Біләл Сүлеев (1893, Баянжүрек қонысы, Қапал (Жамбыл облысы), Ақсу ауданы, Алматы облысы – 1937) – қоғам қайраткері, ақын, ағартушы, журналист, драматург. Найман ішінде Матай руынан.
Біләл Сүлеев | |
---|---|
Дүниеге келгені: | 1893 Баянжүрек қонысы |
Қайтыс болғаны: | 1937 |
Ұлты: | қазақ |
Мансабы: | Ақын |
Алғашқы білімді әкесі Сүлей Майлыұлынан алған. 1911 жылы өзі туған өңірде ашылған “” мектебін бітірген. Бірер жыл оқыған зерек баланы осы оқу орнын ұйымдастырушылардың бірі Есенғұл Маманұлы болыс өз қаражатымен “Ғалия” медресесіне оқуға жіберген. 1913 – 1916 жылдары Орынбордағы мұғалімдер семинариясын бітірген. 1916 жылы маусым жарлығына ілігіп, қара жұмысқа алынған қазақтарға мыңбасы болып Минск қаласына барды. 1916 – 1918 жылдары Қапалдағы татар мектебінде оқу ісін басқарушы болып қызмет етті. 1918 – 1927 жылдары халықты жаппай сауаттандыру ісімен айналысып, Жетісу өлкесіндегі қазақ ауылдарында екі жылдық бастауыш мектеп, аудан орталықтарында жеті жылдық орталау мектеп, облыста тоғыз жылдық орта мектеп ашуға мұрындық болды. Бұл мектептерде кейбір пәндер орыс тілінде оқытылған. Сүлеев енгізген бұл тәжірибе Жетісудағы қазақ жастарының Кеңес Одағының барлық қалаларындағы жоғары оқу орындарына оқуға түсулеріне мүмкіндік берді. 1928 – 1929 жылдары Ақтөбе облысы оқу бөлімінің меңгерушісі, 1930 жылы алғашқы ректоры болды, соңғы қызметінде жүргенде жазықсыз қамауға алынып, 1932 жылы 5 қыркүйекте босанып шықты. 1932 – 1934 жылдары Мәскеу өндіріс орындарында мәдени-ағарту саласында қызмет істеді. 1934 – 1937 жылдары Қарақалпақ АКСР-інде халық ағарту комиссары болды. 1937 жылдың соңында екінші рет қамауға алынып, саяси қуғын-сүргін құрбаны болды.
Семинарияда оқып жүргенде өлең, әңгіме жазумен айналысқан. Сүлеев Орынборда шыққан “Қазақ” газетінде қосымша жұмыс істеп, газет бетінде “Матай“, “Қаптағай” деген бүркеншік атпен бірнеше өлең, мақалаларын жариялады. Татардың “Шура” журналының 1916 жылы 3-санында татар ұлтшылдарына қарсы “Науширван эфенді мақаласы жайлы” атты ғылылыми мақаласын жариялады. Осы журналда және татар тіліндегі “Вахит” (“Уақыт”) газетінде Сүлеевтің мақалалары мен өлеңдері жиі жарық көрді. Сүлеев әдебиет әлемінде сатирик ақын, жалынды көсемсөзші, талантты драматург ретінде танылды. Өлеңдері мен мақалаларында қоғамның келеңсіз жақтарын аяусыз әшкереледі, өткір тілмен мінеді. “Картаға салынған қатын” атты өткір әжуаға құрылған комедиясы 1921 жылы Алматыда бірнеше рет қойылды. 1922 жылы жазылған “Қабанбай мен Сазанбай” атты өлеңмен жазылған ұзақ сатирасы Жетісудағы алғашқы жер бөлінісіне арналған. “Қыз бен жігіттің айтысы”, “Қазақтың 24 басалқа дыбысы”, “Қайтсең де көсем боларсың” (1922), “Нақысбек” (1922), “Жұт жеті ағайынды”, “Қазақ мұғаліміне” (1923) атты сатиралық өлеңдері “Қаптағай”, “Бұйрас” деген аттармен газет-журналдарда жарық көрген.
Отбасы
- Әйелі - Фатима Ғабитова Зайнуллиновна (ұлттық татар) (1903-1961). Біләл Сүлееваның ұсталуына байланысты ол ажырасып, Жансүгіровке, ал ол қайтыс болғаннан кейін Мұхтар Әуезовке үйленді. Ілияс Жансүгіров Фатима Ғабитованың Біләл Сүлеевпен некесінен екі бала асырап алды:
- Ұлы - Жәнібек Сүлеев (1923-1943) - Ұлы Отан соғысында Смоленск маңында қаза тапты.
- Ұлы - Азат Сүлеев (1930-1997) - түрколог.
Дереккөздер
- “ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6
- “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Бұл — тұлға туралы мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Bilәl Sүleev 1893 Bayanzhүrek konysy Қapal Zhambyl oblysy Aksu audany Almaty oblysy 1937 kogam kajratkeri akyn agartushy zhurnalist dramaturg Najman ishinde Mataj ruynan Bilәl SүleevDүniege kelgeni 1893 Bayanzhүrek konysyҚajtys bolgany 1937Ұlty kazakMansaby Akyn Algashky bilimdi әkesi Sүlej Majlyulynan algan 1911 zhyly ozi tugan onirde ashylgan mektebin bitirgen Birer zhyl okygan zerek balany osy oku ornyn ujymdastyrushylardyn biri Esengul Mamanuly bolys oz karazhatymen Ғaliya medresesine okuga zhibergen 1913 1916 zhyldary Orynbordagy mugalimder seminariyasyn bitirgen 1916 zhyly mausym zharlygyna iligip kara zhumyska alyngan kazaktarga mynbasy bolyp Minsk kalasyna bardy 1916 1918 zhyldary Қapaldagy tatar mektebinde oku isin baskarushy bolyp kyzmet etti 1918 1927 zhyldary halykty zhappaj sauattandyru isimen ajnalysyp Zhetisu olkesindegi kazak auyldarynda eki zhyldyk bastauysh mektep audan ortalyktarynda zheti zhyldyk ortalau mektep oblysta togyz zhyldyk orta mektep ashuga muryndyk boldy Bul mektepterde kejbir pәnder orys tilinde okytylgan Sүleev engizgen bul tәzhiribe Zhetisudagy kazak zhastarynyn Kenes Odagynyn barlyk kalalaryndagy zhogary oku oryndaryna okuga tүsulerine mүmkindik berdi 1928 1929 zhyldary Aktobe oblysy oku boliminin mengerushisi 1930 zhyly algashky rektory boldy songy kyzmetinde zhүrgende zhazyksyz kamauga alynyp 1932 zhyly 5 kyrkүjekte bosanyp shykty 1932 1934 zhyldary Mәskeu ondiris oryndarynda mәdeni agartu salasynda kyzmet istedi 1934 1937 zhyldary Қarakalpak AKSR inde halyk agartu komissary boldy 1937 zhyldyn sonynda ekinshi ret kamauga alynyp sayasi kugyn sүrgin kurbany boldy Seminariyada okyp zhүrgende olen әngime zhazumen ajnalyskan Sүleev Orynborda shykkan Қazak gazetinde kosymsha zhumys istep gazet betinde Mataj Қaptagaj degen bүrkenshik atpen birneshe olen makalalaryn zhariyalady Tatardyn Shura zhurnalynyn 1916 zhyly 3 sanynda tatar ultshyldaryna karsy Naushirvan efendi makalasy zhajly atty gylylymi makalasyn zhariyalady Osy zhurnalda zhәne tatar tilindegi Vahit Uakyt gazetinde Sүleevtin makalalary men olenderi zhii zharyk kordi Sүleev әdebiet әleminde satirik akyn zhalyndy kosemsozshi talantty dramaturg retinde tanyldy Өlenderi men makalalarynda kogamnyn kelensiz zhaktaryn ayausyz әshkereledi otkir tilmen minedi Kartaga salyngan katyn atty otkir әzhuaga kurylgan komediyasy 1921 zhyly Almatyda birneshe ret kojyldy 1922 zhyly zhazylgan Қabanbaj men Sazanbaj atty olenmen zhazylgan uzak satirasy Zhetisudagy algashky zher bolinisine arnalgan Қyz ben zhigittin ajtysy Қazaktyn 24 basalka dybysy Қajtsen de kosem bolarsyn 1922 Nakysbek 1922 Zhut zheti agajyndy Қazak mugalimine 1923 atty satiralyk olenderi Қaptagaj Bujras degen attarmen gazet zhurnaldarda zharyk korgen OtbasyӘjeli Fatima Ғabitova Zajnullinovna ulttyk tatar 1903 1961 Bilәl Sүleevanyn ustaluyna bajlanysty ol azhyrasyp Zhansүgirovke al ol kajtys bolgannan kejin Muhtar Әuezovke үjlendi Iliyas Zhansүgirov Fatima Ғabitovanyn Bilәl Sүleevpen nekesinen eki bala asyrap aldy Ұly Zhәnibek Sүleev 1923 1943 Ұly Otan sogysynda Smolensk manynda kaza tapty Ұly Azat Sүleev 1930 1997 tүrkolog Derekkozder Қazak әdebieti Enciklopediyalyk anyktamalyk Almaty Aruna Ltd ZhShS 2010 zhyl ISBN 9965 26 096 6 Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul tulga turaly makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi auystyru kazhet