Литология гр lіthos тас геологиялық шөгінді тау жыныстарын ондағы олардың құрамы мен құрылымын жаралу тегі мен кеңістікт

Литология (гр. lіthos – тас) — геологиялық шөгінді тау жыныстарын, ондағы , олардың құрамы мен құрылымын, жаралу тегі мен кеңістікте орналасу, таралу заңдылықтарын зерттейтін ғылым.

Ютаның (АҚШ-ғы тау) оңтүстік-шығысында стратиграфияның көрінуі

Литолоигя саласының дамуы

Литология 19 ғасырдың аяғынан геологияның жеке саласы ретінде дамып, 20 ғасырдың І-ші жартысында дербес ғылым болып қалыптасты. Бұған стратиграфия, палеография, мұнай геологиясы, шөгінді жыныстар петрографиясы, океанология сияқты ғылым салаларының дамуы және океанографиялық зерттеулер әсерін тигізді.
Литолгияның іргесін қалап, оны дамытуға көп еңбек сіңірген ғалымдар:

ғалымдар - Й.Вальтер, Г.Сорби, Дж.Барелл, т.б.;
орыс және кеңес геологтары - Н.М.Страхов, П.А.Земятченский, Я.В.Самойлов, т.б.

Литологияның мақсаты

Литология жер беті мен теңіз, мұхит түбінде жүріп жатқан литогенез процестеріне бақылау жасаудан алынған деректерге, актуализм принциптеріне, сондай-ақ фация туралы ілімге, стратиграфия, тектоника, палеография, тарихи геология, пертография, климатология, океанология, геохимия, физика, химия, т.б. ғылым нәтижелеріне сүйенеді. Оның негізгі мақсаты:

шөгінді жыныстарға генетикалық және фациялық талдау жасау;
олардың бірге кездесетін табиғи топтарын (формацияларын) айыру;
әр түрлі шөгінді жыныстар мен қазба байлықтардың жер тарихы бойынша кеңістікте таралу заңдылықтарын анықтау;
литогенез теориясын дамыту.

Литологиялық зерттеу жұмыстарының бағыттары

Зерттеу жұмыстары үш бағытта жүргізіледі:

геологиялық нысандарды (тау жыныстары, геологиялдық құрылымдар) және табиғи құбылыстарды (жанартау әрекеттері, теңіз түбіндегі тұнба, гипергенез процестері, т.б.) бақылау;
лабораториялық зерттеулер, тәжірибелік жұмыстар;
геологиялық бақылау мен лабораториялық зерттеуден алынған деректерді қорыту, ғылыми талдау жасау.

Литологиялық жұмыс жүргізгенде тау жыныстары мен шөгінді қабаттарының құрамы, құрылымы, құрылысы, физикалық және механикалық қасиеттері, олардың орналасу ерекшеліктері, белгілі бағытта фациялық тұрғыдан өзара алмасуы, олардың арасында сақталған фауна мен флора қалдықтары, т.б. зерттеліп, жан-жақты сипаттамалары жасалынады. Жинақталған геологиялық лабораториялық деректерге ғылыми қорытынды жасағанда шөгінді тау жыныстарына фациялық және формациялық талдау жасау, салыстырмалы литологиялық зерттеу тәсілдері қолданылады.

Дереккөздер

Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Қуандықов. 2000 жыл. — 328 бет.
Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006 жыл. ISBN 9965-808-78-3
Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5

[1] Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Қуандықов. 2000 жыл. — 328 бет.

[2] Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006 жыл. ISBN 9965-808-78-3

[3] Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5