Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ораз Қыйқымұлы Жандосов (20 ақпан 1889 жыл, Қаскелең, Верный уезі, Жетісу облысы, Түркістан өлкесі, Ресей империясы — 2 наурыз 1938 жыл, Алматы) — кеңестік мемлекет және партия қайраткері, Қазақстанда коммунизм құрушыларының бірі. Қазақ КСР халық ағарту комиссары.
| Ораз Қыйқымұлы Жандосов | |
 | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | Любавинская, Верный уезі, Жетісу облысы |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Мемлекет | |
| Шайқасы | 1916 жылғы Қазақстандағы ұлт-азаттық көтеріліс, |
| Марапаттары |
|
Өмірбаяны
Ораз 1889 жылы Любавинская станциясында, қазіргі Қаскелең қаласында қарапайым шаруалар отбасында дүниеге келген. Ұлы жүздің Шапырашты руынан.
1917 жылы "Садақ" газетімен бірлесе жұмыс істеді. Верный қаласында қазақ жастарының ағарту үйірмесін ұйымдастырады. 1918 жылы Верный ерлер гимназиясын бітірген. Оқуын аяқтай сала ақтарға қарсы әскери іс-қимылдарға қатысқан. Сол жылы коммунистік партия қатарына кірді. Жетісу облысы кеңестерінің І және ІІ сьездерінде делегат болған.
Отбасы
Жұбайы – Жандосова Фатима Асқарқызы (1901-1973). 1901 жылы Ташкент қаласында татар саудагерінің отбасында туған. Ташкент қыздар гимназиясында оқыған. 1920 жылы Ораз Жандосовқа тұрмысқа тиген.
- ұлы – Жандосов Едіге Оразұлы (1922-1953). Өндірістік аварияда қаза тапқан. Жұбайы - Дәулетбаева Клара Фарраховна.
- немересі - Гүлнәр Едігеқызы (1951 жылы туған).
- немересі - Адехам Едігеұлы (1953 жылы туған).
- ұлы – Жандосов Санжар Оразұлы (1930-1992). Алматы қалалық партия комитетінің хатшысы, Еңбек министрі, Қазақ КСР Мемлекеттік жоспар комитеті жанындағы ҒЗИ директоры. Жұбайы – Жансүгірова Ильфа Ілиясқызы (Ілияс Жансүгіров пен Фатима Ғабитованың қызы)
- немересі – Ажар Санжарқызы Жандосова (Еркін Қалиевтың жұбайы) – архитектор-урбанист, қоғам қайраткері.
- немересі – Дина Санжарқызы Жандосова-Алдабергенова – музыкант-бард.
- немересі – Жанар Санжарқызы Жандосова.
- немересі – Фатима Санжарқызы Жандосова.
- немересі – Кенен Санжарұлы Жандосов.
- ұлы – Жандосов Али (Анри) Оразұлы (1935 - 2023). Тарихшы,1920-1930 жылдардағы Қазақстан тарихының маманы. Жұбайы – тарихшы-шығыстанушы Клавдия Антонқызы Пищулина.
- немересі – Жандосов, Ораз Алиұлы (1961 жылы туған) – ҚР экс вице-премьері, экс қаржы министрі, Ұлттық банкінің экс төрағасы.
- немересі - Жандосова Зарина Алиқызы (1963 жылы туған) – ақын.
- немересі –Жандосова Лааль Алиқызы (1967 жылы туған) – суретші.
Атылуы
1937 жылы Ораз Жандосовты қызметінен босатып, партия қатарынан шығарды. 13 қазан күні Жандосовты антикеңестік ұйымға қатысы бар деген айыппен тұтқындайды. 1938 жылғы 2 наурызда КСРО Жоғарғы соты әскери коллегиясының үкімімен РКФСР Қылмыстық кодексінің 58-2, 58-7, 58-8, 58-11 баптары бойынша айыпталып, жазаның ең ауыр түрі - ату жазасына кесілді.
1957 жылғы 8 маусымдағы КСРО Жоғарғы Соты әскери коллегиясының үкімімен ақталды.
Қызметі
Азаматтық соғыс жылдары
- 1918-1919 жылдары Жетісу облыстық ұлттар істері жөніндегі бөлім басшысы.
- 1919-1920 жылы мұсылман коммунистері бюросының төрағасы болды.
- 1920 жылы 3-ші Түркістандық дивизияның саяси бөлімін басқарып, Жетісу облысы революциялық әскери комитетіне кірді.
- 1920 жылдың қаңтарында Ақтөбеде өткен Қазақстандық кеңестік партияның 1-конференциясында Жетісу делегациясын басқарды.
- Азаматтық соғыс жылдары Алаш әскерінің сарбаздарын Қызыл әскер қатарына шақыру жұмыстарымен айналысты.
- Қытайға ауып кеткен қазақтарды қайтару ісін басқарған.
- 1920 жылы Фурмановтың тапсырмасымен Верный бекінісіндегі ереуілді басқан кезде уездердегі әскери бөлімшелерді басқарып отырды.
- 1920-1922 жылдары Жетісу облыстық революциялық комитетінің төрағасы, облыстық атқару комитетінің төрағасы, ұлттар ісі жөніндегі меңгеруші болып қызмет етті.
- 1920 жылғы қыркүйекте өткен 5-ші Түркістан компартиясының сьезінен бастап Түркістан республикасының коммунистік партия Орталық комитетінің мүшесі болып тұрақтанды.
- Ораз Жандосов бастамасымен Түркістан өлкесінде “Қосшы” одағы құрылды. "Қосшы" одағының облыстық комитет төрағасы, кейін оның Орталық Комитет төрағасы болып қызмет атқарды.
Кеңестік билік орнаған соң
- 1923-1924 жылдары Мәскеудегі Тимирязев атындағы ауыл шаруашылық академиясында оқыған.
- 1924 жылдың қазанынан бастап 1925 жылдың сәуіріне дейін Ораз Жандосов Сырдария мен Жетісу губернияларында ауылдарды қайта құру жөніндегі экспедицияны басқарды. Экспедиция нәтижесінде кеңестік жүйе қазақ ауылдарына қарай бейімделуі керек деген шешім шығарылды. Әсіресе ауылдардағы мал шаруашылығы Республиканың негізгі ауыл шаруашалық саласы болып қалуы тиіс. Осының бәрін Коммунистік партияның 14-сьезінде, қазақ коммунистерінің 5-конференциясында сөз сөйлеп, делегат ретінде жеткізді.
- Қазақ АКСР-іне Түркістан Республикасының қазақ аудандары қосылған соң, Қазақстан коммунистік партиясының үгіт-насихат бөлімін басқара бастады. Қазақстан коммунистік партиясының бюросына алғашында кандидат, кейін мүше болып сайланды.
- 1927 жылғы қарашадан 1929 жылғы маусымға дейін Қазақ АКСР халық ағарту комиссары қызметін атқарды. Ораз Жандосовтың қатысуымен Қазақстандағы алғашқы жоғарғы оқу орындары ашылды. Мысалы, 1928 жылы ашылған қазақ педагогикалық институты, 1929 жылы ашылған қазақ ауылшаруашылығы институты.
- Қазақ ауылшаруашылығы институтының алғашқы директоры қызметіне кіріседі.
- 1931-1932 жылдары Қазақстан мемлекеттік кітапханасының алғашқы директоры болды.
- Одан бөлек, 1920-жылдардың екінші жартысы мен 1930-жылдардың басында:
- Қазақ Ұлттық университетінде сабақ берді.
- Республикалық "Еңбекші қазақ" газетінің редакторы болып қызмет етті.
- Қазақстан өлкетану қоғамының басқарма төрағасы,
- Республикалық кітап палатасының меңгерушісі,
- Гидрометбюро төрағасы,
- Өлкелік ғылыми қызметкерлер бюросының төрағасы қызметтерін атқарды.
- 1933 жылдың қаңтар айынан наурыз айына дейін Сарысу ауданының ашыққан халқын Талас аңғарына көшіру және орналастыру бойынша комиссияны басқарды.
- 1933 жылғы тамыздан 1934 жылдың желтоқсанына дейін Кеген аудандық партия комитетінің хатшысы қызметінде жүрді.
- 1935 жылғы қаңтардан 1937 жылғы маусымына дейін Алматы облыстық атқару комитетінің төрағасы қызметін атқарды.
- 1937 жылдың шілдесінен бастап тұтқындалғанға дейін Алматы облысы, Қаракемер ауылында рабфак (жұмысшыларды ЖОО-ға дайындау факультеті) басқарып отырды.
Қатысқан съездер мен сайланбалы қызметтері
1920 жылғы қаңтар айында Ақтөбеде өткен Қазақстан коммунистік партиясының 1-конференциясында Жетісу делегациясын басқарды.
1925 жылы өткен Бүкілресейлік коммунистік партиясының (БК(б)П) 14-сьезінде делегат.
1925 жылы өткен Қазақ АКСР Кеңестерінің 5-съезінде делегат.
1927 жылы өткен Қазақ АКСР Кеңестерінің 7-съезінде делегат.
1936 жылы өткен КСРО Кеңестерінің төтенше 8-съезінің, 1937 жылы өткен Қазақстан коммунистік партиясы 1-съезінің және Бүкілресейлік коммунистік партиясы 2-ші және 6-ші съездерінің делегаты болды.
Әртүрлі жылдары Түркістан АКСР Кеңестері Орталық атқару комитетінің, Бүкілресейлік Орталық атқару комитетінің (БОАК) , Қазақ Орталық атқару комитетінің (ҚазОАК) және КСРО Орталық атқару комитетінің ұлттар кеңесінің мүшесі болды.
Мұрасы
Алматы қаласында және облысында:
- Ірі магистральді көшеге Жандосов есімі берілген.
- Жандосов-Гагарин көшелер қиылысында Ораз Жандосовтың ескерткіші орнатылған.
- Жандосов көшесінің басында мемориалдық тақта орнатылған.
- Қазақстан-Британ техникалық университетінің артындағы скверде көрнекті қайраткерлер аллеясында Ораз Жандосовтың бюсті тұр.
- №105 гимназия Ораз Жандосовтың есімімен аталады.
- Алматы қаласынан 30 шақырым жерде Қарасай ауданында Ораз Жандосов ауылы орналасқан.
- Алматы облысы, Райымбек ауданы, Нарынқол ауылында мектепке Ораз Жандосов есімі берілген.
Шымкент қаласында №30 мектеп Ораз Жандосов атымен аталады.
Жамбыл облысы, Шу ауданы, Шоқпар ауылындағы мектепке Ораз Жандосовтың аты берілген.
Дереккөздер
- https://camonitor.kz/756-.html
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Oraz Қyjkymuly Zhandosov 20 akpan 1889 zhyl Қaskelen Vernyj uezi Zhetisu oblysy Tүrkistan olkesi Resej imperiyasy 2 nauryz 1938 zhyl Almaty kenestik memleket zhәne partiya kajratkeri Қazakstanda kommunizm kurushylarynyn biri Қazak KSR halyk agartu komissary Oraz Қyjkymuly ZhandosovTugan kүni20 akpan 1899 1899 02 20 Tugan zheriLyubavinskaya Vernyj uezi Zhetisu oblysyҚajtys bolgan kүni2 nauryz 1938 1938 03 02 39 zhas Қajtys bolgan zheriAlmaty Қazak KSRMemleket KSROShajkasy1916 zhylgy Қazakstandagy ult azattyk koterilis Қazakstandagy azamattyk sogysMarapattaryӨmirbayanyOraz 1889 zhyly Lyubavinskaya stanciyasynda kazirgi Қaskelen kalasynda karapajym sharualar otbasynda dүniege kelgen Ұly zhүzdin Shapyrashty ruynan 1917 zhyly Sadak gazetimen birlese zhumys istedi Vernyj kalasynda kazak zhastarynyn agartu үjirmesin ujymdastyrady 1918 zhyly Vernyj erler gimnaziyasyn bitirgen Okuyn ayaktaj sala aktarga karsy әskeri is kimyldarga katyskan Sol zhyly kommunistik partiya kataryna kirdi Zhetisu oblysy kenesterinin I zhәne II sezderinde delegat bolgan Otbasy Zhubajy Zhandosova Fatima Askarkyzy 1901 1973 1901 zhyly Tashkent kalasynda tatar saudagerinin otbasynda tugan Tashkent kyzdar gimnaziyasynda okygan 1920 zhyly Oraz Zhandosovka turmyska tigen uly Zhandosov Edige Orazuly 1922 1953 Өndiristik avariyada kaza tapkan Zhubajy Dәuletbaeva Klara Farrahovna nemeresi Gүlnәr Edigekyzy 1951 zhyly tugan nemeresi Adeham Edigeuly 1953 zhyly tugan uly Zhandosov Sanzhar Orazuly 1930 1992 Almaty kalalyk partiya komitetinin hatshysy Enbek ministri Қazak KSR Memlekettik zhospar komiteti zhanyndagy ҒZI direktory Zhubajy Zhansүgirova Ilfa Iliyaskyzy Iliyas Zhansүgirov pen Fatima Ғabitovanyn kyzy nemeresi Azhar Sanzharkyzy Zhandosova Erkin Қalievtyn zhubajy arhitektor urbanist kogam kajratkeri nemeresi Dina Sanzharkyzy Zhandosova Aldabergenova muzykant bard nemeresi Zhanar Sanzharkyzy Zhandosova nemeresi Fatima Sanzharkyzy Zhandosova nemeresi Kenen Sanzharuly Zhandosov uly Zhandosov Ali Anri Orazuly 1935 2023 Tarihshy 1920 1930 zhyldardagy Қazakstan tarihynyn mamany Zhubajy tarihshy shygystanushy Klavdiya Antonkyzy Pishulina nemeresi Zhandosov Oraz Aliuly 1961 zhyly tugan ҚR eks vice premeri eks karzhy ministri Ұlttyk bankinin eks toragasy nemeresi Zhandosova Zarina Alikyzy 1963 zhyly tugan akyn nemeresi Zhandosova Laal Alikyzy 1967 zhyly tugan suretshi Atyluy 1937 zhyly Oraz Zhandosovty kyzmetinen bosatyp partiya katarynan shygardy 13 kazan kүni Zhandosovty antikenestik ujymga katysy bar degen ajyppen tutkyndajdy 1938 zhylgy 2 nauryzda KSRO Zhogargy soty әskeri kollegiyasynyn үkimimen RKFSR Қylmystyk kodeksinin 58 2 58 7 58 8 58 11 baptary bojynsha ajyptalyp zhazanyn en auyr tүri atu zhazasyna kesildi 1957 zhylgy 8 mausymdagy KSRO Zhogargy Soty әskeri kollegiyasynyn үkimimen aktaldy ҚyzmetiAzamattyk sogys zhyldary 1918 1919 zhyldary Zhetisu oblystyk ulttar isteri zhonindegi bolim basshysy 1919 1920 zhyly musylman kommunisteri byurosynyn toragasy boldy 1920 zhyly 3 shi Tүrkistandyk diviziyanyn sayasi bolimin baskaryp Zhetisu oblysy revolyuciyalyk әskeri komitetine kirdi 1920 zhyldyn kantarynda Aktobede otken Қazakstandyk kenestik partiyanyn 1 konferenciyasynda Zhetisu delegaciyasyn baskardy Azamattyk sogys zhyldary Alash әskerinin sarbazdaryn Қyzyl әsker kataryna shakyru zhumystarymen ajnalysty Қytajga auyp ketken kazaktardy kajtaru isin baskargan 1920 zhyly Furmanovtyn tapsyrmasymen Vernyj bekinisindegi ereuildi baskan kezde uezderdegi әskeri bolimshelerdi baskaryp otyrdy 1920 1922 zhyldary Zhetisu oblystyk revolyuciyalyk komitetinin toragasy oblystyk atkaru komitetinin toragasy ulttar isi zhonindegi mengerushi bolyp kyzmet etti 1920 zhylgy kyrkүjekte otken 5 shi Tүrkistan kompartiyasynyn sezinen bastap Tүrkistan respublikasynyn kommunistik partiya Ortalyk komitetinin mүshesi bolyp turaktandy Oraz Zhandosov bastamasymen Tүrkistan olkesinde Қosshy odagy kuryldy Қosshy odagynyn oblystyk komitet toragasy kejin onyn Ortalyk Komitet toragasy bolyp kyzmet atkardy Kenestik bilik ornagan son 1923 1924 zhyldary Mәskeudegi Timiryazev atyndagy auyl sharuashylyk akademiyasynda okygan 1924 zhyldyn kazanynan bastap 1925 zhyldyn sәuirine dejin Oraz Zhandosov Syrdariya men Zhetisu guberniyalarynda auyldardy kajta kuru zhonindegi ekspediciyany baskardy Ekspediciya nәtizhesinde kenestik zhүje kazak auyldaryna karaj bejimdelui kerek degen sheshim shygaryldy Әsirese auyldardagy mal sharuashylygy Respublikanyn negizgi auyl sharuashalyk salasy bolyp kaluy tiis Osynyn bәrin Kommunistik partiyanyn 14 sezinde kazak kommunisterinin 5 konferenciyasynda soz sojlep delegat retinde zhetkizdi Қazak AKSR ine Tүrkistan Respublikasynyn kazak audandary kosylgan son Қazakstan kommunistik partiyasynyn үgit nasihat bolimin baskara bastady Қazakstan kommunistik partiyasynyn byurosyna algashynda kandidat kejin mүshe bolyp sajlandy 1927 zhylgy karashadan 1929 zhylgy mausymga dejin Қazak AKSR halyk agartu komissary kyzmetin atkardy Oraz Zhandosovtyn katysuymen Қazakstandagy algashky zhogargy oku oryndary ashyldy Mysaly 1928 zhyly ashylgan kazak pedagogikalyk instituty 1929 zhyly ashylgan kazak auylsharuashylygy instituty Қazak auylsharuashylygy institutynyn algashky direktory kyzmetine kirisedi 1931 1932 zhyldary Қazakstan memlekettik kitaphanasynyn algashky direktory boldy Odan bolek 1920 zhyldardyn ekinshi zhartysy men 1930 zhyldardyn basynda Қazak Ұlttyk universitetinde sabak berdi Respublikalyk Enbekshi kazak gazetinin redaktory bolyp kyzmet etti Қazakstan olketanu kogamynyn baskarma toragasy Respublikalyk kitap palatasynyn mengerushisi Gidrometbyuro toragasy Өlkelik gylymi kyzmetkerler byurosynyn toragasy kyzmetterin atkardy 1933 zhyldyn kantar ajynan nauryz ajyna dejin Sarysu audanynyn ashykkan halkyn Talas angaryna koshiru zhәne ornalastyru bojynsha komissiyany baskardy 1933 zhylgy tamyzdan 1934 zhyldyn zheltoksanyna dejin Kegen audandyk partiya komitetinin hatshysy kyzmetinde zhүrdi 1935 zhylgy kantardan 1937 zhylgy mausymyna dejin Almaty oblystyk atkaru komitetinin toragasy kyzmetin atkardy 1937 zhyldyn shildesinen bastap tutkyndalganga dejin Almaty oblysy Қarakemer auylynda rabfak zhumysshylardy ZhOO ga dajyndau fakulteti baskaryp otyrdy Қatyskan sezder men sajlanbaly kyzmetteri 1920 zhylgy kantar ajynda Aktobede otken Қazakstan kommunistik partiyasynyn 1 konferenciyasynda Zhetisu delegaciyasyn baskardy 1925 zhyly otken Bүkilresejlik kommunistik partiyasynyn BK b P 14 sezinde delegat 1925 zhyly otken Қazak AKSR Kenesterinin 5 sezinde delegat 1927 zhyly otken Қazak AKSR Kenesterinin 7 sezinde delegat 1936 zhyly otken KSRO Kenesterinin totenshe 8 sezinin 1937 zhyly otken Қazakstan kommunistik partiyasy 1 sezinin zhәne Bүkilresejlik kommunistik partiyasy 2 shi zhәne 6 shi sezderinin delegaty boldy Әrtүrli zhyldary Tүrkistan AKSR Kenesteri Ortalyk atkaru komitetinin Bүkilresejlik Ortalyk atkaru komitetinin BOAK Қazak Ortalyk atkaru komitetinin ҚazOAK zhәne KSRO Ortalyk atkaru komitetinin ulttar kenesinin mүshesi boldy MurasyAlmaty kalasynda zhәne oblysynda Iri magistraldi koshege Zhandosov esimi berilgen Zhandosov Gagarin kosheler kiylysynda Oraz Zhandosovtyn eskertkishi ornatylgan Zhandosov koshesinin basynda memorialdyk takta ornatylgan Қazakstan Britan tehnikalyk universitetinin artyndagy skverde kornekti kajratkerler alleyasynda Oraz Zhandosovtyn byusti tur 105 gimnaziya Oraz Zhandosovtyn esimimen atalady Almaty kalasynan 30 shakyrym zherde Қarasaj audanynda Oraz Zhandosov auyly ornalaskan Almaty oblysy Rajymbek audany Narynkol auylynda mektepke Oraz Zhandosov esimi berilgen Shymkent kalasynda 30 mektep Oraz Zhandosov atymen atalady Zhambyl oblysy Shu audany Shokpar auylyndagy mektepke Oraz Zhandosovtyn aty berilgen Derekkozderhttps camonitor kz 756 html