Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Жоғары мектеп – жалпы немесе арнаулы орта дәрежелі білім негізінде жоғары білімді мамандар даярлайтын оқу орындарының жалпы атауы.
Оларда әр түрлі өнеркәсіптер мен құрылыстар, жол қатынасы, байланыс бөлімдері, ауыл шаруашылығы, денсаулық сақтау, мәдениет, ғылым, т.б. салалардағы практикалық, педагогикалық немесе ғылыми қызметке мамандар даярланады. Жоғары мектепке университеттер, политехникалық және салалық (инженерлік, ауыл шаруашылығы, экономикалық, медициналық, заң, педагогикалық, көркемөнер, т.б.) институттар, академиялар, , т.б. жатады. ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша, беретін білімнің көлеміне, даярланатын мамандардың біліктілік деңгейіне қарамай, толық орта білім негізінде мамандыққа даярлайтын кез келген оқу орны Жоғары мектеп болып есептеледі. Сондықтан бірқатар елдерде Жоғары мектеп қатарына тек жоғары оқу орындары ғана емес, сонымен бірге техникумдар мен арнаулы орта оқу орындары дәрежесінде кадрлар даярлайтын оқу орындары да жатады.
Жоғары оқу орындары – экономиканың, ғылым мен мәдениеттің түрлі салалары үшін жоғары білімді мамандар, ғылыми және педагог кадрлар даярлайтын, жоғары білімді мамандар даярлау ісін жетілдіруге бағытталған ғылыми-зерттеушілік жұмыстарын жүргізетін, өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы , мәдениет, т.б. салаларда еңбек ететін мамандардың біліктілігін жетілдіретін оқу орындары. Жоғары оқу орындарына академиялар, университеттер, институттар, т.б. жатады. Сонымен қатар бұлардан тыс түрлі әскери, діни, т.б. Жоғары оқу орындарыда бар. Б.з.б. Афина мен Римде, б.з. 425 ж. Константинопольде ашылған, өз дәуірі үшін Жоғары оқу орындары болып саналған философиялық мектептер “университет” деп аталды. Нағыз Жоғары оқу орындары түріндегі университеттер 11 – 12 ғ-ларда Италияда (Салерно және Болонья), Францияда (Париж), 12 – 13 ғ-лар аралығында Испанияда (Саламанка), Англияда (Оксфорд) пайда болды. ТМД елдеріндегі алғашқы жоғары мектептер Грузиядағы (4 ғ.), , , (11 – 12 ғ-лар) академиялары болды. 13 – 14 ғ-ларда Англия, Италия, Португалия, Испания, Чехия, Польша, Германия, т.б. елдерде университеттер құрылды. 1579 ж. , 1632 ж. Киев – , 1687 ж. Мәскеуде , т.б. Жоғары оқу орындары құрылды.
17 – 18 ғ-лардағы өнеркәсіп пен мәдениеттің зор қарқынмен дамуы университеттердің және маманданған жоғары мектептердің ашылуына ықпал етті. Ресейде (1701), (1715) мен Тау-кен училищесі (1773), т.б. оқу орындары ашылды. Тұңғыш орыс университеті 1725 ж. Санкт-Петербургте ғылым академиясының жанынан () ашылды. 1755 ж. М.В. Ломоносовтың ұсынысымен Мәскеу университетінің іргесі қаланды. 1804 ж. Қазан университеті құрылды. 19 ғ-дың соңы мен 20 ғ-дың бас кезінде дамуына байланысты көптеген елдерде университеттермен қатар инженерлік және басқа да Жоғары оқу орындары ашылды.
Қазақстандағы Қазан төңкерісіне дейінгі Жоғары оқу орындарыдары ретінде Шымкент, , Түркістан, Ақмешіт медреселерін атауға болады. 1919 – 20 ж. Орынборда, Ордада, Семейде халық ағарту институттары ашылды. Бұл институттар жоғары білімді мұғалімдер даярлауда зор рөл атқарды. Кеңес өкіметінің алғашқы жылдарында жұмысшы және шаруа жастарына жалпы орта білім беру және Жоғары оқу орындарына түсуге мүмкіндік туғызу мақсатында жұмысшы факультеттері ашылды. 1921 ж. ашылған Орынбордағы жұмысшы факультетін С.Мұқанов, Ғ.Мүсірепов тәрізді танымал жазушылар оқып бітірді. 1920 ж. қарашада Түркістан мемлекеттік университеті (кейінгі ) құрылды. Бұл университет Орта Азия мен Қазақстанға маман кадрлар даярлаудың негізгі Орталық болды. Университет жанында қазақ жастары үшін арнаулы даярлық бөлімі ашылды. Одан жүздеген қазақ жастары білім алды. 1920 ж. Ордада Бөкей халық ағарту бөлімі Бөкей ағарту институтын құрды. Сондай-ақ, осы жылдың күзінде Семейде халық ағарту институты құрылса, 1921 ж. Орынборда Қазақ халық ағарту институты (кейін Қызылордаға көшірілді) және Верныйда (Алматы) Қазақ ағарту институты ашылды.
1926 ж. 2 шілдеде Ташкенттегі халық ағарту институты Қазақ педагогикалық институты болып қайта құрылды. Бұл институттың тұңғыш директоры Т.К. Жүргенов болды. Институттың физика-математика, жаратылыстану, әлеуметтік-экономикалық және лингвистика бөлімдері болды. Қазақстандағы тұңғыш жоғары оқу орны – 1928 ж. Алматыда ашылған Қазақ педагогикалық институты (Алматы мемлекеттік университеті). Бірінші жылы онда 124 студент, 9 мұғалім болды. Алғашқы оқытушылар қатарында Ахмет Байтұрсынұлы, М.Әуезов, С.Сейфуллин, Қ.Жұбанов, т.б. дәріс оқыды. Бұдан кейін Алматы малдәрігерлік институты (1929), Қазақ ауыл шаруашылығы институты (1930), Қазақ медицина институты (1931), Орал педагогикалық институты (1931) ашылды. 1932 ж. Қазақстанның 6 Жоғары оқу орындарында 2 мың студент оқыды, оның 40,5%-ы қазақ жастары болды. 1934 ж. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті мен Кен-металлургия институты ашылды. 1950 – 60 ж. Ақтөбе, Атырау, Тараз, Қостанай, Көкшетау, Өскемен, Павлодар, Петропавл, Ақмола (қазіргі Астана) қалаларында педагогикалық институттар, Ақтөбе, Қарағанды, Семей, Ақмолада медициналық институттар, Алматыда халық шаруашылығы, Қарағандыда политехникалық және кооперативтік, Павлодарда индустриалдық, Өскеменде жол құрылысы, Ақмолада инжерлік құрылыс, Таразда гидромелиоративтік-құрылыс және технология институттары, 1972 ж. Қарағанды мемлекеттік университеті, Арқалық, Талдықорған педагогикалық институттары ашылды.
1986 – 87 оқу жылында Қазақстанда 55 Жоғары оқу орындарында 247 мыңнан астам студент оқыды. Кеңес өкіметі жылдарында Жоғары оқу орындарын ректор, оның факультеттерін декан басқарды. Оқу-әдістемелік және ғылыми-зерттеушілік жұмыстарын кафедралар ұйымдастырды. Жоғары оқу орындарының немесе факультеттің атқаратын негізгі қызметіне орай тиісті шешім қабылдау үшін ректор немесе декан басқаратын ғылыми кеңес құрылды. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Қазақстандағы Жоғары оқу орындарыдары елеулі құрылымдық өзгерістерге ұшырады. Республиканың жоспарлы экономикадан бас тартып, нарықтық экономика жолын таңдауына байланысты бұрыннан қалыптасқан Жоғары оқу орындарын қайта жасақтап, оларды басқаруды жетілдіру (ықшамдау, қосу, тарату) және соған орай әлеуметтік сұраныс пен талапқа жауап бере алатын сапалы мамандар даярлау қажеттілігі туындады. Сонымен қатар өзге меншік нысандары тәрізді Жоғары оқу орындарын да ішінара мемлекет иелігінен алу, жекешелендіру процесі жүргізілді, сондай-ақ көптеген мемлекеттік емес Жоғары оқу орындары құрылды. Қазақстандағы Жоғары оқу орындарына Білім және ғылым министрлігі басшылық етеді және олар меншік түрлеріне қарамастан сол министрлік бекіткен негізгі бағдарламалар бойынша жұмыс істейді, сондай-ақ меншік түріне қарамастан студенттерге бірдей дәрежедегі дипломдар тапсырылады. Сабақ курстық жүйемен жүреді. Оқу жылы 2 семестрден құралады. Әр семестр соңында студент сынақтан өтіп, емтихан тапсыруы тиіс. Соңғы курс студенттері барлық бағдарламалық жұмыстарды орындап, сынақтардан өткен соң, тапсырады. Техникалық Жоғары оқу орындарында дипломдық жоба, кейбіреулерінде дипломдық жұмыс қорғалады. Сонымен қатар өндірістен қол үзбей оқитындар үшін Жоғары оқу орындарының кешкі және сырттай оқу бөлімдері ұйымдастырылған. 2001 ж. 5 шілдеде Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен 8 Жоғары оқу орындарына ерекше мәртебе берілді. Олар:
- әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті;
- Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті;
- Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті;
- Т.Қ. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы;
- Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы;
Ерекше мәртебесі бар Жоғары оқу орындарына құрылымы мен құрамын жасақтап, еңбекақы тағайындауда, оқу, ғылыми және әдістемелік жұмыстарды жүргізуде, жоғары білім беру жүйесін дамытуда, ғылыми-педагогикалық кадрларға доцент және профессор ғылыми атағын тағайындауда, т.б. мәселелерде еркіндік беріледі. 2001 ж. 19 шілдеде 58 Жоғары оқу орындары мемлекеттік аккредитациялаудан өтті. Осы жылы мемлекеттік емес оқу орындарының саны 121-ге жетті. Қазақстандағы Жоғары оқу орындарының 73% мемлекеттік емес оқу орындары. Жастардың Жоғары оқу орындарында оқып білім алуы үшін оқудың ақылы түрінен өзге грант және несие жүйесін ұйымдастыру қарастырылған. Жергілікті жерлердегі мамандарға сұранысты арнайы зерттеушілік теуден кейін жасалған қорытынды бойынша аса қажетті мамандықтарға грант пен несие бөлуде басымдылық беріліп, мемлекеттік бюджет тарапынан жыл сайын қаражат бөлінеді. талаптары бойынша тестік көрсеткіштерден қажетті балл жинаған абитуриенттер Жоғары оқу орындарына қабылданады. 2000 – 2001 оқу жылында Қазақстандағы Жоғары оқу орындары студенттерінің саны 267447 болды.
Дереккөздер
- Қазақ ұлттық энциклопедиясы
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Дереккөздер
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Zhogary mektep zhalpy nemese arnauly orta dәrezheli bilim negizinde zhogary bilimdi mamandar dayarlajtyn oku oryndarynyn zhalpy atauy Olarda әr tүrli onerkәsipter men kurylystar zhol katynasy bajlanys bolimderi auyl sharuashylygy densaulyk saktau mәdeniet gylym t b salalardagy praktikalyk pedagogikalyk nemese gylymi kyzmetke mamandar dayarlanady Zhogary mektepke universitetter politehnikalyk zhәne salalyk inzhenerlik auyl sharuashylygy ekonomikalyk medicinalyk zan pedagogikalyk korkemoner t b instituttar akademiyalar t b zhatady YuNESKO nyn anyktamasy bojynsha beretin bilimnin kolemine dayarlanatyn mamandardyn biliktilik dengejine karamaj tolyk orta bilim negizinde mamandykka dayarlajtyn kez kelgen oku orny Zhogary mektep bolyp esepteledi Sondyktan birkatar elderde Zhogary mektep kataryna tek zhogary oku oryndary gana emes sonymen birge tehnikumdar men arnauly orta oku oryndary dәrezhesinde kadrlar dayarlajtyn oku oryndary da zhatady Zhogary oku oryndary ekonomikanyn gylym men mәdeniettin tүrli salalary үshin zhogary bilimdi mamandar gylymi zhәne pedagog kadrlar dayarlajtyn zhogary bilimdi mamandar dayarlau isin zhetildiruge bagyttalgan gylymi zertteushilik zhumystaryn zhүrgizetin onerkәsip auyl sharuashylygy mәdeniet t b salalarda enbek etetin mamandardyn biliktiligin zhetildiretin oku oryndary Zhogary oku oryndaryna akademiyalar universitetter instituttar t b zhatady Sonymen katar bulardan tys tүrli әskeri dini t b Zhogary oku oryndaryda bar B z b Afina men Rimde b z 425 zh Konstantinopolde ashylgan oz dәuiri үshin Zhogary oku oryndary bolyp sanalgan filosofiyalyk mektepter universitet dep ataldy Nagyz Zhogary oku oryndary tүrindegi universitetter 11 12 g larda Italiyada Salerno zhәne Bolonya Franciyada Parizh 12 13 g lar aralygynda Ispaniyada Salamanka Angliyada Oksford pajda boldy TMD elderindegi algashky zhogary mektepter Gruziyadagy 4 g 11 12 g lar akademiyalary boldy 13 14 g larda Angliya Italiya Portugaliya Ispaniya Chehiya Polsha Germaniya t b elderde universitetter kuryldy 1579 zh 1632 zh Kiev 1687 zh Mәskeude t b Zhogary oku oryndary kuryldy 17 18 g lardagy onerkәsip pen mәdeniettin zor karkynmen damuy universitetterdin zhәne mamandangan zhogary mektepterdin ashyluyna ykpal etti Resejde 1701 1715 men Tau ken uchilishesi 1773 t b oku oryndary ashyldy Tungysh orys universiteti 1725 zh Sankt Peterburgte gylym akademiyasynyn zhanynan ashyldy 1755 zh M V Lomonosovtyn usynysymen Mәskeu universitetinin irgesi kalandy 1804 zh Қazan universiteti kuryldy 19 g dyn sony men 20 g dyn bas kezinde damuyna bajlanysty koptegen elderde universitettermen katar inzhenerlik zhәne baska da Zhogary oku oryndary ashyldy Қazakstandagy Қazan tonkerisine dejingi Zhogary oku oryndarydary retinde Shymkent Tүrkistan Akmeshit medreselerin atauga bolady 1919 20 zh Orynborda Ordada Semejde halyk agartu instituttary ashyldy Bul instituttar zhogary bilimdi mugalimder dayarlauda zor rol atkardy Kenes okimetinin algashky zhyldarynda zhumysshy zhәne sharua zhastaryna zhalpy orta bilim beru zhәne Zhogary oku oryndaryna tүsuge mүmkindik tugyzu maksatynda zhumysshy fakultetteri ashyldy 1921 zh ashylgan Orynbordagy zhumysshy fakultetin S Mukanov Ғ Mүsirepov tәrizdi tanymal zhazushylar okyp bitirdi 1920 zh karashada Tүrkistan memlekettik universiteti kejingi kuryldy Bul universitet Orta Aziya men Қazakstanga maman kadrlar dayarlaudyn negizgi Ortalyk boldy Universitet zhanynda kazak zhastary үshin arnauly dayarlyk bolimi ashyldy Odan zhүzdegen kazak zhastary bilim aldy 1920 zh Ordada Bokej halyk agartu bolimi Bokej agartu institutyn kurdy Sondaj ak osy zhyldyn kүzinde Semejde halyk agartu instituty kurylsa 1921 zh Orynborda Қazak halyk agartu instituty kejin Қyzylordaga koshirildi zhәne Vernyjda Almaty Қazak agartu instituty ashyldy 1926 zh 2 shildede Tashkenttegi halyk agartu instituty Қazak pedagogikalyk instituty bolyp kajta kuryldy Bul instituttyn tungysh direktory T K Zhүrgenov boldy Instituttyn fizika matematika zharatylystanu әleumettik ekonomikalyk zhәne lingvistika bolimderi boldy Қazakstandagy tungysh zhogary oku orny 1928 zh Almatyda ashylgan Қazak pedagogikalyk instituty Almaty memlekettik universiteti Birinshi zhyly onda 124 student 9 mugalim boldy Algashky okytushylar katarynda Ahmet Bajtursynuly M Әuezov S Sejfullin Қ Zhubanov t b dәris okydy Budan kejin Almaty maldәrigerlik instituty 1929 Қazak auyl sharuashylygy instituty 1930 Қazak medicina instituty 1931 Oral pedagogikalyk instituty 1931 ashyldy 1932 zh Қazakstannyn 6 Zhogary oku oryndarynda 2 myn student okydy onyn 40 5 y kazak zhastary boldy 1934 zh Әl Farabi atyndagy Қazak ulttyk universiteti men Ken metallurgiya instituty ashyldy 1950 60 zh Aktobe Atyrau Taraz Қostanaj Kokshetau Өskemen Pavlodar Petropavl Akmola kazirgi Astana kalalarynda pedagogikalyk instituttar Aktobe Қaragandy Semej Akmolada medicinalyk instituttar Almatyda halyk sharuashylygy Қaragandyda politehnikalyk zhәne kooperativtik Pavlodarda industrialdyk Өskemende zhol kurylysy Akmolada inzherlik kurylys Tarazda gidromeliorativtik kurylys zhәne tehnologiya instituttary 1972 zh Қaragandy memlekettik universiteti Arkalyk Taldykorgan pedagogikalyk instituttary ashyldy 1986 87 oku zhylynda Қazakstanda 55 Zhogary oku oryndarynda 247 mynnan astam student okydy Kenes okimeti zhyldarynda Zhogary oku oryndaryn rektor onyn fakultetterin dekan baskardy Oku әdistemelik zhәne gylymi zertteushilik zhumystaryn kafedralar ujymdastyrdy Zhogary oku oryndarynyn nemese fakultettin atkaratyn negizgi kyzmetine oraj tiisti sheshim kabyldau үshin rektor nemese dekan baskaratyn gylymi kenes kuryldy Kenes Odagy ydyragannan kejin Қazakstandagy Zhogary oku oryndarydary eleuli kurylymdyk ozgeristerge ushyrady Respublikanyn zhosparly ekonomikadan bas tartyp naryktyk ekonomika zholyn tandauyna bajlanysty burynnan kalyptaskan Zhogary oku oryndaryn kajta zhasaktap olardy baskarudy zhetildiru ykshamdau kosu taratu zhәne sogan oraj әleumettik suranys pen talapka zhauap bere alatyn sapaly mamandar dayarlau kazhettiligi tuyndady Sonymen katar ozge menshik nysandary tәrizdi Zhogary oku oryndaryn da ishinara memleket ieliginen alu zhekeshelendiru procesi zhүrgizildi sondaj ak koptegen memlekettik emes Zhogary oku oryndary kuryldy Қazakstandagy Zhogary oku oryndaryna Bilim zhәne gylym ministrligi basshylyk etedi zhәne olar menshik tүrlerine karamastan sol ministrlik bekitken negizgi bagdarlamalar bojynsha zhumys istejdi sondaj ak menshik tүrine karamastan studentterge birdej dәrezhedegi diplomdar tapsyrylady Sabak kurstyk zhүjemen zhүredi Oku zhyly 2 semestrden kuralady Әr semestr sonynda student synaktan otip emtihan tapsyruy tiis Songy kurs studentteri barlyk bagdarlamalyk zhumystardy oryndap synaktardan otken son tapsyrady Tehnikalyk Zhogary oku oryndarynda diplomdyk zhoba kejbireulerinde diplomdyk zhumys korgalady Sonymen katar ondiristen kol үzbej okityndar үshin Zhogary oku oryndarynyn keshki zhәne syrttaj oku bolimderi ujymdastyrylgan 2001 zh 5 shildede Қazakstan Respublikasy Prezidentinin Zharlygymen 8 Zhogary oku oryndaryna erekshe mәrtebe berildi Olar әl Farabi atyndagy Қazak ulttyk universiteti L N Gumilev atyndagy Euraziya ulttyk universiteti Қazak ulttyk agrarlyk universiteti Қ I Sәtbaev atyndagy Қazak ulttyk tehnikalyk universiteti S Zh Asfendiyarov atyndagy Қazak ulttyk medicina universiteti T Қ Zhүrgenov atyndagy Қazak ulttyk oner akademiyasy Қurmangazy atyndagy Қazak ulttyk konservatoriyasy Қazak ulttyk muzyka akademiyasy Erekshe mәrtebesi bar Zhogary oku oryndaryna kurylymy men kuramyn zhasaktap enbekaky tagajyndauda oku gylymi zhәne әdistemelik zhumystardy zhүrgizude zhogary bilim beru zhүjesin damytuda gylymi pedagogikalyk kadrlarga docent zhәne professor gylymi atagyn tagajyndauda t b mәselelerde erkindik beriledi 2001 zh 19 shildede 58 Zhogary oku oryndary memlekettik akkreditaciyalaudan otti Osy zhyly memlekettik emes oku oryndarynyn sany 121 ge zhetti Қazakstandagy Zhogary oku oryndarynyn 73 memlekettik emes oku oryndary Zhastardyn Zhogary oku oryndarynda okyp bilim aluy үshin okudyn akyly tүrinen ozge grant zhәne nesie zhүjesin ujymdastyru karastyrylgan Zhergilikti zherlerdegi mamandarga suranysty arnajy zertteushilik teuden kejin zhasalgan korytyndy bojynsha asa kazhetti mamandyktarga grant pen nesie bolude basymdylyk berilip memlekettik byudzhet tarapynan zhyl sajyn karazhat bolinedi talaptary bojynsha testik korsetkishterden kazhetti ball zhinagan abiturientter Zhogary oku oryndaryna kabyldanady 2000 2001 oku zhylynda Қazakstandagy Zhogary oku oryndary studentterinin sany 267447 boldy DerekkozderҚazak ulttyk enciklopediyasy Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Derekkozder