Кен — жер қабығындағы бір минералдан немесе минералдар агрегатынан тұратын, пайдалы қазбалардың ерекше жекеленген табиғи жиынтығы. Ерекше бір территорияда орналасқан және жалпы геологиялық құрылысы жағынан байланысты кендер тобы бассейн немесе аудан деп аталады (мыс.: Қарағанды көмір бассейні, Атасу темір кені ауданы, тағы басқалар).
Кен бақылаушы факторлар
Ғалымдардың көпшілігі металлогендік факторлар терминінің шартты синонимі деп есептейді. Алайда кен бақылаушы факторлар терминімен тек қана кенді аудандар мен жергілікті кенді алаңдар өңіріндегі кен қалыптасу және таралу заңдылықтарын қамтамасыз ететін факторларды ғана кескіндеген жөн. Мұндай факторлардың қатарына жататындар — литологиялық, құрылымдық, магмалық, құрьшымдық-магмалық, литологиялық-құрылымдық, литолөгиялық-стратиграфиялық және т.б. факторлар. Бұл аталғандардан гөрі ірірек дәрежелі, яғни тектоникалық-магмалық, құрылымдық-фациялық, жемірілу тереңдігі және т.б. факторлар металлогендік факторлар деп аталатын ұғымдар шеңберіне кірмекші.
Кен білінімдері
Сапасы мардымдьшық талаптарына шамалас болғанымен, мөлшері тұрғысынан қазіргі уақытта игеруге келмейтін минералды шикізаттың шағын шоғырлары.
Кен бітімі
Кен түзуші әр түрлі минералдық агрегаттардың кеңістіктегі арақатыстылығымен және бағыттылығымен сипатталатын кенді массаның құрылыс ерекшеліктері.
Кен жалбырлары
Домалақ, эллипсоидті немесе бұрыс пішінді кішігірім кен шоғырлары мен тасберіштері.
Кен қалыптастыру температурасы
Гидротермалық кенорындардағы кен түзілу процесінің басты сатысына сәйкес келетін температура мөлшері; бұл кендер жоғары температуралы (500— 300°С), орташа температуралы (300— 200°С) және төмен температуралы (200— 50°С) болуы мүмкін. Кен қалыптастыру температурасын анықтау шаралары минералдарды жасанды түрде дайындау, минералды ассоциациялардағы газды-сұйықты кірікпелерді зерттеу және изотопты талдау әдістері арқылы жүзеге асырылатын геологиялық термометрияға негізделген.
Кен қалыптастырушы орта
Кенді құрайтын заттардың іріктелу, қозғалу және шоғырлану процестерін жүзеге асыратын геологиялық түзілімдер бірлестігі.
Кен қалыптасу процестері
Жер қыртысы мен жоғарғы мантия өңірлеріндегі химиялық элементтердің нақтылы заңдылықтарға сәйкес жіктелуі және қозғалыстарға ұшырауы нәтижесінде ғанда әлдеқайда мол минералданған түрлі пішінді кенді алаптар; әдетте тектоникалық жарылымдардың тоқайласу өңірлеріне сәйкес келеді.
Кен түзілуінің абиссаль жағдайы
Кен түзілу процесі жер бетінен 3—15 км терендіктер аралығында өтеді деп шамаланатын жағдай.
Дереккөздер
- Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Геология—Алматы: "Мектеп" баспасы", 2003.ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2
- Русско-казахский толковый географический словарь. Под общей редакцией академика АН КазССР, проф. С. К. Кенесбаева и кандидата филол. наук А. А. Абдрахманова. Алма-Ата, Изд-во «Наука», 1966, стр. 204. (Академия наук Казахской ССР. Институт языкознания. Сектор физической географии). Составители: Ж. Аубакиров, С. Абдрахманов, К. Базарбаев.
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
![]() | Бұл — геология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ken zher kabygyndagy bir mineraldan nemese mineraldar agregatynan turatyn pajdaly kazbalardyn erekshe zhekelengen tabigi zhiyntygy Erekshe bir territoriyada ornalaskan zhәne zhalpy geologiyalyk kurylysy zhagynan bajlanysty kender toby bassejn nemese audan dep atalady mys Қaragandy komir bassejni Atasu temir keni audany tagy baskalar Ken bakylaushy faktorlarҒalymdardyn kopshiligi metallogendik faktorlar termininin shartty sinonimi dep eseptejdi Alajda ken bakylaushy faktorlar terminimen tek kana kendi audandar men zhergilikti kendi alandar onirindegi ken kalyptasu zhәne taralu zandylyktaryn kamtamasyz etetin faktorlardy gana keskindegen zhon Mundaj faktorlardyn kataryna zhatatyndar litologiyalyk kurylymdyk magmalyk kurshymdyk magmalyk litologiyalyk kurylymdyk litologiyalyk stratigrafiyalyk zhәne t b faktorlar Bul atalgandardan gori irirek dәrezheli yagni tektonikalyk magmalyk kurylymdyk faciyalyk zhemirilu terendigi zhәne t b faktorlar metallogendik faktorlar dep atalatyn ugymdar shenberine kirmekshi Ken bilinimderiSapasy mardymdshyk talaptaryna shamalas bolganymen molsheri turgysynan kazirgi uakytta igeruge kelmejtin mineraldy shikizattyn shagyn shogyrlary Ken bitimiKen tүzushi әr tүrli mineraldyk agregattardyn kenistiktegi arakatystylygymen zhәne bagyttylygymen sipattalatyn kendi massanyn kurylys erekshelikteri Ken zhalbyrlaryDomalak ellipsoidti nemese burys pishindi kishigirim ken shogyrlary men tasberishteri Ken kalyptastyru temperaturasyGidrotermalyk kenoryndardagy ken tүzilu procesinin basty satysyna sәjkes keletin temperatura molsheri bul kender zhogary temperaturaly 500 300 S ortasha temperaturaly 300 200 S zhәne tomen temperaturaly 200 50 S boluy mүmkin Ken kalyptastyru temperaturasyn anyktau sharalary mineraldardy zhasandy tүrde dajyndau mineraldy associaciyalardagy gazdy sujykty kirikpelerdi zertteu zhәne izotopty taldau әdisteri arkyly zhүzege asyrylatyn geologiyalyk termometriyaga negizdelgen Ken kalyptastyrushy ortaKendi kurajtyn zattardyn iriktelu kozgalu zhәne shogyrlanu procesterin zhүzege asyratyn geologiyalyk tүzilimder birlestigi Ken kalyptasu procesteriZher kyrtysy men zhogargy mantiya onirlerindegi himiyalyk elementterdin naktyly zandylyktarga sәjkes zhiktelui zhәne kozgalystarga ushyrauy nәtizhesinde ganda әldekajda mol mineraldangan tүrli pishindi kendi alaptar әdette tektonikalyk zharylymdardyn tokajlasu onirlerine sәjkes keledi Ken tүziluinin abissal zhagdajyKen tүzilu procesi zher betinen 3 15 km terendikter aralygynda otedi dep shamalanatyn zhagdaj DerekkozderҚazak tili terminderinin salalyk gylymi tүsindirme sozdigi Geologiya Almaty Mektep baspasy 2003 ӀSVN 5 7667 8188 1 ӀSVN 9965 16 512 2Russko kazahskij tolkovyj geograficheskij slovar Pod obshej redakciej akademika AN KazSSR prof S K Kenesbaeva i kandidata filol nauk A A Abdrahmanova Alma Ata Izd vo Nauka 1966 str 204 Akademiya nauk Kazahskoj SSR Institut yazykoznaniya Sektor fizicheskoj geografii Sostaviteli Zh Aubakirov S Abdrahmanov K Bazarbaev Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul geologiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz