Тай Оңтүстік Қытайдағы Үндіқытай және Солтүстік шығыс Үндістан елдеріндегі халықтар тобы буи зяй кхамти кхун ла ли маона

Тай — Оңтүстік Қытайдағы, Үндіқытай және Солтүстік-шығыс Үндістан елдеріндегі халықтар тобы: буи, зяй, кхамти, кхун, ла, ли, маонань, мулао, нунг, сантяй, сиамдықтар, тайлар, тхай, чжуан, шандар, шуй, юан, т.б. Жалпы саны 50 миллионға жуық адам. (1973).

Бүкіл халықтың саны
Тай

50 млн.
Ең көп таралған аймақтар
Қытай
Тілдері
тай тілі
Діні
буддизм

Тілі

Бұл халықтар паратай тобындағы тай тілдерінде сөйлейді.

Діні

Дін бойынша тайлар буддистер, тайпалық діндер таулы халықтар арасында кең таралған.

Тарихы

2-1 мыңжылдықта Янцзы өзені алқабының оңтүстігінде өмір сүрген тайлардың ата-бабалары (сиюэ және лоюэ тайпалары) бірте-бірте оңтүстікке қарай жылжып, қазіргі мондар мен кхмерлердің ата-бабаларын Меконг, Хонгханың құнарлы аңғарларынан ығыстырып шығарды және оларды ішінара ассимиляциялады. Тайлар — лао ата-бабалары мен таулық тайлардың Үндіқытайға ілгері жылжуы біздің эрамызға дейінгі 3-1 ғасырлардан б.з. 1 мыңжылдықтың ортасына дейін болды. 1-2 мыңжылдықтардың тоғысында Үндіқытайға тай халықтарының жаңа толқыны қоныс аударды, оның негізін– қазіргі кхонтай мен шаньның ата-бабалары құрады. 14 ғасырдың басына қарай тайлар негізінен қазіргі тіршілік ету ортасының аумағын алып жатты.

Кәсібі

Негізгі кәсібі егіншілік (күріш, жүгері, көкөністер, техникалық дақылдар – мақта), мал шаруашылығы (сиыр, буйвол, жылқы, құс) және қолөнер – тоқымашылық, керамика, ұсталық дамыған.

Өмір салты

Отбасы шағын, моногамды. Тегі бір адамдардың некеге тұруына тыйым салынады. Діни өмірдің орталығы - монастырь, онда ұлдар міндетті түрде қатысуы керек.

Бай фольклор сақталған - эпикалық жырлар мен аңыздар (оның ішінде «Пава ханшайымы») сақталған. Тай күресі және 200 жылдан астам бұрын бай ән мен би фольклорының негізінде қалыптасқан тай халық театры өте танымал.

Дәстүрлі тұрғын үйлері - қаңқалы, қадалы, ағаш немесе бамбук, ортасында ошақ орналасқан. Төбесі көп қырлы, шөптен немесе плиткадан жасалған. Тұрғын үй қабатының еденінің астында ірі қара мен құс ұсталады.

Ерлер киімі – қысқа жеңі бар кең күрте, қысқа тар шалбар, сәлде, қыста аяқтарына орама және жүн шапан киеді. Әйелдер киімі - ұзын жеңі бар қысқа күрте, белбеулі және аяғының ұшына дейін ұзын қара белдемше (Сишуанбаннада), шалбар (Дехонда) киеді. Қыздар өрілген бұрымдарын гүл шоқтарымен сәндейді, білезік, сырға, күміс зергерлік бұйымдар тағады.

Негізгі тағамдары – күріш, көкөністер, ашытылған ет, балық. Ерекше деликатес болып ұлулар, қуырылған қоңыздар саналады.

Дереккөздер

Иванова Е.В., Тайские народы Таиланда, М., 1970; Малые народы Индокитая, М., 1983; Народы мира, историко-этнографический справочник, М., 1988.
Значение ТАЙ (ГРУППА НАРОДОВ) в Большой советской энциклопедии, БСЭ https://slovar.cc/enc/bse/2046670.html
Тай (народ) https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1836411
Словари ТАИ https://slovaronline.com/browse/bd4b2915-7ea0-3fda-9ef2-6862a7539aea/%D1%82%D0%B0%D0%B8
Советская историческая энциклопедия https://gufo.me/dict/history_encyclopedia/%D0%A2%D0%90%D0%98
народы мира / Таи (Южный Китай) http://www.etnolog.ru/people.php?id=TAIU
народы мира / Тай http://www.etnolog.ru/people.php?id=TAYC

[1] Иванова Е.В., Тайские народы Таиланда, М., 1970; Малые народы Индокитая, М., 1983; Народы мира, историко-этнографический справочник, М., 1988.

[2] Значение ТАЙ (ГРУППА НАРОДОВ) в Большой советской энциклопедии, БСЭ https://slovar.cc/enc/bse/2046670.html

[3] Тай (народ) https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1836411

[4] Словари ТАИ https://slovaronline.com/browse/bd4b2915-7ea0-3fda-9ef2-6862a7539aea/%D1%82%D0%B0%D0%B8

[5] Советская историческая энциклопедия https://gufo.me/dict/history_encyclopedia/%D0%A2%D0%90%D0%98

[6] народы мира / Таи (Южный Китай) http://www.etnolog.ru/people.php?id=TAIU

[Reference1-7] народы мира / Тай http://www.etnolog.ru/people.php?id=TAYC