Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан (5 наурыз 1866, Қарқаралы уезі, Семей облысы, Дала Өлкесі — 27 қыркүйек 1937, Мәскеу)— қазақтың мемлекет қайраткері. Алаш партиясының жетекшісі, Алашорда автономиялы үкіметінің төрағасы, публицист, ғалым, аудармашы.
| Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан | |||
 | |||
| Лауазымы | |||
|---|---|---|---|
| |||
| 13 желтоқсан 1917 — 5 наурыз 1920 | |||
| Өмірбаяны | |||
| Партиясы | Алаш | ||
| Білімі | Омбы техникалық училищесі Орман шаруашылығы институты (Санкт-Петербург) | ||
| Мамандығы | публицист, ғалым, аудармашы | ||
| Діні | сүннеттілік ислам | ||
| Дүниеге келуі | 5 наурыз 1866 Қарқаралы уезі, Семей облысы, | ||
| Қайтыс болуы | 27 қыркүйек 1937 (71 жас) Мәскеу, Ресей КФСР | ||
| Жерленді | Мәскеу қаласындағы Дон зиратында | ||
| Династия | Төре | ||
| Әкесі | Нұрмұхаммед Мырзатайұлы Бөкейхан | ||
| Анасы | Бегім Дулатқызы | ||
| Жұбайы | Елена Яковлевна Севостьянова | ||
| Балалары | Зейнеп (Елизавета), Өкітай (Сергей) | ||
| Қолтаңбасы |  | ||
өңдеу  | |||
Өмірбаяны
Ата тегі Шыңғыс ханның үлкен ұлы Жошыдан тарайтын төре тұқымы. Арғы атасы – атақты Барақ сұлтан. Қазақтың соңғы хандарының бірі Бөкей осы Барақ сұлтанның баласы. Бөкейден Батыр, одан Мырзатай, одан Әлиханның әкесі Нұрмұхамед.
Әлиханды әкесі тоғыз жасында Қарқаралыға апарып, жергілікті молданың қолына оқуға береді. Бірақ зерделі бала молдадан оқығандардан гөрі осындағы мектепте оқып жүргендердің сауаттылығын аңғарып, қаладағы үш кластық бастауыш мектепке өз еркімен ауысып алады. Оны бітіргеннен кейін 1879-1886 жылдары Қарқаралы қаласындағы қазақ балаларына арналған мектепте оқиды.
1886-1890 жылдар аралығында Омбыдағы техникалық училищеде оқып, оны "техник" мамандығы бойынша бітіріп шықты.
1890-1894 жылдар аралығында Санкт-Петербургтегі Орман технологиялық институтының экономика факультетінде оқыды. Дала генерал-губернатор кеңсесінің ұсыныс хаты мен қазақ қауымдастығының 200 сом стипендиясын алып, 1894 жылы Ресей империясының елордасы Петерборға барып, Орман шаруашылығы институтының экономика факультетіне түседі. Ол мұнда жүріп күнделікті сабақтарына қоса студенттердің саяси, әдеби, экономикалық және тағы басқа үйірмелердің жұмысына қызу араласып, студенттік толқуларға қатысады.
Саяси қызметі
Оқуын бітіріп, Омбыға оралғанда Ә.Бөкейхан Ресей империясының қазақ даласына жүргізген отаршылдық саясатына деген өзіндік көзқарасы қалыптасқан, марксизмнің экономикалық қағидаларымен қаруланған, саяси астыртын күрестің түрлері мен әдістерін үйреніп, білген, күрес тартыстан біршама тәжірибесі бар саяси күрескер болатын. Ол Омбыға келісімен қаланың саяси әлеуметтік, қоғамдық жұмысына белсене араласады.
«Народная свобода» (Халық бостандығы) партиясының қатарына өтіп, өзі қазақ зиялылары мен саяси белсенділерінің арасында осы партияның шағын тобын ұйымдастырады. Әлиханның саяси көзқарасының пісіп-жетілуіне, кейін белгілі саяси, қоғам, мемлекет қайраткері әрі қазақ ұлт-азаттық қозғалысының ұйымдастырушысы және көсемі ретінде танылуына, саяси күрескер ретінде шыңдалуына Омбыдағы күндері ерекше ықпал етеді.
1905 жылдан бастап Ресей конституциялық-демократиялық партиясының (кадеттер) мүшесі, оның қазақ бөлімшесін құру мақсатында Оралда, Семейде жиындар өткізген. Қарқаралыда патша өкіметінің отаршылдық саясатына қарсы өткен қозғалысқа қатысып, 14 500 адам қол қойған Қарқаралы петициясын ұйымдастырушылардың бірі болған.
1905 жылы Әлихан Бөкейхан Семей облысы қазақтарының атынан 1-ші Мемлекеттік думаға депутат болып сайланды. Бірақ ол 1-ші Мемлекеттік дума жұмысына қатыса алмады. Өйткені Ә.Н. Бөкейхан өз жұмысын бастаған кезде Дала өлкесі генерал-губернаторының негізсіз жарлығымен 3 ай Павлодар абақтысында отырды.
Абақтыдан шығып Санкт-Петербургке жеткенде, Дума патшаның үкімімен таратылып, оның біраз мүшелері наразылық актісін қабылдау үшін сол кездегі Финляндияның Выборг қаласына жүріп кеткен еді. Ә.Н. Бөкейхан да солардың артынан аттанып, Выборг үндеуіне қол қойды. Сол үшін жазаға тартылып, Санкт-Петербург сот палатасының төтенше мәжілісінің шешімімен 3 айға Семей түрмесіне жабылды. 1906 жылы Омбыдан шығатын кадеттік «Голос степи», «Омичъ» және «Иртышъ» газеттерінде; 1908 жылы Санкт-Петербургте жарық көрген меньшевиктік «Товарищъ», кадеттік «Речь», «Слово» газеттерінде редакторлық қызмет атқарды.
1909-1917 жылдары «Дон егіншілік банкі» бөлімшесінде жұмыс істеді.
1911-1914 «Қазақ» газетін ұйымдастыруда және оның жалпы ұлттық деңгейге көтерілуіне зор еңбек сіңірді.
20 ғасырдың басында қазақ даласында екі ағымның болғаны белгілі. Бірі Бұқар мен Түркістан өлкесіне бет бұрған дәстүршіл, панисламшыл ағым, екіншісі негізінен Батыс өркениетін үлгі тұтқан жаңашыл, пантүркішіл ағым. Осы екінші ағымның басында Әлихан бастаған орыс мектептерінен тәлім-тәрбие алған озық ойлы қазақ зиялылары тұрады. Бұл топ саяси ұстамдылық танытып, Ресей империясына қарсы ашық күреске шығудың әлі ерте екенін анық түсінеді. Сондықтан олар, ең алдымен, халықтың сана сезімін оятатын жағдай жасау керек деп білді.
Бар күш-қуаттарын осы мақсатқа жұмылдырады. Бірақ олардың ойдағыдай жұмыс істеуіне жандармерия басқармасының жансыздары мүмкіндік бермейді. Солардың көрсетуімен қуғынға түседі, түрмеге қамалады. Бұдан студент кезінде-ақ сенімсіздердің қара тізіміне ілігіп, бақылауда жүрген Әлихан да тыс қалған жоқ, алдымен, Семей түрмесіне қамалып, кейін Самар қаласына жер аударылып, онда тек ғылыми-шығармашылық қызметпен айналысуға ғана мәжбүр болды.
1916 жылы жер аудару мерзімі бітіп, Самардан Орынборға келген Әлихан бірден қаланың қоғамдық, саяси өміріне араласып кетеді. Қаланың қазақ тұрғындары атынан қалалық думаға сайланады.
Алаш Орда
Ол Ақпан төңкерісінен үлкен үміт күтеді. Бірақ ол үміті ақталмайды. Уақытша үкімет, оның ішінде өзі мүшесі болып жүрген кадет партиясының көсемдері қазаққа автономия беруге қарсы болады. Оның үстіне олармен жер мәселесі жөнінде де ымыраға келе алмайды да, ол бұл партиядан шығып, қазақтан сайланған тоғыз өкілді бастап барып, Томск қаласында Сібір автономистерінің құрылтайына қатысады. Осында болашақ Сібір республикасының құрамында Қазақ автономиясы құрылмақ болады.
Құрылтайдан оралысымен Әлихан қазақ тарихындағы тұңғыш саяси ұйым Алаш партиясын ұйымдастыруға кіріседі. Артынша, 1917 ж. желтоқсанында Екінші жалпықазақ съезі Алаш автономиясы жарияланып, Ә. Бөкейхан сол алғашқы Қазақ республикасының тұңғыш төрағасы (президенті) болып сайланады.
1919 жылы большевиктер өкіметінің бұрынғы алашордашыларға жасаған кешірімнен кейін Ә. Бөкейхан қалған өмірін ғылыми зерттеушілікке арнады.
Бірақ, ұлттық намыстан жұрдай, жалған интернационалист, жадағай белсенділердің көрсетуімен ол 1926 жылы екі рет тұтқындалып, түрме азабын тартты. Әлихан Бөкейхан Мәскеуге жер аударылады, зор беделінен қорыққан большевиктер өкіметі оны Қазақстанға жолатпады. Онда он жыл үй қамауында отырған Әлиханды 1937 жылғы тамызда қайыра тұтқындап, бір айдан кейін жалған жаламен 71 жасында Мәскеуде ату жазасына кеседі.
1989 жылғы мамырдың 14 КСРО Жоғарғы сотының қаулысы бойынша әрекетінде қылмыс құрамы жоқ болғандықтан, ақталды.
Сөз соңында, ғалым, Ә.Бөкейхан XX ғасырдың алғашқы жартысында қазақ эпосы мен фольклорын ғылыми тұрғыдан зерттеген ғалымдарымыздың бірі болды. Ол қарастырған негізгі аспектілер: эпостың тарихилығы, қазақ фольклорының түрлері, шығу мезгілі, жыршы мен оның шеберлігі, қоғамдық ой-сананың жырда көрініс табуы, бейнелер, олардың атқарған идеялық қызметі, үлгінің көркемдік ерекшеліктері т.с.с.- әлі де қазақ фольклортану ғылымында өз маңызын жойған жоқ, және сол дәуірдің жетістігі болып саналатыны сөзсіз.
Ғылыми еңбектері
XIX ғасырдың соңында Омбы орман шаруашылығы училищесінде оқытушылық қызмет атқарып, ғылыми жұмыстармен айналысады. Ол 1896 жылы көрнекті ғалымдардың ықпалымен Орыс географиялық қоғамы Батыс-Сібір бөлімшесінің толық мүшесі болып сайланды.
Әлихан Нұрмұхамедұлы «Ресей. Жалпы географиялық сипаттама» атты көп томдық еңбектің қазақ даласына арналған 18 томына автор ретінде қатынасқан. Ол ғылыми жұмыспен қатар қоғамдық-әлеуметтік саяси қызметтерге де белсене араласа бастайды. 1904 жылы қазақ даласына қоныс аудару қозғалысын даярлап берген Ф.А. Шербина экспедициясының құрамында болды. 1911-14 жж. Әлихан Бөкейхан «Жаңа энциклопедиялық сөздіктің» 4-21 томдарына автор ретінде қатысты.
Әлихан туралы
Зерттеулер
2009–2013 жылдары Ә. Бөкейханның 9 томдық толық шығармалар жинағы шықты. 2011 жылы Әлихан Бөкейханның 145-жылдық мерейтойына байланысты 15 томдық шығармаларының толық жинағы жарық көрді. Оған мақалалары, очерктері, хаттары, жеке іс қағаздары, саяси сатиралары, ғылыми және көркем аудармалары, т.б. кірді. Басылым 2011-2018 жылға дейін жалғасты.
Атаулар
1992 жылы Қарағанды облысының Ақтоғай ауданындағы Ақтоғай аудандық кеңестің шешімімен ол туған ауылға Ә.Н. Бөкейханов есімі берілді.
Фильмдер
1994 — «Алаш туралы сөз»режиссері: Қалила Умаров Жанры: “Деректі фильм” Өндіріс: “Қазақтелефильм”
2009 — «Алашорда» режиссері: Қалила Умаров Жанры: “Деректі фильм” Өндіріс: “Қазақфильм”.
Әдебиеттер
- Мұхамедханов, Қ. Әлихан Бөкейханов [Телехабар] / Қ. Мұхамедханов. - Семипалатинск телевидениесі, 1989. - 20 июнь. - Машинкамен терілген 14 парақ. - Телехабар авторы және жүргізушісі Қ.Мұхамедханов.
- Мұхамедханов, Қ. Әлихан Бөкейханов [Мәтін] / Қ. Мұхамедханов // Семей таңы. - 1990. - 17 қаңтар. - Б. 3-4; Қазақ әдебиеті. - 1990. - 8 маусым - Б. 10-11; 15 маусым - Б. 10-11.
- Мұхамедханов, Қ. Әлихан Бөкейханов [Телехабар] / Қ. Мұхамедханов. - Семипалатинск телевидениесі, 1991. - 28 октябрь. - 40 п. мәтін, фотосуреттер, құжаттар т.б. - Телехабар авторы және жүргізушісі Қ.Мұхамедханов.
- Мұхамедханов, Қ. Әлихан Бөкейхановтың Абай туралы мақалалары (1903, 1905, 1907 ж.ж) [Мәтін] / Қ. Мұхамедханов // Абай. - 1992. - №2. - Б. 23-27.
- Мұқаметханов, Қ. Әлихан Бөкейханов [Мәтін] / Қ. Мұхамедханұлы [Мұхамедханов] // Абай : энциклопедия. - Алматы : Қазақ энциклопедиясы : Атамұра, 1995. - Б. 166 -167.
- Мұхамедханов, Қ. Абай мұрагерлері [Мәтін] Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Мағжан Жұмабаев, Жүсіпбек Аймауытов, Міржақып Дулатов өмірі мен шығармашылығы туралы мәліметтер енген] / шығармаларын жинап, зерттеп, өмірбаяндары жазып, баспаға әзірлеген Қ. Мұхамедханов. - Алматы : Атамұра, 1995. - 208 б.
- Мұхамедханұлы, Қ. Абайды тұңғыш рет баспасөзде танытқан Әлихан Бөкейханов [Мәтін] / Қ. Мұхамедханұлы [Мұхамедханов] // Түркістан. - 1995. - 9 тамыз. - Б. 1.
Сыртқы сілтемелер
Дереккөздер
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Әlihan Nurmuhameduly Bokejhan 5 nauryz 1866 18660305 Қarkaraly uezi Semej oblysy Dala Өlkesi 27 kyrkүjek 1937 Mәskeu kazaktyn memleket kajratkeri Alash partiyasynyn zhetekshisi Alashorda avtonomiyaly үkimetinin toragasy publicist galym audarmashy Әlihan Nurmuhameduly BokejhanLauazymyTu Alashorda avtonomiyaly үkimetinin toragasy13 zheltoksan 1917 5 nauryz 1920ӨmirbayanyPartiyasyAlashBilimiOmby tehnikalyk uchilishesi Orman sharuashylygy instituty Sankt Peterburg Mamandygypublicist galym audarmashyDini sүnnettilik islamDүniege kelui 5 nauryz 1866 1866 03 05 Қarkaraly uezi Semej oblysy Қajtys boluy 27 kyrkүjek 1937 1937 09 27 71 zhas Mәskeu Resej KFSRZherlendi Mәskeu kalasyndagy Don ziratyndaDinastiya ToreӘkesi Nurmuhammed Myrzatajuly BokejhanAnasy Begim DulatkyzyZhubajy Elena Yakovlevna SevostyanovaBalalary Zejnep Elizaveta Өkitaj Sergej Қoltanbasyondeu ӨmirbayanyAta tegi Shyngys hannyn үlken uly Zhoshydan tarajtyn tore tukymy Argy atasy atakty Barak sultan Қazaktyn songy handarynyn biri Bokej osy Barak sultannyn balasy Bokejden Batyr odan Myrzataj odan Әlihannyn әkesi Nurmuhamed Әlihandy әkesi togyz zhasynda Қarkaralyga aparyp zhergilikti moldanyn kolyna okuga beredi Birak zerdeli bala moldadan okygandardan gori osyndagy mektepte okyp zhүrgenderdin sauattylygyn angaryp kaladagy үsh klastyk bastauysh mektepke oz erkimen auysyp alady Ony bitirgennen kejin 1879 1886 zhyldary Қarkaraly kalasyndagy kazak balalaryna arnalgan mektepte okidy 1886 1890 zhyldar aralygynda Ombydagy tehnikalyk uchilishede okyp ony tehnik mamandygy bojynsha bitirip shykty 1890 1894 zhyldar aralygynda Sankt Peterburgtegi Orman tehnologiyalyk institutynyn ekonomika fakultetinde okydy Dala general gubernator kensesinin usynys haty men kazak kauymdastygynyn 200 som stipendiyasyn alyp 1894 zhyly Resej imperiyasynyn elordasy Peterborga baryp Orman sharuashylygy institutynyn ekonomika fakultetine tүsedi Ol munda zhүrip kүndelikti sabaktaryna kosa studentterdin sayasi әdebi ekonomikalyk zhәne tagy baska үjirmelerdin zhumysyna kyzu aralasyp studenttik tolkularga katysady Sayasi kyzmeti Okuyn bitirip Ombyga oralganda Ә Bokejhan Resej imperiyasynyn kazak dalasyna zhүrgizgen otarshyldyk sayasatyna degen ozindik kozkarasy kalyptaskan marksizmnin ekonomikalyk kagidalarymen karulangan sayasi astyrtyn kүrestin tүrleri men әdisterin үjrenip bilgen kүres tartystan birshama tәzhiribesi bar sayasi kүresker bolatyn Ol Ombyga kelisimen kalanyn sayasi әleumettik kogamdyk zhumysyna belsene aralasady Narodnaya svoboda Halyk bostandygy partiyasynyn kataryna otip ozi kazak ziyalylary men sayasi belsendilerinin arasynda osy partiyanyn shagyn tobyn ujymdastyrady Әlihannyn sayasi kozkarasynyn pisip zhetiluine kejin belgili sayasi kogam memleket kajratkeri әri kazak ult azattyk kozgalysynyn ujymdastyrushysy zhәne kosemi retinde tanyluyna sayasi kүresker retinde shyndaluyna Ombydagy kүnderi erekshe ykpal etedi 1905 zhyldan bastap Resej konstituciyalyk demokratiyalyk partiyasynyn kadetter mүshesi onyn kazak bolimshesin kuru maksatynda Oralda Semejde zhiyndar otkizgen Қarkaralyda patsha okimetinin otarshyldyk sayasatyna karsy otken kozgalyska katysyp 14 500 adam kol kojgan Қarkaraly peticiyasyn ujymdastyrushylardyn biri bolgan 1905 zhyly Әlihan Bokejhan Semej oblysy kazaktarynyn atynan 1 shi Memlekettik dumaga deputat bolyp sajlandy Birak ol 1 shi Memlekettik duma zhumysyna katysa almady Өjtkeni Ә N Bokejhan oz zhumysyn bastagan kezde Dala olkesi general gubernatorynyn negizsiz zharlygymen 3 aj Pavlodar abaktysynda otyrdy Abaktydan shygyp Sankt Peterburgke zhetkende Duma patshanyn үkimimen taratylyp onyn biraz mүsheleri narazylyk aktisin kabyldau үshin sol kezdegi Finlyandiyanyn Vyborg kalasyna zhүrip ketken edi Ә N Bokejhan da solardyn artynan attanyp Vyborg үndeuine kol kojdy Sol үshin zhazaga tartylyp Sankt Peterburg sot palatasynyn totenshe mәzhilisinin sheshimimen 3 ajga Semej tүrmesine zhabyldy 1906 zhyly Ombydan shygatyn kadettik Golos stepi Omich zhәne Irtysh gazetterinde 1908 zhyly Sankt Peterburgte zharyk korgen mensheviktik Tovarish kadettik Rech Slovo gazetterinde redaktorlyk kyzmet atkardy 1909 1917 zhyldary Don eginshilik banki bolimshesinde zhumys istedi 1911 1914 Қazak gazetin ujymdastyruda zhәne onyn zhalpy ulttyk dengejge koteriluine zor enbek sinirdi 20 gasyrdyn basynda kazak dalasynda eki agymnyn bolgany belgili Biri Bukar men Tүrkistan olkesine bet burgan dәstүrshil panislamshyl agym ekinshisi negizinen Batys orkenietin үlgi tutkan zhanashyl pantүrkishil agym Osy ekinshi agymnyn basynda Әlihan bastagan orys mektepterinen tәlim tәrbie algan ozyk ojly kazak ziyalylary turady Bul top sayasi ustamdylyk tanytyp Resej imperiyasyna karsy ashyk kүreske shygudyn әli erte ekenin anyk tүsinedi Sondyktan olar en aldymen halyktyn sana sezimin oyatatyn zhagdaj zhasau kerek dep bildi Bar kүsh kuattaryn osy maksatka zhumyldyrady Birak olardyn ojdagydaj zhumys isteuine zhandarmeriya baskarmasynyn zhansyzdary mүmkindik bermejdi Solardyn korsetuimen kugynga tүsedi tүrmege kamalady Budan student kezinde ak senimsizderdin kara tizimine iligip bakylauda zhүrgen Әlihan da tys kalgan zhok aldymen Semej tүrmesine kamalyp kejin Samar kalasyna zher audarylyp onda tek gylymi shygarmashylyk kyzmetpen ajnalysuga gana mәzhbүr boldy 1916 zhyly zher audaru merzimi bitip Samardan Orynborga kelgen Әlihan birden kalanyn kogamdyk sayasi omirine aralasyp ketedi Қalanyn kazak turgyndary atynan kalalyk dumaga sajlanady Alash Orda Alash partiyasynyn basshylary 1917 soldan onga karaj Ahmet Bajtursynuly Әlihan Nurmuhameduly Bokejhan Mirzhakyp DulatulyӘ Bokejhannyn olim zhazasyna kesimi Ol Akpan tonkerisinen үlken үmit kүtedi Birak ol үmiti aktalmajdy Uakytsha үkimet onyn ishinde ozi mүshesi bolyp zhүrgen kadet partiyasynyn kosemderi kazakka avtonomiya beruge karsy bolady Onyn үstine olarmen zher mәselesi zhoninde de ymyraga kele almajdy da ol bul partiyadan shygyp kazaktan sajlangan togyz okildi bastap baryp Tomsk kalasynda Sibir avtonomisterinin kuryltajyna katysady Osynda bolashak Sibir respublikasynyn kuramynda Қazak avtonomiyasy kurylmak bolady Қuryltajdan oralysymen Әlihan kazak tarihyndagy tungysh sayasi ujym Alash partiyasyn ujymdastyruga kirisedi Artynsha 1917 zh zheltoksanynda Ekinshi zhalpykazak sezi Alash avtonomiyasy zhariyalanyp Ә Bokejhan sol algashky Қazak respublikasynyn tungysh toragasy prezidenti bolyp sajlanady Ә Bokejhannyn 1935 pen olim zhazasyna kesiler kүnindegi fotosureti 1919 zhyly bolshevikter okimetinin buryngy alashordashylarga zhasagan keshirimnen kejin Ә Bokejhan kalgan omirin gylymi zertteushilikke arnady Birak ulttyk namystan zhurdaj zhalgan internacionalist zhadagaj belsendilerdin korsetuimen ol 1926 zhyly eki ret tutkyndalyp tүrme azabyn tartty Әlihan Bokejhan Mәskeuge zher audarylady zor bedelinen korykkan bolshevikter okimeti ony Қazakstanga zholatpady Onda on zhyl үj kamauynda otyrgan Әlihandy 1937 zhylgy tamyzda kajyra tutkyndap bir ajdan kejin zhalgan zhalamen 71 zhasynda Mәskeude atu zhazasyna kesedi 1989 zhylgy mamyrdyn 14 KSRO Zhogargy sotynyn kaulysy bojynsha әreketinde kylmys kuramy zhok bolgandyktan aktaldy Soz sonynda galym Ә Bokejhan XX gasyrdyn algashky zhartysynda kazak eposy men folkloryn gylymi turgydan zerttegen galymdarymyzdyn biri boldy Ol karastyrgan negizgi aspektiler epostyn tarihilygy kazak folklorynyn tүrleri shygu mezgili zhyrshy men onyn sheberligi kogamdyk oj sananyn zhyrda korinis tabuy bejneler olardyn atkargan ideyalyk kyzmeti үlginin korkemdik erekshelikteri t s s әli de kazak folklortanu gylymynda oz manyzyn zhojgan zhok zhәne sol dәuirdin zhetistigi bolyp sanalatyny sozsiz Ғylymi enbekteriXIX gasyrdyn sonynda Omby orman sharuashylygy uchilishesinde okytushylyk kyzmet atkaryp gylymi zhumystarmen ajnalysady Ol 1896 zhyly kornekti galymdardyn ykpalymen Orys geografiyalyk kogamy Batys Sibir bolimshesinin tolyk mүshesi bolyp sajlandy Әlihan Nurmuhameduly Resej Zhalpy geografiyalyk sipattama atty kop tomdyk enbektin kazak dalasyna arnalgan 18 tomyna avtor retinde katynaskan Ol gylymi zhumyspen katar kogamdyk әleumettik sayasi kyzmetterge de belsene aralasa bastajdy 1904 zhyly kazak dalasyna konys audaru kozgalysyn dayarlap bergen F A Sherbina ekspediciyasynyn kuramynda boldy 1911 14 zhzh Әlihan Bokejhan Zhana enciklopediyalyk sozdiktin 4 21 tomdaryna avtor retinde katysty Әlihan turalyZertteuler 2009 2013 zhyldary Ә Bokejhannyn 9 tomdyk tolyk shygarmalar zhinagy shykty 2011 zhyly Әlihan Bokejhannyn 145 zhyldyk merejtojyna bajlanysty 15 tomdyk shygarmalarynyn tolyk zhinagy zharyk kordi Ogan makalalary ocherkteri hattary zheke is kagazdary sayasi satiralary gylymi zhәne korkem audarmalary t b kirdi Basylym 2011 2018 zhylga dejin zhalgasty Ataular 1992 zhyly Қaragandy oblysynyn Aktogaj audanyndagy Aktogaj audandyk kenestin sheshimimen ol tugan auylga Ә N Bokejhanov esimi berildi Filmder 1994 Alash turaly soz rezhisseri Қalila Umarov Zhanry Derekti film Өndiris Қazaktelefilm 2009 Alashorda rezhisseri Қalila Umarov Zhanry Derekti film Өndiris Қazakfilm Әdebietter Muhamedhanov Қ Әlihan Bokejhanov Telehabar Қ Muhamedhanov Semipalatinsk televideniesi 1989 20 iyun Mashinkamen terilgen 14 parak Telehabar avtory zhәne zhүrgizushisi Қ Muhamedhanov Muhamedhanov Қ Әlihan Bokejhanov Mәtin Қ Muhamedhanov Semej tany 1990 17 kantar B 3 4 Қazak әdebieti 1990 8 mausym B 10 11 15 mausym B 10 11 Muhamedhanov Қ Әlihan Bokejhanov Telehabar Қ Muhamedhanov Semipalatinsk televideniesi 1991 28 oktyabr 40 p mәtin fotosuretter kuzhattar t b Telehabar avtory zhәne zhүrgizushisi Қ Muhamedhanov Muhamedhanov Қ Әlihan Bokejhanovtyn Abaj turaly makalalary 1903 1905 1907 zh zh Mәtin Қ Muhamedhanov Abaj 1992 2 B 23 27 Mukamethanov Қ Әlihan Bokejhanov Mәtin Қ Muhamedhanuly Muhamedhanov Abaj enciklopediya Almaty Қazak enciklopediyasy Atamura 1995 B 166 167 Muhamedhanov Қ Abaj muragerleri Mәtin Әlihan Bokejhanov Ahmet Bajtursynov Magzhan Zhumabaev Zhүsipbek Ajmauytov Mirzhakyp Dulatov omiri men shygarmashylygy turaly mәlimetter engen shygarmalaryn zhinap zerttep omirbayandary zhazyp baspaga әzirlegen Қ Muhamedhanov Almaty Atamura 1995 208 b Muhamedhanuly Қ Abajdy tungysh ret baspasozde tanytkan Әlihan Bokejhanov Mәtin Қ Muhamedhanuly Muhamedhanov Tүrkistan 1995 9 tamyz B 1 Syrtky siltemelerDerekkozder