Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Саққұлақ би (шын аты Сәбден) (1800, Ақмола облысының Ерейментау ауданы — 1888, сонда) — Орта жүздің атақты биі, шешен.
Өмірбаяны
Жасынан зерделі де зерек өскен ол 12 — 13 жасынан әкесі Бапан бидің қасында жүріп, шешендік өнерін ұштаған, ел билеу ісіне араласқан. Баласының қабілетін сезген әкесі Сәбденді 15 жасында кішігірім дау-дамайды шешіп келуге жұмсаған. Ол 16 жасында сол өңірде шешендік атағы шыққан Байдалы бимен сайысқа түсіп, Байдалының “Құлағың неткен сақ еді” деген сөзінен кейін “Саққұлақ” атанып кеткен. Саққұлақ бидің “Саққұлақтың Шоқанға берген батасы”, “Ақыл туралы”, “Шоқанның Саққұлақ биге қойған сауалдарына берген жауабы”, “Төрт нәрседен қашық қыл”, “Мұсаның өліміне айтқаны”, “Орман-тоғай жер сыны”, “Жақсы қатын алсаңыз дүр-шекерді”, “Қыз күнінде балаң-балаң”, “Шоқанның қарындасына айтқаны”, Шоқан қазасына орай “Бұл да бір ғалымның бірі еді-ау”, “Шыңғысқа өз аузынан айтқан көңілі”, “Батырдың басы орда қалар”, “Байдалы биге айтқаны”, “Ғылым туралы”, “Мұсаға айтқаны”, “Мүсетке айтқаны”, т.б. көптеген шешендік сөздері бар. Оның шешендік нақыл сөздерінен елдік пен ерлік, ғылым, білім, жақсылық пен жамандық туралы терең философиялық ой-түйіндерді байқауға болады. Басқа би-шешендердей емес, Саққұлақ би өзі айтқан билік сөздері мен басқа билердің аталы сөздерін, бағалы ойларын үнемі қағазға түсіріп жүрген. Кісі қолынан қаза тапқан би Бөгенбай батыр ұрпақтарының қорымына жерленген. Саққұлақ биден 7 ұл қалған. Нұралы, Ералы деген ұлдары әкесіне тартып би-шешен болған. Ералының “Жантай” деп аталатын дастанын С.Сейфуллин жазып алып, “Әдебиет майданы” журналында (ғ1, 1936 ж.) жариялаған.
Саққұлақ би туралы аңыздар
Саққұлақ би туралы аңыз
Сәбден 1800 жылы қазіргі Ақмола облысының Алексеевка ауданына қарасты Ереймен тау ауылында туған. Қанжығалы қарт Бөгенбай батырдың шөбересі. Шежіреде Арғынның Қанжығалы руынан Өлдекүн одан Ақша. Ақшаның Тұраналысынан Бапан би туады.
Сол Бапан би бір жиында жастарға оның ішінде отырған Сәбден баласына "ел дегенің немене", "ер дегенің немене?" деген сұраққа былай деп термелей жауап беріпті:
- Жағалай елің қонбаса,
- Суы түщы болмаса,
- Мал-жаның бәрі сусындап,
- Мейірі оның қанбаса,
- Көл дегенің немене?!
- Ынтымақ, бірлік болмаса,
- Елдікке мойын бұрмаса,
- Үлкеннің айтқан сөздерін
- Кішісі қолдап тұрмаса
- Ел дегенің немене?!
- Еліне құрбaн болмаса,
- Абырой бедел қонбаса,
- Ағайын-туыс, ел-жұрты.
- Батырым-ау деп тұрмаса.
- Ер дегенің немене?!
- Шайырлы шөп бомаса,
- Түлігін жайлап толмаса,
- Қатар өсіп мал мен бас
- Қуанын елің қонбаса,
- Жер дегенің немене?!
- Желден пана болмаса,
- Қарды бөгеп тұрмаса,
- Аңдары қойдай өрмейтін,
- Қадірі жоқ қырқалы
- Бел дегенің немене?!
- Адал жүрек болмаса,
- Сөзіне опа қылмаса,
- Түзулікті бұрмалап,
- Өтірікті шыңдаса.
- Кең дегенің немене?!
- Атан түйе атамай!
- Ат-айғырды матамай,
- Шын икемге келмесе,
- Түзу-жөнді білмесең.
- Төл дегенің немене?!
- Арыңды сатпа, малынды сат,
- Жалған айтып болма жат.
- Жалған айтып жандассаң,
- Жүрегімде қалар дат.
- Тегінде жөнді білерсің,
- Түзулікке келерсің.
- Бекер айтты деп жүрме.
- Түбінде бір сенерсің.
Зерек те, зерделі Сәбден 12-13 жасынан әкесі, Бапан би қасында жүріп шешендік өнеріне жаттығады. Ел билеу ісіне араласады. Он жас кезінен бір есіткенін есіне сақтап білетін өте зейінді зерек боп өседі. 15 жасқа келгенде әкесі оны кішігірім дау-дамайды шешіп келуге жұмсап отырады. Сәбден ел арасындағы дауды тындырып, әкесінің ойынан шығып тұрған. 17 жасында сол өңірге шешендік атағы жайылған Байдалы бимен сайысқа түседі. Қиыннан қиыстыра сөз тастап отырған Байдалыны ол тосылдыра береді. Сәбден баланың "Саққүлақ би" аталуы былай екен: Қыс қатты болған тышқан жылы Алтай - Қарпықтың қалын жылқысы Ереймен тауының етегіне қыстап шығады. Сәуір айында олар жылқысын түгендесе, сексен жылқы кем бопты. Сұрастыра келсе, ұзынқұлақ хабары Бапан аулынан шығады. Ел-жұрт Байдалы биге барады. Байдалы бір топ ел басшы, байларын ертіп Бапанның үйіне түседі. Дастарқан үстінде Бапан Байдалыға:
- -Байеке, жөн айта отырыңыз?
- -Жөн сұрап қалдың рой, - дейді, сонда Байдалы:
Байдалы шешен осылай термелей жөнелгенде, Бапан аз кем тосылып үндемей қалады. Әкесінің кідіріп қалғанын сезе қойған Саққұлақ бала іліп алған дай:
- -Биеке, дат! - деп Байдалының алдына барып бас иеді.
- -Қанжығалының үлкені тұрып, кішісінің сөйлегені қалай? - деп, Байдалы баланың сөзге киліккенін ұнатпайды. Сонда, Саққұлақ былай термел епті:
Байдалы би балаға таңдана, жан-жағына пандана қарады.
Байдалы осылай толғап барып тоқталғанда Сәбден бала:
- -Арғы атам батыр Бөгенбай, әкем аты алдыңызда отырған Бапан би. Алтайдың аузын асқа, адырын атқа толтырған ішпекбай бабам емес пе еді! Алтайға ана болған менің Аққоян апам емес пе еді! Ендеше, жылқышыларыңның салақтығынан қалың қарда опқа құлап, жарға жығылған жылқыға бұл елдің ешбір кінәсі жоқ! Сөзіңіз уәлі болсын, дауыңыз куәлі болсын! Болмаса, айтқан сөзіңіздің бәрі бекер!
- -Япырым-ай, мына бала қайдағы мен есітіп білмеген сөзді айтты-ау, мен тозған екенмін, бұл озған екен. Сөзің уәжді балам, сенің билігіңе тоқтадым. Олай болса бұл дау аяқсыз болсын. Бала атқа қонсын. Тізгінді бердім саған. Бұдан былай сенің атың "Саққүлақ би" болсын, аумин! - деп, батасын беріпті дейді ел.
Саққұлақ би туралы аңыз
Қанжығалы елінде Бекше деген де шешен болады. Оның жасы Саққұлақтан бір мүшелдей үлкен болса керек. Өзіне мал бітпеген кедей екен. Бекше көбінесе Саққұлақтың қасына еріп жүреді. Бір себептермен ол бір жолы Саққұлаққа ермей үйінде жатып қалады. Осы кезде ел арасынан бір дау шығады. Ол даудың бір ұшы Бекшеге барып тіреледі. Енді ол дауды Бекшесіз шешуге болмайтынын сезген Саққұлақ әйеліне қарап:
- - "Кедейдің бір тойғаны шала байығаны". Бекшеге сыбаға жіберіп, шақыртшы! - дейді. Саққұлақтың әйелі Бекшені онша жақтырмайды екен. Нұралы деген баласын жұмсап, бір қоржынбас сыбаға беріп жібереді. Бекшенің әйелі қоржыннын аузын сөгіп, етті казанға салса, өңкей қатқан-құткан сүр етпен бір жауырын ғана дейді. Ет піседі, Бекшенің алдына тартылады. Еттің сыңайын көрген Бекше қасындағы Нұралыға карап:
- - Байқаңыз еттің азын жауырыннан,
- Бар болса кім аяйды бауырынан.
- Жоктық шіркін адамға не істетпейді
- Бұ-дағы келіпті өз ауылыңнан.
- Мынасы сүр ме десем, сірі екен ғой,
- Сараң би өлді десек, тірі екен ғой.
- Дүниеге көзі тоймай, өле қоймай,
- Бірі онда, бірі мұнда жүр екен ғой.
Бұл сөзге Нұралы қатты ұялып, намыстанады. Шешесінің қараулығына іштей наразы болады.
- - Әкем мені шақырып кел деп әдейі жіберіп еді. Беке жүріңіз, біраз күн аунап-қунап жатып қайтыңыз? - дейді. Сонда Бекше шешен оған былай депті.
- - Мен Сақакеңнің Бекшесі едім,
- Сақтаулы алтын текшесі едім.
- Бұл күнде бала жіберіп шақыратын
- Етігінің өкшесі ме едім?
- Керексінсе өзі келсін! -
деп, Нұралыны қайтарып жіберіпті. Бұл сөз намысына тиген Саққұлақ би "Кой, ағайынды ренжітпейін" деп, ертеңіне Бекше ағасын өзі ертіп кетіпті. Үйіне барған соң құнан қой сойып, бір жұма сыйлап күтіп, үстіне шапан жауып, ат мінгізіп риза етіп үйіне қайтарыпты.
Саққұлақ би туралы аңыз
Жазда аулына демалысқа келіп жатқан Шоқан Саққұлақ шешенді қонаққа шақырып, бірнеше күн оның тағлымды әңгімелерін тыңдайды. Дидарласу кезінде жас Шоқан қонаққа тосын сұрақ қойып:
- - Ақсақал біреу жолдан адасса, кімнен ақыл сұрайды? - дейді.
- - Шырағым, көнеден сұрайды, - дейді шешен.
- - Көне адасса, кімнен сұрайды?
- - Көне адасса, көргендіден сұрайды.
- - Көргенді адасса, кімнен сұрайды?
- - Көргенді адасса, көптен сұрайды.
- - Көп адасса, кімнен сұрайды?
- - Көп адасса, көп оқығаннан сұрайды.
- - Көп оқыған адасса, кімнен сұрайды?
- - Көп оқыған неге адассын! Әлгінде ғана Сатыбалдының Жаманқұлына күдіктеніп, оның Үмбеталы жырау туралы дастанын өзің де менен сұрап анықтап алған жоқпысың? - дейді шешен. Содан соң:
дейді, Шоқанға риза болған шешен.
Саққұлақ би туралы аңыз
Саққұлақ шешеннің өзге шешен, билерден бір өзгешелігі - ол сауатты, білімді болған. Өзі айтқан билік сөздермен өзге билер айтқан аталы, бағалы ойларды үнемі кағазға түсіріп жүрген. Оған бір ғана Шоқан Уәлиханов кездесіп, тыңдап қоймаған. Сол кездегі қазақтың, орыстың оқыған азаматтары, зерттеушілері кейде іздеп барып, кейде шақырып алып, көптеген даналы, бағалы сөздерін жазып алып жүрген. "...Ел ішінен суырылып шыққан шешен, сөзге ұста, тапқыр ойшыл, кеудесінің есігі бар, құлағының тесігі бар, көзі жіті көңілі қырағы адамды көп көрдім. Бір емес, әр тілді білетін, оқыған, тоқыған, жүйрік, білгіш адамдармен ойда, қырда талай жерде жолығып, талайымен сөйлестім. Қанжығалы қарт Бөгенбайдан шыққан Саққұлақ шешен сондай жұрт аузында шежіре атанған қариялардан еді. Мен ол кісімен талай бірге жүріп, көптеген ақылды үлгілі сөздерін жазып алдым. Ол шешенде жазыл маған қазына көп бол атын. Тағы бір кездессем деп жүретінмін. Реті келмей-ақ қойды", - деп, жазады, белгілі фольклоршы Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы.
Саққұлақ би туралы аңыз
Шоқанның рухани жағынан пікірлес сүйікті нағашысы, талай жыл Баянауыл дуанының аға сұлтаны болған Мұса Шорманов 1885 жылы 66 жасында дүниеден өтеді. Онымен қатар Ерейментауда қанжығалы Бөгенбай батырдың шөбересі Саққұлақ бидің баласы Нұралы да қайтыс болады. Осыған байланысты екі жағы дабір-біріне көңіл айтысып, бата жасаса алмай жүрсе керек. Ақыры Мұсаның асына 86 жастағы Саққұлақтың өзі келгенде алдынан даяшы шығып, арнаулы үйге түсіреді. Аздан соң оған Мұсаның Сәдуақас, Біләл деген балалары беруге келеді. Сонда Саққұлақтың айтканы:
- "Атаң өлді барлықтан,
- Көтердің оны нарлықтан
- Жеріміз шалғай болған соң,
- Келе алмадық сондықтан.
- Ей, Сәдуақас пен Біләл -
- Сөзіме құлағың сал.
- Сендер атам-ай дейсің,
- Мен ботам-ай деймін.
- менікі еді,
- Менің тойыма Мұсажан келіп.
- Мұсажанның тойына
- Нұралыжан келетін
- Жөні бар еді.
- Пенденің сұрағаны болмай,
- Алланың калағаны болады деген осы,
- Шүкіршілік етіңдер..."
деп көңіл айтыпты.
Саққұлақ би туралы аңыз
Мүсет ел аралап жүріп, Саққұлаққа сәлем бере барыпты. Саққұлақ Мүсетті бұрын көрмеген екен.
- -Кімсің-ей? - депті.
- -Уа, мен Керей Мүсетпін.
- -Е, Керейдің торы алалы жылқысын құртқан кесірлі Мүсет сен бе едің? Сонда Мүсет:
- -Е, кешегі заманда еліңді жау шауып, қызыңды қатын, қатыныңды отын қылған екен, о да менің қырсығым болғаны ма? - Саққұлақ сөзден тосылып қалып, қылышын ала ұмтылыпты. Мүсет үндемей үйден шығып кетіпті. Оны көріп Нұралы алдынан шығып, сәлем беріп:
- -Е, Мүсеке, би атама сәлем бермедіңіз бе, жол болсын?
- -Ағама барып едім, жынданып жатыр екен, - депті, Мүсет.
- -Олай болса, би, біздікіне жүріңіз, қонақ болыңыз, - депті Нұралы. Мүсет "жарайды" деп ілесіпті. Есікке жақындағанда бұрылып Саққұлақтыкіне қайта кіреді. Сонда Саққұлак Мүсеттің сәлемін алып:
- - Эй, Мүсет-ай, жарайсың, мені екі өлімнен алып қалдың-ау, жұрт мақтаса - мақтағандай екенсің, - депті. - Өйткені мен қылыш ала ұмтылғанда шабуым керек еді, шаптырмадың. Ол - бір. Екінші, сол бетіңмен кетіп қалмай, қайта келіп сәлемдесіп отырсың, бұдан артық білім бар ма?
Саққұлақ би туралы аңыз
Саққұлақ шешеннен жеті бала қалған. Нұралы, Ералы деген балалары өзіне ұқсап шешен болып өскен. Нұралының Олжабай, Барлыбай дейтін ұлдары да шешен болатын. Олардың бәрі ескіше оқыған, сауатты әрі ақын екен. Ералы (1846-1932) суырыла термелей сөйлейтін төкпе ақын болған. Оның "Жан- тай" деп аталатын дастанын (Жантай - Абылайханның бас батыры) Сәкен Сейфуллин жазып алып, "Әдебиет майданының", 1936 жылғы №1 санында ықшамдап жариялатқан.
Дереккөздер:
- Қазақ энциклопедиясы, 7 - том
- Қазбеков М., Қазақтың би-шешендері, 1-кіт. (13 — 18 ғғ.), А., 1993;
- Омбы өңірі қазақтарының 18 — 20 ғасырлардағы әдеби шығармашылығы, А., 2001.
- Даланың дара ділмарлары.-Алматы: ЖШС "Қазақстан" баспа үйі", 2001, - 592 бет. ISBN 5-7667-5647
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Sakkulak bi shyn aty Sәbden 1800 Akmola oblysynyn Erejmentau audany 1888 sonda Orta zhүzdin atakty bii sheshen ӨmirbayanyZhasynan zerdeli de zerek osken ol 12 13 zhasynan әkesi Bapan bidin kasynda zhүrip sheshendik onerin ushtagan el bileu isine aralaskan Balasynyn kabiletin sezgen әkesi Sәbdendi 15 zhasynda kishigirim dau damajdy sheship keluge zhumsagan Ol 16 zhasynda sol onirde sheshendik atagy shykkan Bajdaly bimen sajyska tүsip Bajdalynyn Қulagyn netken sak edi degen sozinen kejin Sakkulak atanyp ketken Sakkulak bidin Sakkulaktyn Shokanga bergen batasy Akyl turaly Shokannyn Sakkulak bige kojgan saualdaryna bergen zhauaby Tort nәrseden kashyk kyl Musanyn olimine ajtkany Orman togaj zher syny Zhaksy katyn alsanyz dүr shekerdi Қyz kүninde balan balan Shokannyn karyndasyna ajtkany Shokan kazasyna oraj Bul da bir galymnyn biri edi au Shyngyska oz auzynan ajtkan konili Batyrdyn basy orda kalar Bajdaly bige ajtkany Ғylym turaly Musaga ajtkany Mүsetke ajtkany t b koptegen sheshendik sozderi bar Onyn sheshendik nakyl sozderinen eldik pen erlik gylym bilim zhaksylyk pen zhamandyk turaly teren filosofiyalyk oj tүjinderdi bajkauga bolady Baska bi sheshenderdej emes Sakkulak bi ozi ajtkan bilik sozderi men baska bilerdin ataly sozderin bagaly ojlaryn үnemi kagazga tүsirip zhүrgen Kisi kolynan kaza tapkan bi Bogenbaj batyr urpaktarynyn korymyna zherlengen Sakkulak biden 7 ul kalgan Nuraly Eraly degen uldary әkesine tartyp bi sheshen bolgan Eralynyn Zhantaj dep atalatyn dastanyn S Sejfullin zhazyp alyp Әdebiet majdany zhurnalynda g1 1936 zh zhariyalagan Sakkulak bi turaly anyzdarSakkulak bi turaly anyz Sәbden 1800 zhyly kazirgi Akmola oblysynyn Alekseevka audanyna karasty Erejmen tau auylynda tugan Қanzhygaly kart Bogenbaj batyrdyn shoberesi Shezhirede Argynnyn Қanzhygaly ruynan Өldekүn odan Aksha Akshanyn Turanalysynan Bapan bi tuady Sol Bapan bi bir zhiynda zhastarga onyn ishinde otyrgan Sәbden balasyna el degenin nemene er degenin nemene degen surakka bylaj dep termelej zhauap beripti Zhagalaj elin konbasa Suy tүshy bolmasa Mal zhanyn bәri susyndap Mejiri onyn kanbasa Kol degenin nemene Yntymak birlik bolmasa Eldikke mojyn burmasa Үlkennin ajtkan sozderin Kishisi koldap turmasa El degenin nemene Eline kurban bolmasa Abyroj bedel konbasa Agajyn tuys el zhurty Batyrym au dep turmasa Er degenin nemene Shajyrly shop bomasa Tүligin zhajlap tolmasa Қatar osip mal men bas Қuanyn elin konbasa Zher degenin nemene Zhelden pana bolmasa Қardy bogep turmasa Andary kojdaj ormejtin Қadiri zhok kyrkaly Bel degenin nemene Adal zhүrek bolmasa Sozine opa kylmasa Tүzulikti burmalap Өtirikti shyndasa Ken degenin nemene Atan tүje atamaj At ajgyrdy matamaj Shyn ikemge kelmese Tүzu zhondi bilmesen Tol degenin nemene dd Aryndy satpa malyndy sat Zhalgan ajtyp bolma zhat Zhalgan ajtyp zhandassan Zhүregimde kalar dat Teginde zhondi bilersin Tүzulikke kelersin Beker ajtty dep zhүrme Tүbinde bir senersin dd Zerek te zerdeli Sәbden 12 13 zhasynan әkesi Bapan bi kasynda zhүrip sheshendik onerine zhattygady El bileu isine aralasady On zhas kezinen bir esitkenin esine saktap biletin ote zejindi zerek bop osedi 15 zhaska kelgende әkesi ony kishigirim dau damajdy sheship keluge zhumsap otyrady Sәbden el arasyndagy daudy tyndyryp әkesinin ojynan shygyp turgan 17 zhasynda sol onirge sheshendik atagy zhajylgan Bajdaly bimen sajyska tүsedi Қiynnan kiystyra soz tastap otyrgan Bajdalyny ol tosyldyra beredi Sәbden balanyn Sakkүlak bi ataluy bylaj eken Қys katty bolgan tyshkan zhyly Altaj Қarpyktyn kalyn zhylkysy Erejmen tauynyn etegine kystap shygady Sәuir ajynda olar zhylkysyn tүgendese seksen zhylky kem bopty Surastyra kelse uzynkulak habary Bapan aulynan shygady El zhurt Bajdaly bige barady Bajdaly bir top el basshy bajlaryn ertip Bapannyn үjine tүsedi Dastarkan үstinde Bapan Bajdalyga Bajeke zhon ajta otyrynyz Zhon surap kaldyn roj dejdi sonda Bajdaly Taj minip tajlak zhetektegendi Әr zherden kordin Zhieninin zhylkysyn alyp Қan sorpa kylgandy Қaj zherden kordin Bir tonau bar han tonau Bir tonau bar ton tonau Aty zhoni zhok bul kalaj tonau dd Bajdaly sheshen osylaj termelej zhonelgende Bapan az kem tosylyp үndemej kalady Әkesinin kidirip kalganyn seze kojgan Sakkulak bala ilip algan daj Bieke dat dep Bajdalynyn aldyna baryp bas iedi Қanzhygalynyn үlkeni turyp kishisinin sojlegeni kalaj dep Bajdaly balanyn sozge kilikkenin unatpajdy Sonda Sakkulak bylaj termel epti Ata turyp ul sojlese Ұldyn er zhetkeni Ana turyp kyz sojlese Қyzdyn boj zhetkeni Өsetin zhasty Өshetin kori Zhaskap betten kaksa Zamannyn keri ketkeni Өz tolin ozi syrtka tepkeni Bajdekennin bul ne etkeni dd Bajdaly bi balaga tandana zhan zhagyna pandana karady Kop ishinde irkilmej Soz bastagan bu kaj bala Ojlap edim әuelde Otyrgan bir zhaj bala Uәzhin senin nak edi Қulagyn netken sak edi Sipatyna karasam Қara lashyn tujgynsyn Sojler sozge kelgende Bәjge atyndaj syrgisyn Kozime zhyly ushyrajsyn Zhonindi ajtshy kaj ulsyn dd Bajdaly osylaj tolgap baryp toktalganda Sәbden bala Argy atam batyr Bogenbaj әkem aty aldynyzda otyrgan Bapan bi Altajdyn auzyn aska adyryn atka toltyrgan ishpekbaj babam emes pe edi Altajga ana bolgan menin Akkoyan apam emes pe edi Endeshe zhylkyshylarynnyn salaktygynan kalyn karda opka kulap zharga zhygylgan zhylkyga bul eldin eshbir kinәsi zhok Soziniz uәli bolsyn dauynyz kuәli bolsyn Bolmasa ajtkan sozinizdin bәri beker Yapyrym aj myna bala kajdagy men esitip bilmegen sozdi ajtty au men tozgan ekenmin bul ozgan eken Sozin uәzhdi balam senin biligine toktadym Olaj bolsa bul dau ayaksyz bolsyn Bala atka konsyn Tizgindi berdim sagan Budan bylaj senin atyn Sakkүlak bi bolsyn aumin dep batasyn beripti dejdi el Sakkulak bi turaly anyz Қanzhygaly elinde Bekshe degen de sheshen bolady Onyn zhasy Sakkulaktan bir mүsheldej үlken bolsa kerek Өzine mal bitpegen kedej eken Bekshe kobinese Sakkulaktyn kasyna erip zhүredi Bir sebeptermen ol bir zholy Sakkulakka ermej үjinde zhatyp kalady Osy kezde el arasynan bir dau shygady Ol daudyn bir ushy Bekshege baryp tireledi Endi ol daudy Bekshesiz sheshuge bolmajtynyn sezgen Sakkulak әjeline karap Kedejdin bir tojgany shala bajygany Bekshege sybaga zhiberip shakyrtshy dejdi Sakkulaktyn әjeli Beksheni onsha zhaktyrmajdy eken Nuraly degen balasyn zhumsap bir korzhynbas sybaga berip zhiberedi Bekshenin әjeli korzhynnyn auzyn sogip etti kazanga salsa onkej katkan kutkan sүr etpen bir zhauyryn gana dejdi Et pisedi Bekshenin aldyna tartylady Ettin synajyn korgen Bekshe kasyndagy Nuralyga karap Bajkanyz ettin azyn zhauyrynnan Bar bolsa kim ayajdy bauyrynan Zhoktyk shirkin adamga ne istetpejdi Bu dagy kelipti oz auylynnan Mynasy sүr me desem siri eken goj Saran bi oldi desek tiri eken goj Dүniege kozi tojmaj ole kojmaj Biri onda biri munda zhүr eken goj dd Bul sozge Nuraly katty uyalyp namystanady Sheshesinin karaulygyna ishtej narazy bolady Әkem meni shakyryp kel dep әdeji zhiberip edi Beke zhүriniz biraz kүn aunap kunap zhatyp kajtynyz dejdi Sonda Bekshe sheshen ogan bylaj depti Men Sakakennin Bekshesi edim Saktauly altyn tekshesi edim Bul kүnde bala zhiberip shakyratyn Etiginin okshesi me edim Kereksinse ozi kelsin dep Nuralyny kajtaryp zhiberipti Bul soz namysyna tigen Sakkulak bi Koj agajyndy renzhitpejin dep ertenine Bekshe agasyn ozi ertip ketipti Үjine bargan son kunan koj sojyp bir zhuma syjlap kүtip үstine shapan zhauyp at mingizip riza etip үjine kajtarypty Sakkulak bi turaly anyz Zhazda aulyna demalyska kelip zhatkan Shokan Sakkulak sheshendi konakka shakyryp birneshe kүn onyn taglymdy әngimelerin tyndajdy Didarlasu kezinde zhas Shokan konakka tosyn surak kojyp Aksakal bireu zholdan adassa kimnen akyl surajdy dejdi Shyragym koneden surajdy dejdi sheshen Kone adassa kimnen surajdy Kone adassa korgendiden surajdy Korgendi adassa kimnen surajdy Korgendi adassa kopten surajdy Kop adassa kimnen surajdy Kop adassa kop okygannan surajdy Kop okygan adassa kimnen surajdy Kop okygan nege adassyn Әlginde gana Satybaldynyn Zhamankulyna kүdiktenip onyn Үmbetaly zhyrau turaly dastanyn ozin de menen surap anyktap algan zhokpysyn dejdi sheshen Sodan son Asyly akyl adamdy azdyrmajtyn em Bilim tausylmajtyn ken Adamnyn basshysy akyl Zhetekshisi talap Sholgynshysy oj Zholdasy kәsip Қorgany sabyr Қorgaushysy minez Bilip tugan bala ekensin Tumysynnan dana ekensin dd dejdi Shokanga riza bolgan sheshen Sakkulak bi turaly anyz Sakkulak sheshennin ozge sheshen bilerden bir ozgesheligi ol sauatty bilimdi bolgan Өzi ajtkan bilik sozdermen ozge biler ajtkan ataly bagaly ojlardy үnemi kagazga tүsirip zhүrgen Ogan bir gana Shokan Uәlihanov kezdesip tyndap kojmagan Sol kezdegi kazaktyn orystyn okygan azamattary zertteushileri kejde izdep baryp kejde shakyryp alyp koptegen danaly bagaly sozderin zhazyp alyp zhүrgen El ishinen suyrylyp shykkan sheshen sozge usta tapkyr ojshyl keudesinin esigi bar kulagynyn tesigi bar kozi zhiti konili kyragy adamdy kop kordim Bir emes әr tildi biletin okygan tokygan zhүjrik bilgish adamdarmen ojda kyrda talaj zherde zholygyp talajymen sojlestim Қanzhygaly kart Bogenbajdan shykkan Sakkulak sheshen sondaj zhurt auzynda shezhire atangan kariyalardan edi Men ol kisimen talaj birge zhүrip koptegen akyldy үlgili sozderin zhazyp aldym Ol sheshende zhazyl magan kazyna kop bol atyn Tagy bir kezdessem dep zhүretinmin Reti kelmej ak kojdy dep zhazady belgili folklorshy Mәshһүr Zhүsip Kopejuly Sakkulak bi turaly anyz Shokannyn ruhani zhagynan pikirles sүjikti nagashysy talaj zhyl Bayanauyl duanynyn aga sultany bolgan Musa Shormanov 1885 zhyly 66 zhasynda dүnieden otedi Onymen katar Erejmentauda kanzhygaly Bogenbaj batyrdyn shoberesi Sakkulak bidin balasy Nuraly da kajtys bolady Osygan bajlanysty eki zhagy dabir birine konil ajtysyp bata zhasasa almaj zhүrse kerek Akyry Musanyn asyna 86 zhastagy Sakkulaktyn ozi kelgende aldynan dayashy shygyp arnauly үjge tүsiredi Azdan son ogan Musanyn Sәduakas Bilәl degen balalary beruge keledi Sonda Sakkulaktyn ajtkany Atan oldi barlyktan Koterdin ony narlyktan Zherimiz shalgaj bolgan son Kele almadyk sondyktan Ej Sәduakas pen Bilәl Sozime kulagyn sal Sender atam aj dejsin Men botam aj dejmin meniki edi Menin tojyma Musazhan kelip Musazhannyn tojyna Nuralyzhan keletin Zhoni bar edi Pendenin suragany bolmaj Allanyn kalagany bolady degen osy Shүkirshilik etinder dd dep konil ajtypty Sakkulak bi turaly anyz Mүset el aralap zhүrip Sakkulakka sәlem bere barypty Sakkulak Mүsetti buryn kormegen eken Kimsin ej depti Ua men Kerej Mүsetpin E Kerejdin tory alaly zhylkysyn kurtkan kesirli Mүset sen be edin Sonda Mүset E keshegi zamanda elindi zhau shauyp kyzyndy katyn katynyndy otyn kylgan eken o da menin kyrsygym bolgany ma Sakkulak sozden tosylyp kalyp kylyshyn ala umtylypty Mүset үndemej үjden shygyp ketipti Ony korip Nuraly aldynan shygyp sәlem berip E Mүseke bi atama sәlem bermediniz be zhol bolsyn Agama baryp edim zhyndanyp zhatyr eken depti Mүset Olaj bolsa bi bizdikine zhүriniz konak bolynyz depti Nuraly Mүset zharajdy dep ilesipti Esikke zhakyndaganda burylyp Sakkulaktykine kajta kiredi Sonda Sakkulak Mүsettin sәlemin alyp Ej Mүset aj zharajsyn meni eki olimnen alyp kaldyn au zhurt maktasa maktagandaj ekensin depti Өjtkeni men kylysh ala umtylganda shabuym kerek edi shaptyrmadyn Ol bir Ekinshi sol betinmen ketip kalmaj kajta kelip sәlemdesip otyrsyn budan artyk bilim bar ma Sakkulak bi turaly anyz Sakkulak sheshennen zheti bala kalgan Nuraly Eraly degen balalary ozine uksap sheshen bolyp osken Nuralynyn Olzhabaj Barlybaj dejtin uldary da sheshen bolatyn Olardyn bәri eskishe okygan sauatty әri akyn eken Eraly 1846 1932 suyryla termelej sojlejtin tokpe akyn bolgan Onyn Zhan taj dep atalatyn dastanyn Zhantaj Abylajhannyn bas batyry Sәken Sejfullin zhazyp alyp Әdebiet majdanynyn 1936 zhylgy 1 sanynda ykshamdap zhariyalatkan Derekkozder Қazak enciklopediyasy 7 tom Қazbekov M Қazaktyn bi sheshenderi 1 kit 13 18 gg A 1993 Omby oniri kazaktarynyn 18 20 gasyrlardagy әdebi shygarmashylygy A 2001 Dalanyn dara dilmarlary Almaty ZhShS Қazakstan baspa үji 2001 592 bet ISBN 5 7667 5647Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet