkendegen onerkәsibi kop salaly kollektivti auylsharuashylygy bar industriyaly agrarlyk elge ajnaldy Auyl sharuashylygy men onerkәsip salasynda zor tabystarga zhetkeni үshin 1935 zhyly 15 nauryzda Gruzin KSR i Lenin ordenimen marapattaldy 1937 zhyly onerkәsiptin bүkil zhalyk sharuashylygyndagy үles salmagy 75 2 boldy 800 den asa zhana kәsiporyndar salyndy Sogystyn aldyndagy zhyldary onerkәsiptin 30 shakty zhana salasy sonyn ishinde mashina zhasau shygaru shaj himikalyk onerkәsibi t b zhasaldy 1940 zhyly Gruziya onerkәsibi zhalpy oniminin kolemi 1913 zhylmen salystyrganda 10 2 ese osti 1940 zhyldyn basynda sharualar sharuashylygynyn 94 1 y kollektivtendirildi 1913 zhylmen salystyrganda egis kolemi 148 3 myn ga ulgajdy Socialistik kurylys zhyldarynda mәdeni revolyuciya ojdagydaj zhүzege asyryldy zhojyldy zhumysshy taby men halyktyk intelligenciyanyn ulttyk kadrlary osip zhetildi zhogary dәrezheli oku oryndary gylymi zertteu internattary mәdeni agartu mekemeleri kuryldy Gruzin kenestik әdebieti men oneri ojdagydaj damydy Socialistik industriyalandyru auyl sharuashylygyn kollektivtendiru zhәne mәdenie revolyuciya respublikanyn bejnesin tүbirinen ozgertti Gruziyada socializm negizinen ornady KSRO da socializm zhengennen kejin gruzin halky socialistik ult bolyp toptasty Gruzin KSR inin Ordeni 1923 kezinde Gruziya halky Kenes Odagynyn barlyk halyktarymen birge socialistik Otandy korgauga attandy Gruziyadan barlygy 700 myndaj adam sogyska katysty 1942 zhyly zhazda nemis әskerleri Bas Kavkaz zhotasynyn etegine dejin keldi sojtip 1942 zhyly tamyzdyn 2 zhartysynda Abhaziyaga otuge tyrysty Gruziyanyn majdanmen irgeles audandarynyn enbekshileri korganys shepterinde erlikpen enbek etti 1942 zh kүz ben kystyn kiyn zhagdajlarynda olar majdanga ok dәri әr tүrli zhabdyk azyk tүlik zhetkizip turdy Kenes әskerlerinin onyn ishinde 46 armiyanyn kolbasshysy general eresen kimyly nәtizhesinde 1942 zhyly kүzde nemis әskerleri Bas Kavkaz zhotasynan әri karaj kuyp tastaldy Gruzin zhauyngerleri partizan sogysyna zhәne Europa halyktarynyn Қarsylasu kozgalysyna katysty Zhauyngerlik erligi үshin Gruziyadan 137 adam Kenes Odagynyn atagyna ie boldy 240 mynnan asa adam KSRO ordenderimen zhәne medaldarymen marapattaldy Kenestik Gruzinnyn 350 myndaj uly men kyzy Otan үshin urystarda kaza tapty Sogys kezindegi erlik үshin respbulikanyn 46 mynnan asa zhumysshy kolhozshy zhәne intelligenciya okilderi Kavkazdy korgagany үshin medalymen 333 mynnan asa adam 1941 1945 zhyldardagy erlik enbegi үshin medalymen marapattalgan Lenin Orderi Sogys ayaktalgannan kejin gruzin halky elimizdin barlyk enbekshilerimen birge socializm ornatudy ayaktau zhәne kommunistik kurylys zholyndagy bejbit enbekke bilek sybana kiristi 1970 zhyly Gruzinnyn kүlli onerkәsibinin zhalpy onimi 1913 zhylgymen salystyrganda 85 ese osti respublika auylsharuashylygy zor tabystarga zhetti Halyk sharuashylygy men kurylysty orkendetu de enbekshilerdin ie bolgan iri zhetistikteri үshin 1965 zh dekabrde Gruzin KSR i 2 ret Lenin ordenimen marapattaldy Sol siyakty Abhaziya AKSR i 1935 zhyly 15 nauryz Adzhar AKSR i 1967 zhyly 12 shilde Ontүstik Osetin AO 1967 zhyly 25 tamyz da Lenin ordenimen marapattaldy Gruzin enbekshi revolyuciya kozgalyska Ұly Қazan socialistik tonkerisinin zhenui zhәne dүnie zhүzindegi tungysh kop ultty socialistik memleketi Kenestik Socialistik Respublikalar Odagyn nygajtu zholyndagy kүreske sinirgen enbegi үshin Otanymyzdyn zhaularyna karsy urystarda korsetken erligi men kommunistik kurylystagy tabystary үshin 1971 zh 14 majda Gruzin KSR i marapattaldy DerekkozderPrirodnye resursy Gruzinskoj KSR t 1 6 M 1958 65 Maharadze N B Pobeda socialisticheskoj revolyucii v Gruzii Tb 1965 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet