Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ілияс Жансүгіров (5 мамыр 1894 жыл, Ақсу ауданы, Алматы облысы – 26 ақпан 1938 жыл, Алматы) — қазақ ақыны, драматург, прозаик, фельетоншы, сатирик, журналист, аудармашы және қоғам қайраткері. Қазақстан жазушылар одағының тұңғыш төрағасы.
| Ілияс Жансүгіров | |
 | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | №4 ауыл, Ақсу волості, Жетісу облысы, Ресей Империясы |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы |
|
| Ұлты | қазақ |
| Қызметі | |
| Жұбайы | Жәмилә |
| Балалары | Ұлдары: |
Қысқаша өмірбаяны
- Алғашында өз әкесінен, ауыл молдаларынан сауат ашқан. Қарағаш ауылында жәдитше бастауыш мектепті бітіреді. Орта жүздің Найман тайпасы Матай руынан шыққан.
- 1919 жылы Ташкентте екі жылдық мұғалімдік курсқа түседі.
- Оқуын бітірген соң өз ауылында мұғалім болып, кейін «Тілші» газетінде қызмет атқарады.
- 1922 жылы Алматыда Қазақ ағарту институтының меңгерушісі болып тағайындалады.
- 1925 жылы Мәскеуге оқуға түседі.
- 1928 жылы институт бітірген соң, "Еңбекші қазақ" газетіне қызметке жіберіледі. Жансүгіров шығармалық жұмыспен қатар Қазақстан Жазушылар одағын ұйымдастыру ісіне де белсене қатысқан.
- Бұрынғы (1926) таратылған соң 1932 жылы Жазушылар одағын ұйымдастыру комиссиясының төрағасы болып сайланады.
- 1934 жылы өткен 1-съезде Қазақстан жазушылар одағының алғашқы төрағасы болып сайланды.
- 1934–1937 жылдары редакторы болып қызмет етеді.
- 1933–1936 жылдары Қазақ АКСР ОАК-нің мүшесі.
- 1937 жылы НКВДмен тұтқындалды.
- 1938 жылы ату жазасына кесілген.
- 1958 жылы ҚазақКСР Жоғарғы сот шешімімен қылмыстық құрамның болмауына байланысты ақталды.
Еңбектері
Жансүгіров өлең жазуды 1912 жылы бастаған. Оның «Балдырған», « атты өлең дәптерлері кейін 1957 жылы Ұлттық кітапханадан табылды. «Сарыарқаға», «Тілек» атты өлеңдері Жансүгіровтың жарық көрген алғаш туындылары еді. Олар 1917 жылы Семейдегі «Сарыарқа» газетінде жарияланған. 1923 жылы «Сана» журналында «Мерген Бөкен» әңгімесі басылып шықты. Содан кейін Жансүгіров өлеңдері «Тілші», «Ақжол», «Кедей еркі» газеттерінде жиі жарияланып жүрді. Кейіннен Жансүгіров халқының алдында қаламы ұшталған, ойы терең, талантты ақын ретінде белгілі болды.
Жансүгіров шығармаларының бастау алар арнасы – қазақ халқының бай ауыз әдебиеті, Абай поэзиясы, орыс және дүние жүзі әдебиетінің озық үлгілері. Оның шығармалары сан салалы, көп қырлы.
Жансүгіров халықтың бай фольклорын жинасуға, оның озық үлгілерін халық игілігіне айналдыруға, басылып кітап болып шығуына үлкен үлес қосқан. Олардың озық үлгілерін өзі жазған мектеп оқулықтары мен хрестоматияларына енгізіп, мектеп оқушыларының халықтық тарихынан, өткен өмірінен хабардар болуына зер салған. Жансүгіров әдебиет сынына да араласып, әдеби көркем сын жанрының дамуына ат салысты.
Ол А.С.Пушкиннің, М.Ю.Лермонтовтың, Н.А Некрасовтың, Максим Горькийдің, Генрих Гейне мен Виктор Гюгоның, Ғ.Тоқайдың, К.Лахутидің шығармаларын қазақ тіліне аударып, қазақ әдебиетінің әлем әдебиетімен байланысын кеңейтті. 1936 жылы А.С.Пушкиннің 100-жылдығына Ілияс Жансүгіров «Евгений Онегин» романын аударып өзінің кітабына еңгізген. Бірақ соғыс жылдары ол роман басқа кісінің атымен шығыпты. Ілияс Жансүгіров ақталғаннан кейін оның туыстары соттасып сол романды Ілияс Жансүгіров аударғанын дәлелдеді.
Библиография
- 1917 жылы - «Сарыарқа» және «Тілек» өлеңдері.
- 1923 жылы - «Байшұбар».
- 1926 жылы - «Балаларға тарту».
- 1928 жылы - «Сағанақ» атты алғашқы шығармалар жинағы.
- 1929 жылы - «Күй» поэмасы.
- 1931 жылы - «Кек» және «Турксіб» пьесасы.
- 1934 жылы - «Күйші» поэмасы.
- 1936 жылы - «Исатай - Махамбет» пьесасы.
- 1936 жылы - «Құлагер» поэмасы.
Оның сатира және сатиралық әңгімелері «Сөз Қaмысбаевқа!», «Ізет» ( «Құрмет»), «Шалғыбай» және т.б. «Ізет» жинағында жарияланды.
Поэмалары
- «Құлагер» - 1936 жылдың қараша айында "Социалистік Қазақстан" газетінің бірнеше шығарылымдарында жарияланды.
- "Күй" - 1929 жылы жазылған.
- "Күйші" - 1934 жылы жазылған.
- "Дала" - 1930 жылы жазылған. Басында "Еңбекші Қазақ" газетінің бірнеше шығарылымдарына жарияланып, 1933 жылы Семейде және 1936 жылы Алматыда кітап болып басылды.
- "Рүстем қырғыны" - 1926 жылы жазылғанмен, ақынның көзі тірісінде жарияланбаған. 1960 жылы шығармаларының екінші томында жарық көрді.
- "Исатай" - 1960–1964 жылдар аралығында жарық көрген ақынның 5 томдық шығармалар жинағының 2-ші томында жарық көрген.
- "Мақпал" - 1920 жылдың басында жазылған.
- "Байкал" - 1937 жылы жазылған.
- "Кәнпеске" - 1920 жылы "Еңбекші Қазақ" газетінде жарияланды.
- "Қолбала" - 1964 жылы Алматы облысы, Ақсу аудандық "Өмір нұры" газетінде жарияланды.
- "Қуат" - 1932 жылы "Әдебиет майданы" журналында, 1933 жылы Ұжымдық жинақта жарияланған.
- "Мәйек" - 1929 жылы жазылып, 1931 жылы кітап болып басылды.
- "Бақытты Жамал" - 1930 жылы жазылған.
- "Жорық" - 1935 жылы жазылған.
Лирикалық өлеңдері
- "Әнші апама" (1909)
- "Күзгі гүлге" (1912)
- "Тілек" (1912)
- 1915–1920 жылдары жарық көрген өлеңдер
"Бір соқыр баланың арманы" (1915–1916), "Жыбырлақ" (1915–1916), "Қалпымыз" (1915–1916), "Жаңылғаным" (1915–1916), "Мұңды құс" (1915–1916), "Қосылыс" (1915–1916), "Игілік" (1915–1916), "Ішім еріп" (1915–1916), "Жанды сөз" (1915–1916), "Талғамалар" (1915–1916), "Замандасқа" (1915–1916), "Бұбұлға" (1915–1916), "Алдымда" (1915–1916), "Жаз-құдаша" (1915–1916), "Маңым" (1915–1916), "Шым-шытырық" (1915–1916), "Не күйде" (1919), "Арыным" (1920), "Бейсембек "Болыс" (1920), "Ортақшыл партияға" (1920),
- 1921–1924 жылдары жарық көрген өлеңдер
"Анам тілі" (1921), "Жас бұлбұлдарға" (1921), "Жарлылар ұйымының жетісі" (1921), "Жетім" (1921), "Ағынды менің Ақсуым" (1921), "Жалпы жасқа" (1921), "Қазақы қорытынды" (1921), () "Некешілдер" (1921), "Атадан да балаға ана жақын" (1921), "Тапанша" (1922), "Бұлт" (1922), "Жанартау" (1922), "Жастар ұраны" (1922), "Жазғы таң" (1922), "Жазғытұрым" (1922), "Жазғы шілде" (1922), "Егінші" (1922), "Күз" (1922), "Қыс" (1922), "Ақсабан" (1923), "Жауында" (1923), "Мезгіл суреттері" (1923), "Меніңше" (1923), "Жел" (1923), "Бөлек-салақ ойдан" (1923), "Жас жалшыға" (1923), "Тас" (1923), "Жайлау" (1923), "Көктемде" (1923), "Баспаханадағы қыр қазағы" (1923), "Кедей тойы" (1923), "Қойшы ойы" (1923), "Ұлы күн" (1923), "Май тойында" (1923), "Сапарда" (1923), "Жоқ" (1923), "Тұңғыш тоғысу" (1923), "Қосылыс" (1923), "Боранбай не ойлап жүр" (1923), "Ықшылбай" (1923), "Саудагер тамашасы" (1924), "Ит-ай" (1923), "Жарқынбай, Беркінбай" (1923), "Қырман" (1924), "Октябрь күні" (1924), "Орақ науқаны" (1924), "Ұлт отауын тіккендер" (1924), "Өк, көк өгіз" (1924), "Желді күн" (1924), "Бұлақ бойында" (1924), "Ойлану" (1924), "Саналы жастарға" (1924), "Көлге" (1924), "Біздің күз" (1924), "Ленин өлді" (1924), "Түн" (1924), "Ажырауда" (1924), "Лермонтов" (1924).
- 1925–1930 жылдары жарық көрген өлеңдер
"Ленин тірі" (1925), "Беташар" (1925), "Желді Қарағай" (1925), "Сабын" (1925), "Саптыаяқ" (1925), "Көш-қон" (1925), "Коммуна" (1925), "Сұрау" (1925), "Жетісу суреттері" (1925), "Оқимын" (1925), "Саудың сандырағы" (1925), "Өтініш" (1925), "Көш-жөнекей" (1925), "Тас шешей" (1925), "Бөбек бөлеу" (1926), "Жауын" (1926), "Заман" (1926), "Майдан" (1926), "Ауылдың алды" (1926), "Жүдеу жүрек" (1926), "Күн шыққанда" (1926), "Күнгей" (1926), "Ресей жері" (1927), "Шал мен кеіні" (1928), "Қазақ қызы" (1928), "Қақпан" (1928), "Бүгінгі дала" (1928), "Мавзолей" (1929), "Алатау" (1929), "Домбыра" (1929), "Қазақстан" (1929), "Шоқпарға" (1929), "Кәне, шыдар қай майдан?" (1929), "Гималай" (1929), "Серт" (1930), "Алтын қазан" (1930), "Ақын мен Мақым" (1930), "Түс" (1930), "Апырым-ай, жан қысылды-ау" (1930), "Жүр ме екен Сәуле" (1930), "Жаным жылама" (1930),
- 1931–1937 жылдары жарық көрген өлеңдер
"Тракторшыға" (1931), "Октябрь екпіні" (1931), "Жаңа тұрмыс" (1931), "Екпінділер мен прогульщик" (1932), "Социалды көмек" (1932), "Бесжылдықтың ерлері" (1932), "Бақыттымын" (1932), "Кавказ" (1932), "Үйге келем" (1934), "Үмітке" (1934), "Мәскеу-Қазақстан" (1934), "Тұлпарға" (1936), "Белорус халқына" (1936).
Сатиралары
"Ақым мен Мақым" (1930), "Бай бәйбіше" (1927), "Бақтың әдісі" (1923), "Басқа пәле тілден" (1935), "Борнабай не ойлап оқып жүр" (1923), "Газ емес, концерт" (1929), "Ит-ай" (1923), "Қуыршақ" (1929), "Құйрықты базар" (1927), "Құқ" (1928), "Өк, көк өгіз!" (1924), "Өлген молданың өсиеті" (1923), "Саясат қошқарлар" (1922), "Сұрпақпай Сұғанақ" (1928), "Сыншы-ақ" (1915), "Сонымен, кетіп барам..." (1929), "Сөз Қамысбаевқа" (1929), "Төрешілдіктің түрлері" (1929), "Шошқа" (1931), "Ұяның ұясы" (1928).
Жансүгіров есімін арқалап жүрген нысандар
Жетісу облысы Ақсу ауданында Ілияс Жансүгіров дүниеге келген ауылы өз атымен аталған (Жансүгіров ауылы). Бірнеше қалада мектептер мен көше атаулары Ілияс Жансүгіровтыі құрметіне аталған. Талдықорған қаласындағы Жетісу Мемлекеттік университеті Жансүгіров есімін арқалап жүр. Сонымен қатар, Талдықорғанда ақынның өмірі мен шығармашылығына арналған әдеби-мемориалдық мұражай жұмыс істейді.
Отбасы
Ол 4 рет үйленді.
- Бірінші әйелі (1912-1914) - Жамила, нағашысының жесірі (жергілікті байдың қызы)
- Екінші әйелі (1922-1925) - Аманша Берентаева, аяғы ауыр және денсаулығы нашар болып, қайтыс болды. Босанардағы сырқаттарға төтеп бере алмады. Сол кезде Жансүгіров Мәскеудегі коммунистік журналистика институтында оқуға кетті.
- Үшінші әйелі (1929-1931) - Фатима (Бәтима) Төребаева. Бәтима Төребаевадан ұлы Саят және қызы Сайра туады. Бәтима Мәскеуге оқуға кеткенде Ілияс Жансүгіров жақын досы, әйгілі мұғалім Біләл Сүлеевтің әйелі Фатима Ғабитовамен қарым-қатынас орната бастайды. 1931 жылы Жансүгіров Фатима Төребаевамен ажырасып, 1943 жылы Фатима туберкулезден қайтыс болды.
- Төртінші әйелі (1932-1938) - Ғабитова Фатима Зайнуллиновна (1903-1961). Фатима Қапалдағы татар көпесінің қызы еді. Біләл Сүлеев тұтқындалған соң, Фатима Ілияспен отау құрады. Ілиясқа Үміт, Ильфа, Болат есімді үш бала сыйлады. 1938 жылы Ілияс қайтыс болғаннан кейін, Жансүгіровтың жақын досы Мұхтар Әуезов жесір қалған Фатиманы өз қамқорлығына алады.
Фатима Ғабитовадан туған балалары:
- Қызы - Үміт Жансүгірова (1933), дәрігер.
- Қызы - Ильфа Жансүгірова-Жандосова (1935) - мұғалім, неміс тілінің мұғалімі, Ілияс Жансүгіров атындағы қордың бұрынғы президенті.
- Ұлы - Болат Ілиясұлы Ғабитов-Жансүгіров (1937-2004) - танымал қазақстандық сценарист және кинодраматург.
Фатима Төребаевадан туған балалары:
- Саят Жансүгіров (1930–2021) - кенші, техника ғылымдарының кандидаты.
Асырап алған балалары:
Ілияс Жансүгіров Фатима Ғабитованың алғашқы жары һәм өзінің жақын досы Біләл Сүлеевтің екі баласын асырап алды.
- Ұлы - Жәнібек Сүлеев (1923-1943) - Ұлы Отан соғысында Смоленск маңында қаза тапты.
- Ұлы - Азат Сүлеев (1930-1997) - түрколог.
Қазақ әдебиетіндегі орны
Ілияс Жансүгіров қазақ әдебиетінің барлық жанрларында қалам тартып, елеулі туындылар берген әмбебап дарын. Әсіресе ол өзінің аса қуатты суреткерлік талантын поэзия жанрында көрсетіп, күллі қазақ әдебиетінің мақтанышына айналған туындылар берді.
Ілияс әдебиетке халық фольклоры дәстүрінен, аз оқуымен және біршама кештеу - 20-жылдардың басында келді. Бірақ ол сол кездің өзінде халық өмірін жетік білетін, қазақ тілінің байлығын тамаша меңгерген бозбала еді. Өте қабілеттілігі мен ізденгіштігінің, жігершілігінің және жаңадан құрылып жатқан қоғамның қоңыр төбел ортадан шыққан талапты жастың оқып, білім алуына жылы қабақ танытуының арқасында, ол біршама қысқа уақыттың ішінде тез жетіліп, аршындап алға озды. Алматы, Ташкент, Мәскеу оқу орындарында жақсы мағынасындағы қомағайлықпен білім алды, өз бетімен де көп оқыды, орыс және әлем классикалық әдебиетін зерттей оқып, үздік туындыларын орыс тілінен қазақшаға аударды. Осы аралықта жазуға да төселіп, қоғамдық жұмыстарға, әдебиет ісіне белсене қатысты. Алғашқы жинағы 1928 жылы 34 жасында жарық көрген Ілияс 5-6 жылдың ішінде қатарынан арындап алға озып, Абайдан кейінгі дәуірдің аса көрнекті ақынына айналды. Прозалық, драматургиялық талантты кесек туындыларын айтпағанда, "Күй", "Күйші", "Құлагер" сияқты классикалық шығармалар тудырды. Ілияс поэзиясы — ойға - қанат, сезімге нәр беретін, ешқашан ескірмейтін, мәңгі жас поэзия.
Қазақтың Абайдан кейінгі замандағы аса дарынды да арынды ақыны Ілияс Жансүгіровті, әдетте, өзі шалқар шабыт, керемет құштарлықпен көсіле жырлаған Ақан серінің Құлагеріне ұқсастырады. Айтты-айтпады, екеуінің дүлдүлдігінде ғана емес, тағдыр-талайында, қайғылы өлімдерінде де ұқсастық бар. Бәйгенің алдын бермейтін қас жүйріктерге ғана тән намыскерлікпен жанын сала зымырап бара жатқан Көктұйғынды омыраулап, кең тыныспен жүйткіп келе жатқан Құла пырақ межелі жер -Жыландысайға еңкейісте, үстіндегі баланың тізгінін босатып, тақымын сәл қымтып қалуы мұң екен, жұлдыздай аға жөнеледі. Сол сәтте қалтарыстан тап берген қарақшы кер құланы маңдайдан айбалтамен періп өтеді де, қайран тұлпар қара жер қақ айырылғандай гүрс етіп құлап қала береді. Кемеліне келіп, ақындық бәйгесінде арындап алға шыққан шағында Ілияс та тоталитарлық жүйенің құрбаны болып, мұрттай ұшты. Әйтсе де әмбебап дарын айналасы 10 жылда проза мен драматургияда, әсіресе поэзияда әдебиетіміздің алтын қорына жататын айтулы туындылар беріп, артына аса мол көркем мұра қалдырды.
Дереккөздер
- «Найман» этнонимі жəне найман тайпасының рулары жөнінде
- Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6
- І.Жансүгіров атындағы Жетісу Университеті.Әдеби мұрасы. Мұрағатталған 9 мамырдың 2021 жылы.
- Ілияс Жансүгіров: энциклопедия Алматы. «Кітап» баспасы 2019. 256-268 бет.
- Святослав Антонов. Путь Ильяса: история жизни поэта Жансугурова. Vox Populi (8 октября 2015). Дата обращения: 8 октября 2015. Архивировано 4 августа 2016 года.
Сыртқы сілтемелер
- Ілияс Жансүгіров
- Ілияс Жансүгіров
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Iliyas Zhansүgirov 5 mamyr 1894 zhyl Aksu audany Almaty oblysy 26 akpan 1938 zhyl Almaty kazak akyny dramaturg prozaik feletonshy satirik zhurnalist audarmashy zhәne kogam kajratkeri Қazakstan zhazushylar odagynyn tungysh toragasy Iliyas ZhansүgirovTugan kүni5 mamyr 1894 1894 05 05 Tugan zheri 4 auyl Aksu volosti Zhetisu oblysy Resej ImperiyasyҚajtys bolgan kүni26 akpan 1938 1938 02 26 43 zhas Қajtys bolgan zheriAlmaty Қazak KSR KSROAzamattygyResej Imperiyasy 1894 1922 KSROҰltykazakҚyzmetiakyn kogamZhubajyZhәmilә Amansha Berentaeva Bәtima Torebaeva Fatima ҒabitovaBalalaryҰldary Zhәnibek 1923 1943 Azat 1930 1997 Sayat 1930 Bolat 1937 2004 Қyzdary Үmit 1933 Ilfa 1935 Қyskasha omirbayanyAlgashynda oz әkesinen auyl moldalarynan sauat ashkan Қaragash auylynda zhәditshe bastauysh mektepti bitiredi Orta zhүzdin Najman tajpasy Mataj ruynan shykkan 1919 zhyly Tashkentte eki zhyldyk mugalimdik kurska tүsedi Okuyn bitirgen son oz auylynda mugalim bolyp kejin Tilshi gazetinde kyzmet atkarady 1922 zhyly Almatyda Қazak agartu institutynyn mengerushisi bolyp tagajyndalady 1925 zhyly Mәskeuge okuga tүsedi 1928 zhyly institut bitirgen son Enbekshi kazak gazetine kyzmetke zhiberiledi Zhansүgirov shygarmalyk zhumyspen katar Қazakstan Zhazushylar odagyn ujymdastyru isine de belsene katyskan Buryngy 1926 taratylgan son 1932 zhyly Zhazushylar odagyn ujymdastyru komissiyasynyn toragasy bolyp sajlanady 1934 zhyly otken 1 sezde Қazakstan zhazushylar odagynyn algashky toragasy bolyp sajlandy 1934 1937 zhyldary redaktory bolyp kyzmet etedi 1933 1936 zhyldary Қazak AKSR OAK nin mүshesi 1937 zhyly NKVDmen tutkyndaldy 1938 zhyly atu zhazasyna kesilgen 1958 zhyly ҚazakKSR Zhogargy sot sheshimimen kylmystyk kuramnyn bolmauyna bajlanysty aktaldy EnbekteriKop tomdyk shygarmalar zhinagynan tomdar 6 zhәne 7 Bul tomdarga otirik olenderi audarmalary endi Almaty Қazygurt 2006 Zhansүgirov olen zhazudy 1912 zhyly bastagan Onyn Baldyrgan atty olen dәpterleri kejin 1957 zhyly Ұlttyk kitaphanadan tabyldy Saryarkaga Tilek atty olenderi Zhansүgirovtyn zharyk korgen algash tuyndylary edi Olar 1917 zhyly Semejdegi Saryarka gazetinde zhariyalangan 1923 zhyly Sana zhurnalynda Mergen Boken әngimesi basylyp shykty Sodan kejin Zhansүgirov olenderi Tilshi Akzhol Kedej erki gazetterinde zhii zhariyalanyp zhүrdi Kejinnen Zhansүgirov halkynyn aldynda kalamy ushtalgan ojy teren talantty akyn retinde belgili boldy Zhansүgirov Zhandosovtar otbasy arhivinen alyngan suret Maksim Gorkij Fatima Ғabitova zhәne Iliyas Zhansүgirov Mәskeude KSRO zhazushylarynyn sezinde bolgan kezinde M Gorkijmen onyn sayazhajynda kezdesu otti Zhansүgirov shygarmalarynyn bastau alar arnasy kazak halkynyn baj auyz әdebieti Abaj poeziyasy orys zhәne dүnie zhүzi әdebietinin ozyk үlgileri Onyn shygarmalary san salaly kop kyrly Zhansүgirov halyktyn baj folkloryn zhinasuga onyn ozyk үlgilerin halyk igiligine ajnaldyruga basylyp kitap bolyp shyguyna үlken үles koskan Olardyn ozyk үlgilerin ozi zhazgan mektep okulyktary men hrestomatiyalaryna engizip mektep okushylarynyn halyktyk tarihynan otken omirinen habardar boluyna zer salgan Zhansүgirov әdebiet synyna da aralasyp әdebi korkem syn zhanrynyn damuyna at salysty Ol A S Pushkinnin M Yu Lermontovtyn N A Nekrasovtyn Maksim Gorkijdin Genrih Gejne men Viktor Gyugonyn Ғ Tokajdyn K Lahutidin shygarmalaryn kazak tiline audaryp kazak әdebietinin әlem әdebietimen bajlanysyn kenejtti 1936 zhyly A S Pushkinnin 100 zhyldygyna Iliyas Zhansүgirov Evgenij Onegin romanyn audaryp ozinin kitabyna engizgen Birak sogys zhyldary ol roman baska kisinin atymen shygypty Iliyas Zhansүgirov aktalgannan kejin onyn tuystary sottasyp sol romandy Iliyas Zhansүgirov audarganyn dәleldedi Bibliografiya 1917 zhyly Saryarka zhәne Tilek olenderi 1923 zhyly Bajshubar 1926 zhyly Balalarga tartu 1928 zhyly Saganak atty algashky shygarmalar zhinagy 1929 zhyly Kүj poemasy 1931 zhyly Kek zhәne Turksib pesasy 1934 zhyly Kүjshi poemasy 1936 zhyly Isataj Mahambet pesasy 1936 zhyly Қulager poemasy Onyn satira zhәne satiralyk әngimeleri Soz Қamysbaevka Izet Қurmet Shalgybaj zhәne t b Izet zhinagynda zhariyalandy Poemalary Қulager 1936 zhyldyn karasha ajynda Socialistik Қazakstan gazetinin birneshe shygarylymdarynda zhariyalandy Kүj 1929 zhyly zhazylgan Kүjshi 1934 zhyly zhazylgan Dala 1930 zhyly zhazylgan Basynda Enbekshi Қazak gazetinin birneshe shygarylymdaryna zhariyalanyp 1933 zhyly Semejde zhәne 1936 zhyly Almatyda kitap bolyp basyldy Rүstem kyrgyny 1926 zhyly zhazylganmen akynnyn kozi tirisinde zhariyalanbagan 1960 zhyly shygarmalarynyn ekinshi tomynda zharyk kordi Isataj 1960 1964 zhyldar aralygynda zharyk korgen akynnyn 5 tomdyk shygarmalar zhinagynyn 2 shi tomynda zharyk korgen Makpal 1920 zhyldyn basynda zhazylgan Bajkal 1937 zhyly zhazylgan Kәnpeske 1920 zhyly Enbekshi Қazak gazetinde zhariyalandy Қolbala 1964 zhyly Almaty oblysy Aksu audandyk Өmir nury gazetinde zhariyalandy Қuat 1932 zhyly Әdebiet majdany zhurnalynda 1933 zhyly Ұzhymdyk zhinakta zhariyalangan Mәjek 1929 zhyly zhazylyp 1931 zhyly kitap bolyp basyldy Bakytty Zhamal 1930 zhyly zhazylgan Zhoryk 1935 zhyly zhazylgan Lirikalyk olenderi Әnshi apama 1909 Kүzgi gүlge 1912 Tilek 1912 1915 1920 zhyldary zharyk korgen olender Bir sokyr balanyn armany 1915 1916 Zhybyrlak 1915 1916 Қalpymyz 1915 1916 Zhanylganym 1915 1916 Mundy kus 1915 1916 Қosylys 1915 1916 Igilik 1915 1916 Ishim erip 1915 1916 Zhandy soz 1915 1916 Talgamalar 1915 1916 Zamandaska 1915 1916 Bubulga 1915 1916 Aldymda 1915 1916 Zhaz kudasha 1915 1916 Manym 1915 1916 Shym shytyryk 1915 1916 Ne kүjde 1919 Arynym 1920 Bejsembek Bolys 1920 Ortakshyl partiyaga 1920 1921 1924 zhyldary zharyk korgen olender Anam tili 1921 Zhas bulbuldarga 1921 Zharlylar ujymynyn zhetisi 1921 Zhetim 1921 Agyndy menin Aksuym 1921 Zhalpy zhaska 1921 Қazaky korytyndy 1921 Nekeshilder 1921 Atadan da balaga ana zhakyn 1921 Tapansha 1922 Bult 1922 Zhanartau 1922 Zhastar urany 1922 Zhazgy tan 1922 Zhazgyturym 1922 Zhazgy shilde 1922 Eginshi 1922 Kүz 1922 Қys 1922 Aksaban 1923 Zhauynda 1923 Mezgil suretteri 1923 Meninshe 1923 Zhel 1923 Bolek salak ojdan 1923 Zhas zhalshyga 1923 Tas 1923 Zhajlau 1923 Koktemde 1923 Baspahanadagy kyr kazagy 1923 Kedej tojy 1923 Қojshy ojy 1923 Ұly kүn 1923 Maj tojynda 1923 Saparda 1923 Zhok 1923 Tungysh togysu 1923 Қosylys 1923 Boranbaj ne ojlap zhүr 1923 Ykshylbaj 1923 Saudager tamashasy 1924 It aj 1923 Zharkynbaj Berkinbaj 1923 Қyrman 1924 Oktyabr kүni 1924 Orak naukany 1924 Ұlt otauyn tikkender 1924 Өk kok ogiz 1924 Zheldi kүn 1924 Bulak bojynda 1924 Ojlanu 1924 Sanaly zhastarga 1924 Kolge 1924 Bizdin kүz 1924 Lenin oldi 1924 Tүn 1924 Azhyrauda 1924 Lermontov 1924 1925 1930 zhyldary zharyk korgen olender Lenin tiri 1925 Betashar 1925 Zheldi Қaragaj 1925 Sabyn 1925 Saptyayak 1925 Kosh kon 1925 Kommuna 1925 Surau 1925 Zhetisu suretteri 1925 Okimyn 1925 Saudyn sandyragy 1925 Өtinish 1925 Kosh zhonekej 1925 Tas sheshej 1925 Bobek boleu 1926 Zhauyn 1926 Zaman 1926 Majdan 1926 Auyldyn aldy 1926 Zhүdeu zhүrek 1926 Kүn shykkanda 1926 Kүngej 1926 Resej zheri 1927 Shal men keini 1928 Қazak kyzy 1928 Қakpan 1928 Bүgingi dala 1928 Mavzolej 1929 Alatau 1929 Dombyra 1929 Қazakstan 1929 Shokparga 1929 Kәne shydar kaj majdan 1929 Gimalaj 1929 Sert 1930 Altyn kazan 1930 Akyn men Makym 1930 Tүs 1930 Apyrym aj zhan kysyldy au 1930 Zhүr me eken Sәule 1930 Zhanym zhylama 1930 1931 1937 zhyldary zharyk korgen olender Traktorshyga 1931 Oktyabr ekpini 1931 Zhana turmys 1931 Ekpindiler men progulshik 1932 Socialdy komek 1932 Beszhyldyktyn erleri 1932 Bakyttymyn 1932 Kavkaz 1932 Үjge kelem 1934 Үmitke 1934 Mәskeu Қazakstan 1934 Tulparga 1936 Belorus halkyna 1936 Satiralary Akym men Makym 1930 Baj bәjbishe 1927 Baktyn әdisi 1923 Baska pәle tilden 1935 Bornabaj ne ojlap okyp zhүr 1923 Gaz emes koncert 1929 It aj 1923 Қuyrshak 1929 Қujrykty bazar 1927 Қuk 1928 Өk kok ogiz 1924 Өlgen moldanyn osieti 1923 Sayasat koshkarlar 1922 Surpakpaj Suganak 1928 Synshy ak 1915 Sonymen ketip baram 1929 Soz Қamysbaevka 1929 Toreshildiktin tүrleri 1929 Shoshka 1931 Ұyanyn uyasy 1928 Zhansүgirov esimin arkalap zhүrgen nysandarZhetisu oblysy Aksu audanynda Iliyas Zhansүgirov dүniege kelgen auyly oz atymen atalgan Zhansүgirov auyly Birneshe kalada mektepter men koshe ataulary Iliyas Zhansүgirovtyi kurmetine atalgan Taldykorgan kalasyndagy Zhetisu Memlekettik universiteti Zhansүgirov esimin arkalap zhүr Sonymen katar Taldykorganda akynnyn omiri men shygarmashylygyna arnalgan әdebi memorialdyk murazhaj zhumys istejdi OtbasyOl 4 ret үjlendi Birinshi әjeli 1912 1914 Zhamila nagashysynyn zhesiri zhergilikti bajdyn kyzy Ekinshi әjeli 1922 1925 Amansha Berentaeva ayagy auyr zhәne densaulygy nashar bolyp kajtys boldy Bosanardagy syrkattarga totep bere almady Sol kezde Zhansүgirov Mәskeudegi kommunistik zhurnalistika institutynda okuga ketti Үshinshi әjeli 1929 1931 Fatima Bәtima Torebaeva Bәtima Torebaevadan uly Sayat zhәne kyzy Sajra tuady Bәtima Mәskeuge okuga ketkende Iliyas Zhansүgirov zhakyn dosy әjgili mugalim Bilәl Sүleevtin әjeli Fatima Ғabitovamen karym katynas ornata bastajdy 1931 zhyly Zhansүgirov Fatima Torebaevamen azhyrasyp 1943 zhyly Fatima tuberkulezden kajtys boldy Tortinshi әjeli 1932 1938 Ғabitova Fatima Zajnullinovna 1903 1961 Fatima Қapaldagy tatar kopesinin kyzy edi Bilәl Sүleev tutkyndalgan son Fatima Iliyaspen otau kurady Iliyaska Үmit Ilfa Bolat esimdi үsh bala syjlady 1938 zhyly Iliyas kajtys bolgannan kejin Zhansүgirovtyn zhakyn dosy Muhtar Әuezov zhesir kalgan Fatimany oz kamkorlygyna alady Zhansүgirov otbasyFatima Ғabitovadan tugan balalary Қyzy Үmit Zhansүgirova 1933 dәriger Қyzy Ilfa Zhansүgirova Zhandosova 1935 mugalim nemis tilinin mugalimi Iliyas Zhansүgirov atyndagy kordyn buryngy prezidenti Ұly Bolat Iliyasuly Ғabitov Zhansүgirov 1937 2004 tanymal kazakstandyk scenarist zhәne kinodramaturg Fatima Torebaevadan tugan balalary Sayat Zhansүgirov 1930 2021 kenshi tehnika gylymdarynyn kandidaty Asyrap algan balalary Iliyas Zhansүgirov Fatima Ғabitovanyn algashky zhary һәm ozinin zhakyn dosy Bilәl Sүleevtin eki balasyn asyrap aldy Ұly Zhәnibek Sүleev 1923 1943 Ұly Otan sogysynda Smolensk manynda kaza tapty Ұly Azat Sүleev 1930 1997 tүrkolog Қazak әdebietindegi ornyIliyas Zhansүgirov kazak әdebietinin barlyk zhanrlarynda kalam tartyp eleuli tuyndylar bergen әmbebap daryn Әsirese ol ozinin asa kuatty suretkerlik talantyn poeziya zhanrynda korsetip kүlli kazak әdebietinin maktanyshyna ajnalgan tuyndylar berdi Iliyas әdebietke halyk folklory dәstүrinen az okuymen zhәne birshama keshteu 20 zhyldardyn basynda keldi Birak ol sol kezdin ozinde halyk omirin zhetik biletin kazak tilinin bajlygyn tamasha mengergen bozbala edi Өte kabilettiligi men izdengishtiginin zhigershiliginin zhәne zhanadan kurylyp zhatkan kogamnyn konyr tobel ortadan shykkan talapty zhastyn okyp bilim aluyna zhyly kabak tanytuynyn arkasynda ol birshama kyska uakyttyn ishinde tez zhetilip arshyndap alga ozdy Almaty Tashkent Mәskeu oku oryndarynda zhaksy magynasyndagy komagajlykpen bilim aldy oz betimen de kop okydy orys zhәne әlem klassikalyk әdebietin zerttej okyp үzdik tuyndylaryn orys tilinen kazakshaga audardy Osy aralykta zhazuga da toselip kogamdyk zhumystarga әdebiet isine belsene katysty Algashky zhinagy 1928 zhyly 34 zhasynda zharyk korgen Iliyas 5 6 zhyldyn ishinde katarynan aryndap alga ozyp Abajdan kejingi dәuirdin asa kornekti akynyna ajnaldy Prozalyk dramaturgiyalyk talantty kesek tuyndylaryn ajtpaganda Kүj Kүjshi Қulager siyakty klassikalyk shygarmalar tudyrdy Iliyas poeziyasy ojga kanat sezimge nәr beretin eshkashan eskirmejtin mәngi zhas poeziya Қazaktyn Abajdan kejingi zamandagy asa daryndy da aryndy akyny Iliyas Zhansүgirovti әdette ozi shalkar shabyt keremet kushtarlykpen kosile zhyrlagan Akan serinin Қulagerine uksastyrady Ajtty ajtpady ekeuinin dүldүldiginde gana emes tagdyr talajynda kajgyly olimderinde de uksastyk bar Bәjgenin aldyn bermejtin kas zhүjrikterge gana tәn namyskerlikpen zhanyn sala zymyrap bara zhatkan Koktujgyndy omyraulap ken tynyspen zhүjtkip kele zhatkan Қula pyrak mezheli zher Zhylandysajga enkejiste үstindegi balanyn tizginin bosatyp takymyn sәl kymtyp kaluy mun eken zhuldyzdaj aga zhoneledi Sol sәtte kaltarystan tap bergen karakshy ker kulany mandajdan ajbaltamen perip otedi de kajran tulpar kara zher kak ajyrylgandaj gүrs etip kulap kala beredi Kemeline kelip akyndyk bәjgesinde aryndap alga shykkan shagynda Iliyas ta totalitarlyk zhүjenin kurbany bolyp murttaj ushty Әjtse de әmbebap daryn ajnalasy 10 zhylda proza men dramaturgiyada әsirese poeziyada әdebietimizdin altyn koryna zhatatyn ajtuly tuyndylar berip artyna asa mol korkem mura kaldyrdy Derekkozder Najman etnonimi zhene najman tajpasynyn rulary zhoninde Қazak әdebieti Enciklopediyalyk anyktamalyk Almaty Aruna Ltd ZhShS 2010 zhyl ISBN 9965 26 096 6 I Zhansүgirov atyndagy Zhetisu Universiteti Әdebi murasy Muragattalgan 9 mamyrdyn 2021 zhyly Iliyas Zhansүgirov enciklopediya Almaty Kitap baspasy 2019 256 268 bet Svyatoslav Antonov Put Ilyasa istoriya zhizni poeta Zhansugurova Vox Populi 8 oktyabrya 2015 Data obrasheniya 8 oktyabrya 2015 Arhivirovano 4 avgusta 2016 goda Syrtky siltemelerIliyas Zhansүgirov Iliyas Zhansүgirov