Бішкек

Бішкек (қыр. Бишкек) — Қырғызстаннның астанасы мен ең үлкен қаласы. Ерекше басқару бірлігі. Қала Қырғыз Республикасының солтүстігінде Қазақстан шекарасынан 25 км қашықтықта орналасқан.

Қала
Бішкек
қыр. Бишкек
Әкімшілігі
Ел	ҚырғызстанҚырғызстан
Статусы	Астана
Ішкі бөлінісі	4 аудан (Ленин, Октябрь, Первомай, Свердлов)
Тарихы мен географиясы
Координаттары	42°52′00″ с. е. 74°34′00″ ш. б. / 42.86667° с. е. 74.56667° ш. б. / 42.86667; 74.56667 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 42°52′00″ с. е. 74°34′00″ ш. б. / 42.86667° с. е. 74.56667° ш. б. / 42.86667; 74.56667 ^(G) ^(O) ^(Я)
Құрылған уақыты	1825
Алғашқы дерек	1860
Бұрынғы атаулары	Пішпек (1926 дейін) Фрунзе (1926-1991)
Қала статусы	1878
Жер аумағы	387 км²
Биіктігі	750—900 м
Климаты	қатаң континенталды
Уақыт белдеуі	UTC+6
Тұрғындары
Тұрғыны	▲1 251 300 адам (2024)
Тығыздығы	5300 адам/км²
Агломерация	2 000 000 аса
Ұлттық құрамы	қырғыздар — 73,69 % орыстар — 16,64 % ұйғырлар — 1,57 % басқалары — 8,10 %
Конфессиялар	мұсылмандар, христиандар және басқалары
Ресми тілі
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+996 312
Пошта индекстері	720001
Автомобиль коды	B, E және 01
meria.kg  (қырғ.) (орыс.)
Бішкек
Бішкек шекарасы

Құрылымы

Қала ауқымы — 160 км². Қала әкімшілігі төрт бөлікке бөлінген.

Аудан	Халық саны,мың адам	Аумағы, га
Ленин	187,4	4373
Октябрь	219,2	3200
Первомай	158,3	4715
Свердлов	207,1	2920

Тарихы

Қала ежелден бері Ұлы Жібек жолы бойындағы қала болатын. 1825 жылы Қоқан хандығының Өзбек Ханы қаланы күшейтіп, маңызды қалалардың біріне айналдырды. Алайда, 1862 жылы Патшалық Ресей қанды шайқаста фортты жаулап алып, оны Орыстың гарнизонына айналдырды. 1877 қала атауы Пішпекке өзгертілсе, 1926 жылы қала жаңа құрылған Қырғыз АКСР-ның астанасы болып белгіленіп оның аты Фрунзеге ауыстырылды.

1991 жылдың 5 ақпанында қала қайтадан Бішкек болып аталынды. 1990 жылдары Кеңес үкіметінің құлдырауына байланысты күйсіздеуге ұшыраған қала, қазіргі уақытта жылдам дамушы қалалардың бірі.

Халқы

1989-2009 жылғы халық санақтары мен 2019 жылғы болжам бойынша тұрғындардың этникалық құрамы:

	1989 жылғы саны	%	1999 жылғы саны	%	2009 жылғы саны	%	2019 жылғы саны	%
жалпы	619903	100,00 %	762308	100,00 %	835743	100,00 %	1 027 245	100,00 %
Қырғыздар	141841	22,88 %	398000	52,21 %	552957	66,16 %	763 826	74,36 %
Орыстар	345387	55,72 %	252831	33,17 %	192080	22,98 %	165 029	16,07 %
Ұйғырлар	10977	1,77 %	13143	1,72 %	13380	1,60 %	15 983	1,56 %
Өзбектер	10390	1,68 %	12393	1,63 %	11801	1,41 %	13 990	1,36 %
Корейлер	10043	1,62 %	12710	1,67 %	12014	1,44 %	12 423	1,21 %
Татарлар	16984	2,74 %	15817	2,07 %	12712	1,52 %	11 775	1,15 %
Қазақтар	8943	1,44 %	12064	1,58 %	9013	1,08 %	10 301	1,00 %
Дүнгендер	2618	0,42 %	3558	0,47 %	4040	0,48 %	5 305	0,52 %
Украиндар	34321	5,54 %	16125	2,12 %	7987	0,96 %	4 630	0,45 %
Түріктер	908	0,15 %	2277	0,30 %	3149	0,38 %	3 746	0,36 %
Әзербайжандар	2166	0,35 %	2454	0,32 %	2142	0,26 %	2 722	0,26 %
Немістер	13619	2,20 %	5228	0,69 %	2554	0,31 %	2 416	0,24 %
Тәжіктер	709	0,11 %	1828	0,24 %	817	0,10 %	1 055	0,10 %
Түрікмендер	369	0,06 %	132	0,02 %	703	0,08 %	784	0,08 %
Армяндар	1218	0,20 %	726	0,10 %	512	0,06 %	486	0,05 %
Белорустар	4119	0,66 %	1341	0,18 %	638	0,08 %	393	0,04 %
Еврейлер	4822	0,78 %	1293	0,17 %	498	0,06 %	379	0,04 %
басқалары	10469	1,69 %	10388	1,36 %	8746	1,05 %	12 002	1,17 %

Білім және ғылым

2018 жылғы ақпаратқа сәйкес Бішкекте 45 жоғарғы оқу орны тіркелген, оның 22-і мемлекеттік, ал қалған 23-і мемлекеттік емес.

Қалада орналасқан жоғарғы оқу орындары:

• Жүсіп Баласағұн атындағы Қырғыз ұлттық университеті
• И. Раззаков атындағы Қырғыз мемлекеттік техникалық университеті
• Қырғыз ұлттық құрылыс, көлік және архитектура университеті
• К. Карасаев атындағы Бішкек гуманитарлық университеті
• Қырғыз ұлттық дене тәрбиесі және спорт академиясы
• Қырғыз ұлттық аграрлы университеті
• Қырғыз ұлттық консерваториясы
• Қырғыз-Ресей славян университеті
• Туризм және сервис академиясы
• Халықаралық Кувейт университеті
• Орталық Азиядағы Американдық университет
• Қырғыз-герман қолданбалы информатика институты
• "Адам" университеті
• Халықаралық "Ала-Тоо" университеті
• Иса Ахунбаев атындағы Қырғыз мемлекеттік академиясы

Бішкектегі 2 ірі кітапхана:

• А. Осмонов атындағы Ұлттық кітапхана
• Н. Г. Чернышевский атындағы Республикалық кітапхана

Мәдениеті

Мұражайлар:

• Қырғыз ұлттық тарихи мұражайы
• Г. Айтиев атындағы Ұлттық өнер мұражайы
• Минералогия мұражайы

Кинотеатрлар:

• Октябрь
• Дом кино
• Бишкек Парк
• Космопарк
• Ала-Тоо
• Манас
• Россия
• Вефа
• Кыргызкиносу
• Movie star

Бауырлас қалалары

• Алматы, Қазақстан
• Астана, Қазақстан
• Колорадо Спрингс, АҚШ (1994 жылдан)
• Мериден, АҚШ (2005 жылдан)
• Анкара, Түркия
• Ташкент, Өзбекстан
• Минск, Беларусь (2008 жылдан)
• Тегеран, Иран (1994 жылы 23 мамырдан)
• , Иран (2003 жыл 14 сәуірден)
• Хемниц, Германия (1997 жылы 19 наурыздан)
• , Корея Республикасы (1991 жылы 14 тамыздан)

Суреттер

• Бішкек
• Христостың тірілу соборы

География

Бішкек Шу алқабының дәл ортасында Қырғыз Ала-Тоосының етегінде (ішкі Тянь-Шань тау жоталарының бірі), теңіз деңгейінен 700-900 м биіктікте орналасқан. Түркістан-Сібір темір жолы қосылған қалалармен Қазақстан шекарасынан 25 км қашықтықта орналасқан. Қаланың аумағы 127 км² немесе 160 км².

Физикалық-географиялық сипаттамалар

Бішкектен Ала-Тоо жотасының көрінісі

Көктемгі жаңбырдан кейін Ош базарының маңындағы Ала Арча өзені

Климаттық жағдай бойынша Бішкек қоңыржай ендіктердің континенттік климатында экстремалды оңтүстік позицияны алады.

Күннің максималды айлық ұзақтығы шілдеде – 322 сағат, ең қысқасы желтоқсанда – 126 сағат.

Климаты

Қаланың климаты күрт континенттік. Жылдық орташа температура + 12,2 °C. Жауын-шашын жылына 451 миллиметрді құрайды. Жаздың орташа температурасы шамамен 25 °C және қыстың орташа температурасы шамамен -2 °C болғанда, жазда t 40 °C-тан, қыста -30 °C-қа дейін жетуі сирек емес. Ең суық ай қаңтар (-1,7°С), ең жылысы шілде (+25,3°С). Ауаның орташа айлық салыстырмалы ылғалдылығы маусым мен шілдедегі 44%-дан наурызда 74%-ға, орташа жылдық – 60%-ға дейін артады. Қала арқылы Ала-Арча және Аламедин өзендері ағып өтеді, оңтүстік таулардан бастау алады, Бішкектің солтүстік бөлігін бойлай шығыстан батысқа қарай Үлкен Шу каналы (БЧК) ағып өтеді.

Бішкектің қазіргі климаты

Бішкектің климаты, Чуй алқабындағы сияқты және Қырғыз жотасының солтүстік беткейі аймағындағы жердің ендігі мен биіктігіне, мұхиттардан аумақтық қашықтығына, жергілікті орографиялық жағдайлардың ерекшеліктеріне байланысты. және атмосфералық циркуляция. Осы көрсеткіштер бойынша зерттелетін аумақ субтропиктік және қоңыржай ендіктердің шекарасында, мұхиттардан алшақ орналасқан және қоңыржай белдеу климатынан құрғақ субтропиктердің климатына өтпелі жағдайларға ие. Бішкек (42 ° 52'11 ш.қ.) Жердің субтропиктік белдеуінің солтүстік шекарасында, оның ортаңғы ендік 45 ° оңтүстігінде орналасқан. Шу алқабының құрғақ, температурасы жоғары жазы климаттық жағдайда құрғақ субтропиктердің климатына жақын, ал қыста қоңыржай ендіктердің оңтүстік белдеуінің климатына сәйкес келеді.

Күн сәулесі мен бұлттылық климаттың ең көрінетін сипаттамалары болып табылады, олар оның жайлылығының жалпы көрсеткіштері ретінде қабылданады. Бішкекте күн сәулесінің жалпы ұзақтығы 2584 сағатты құрайды. Салыстыру үшін: Афины – 2655 сағат; Рим – 2362 сағат, яғни олардың әдеттегі субтропиктік климаты осы сипаттамасы бойынша Шу аңғары мен Қырғыз жотасының климатына жақын.

Әкімшілік бөлінісі

Толық мақаласы:

Әкімшілік жағынан 4 ауданға бөлінген. Халық саны – Қырғызстанның 2009 жылғы халық санағы бойынша.

Бішкектің әкімшілік бөлінісі

• Октябрь ауданы - 242 382 (2009);
• Первомай ауданы – 175 894 (2009);
• Свердлов ауданы – 231 801 (2009);
• Ленин ауданы – 201 626 (2009 ж.):
• Шоңарық қала үлгісіндегі елді мекені – 9724 (2009);
• Ортасай ауылы – 4100 (2009).

Егер Бішкек қаласының ауданы 127 км² болса, онда қалаға бағынышты елді мекендермен бірге 160 км².

Аудан басшылары әкім тағайындайтын аудандардың муниципалдық басқармаларының басшылары болып табылады.

Дереккөздер

1. Бишкек – Кыргыз Республикасынын борбору.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 11 қыркүйек 2018.
2. Численность постоянного населения Кыргызской Республики на 1 января 2021 г.. Тексерілді, 13 мамыр 2021.
3. Рафис Абазов, Historical Dictionary of Kyrgyzstan, с. 91, ISBN 0-8108-4868-6
4. Байланыс бөлімі. Бішкек Мұрағатталған 3 мамырдың 2017 жылы.
5. Перепись населения Киргизии 2009. Бишкек
6. Демографический ежегодник Кыргызской Республики 2014—2018
7. Бауырлас қалалар Мұрағатталған 8 наурыздың 2016 жылы.
8. Population of capital cities and cities of 100 000 or more inhabitants: latest available year, 1995—2015. DEMOGRAPHIC YEARBOOK 2015. United Nations
9. Климат: Бишкек - Климатический график, График температуры, Климатическая таблица - Climate-Data.org. Тексерілді, 13 ақпан 2021.
10. Перепись населения Киргизии 2009. Бишкек. Басты дереккөзінен мұрағатталған 21 наурыз 2012.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 21 наурыз 2012.

Сыртқы сілтемелер

Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Bishkek

• Бішкек қ. әкімшілігінің ресми сайты Мұрағатталған 4 қазанның 2013 жылы. (орыс.)
• Бішкек қалалық депутаттар Кеңесі (қырғ.) (орыс.)
• Бишкек современный Мұрағатталған 18 қарашаның 2011 жылы.  (орыс.)