Израиль (ивр. יִשְׂרָאֵל, араб.: إِسْرَائِيل), ресми — Израиль мемлекеті (ивр. מְדִינַת יִשְׂרָאֵל Мединат Исраэль, араб.: دَوْلَة إِسْرَائِيل Даулят Исра’иль) — Таяу Шығыс елі, Азия мен Африканы қосып тұр. Георафиялық орналасуы бойынша – мемлекет Азияның оңтүстік-батысында орналасқан.
Израиль мемлекеті ивр. מְדִינַת יִשְׂרָאֵל араб.: دَوْلَة إِسْرَائِيل | |||||
| |||||
Әнұран: (тыңдау ) | |||||
Тарихы | |||||
---|---|---|---|---|---|
Тәуелсіздік күні | 14 мамыр 1948 жыл (Ұлыбритания-дан) | ||||
Мемлекеттік құрылымы | |||||
Ресми тілдері | Иврит тілі, Араб тілі | ||||
Елорда | Тель-Авив (даулы аймақ) | ||||
Ірі қалалары | Иерусалим, Тель-Авив, Хайфа | ||||
Үкімет түрі | Парламенттік республика | ||||
Мемлекеттік діні | Иудаизм | ||||
Географиясы | |||||
Жер аумағы • Барлығы • % су беті | Әлем бойынша 150-ші орын 20 770–22 072 км² 2,1 | ||||
Жұрты • Сарап (2023) • Тығыздығы | ▲ 9 797 120 адам (98-ші) 387 адам/км² (18-ші) | ||||
Экономикасы | |||||
ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда | 353,645 млрд. $ (54-ші) 39,106 $ (35-ші) | ||||
ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда | 390,656 млрд. $ (32-ші) 43,199 $ (20-шы) | ||||
АДИ (2017) | ▲ 0,903 (өте жоғары) (22-ші) | ||||
Этнохороним | Израильдік, израильдіктер | ||||
Валютасы | (₪) | ||||
Қосымша мәліметтер | |||||
Интернет үйшігі | |||||
ISO коды | ILS | ||||
ХОК коды | ISR | ||||
Телефон коды | +972 | ||||
Уақыт белдеулері | +2, +3 |
БҰҰ Бас Ассамблеясының 1947 жылы 29 қарашадағы Палестинаны бөлу жөніндегі шешімі бойынша берілген жер көл. 14 мың км², ал 1948 – 49 жылдары араб-израиль соғыстары барысында басып алған жерлерін қосқанда 20,7 мың км².
Тарихы
Израиль жері – ежелгі мәдениет гүлденген аймақ. Еврейлер өздерін осы аймақты мекендеген ежелгі ұлт деп есептейді.
Ежелгі мемлекеті
Израиль мемлекеті еврейлік дәстүрмен Израль халқына мұраға қалдырылған Израиль елінде пайда болған. Бұл Иисустың дүниеге келген және мұсылман дінінің елшісі Мұхаммедтің көкке көтерілген жері. Иисус Израиль елін римдектер басқарып отырға нкезде дүниеге келген. Біздің эрамыздың IV ғасырында Израиль елі көпшілік санасына Қасиетті Жер ретінде қалыптаса бастады. Елде көптеген шіркеулер мен монастырлер салынды. Мұнда қасиетті тастар сақталады.
640 жылы Израиль елі Омар халиф әскерімен жауланды. Арабтардың жаулап алуы Израиль елінде мұсылман билігінің бастамасы болды. Осы кезде мәдениет пен діннің алмасу үрдісі басталды. Мұсылман дәстүрі бойынша Иерусалим қаласы қасиетті болып есептеледі, себебі, Мұхаммед елші осы қаладан көкке кеткен. Егер басында мұсылман арабтары хрисандарға Иерусалим қаласына кіруге рұқсат берсе, XI ғасырдан бастап Иерусалимге христиандарға кіруге рұқсат бермеді. Осы кезде II Урбан Папасы Еуропа рыцарьларын жинап, мұсылман қоластынан қасиетті жерлерімізді аламыз деген ұранмен шабуылға шықты. Осылайша 1099 жылы Иерусалим қаласын басып алды. 1187 жылы Египет пен Сирия әскері темпилерлерді талқандап, мәмлүктердің билігін орнатты. Израиль елінің тарихында ерекше орын алатын Шығысқа Египеттік жорығы немесе Таяу Шығыс жорығы болды. Наполеонның қасиетті жерге келуі еуропалықтардың көзін қайта ашты. Олар енді аймақтың экономикалық және стратегиялық маңыздылығын қайта аңғара бастады.
XX ғасыр
Қазіргі Израиль мемлекеті 1947 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясы шешімі негізінде 1948 жылы өз тәуелсіздігін жариялаған. Оған бұрынғы Палестина жерінің 56%-ы (14 мың км2) беріліп, Израиль мен оның төңірегіндегі аймақ бейтарап зона деп жарияланды. Жаңа мемлекет құрыла салысымен оған қарсылық ретінде бірнеше араб мемлекеті басып кірді. Соғыс 1 жылдан аса уақытқа созылып, Израильдің пайдасына шешілді. Ол басқа елдердің қарсылығына қарамастан, БҰҰ шешімімен арабтық Палестина мемлекетіне берілген жердің көп бөлігін (6,7 мың км2) және Иерусалим қаласының батыс бөлігін басып алды. Израиль басып алған жерлерінен 1 млн-нан аса арабтарды қуып жіберіп, БҰҰ-ның 1948 жыды шығарған босқындардың отандарына қайтып оралу құқы туралы қарарын орындаудан бас тартты.
1949 жыды Израиль Египетпен (25 ақпан), Ливанмен (23 наурыз), Иорданиямен (3 сәуір), Сириямен (20 шілде) уақытша бітім жасасты. Бірақ арабтармен екі арада соғыс тоқтатылған жоқ.
1956 жылы Израиль Ұлыбритания және Франция жағында Египетке қарсы соғысты.
1967 жылы маусымда Египетке, Сирия мен Иорданияға тұтқиылдан шабуыл жасап, жеңіске жетті де, арабтардан Синай жарты аралын, , батысын, Иерусалимнің арабтық бөлігін, Голан жотасын басып алды.
1973 жылы қазан айында қайта басталған Израиль мен араб елдері арасындағы соғыс БҰҰ-ның талабымен желтоқсан айында тоқтатылды.
1975 жылы Синайдан әскерді әкету туралы Египетпен арада келісім жасалынды. 1978 жылы (АҚШ) Египет пен Израиль арасында тағы келісім жасалып, Египет Синайды өзіне қайтарып алды.
1980 жылы Израиль үкіметі Иерусалимді “өзінің біртұтас және бөлінбес астанасы” деп жариялап, Сирия жері болып табылатын Голан жотасын өзіне қосып алғандығын жариялады. Бұл әрекет БҰҰ тарапынан заңсыз деп айыпталды.
1981 жылы Израиль мен АҚШ арасында стратегиялық ынтымақтастық туралы келісім жасалды.
1982 жылы маусымда Израиль әскерлері Ливанға басып кіріп, астанасы Бейрут қаласын қоршауға алды және онда тұрған қарулы жасақтары штаб-пәтерін елден кетуге мәжбүр етті. Ливанның оңтүстігіне басып кірген әскер тек 2000 жылы кері шығарылды.
1995 жылы Газа секторы автономияға қол жеткізді. Дегенмен әлі де араб елдерімен арада бейбіт келісімдерге қол жетпей отыр.
Географиясы
Табиғаты
Израиль теңіз жағалауында, 500 – 1000 м. биіктіктегі таулы қыратта орналасқан. Климаты . Солтүстік жауын-шашынды, оңтүстікке қарай жартылай – шөл және шөлейтті. Солтүстік-шығысында Иордан өзені ағып жатыр. Ұсақ өзендері жазда құрғап қалады. Жері пайдалы қазбаларға, өсімдіктер дүниесіне кедей. Үлкен ормандар жойылып кеткен.
Солтүстігінде – Ливанмен шекараласады. Солтүстік-шығысында – Сириямен, шығысында – Иорданиямен, ал оңтүстік батысында Мысырмен шекараласқан. Батысында Жерорта теңізімен шектеседі (жағалау сызығы – 230 км), оңтүстігінде – Қызыл теңізбен шектескен (жағалау сызығы – 12 км). Ортақ ауданы шамамен 21,643 шаршы метр.
Климаты
Израиль климаты - әртүрлі болып келеді. Елдің орталық және солтүстік бөліктерінде жерорта теңіздік климат, яғни, ыстық жаз бен жаңбырлы қыс. Израильдің оңтүстік және шығыс аумақтарында шөлді климат. Шөл мен теңізге жақын аудандарда жартылай құрған зона. Күз бен көктем елге келуге ең ыңғайлы кезең. Жазы ыстық. Шілде-тамыз айларындағы орташа температура 24 – 28°С, 36°С-ке дейін. Қысы жылы, оңтүстік-батыста қаңтардағы температура 6 – 14°С, ал қалған өңірлерде 18°С. Жауын-шашынның жылдық мөлшері Гхор ойпаты мен Негев шөлінде 100 – 200 мм, кей жерлерде тіпті 100 мм-ге дейін, таулы жерлер мен Жерорта теңізі жағалауларында 400 – 800 мм. Жауын-шашын, негізінен, қыс айларында болады.
Ландшафт
Израиль негізінен үш регионға бөлінеді: теңізге жақын орналасқан теңдік, таулы регион және Иордан даласы. Теңіз теңдігі – елдің батыс бөлігі. Ал шығысына таман қыраттар бар. Таулы район – солтүстігіндегі Ливаннан бастап оңтүстігіндегі Эйлат шығанағына дейін созылған және теңіз теңдігі мен Иордан даласының ортасында жатыр. Таулы аймақтың сольүстігіндегі климат – жерортатеңіздік, жаңбырлы, а лоңтүстігінде – шөлейт. Самари және Иудей қыраттарының солтүстік бөліктері сәйкесінше Самари мен Иудей шөлдеріне ұласады. Иордания даласы – солтүстігінде Метуладан бастап оңтүстігінде Қызыл теңізге дейін жалғасып, бүкіл Израильді басып өтеді. Иордан Израильдің ең үлкен өзені. Ол Иордан даласы арқылы ағып жатыр. Иордан өзені өз жолында Киренет өзенін және тұзды Өлі өзенді қосады.
Флора мен фауна
Израиль климаттық және географиялық зоналардың ортасында болғандықтан флора мен фаунасы өте бай. Оның флорасында 2380-ге жуық өсімдік түрі кездеседі, ал олардың кейбіреулері өз кезегінде тек Израильде ғана кездеседі. Шөлейт жерлерде өімдіктер сирек кездеседі. Израиль фаунасы мөлшермен 100-ге жуық жабайы суқоректілерден тұрады. Израиль 510 құс түрі кездеседі, олардың көбісі жыл құстары. Израиль «бөтелке ауызы» тәрізді жыл құстары ұшатын жер, яғни, теңіз бен шөлейттің арасындағы миллиондаған құстардың солтүстіктен оңтүстікке және оңтүстіктен солтүстікке қарай ұшқандағы демалыс орны болып табылады. Қызыл теңіздің суасты әлемі де тропикалық балықтар мен түсті кораллдарға бай.
Экономикасы
Израиль дамыған аграрлы-индустриальды ел. 1995 жылғы есеп бойынша, жылдық ұлттық табыс 70 млрд. доллар шамасында, әр адамға шаққанда жылдық табыс мөлшері – 14,4 мың доллар. Елде меншіктің үш түрі (жеке меншік, мемлекеттік, кооперативтік – кәсіподақтық), әскери өнеркәсіп жақсы дамыған. Дегенмен Израиль экономикасы, негізінен, сырттан АҚШ пен Еуропа Одағы елдері тарапынан қаржыландырып отырады. Қорғанысқа ұлттық табыстың 15%-нан астамы жұмсалады. Елде жыл сайын сырттан келетін еврей ұлтты иммигранттарға қолайлы жағдай туғызылған. 1983 – 96 жылдары елге ТМД елдерінен 800 мыңнан астам адам келіп қоныстанды. Экономикадағы өнеркәсіптің үлесі – 21%, ауылшаруашылығы – 3%. Елде медициналық электроника, байланыс құралдары, компьютерлер шығару жақсы дамыған. Оған қоса металл өңдеу, машина жасау (кеме мен авиация, әскери техникалар шығару), электротехника, химия, алмаз өңдеу, т.б. өндіріс орындары шоғырланған. Ауыл шаруашылығында, негізінен, цитрусті жемістер (1,5 млн т.) өсіріледі. Оған қоса жеміс-жидек, бау-бақша, гүл өсіру, құс өсіру жақсы дамыған. Астық өнімдері сырттан әкелінеді. Сыртқы сауда айналымы – 40 млрд. доллардан астам. Негізгі сауда серіктестері – АҚШ пен Батыс Еуропа елдері. Израиль сыртқа қару-жарақ сататын әлемдегі он елдің ішіне кіреді (2 млрд. доллар).
Мемлекеттік құрылымы
Израильде ел Конституциясы жоқ. Мемлекеттік құрылымдар жекелеген заң актілері бойынша реттеліп отырады. Мемлекет басшысы – парламент (кнессет) 4 жылға сайлайтын президент. Бірақ оның билігі шектеулі. Үкімет билігі премьер-министрдің қолында (2001 жылдан Ариэль Шарон). Заң шығарушы орган – бір палаталы парламент. Ол халық 4 жылға сайлайтын 120 депутаттан тұрады. Басқару формасы – парламенттік демократия.
Израиль мемлекеті 1948 жылы 14 мамыр күні БҰҰ Бас Ассамблеясының 1947 жылдың 29 қарашасында қабылданған №181 қарарына байланысты құрылғандығы туралы жариялады. Тәуелсіздік декларациясына байланысты Израиль еврейлік мемлекет болып табылады. Сонымен қатар, Израиль көпұлтты және демократиялық мемлекет болып есептеледі, онда еврейлермен бірге басқа да этникалық және діни топтардың да тең құқықтары сақталады. Кнессетте друз және бәдәуи депутаттары, араб партиялары және депутаттары көрсетілген. Израиль мемлекетінің билігі демократиялық қағидаларға сүйеніп, үш тармақтан тұрады: заң шығарушы, атқарушы, сот билігі. Кнессет – израильдік парламент – партиялардың пропорциялық өкілдігімен 120 депутаттан тұрады. Парламенттік сайлаулар әр төрт жыл сайын болып тұрады. Кнессеттің құпия дауыс беру арқылы үкіметті тарату құқығы бар. Израиль мемлекетінде жинақталған конституция жоқ, оның орнын уақытша негізгі заңдар жинағы атқарады. 2003 жылы Кнессетте осы заңдарға негізделіп конституцияны құрастыру жобасы басталған.
Израиль мемлекеті парламенттік жүйе арқылы басқарылады және барлығының сайлауға құқығы бар демократиялы ел болып танылады. Президент – формальді түрде мемлекет басшысы, бірақ негізінен оның қызметі – салтанат құру (церемониальные). 2000 жылғы қабылданған заң бойынша Президент 7 жылға бір рет қана сайлану құқығы бар.
Премьер-министр үкімет басшысы болып табылады және өзінің орнында төрт жыл отырады. Әдетте, парламенттік сайлау кезінде көп дауыс жинаған партияның төрағасы премьер-министрлікке тағайындалады. Егер кандидат Кнессеттің көпшілігінің қолдауын таба алмаса және 45 күннің ішінде үкіметті құра алмаса, онда оның орнын екінші көп дауыс жинаға партияның төрағасы алады. Егер үкімет 75 күннің ішінде құрылмаса, қайта сайлаулар жүргізіледі.
Сот билігінің жоғарғы органы – Жоғарғы Сот (Әділдіктің Жоғарғы Соты). Ол азаматтық және қылмыстық істерді қарайтын соңғы инстанциясы болып табылады, сонымен қатар, конституциялық соттың да рөлін атқарады [1].
Израильде бір де бір партия абсолюттік басымшылыққа ие болмайтын көппартиялы жүйе қалыптасқан. Бұл жүйе Израиль мемлекеті 1948 жылы құрылғанға дейін қалыптасқан. Бастапқы кезде негізгі күшті социалистік бағыттағы партиялар құрады («МАПАЙ» сияқтылар). Сонымен қатар, оңшыл партиялар болды (ең салмақтысы – «Херут»), олардың арасындағы «Эцель» және «Лехи» саясатпен қатар ағылшын оккупанттарына қарсы террористік қызметпен айналысқан.
Израиль мемлекеті құрылғаннан кейін үкіметті «МАПАЙ» басқарды, ал оның көшбасшысы Давид Бен-Гурион премьер-министрі болды. 50 жылдары өте солшыл «МАПАМ» алып күшке ие болды. «Ревизионистер» партиялары («Херут») және либералды-буржуазиялық бағыттағы партиялар сол кезде оппозицияны құрады.
Израильде партияларды оңшылдар және солшылдар деп бөлінуі басқа мемлекеттерде танылған дәстүрлі түсініктен ерекшелеу. Партияларды мынадай қағидаларға байланысты бөлуге болады: бейбіт үрдіске көз-қарас және дінге көз-қарас.
Дәстүрлі түрде арабтармен болған конфликтті бейбіт түрде шешуге талпынатын солшыл партиялар болып табылады; бұл партиялар («Авода», «Яхад-Мерец» сияқты және араб партиялары) көптеген территориялық шегіністерге дайын. Оңшыл партиялар («Ликуд», «Мафдал-Ихуд Леуми» сияқтылар) қатаң бағыттарды ұстанады. Қазіргі кезде үкіметті Биньямин (Биби) Нетанияху бастаған оңшыл орталық «Ликуд» партиясы басқарады. «Кадиманың» көшбасшысы Ципи Ливни бейбіт келісімдерге дайын екендігін білдірген болатын (мысалы, Аннаполистегі конференция) [2].
2009 жылғы ақпанда болған сайлауда Кнессеттің 18 отырысына (созыв) өткен партиялар:
- «Кадима» (Кнессеттегі орын: 28) — көшбасшысы Ципи Ливни
- «Ликуд» (Кнессеттегі орын: 27) — көшбасшысы Биньямин Нетаньяху
- «Біздің үй — Израиль» (Кнессеттегі орын: 15) — көшбасшысы Авигдор Либерман
- «Авода» (Кнессеттегі орын: 13) — көшбасшысы Эхуд Барак
- «ШАС» (Кнессеттегі орын: 7) — көшбасшысыЭли Ишай
- «Яхадут а-Тора» (Кнессеттегі орын: 5) — көшбасшысы Яаков Лицман
- «Ихуд Леуми» (Кнессеттегі орын: 4) — көшбасшысы Яаков Кац
- «Хадаш» (сонымен қатар Израиль Коммунистік Партиясы) (Кнессеттегі орны: 4)
- «Біріккен араб тізімі» — «Тааль» (Кнессеттегі орын: 4)
- «Еврей үйі» (Кнессеттегі орын: 3) — көшбасшысы Даниэль Гершкович
- «Балад» (Кнессеттегі орын: 3)
- «Мерец» (Кнессеттегі орын: 3) — көшбасшысы Хаим Орон [3].
2009 жылы ақпандағы сайлауда үкімет басына Биньямин Нетанияху бастаған оңшыл орталық коалиция келгеніне бір жылдан асты. Оның ядросын үш оңшыл орталық партиялар құрады – басқарушы Ликуд, «Біздің үй – Израиль» «орыстар» («израильдік акценті» бар) партиясы және сефардтар-традиционалистер әлеуметтік-популистік қозғалысы ШАС; ал флангтарда солшыл Еңбек партиясы («Авода»), діни сионистертердің оңшыл блогі «Еврей үйі» - Жаңа Мафдал және ашкеназдар-ультраортодокстер блогі «Таурат еврейлігі». Көптеген «жаманойлаушылардың» айтуы бойынша сондай әртүрлі ойлайтын және әртүрлі мақсаттары бар үкімет ары кетсе екі-үш айға дейін ғана шыдауы керек болатын. Бірақ сарапшылардың таң қалғаны – бұл үкімет әлі де болса тұрақтылықты ұстап келеді.
Үкіметті қолдаушылардың айтуы бойынша, олар басқарушы кабинеттің жетістігі ретінде Ливан мен Газа секторы шекараларындағы салыстырмалы түрде созылған тыныштықтың сақталуын, мемлекеттің экономикасына дамыған мемлекеттер тобы арасында біріншілердің бірі болып экономикалық өсуге әкелген нәтижелі қаржылық саясатын қаржылық цунамиден құтылып кеткенін жатқызады [4].
Сарапшылар тағы да Беньямин Нетанияху үкіметі мен Барак Обаманың әкімшілігінің арасындағы өткір қарама-қайшылықтарға қарамастан, 2009 жылы айтарлықтай ашық түрде қақтығысқа ұшырамағандығын айта кетеді. Биби қазірше Израильден палестиналық арабтарға жаппай шегіністерге баруын талап ететін Ақ үй мен «таяушығыстық делдалдардың» қысымын көтеруде, бірақ көбі бұл мәселедегі қиындықтар әлі алда деп ойлайды.
Қазіргі кездегі Кнессеттің көпшілік орнын иеленіп отырған «Кадима» партиясы 2005 жылы пайда болды. Сол жылы Ариэль Шарон мен оның жақын жақтастарының «Ликуд» партиясының басшылығымен қарама-қайшылықтар болып қалады. Қарама-қайшылықтың негізі межелеу саясаты болды – Газа секторынан израиль әскерін шығару және 1967 жылдан кейін салынған еврейлік елді-мекендерін бұзу. Бұл Ариэль Шаронның «Ликудтан» кетіп жаңа партияны құруына себеп болды. Алғашқы аты жаңа саяси бірлестіктің лозунгі болған «Ұлттық жауапкершілік» ұраны болды.
Ариэль Шаронмен бірге «Ликудтан» Эхуд Ольмерт, Ципи Ливни, Меир Шитрит, Авраам Гиршзон, Марина Солодкина және басқалары шығып кетті. 2005 жылы 30 қарашада 82 жастағы «Аводтың» көшбасшысы және премьер-министр Шимон Перес Ариэль Шаронды және оның жаңа партиясын қолдау үшін өзінің партиясынан шығатынын жариялады. Шаронның жақындары Перестің жаңа партияға қосылмайтынын айтқан, бірақ ол жеңіске жетсе Шаронға министрлік орын берілетінін жеткізді, онда ол үлкен ұлттық жобалармен айналысатын болады – Негев шөлін дамыту, Өлі теңіздің экологиясы және т.б. Алайда, Шимон Перес «Аводадан» шығып «Кадимаға» қосылды. Переспен бірге «Кадимаға» Кнессеттің депутаттары Хаим Рамон және Далия Ицик ауысты. «Біздің үй – Израиль» партиясының басшылығымен болған түсініспеушіліктерден кейін, Кнессет депутаты Михаиль Нудельман «Кадимаға» кетіп қалды. «Кадима» билеуші партияға айналды, бірақ Кнессеттің 16 отырысында көпшілік орынға ие болмады [5].
2006 жылы 12 шілде мен 14 тамыз аралығында Екінші Ливан соғысы өтті. Бұл соғыс әскер мен мемлекет басшылығындағылардың кемшіліктерін көрсетті. Әскери опреацияның негізгі мақсаттары орындалмады: 2 тұтқын сарбаз босатылмады, «Хезболла» жойылмады, тек әлсізденді. Конфликт аяқталғаннан соң сот төрешісі Элиягу Виноград басқарған Ливандағы жағдайларды зерттеуге байланысты арнайы комиссия құрылған. Премьер-министр Эхуд Ольмерт, Қорғаныс министрі Амир Перец, Бас Штаб бастығы Дан Халуцты отставкаға жіберуді қолдап көптеген митингілер өте бастады.
«Кадиманың» мына басшыларына қарсы жемқорлыққа байланысты айыптаулар қозғалды: Ариэль Шарон, Омри Шарон, Авраам Гиршзон, Цахи Анегби, Хаим Рамон, Рухама Авраам, Яков Эдри және Эхуд Ольмерт. Премьер-министр Эхуд Ольмертке қарсы жоқ дегенде үш іс бойынша айыптаулар қозғалды: парақорлыққа байланысты іс (кәсіпкер Морис Таланскиден конверттер), Өнеркәсіп және сауда министрлігіндегі жемқорлық және шетелге заңсыз қаржының алынуы бойынша істер («Ришон турз» ісі). Ольмерт 2008 жылдың 17 қыркүйегіне белгіленген праймеризге қатыспайтындығын айтты.
2009 жылы 10 ақпанда өткен Кнессеттің 18 шақырылымының сайлауына «Кадима» 28 депутаттық орынды иемденді: сыртқы істер министрі Ципи Ливни, көлік министрі Шауль Мофаз, ішкі қауіпсіздік министрі Ави Дихтер және Ішкі істер министрі Меир Шитрит. Бұл сайлауда, жоғарыда айтып кеткендей, «Кадима» 28 орынға ие болып, «Ликудтан» 1 орынға басым түсті. Алайда, оңшыл партиялар жалпы алғанда Кнессеттің 120 орынының 65-сін алған соң, Президент Шимон Перес үкімет құруды «Ликудтың» төрағасы Биньямин Нетанияхуге тапсырды. Сол күні «Ликуд» төрағасы «Кадима» мен «Авода» көшбасшыларына өзінің қоластындағы ұлттық бірлік үкіметіне кіруін ұсынған [6].
Оңшыл партиялардың жеңу себебі, Нетанияху өзінің коалициялық әріптестерін палестиндік мәселенің ішінде мына үш нұсқаның – нәтижелі реттеуге жету үшін жаппай ымыраларға келу; Иудея мен Самарияда біржақты межелеудің жаңа кезеңі және Иордан өзенінің батыс жағында геосаяси статус-кво сақтау – үшіншісі ғана оңтайлы екеніне сендірді. Бұл қадам «Осло саясаты» сияқты саяси тәжірибелерге шаршаған халық үшін қолайлы көрінді. Басқаша айтқанда, солшыл партияларда туған палестиндік арабтарға «жерге бейбітшілікті ауыстыру» қағидасын тарату және «территориялардан біржақты кету» бағдарламалары израильдік қоғамда өз маңызын жоғалтқандай, тіпті өзінің электоралды нарығын әлсіретуде.
Қазіргі кезде солшыл оппозицияда билікке қайтып келу үшін тек зайырлы қоғам мен діни қоғамды бір-біріне қарама-қарсы қою мен әлеуметтік-азаматтық мәселелерін көтеру қалған сияқты. 1999 жылы солшылдардың бұл тәсілі іске асқан болатын. Ол кезде солшылдар өздерінің бақылауындағы бұқаралық ақпараттар құралдары арқылы израильдіктерді Израильде «зайырлы мәдениет пен діни мәдениет арасында соғыс» болып жатқанына скендірген еді. Ал оған қарағанда ішкі және сыртқы қауіпсіздік мәселелері онша маңызды болмай тұр деген. Осы жағдайда сол кездегі премьер-министр (қазіргі кездегі де) Нетанияху «діннің күшеюімен күрескер» Эхуд Барактан сайлауда ұтылып қалды.
Солшылдардың политтехнологтары осындай жағдайды қайтадан туғызайын деп отыр. Солшыл БАҚ-тарда қайтадан белсенді түрде пәлен «залым паразит-ультраортодокс» кейпі пайда бола бастады. Бұған мысал ретінде «Гаарец» газетінде 10 наурызда пайда болған Алуф Беннің мақаласын жатқызуға болады. Қазіргі халықтың «діни адамдарға» («ақырын қайнай бастаған қазанның астына от сала» бастаған) наразылық білдіріп отырған кезінде, солшылдарға еш қиыншылықты да қажет еткізбейді, тіпті келесі сайлауда өз шыңына жетеді деген мүмкіндіктер бар [7].
Халқы
Халқының саны 8,7 млн-ға жуық, олардың 80% еврейлер, 20% арабтар құрайды. Діні – 76,5% яһудилер, 16% мұсылмандар, 2% християндар, 1,5% друздар, 4% дінге сенбейтіндер. Тілі - иврит, араб.
Валютасы – израильдік жаңа шекель. Шекель 100 агоротқа тең.
Демалыс күндері жексенбіден бейсенбіге дейін таңертеңгі сағат 9:00 ден кешкі 19:00 ге дейін жұмыс жасайды. Сауда орталықтары сенбі күндері ашық. Ресторандар мен кафелер әдетте жұма-сенбі күндері жұмыс істейді. Мұсылмандар дүкендері жұма күні жұмыс істемейді, себебі бұл күні мұсылмандар демалады, ал христиандар дүкендері жексенбі күндері жұмыс істемейді.
Транспорт
Израильде кеңінен таралған транспорт түрі – автобус. Барлық автобустардағы билет бағасы арзан. Автобустары ыңғайлы, кондиционерлермен жабдықталған, жиі әрі уақтылы жүріп тұрады. Автобустар сенбі және еврей мейрамдары кезінде жүрмейді. Таксилерге келетін болсақ, олар жергілікті және қалааралық болып бөлінеді. Қала ішінде таксимен жүрудің ақысы счетчикпен есептеледі. Такси бағасы салыстырмалы түрде қымбатырақ. Үш түрлі тариф қарастырылған:
- (0)-қосымша тариф, телефонмен тапсырыс берілген жағдайда алынады;
- (1)-әдеттегі тариф;
- (2)-әдеттегі тариф және 25% түнгі уақытта (21:00- ден 5:30-ға дейінгі уақыт аралығы) және сенбі күндерінде жүру үшін алынады;
Халықаралық телефон коды +972
Израиль БҰҰ-ның мүшесі (1949) және Еуропа одағының ассоциаланған мүшесі. Қазақстан мен Израиль арасында дипломатиялық және сауда-экономикалық қатынастар біршама дамыған. Израильдіктер Қазақстан экономикасына 1992 – 99 жылдар аралығында 188 млн. доллар көлемінде инвестиция енгізді. Елімізде Израильдің 76 компаниясы жемісті еңбек етуде. 2000 жылы сәуірде Қазақстан Президенті Н.Назарбаев ресми сапармен Израильде болып қайтты.
Дереккөздер
- בפתחה של שנת 2019 כ-9.0 מיליון תושבים במדינת ישראל. Israel Central Bureau of Statistics. Басты дереккөзінен мұрағатталған 10 ақпан 2019.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 10 қаңтар 2019.
- Report for Selected Countries and Subjects. International Monetary Fund (April 2018).
- Human Development Index and its components. United Nations Development Programme (2018).
- Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы. / Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова. —Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-216-5
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 31 47 00 s e 35 13 00 sh b 31 78333 s e 35 21667 sh b 31 78333 35 21667 G O Ya Izrail ivr י ש ר א ל arab إ س ر ائ يل resmi Izrail memleketi ivr מ ד ינ ת י ש ר א ל Medinat Israel arab د و ل ة إ س ر ائ يل Daulyat Isra il Tayau Shygys eli Aziya men Afrikany kosyp tur Georafiyalyk ornalasuy bojynsha memleket Aziyanyn ontүstik batysynda ornalaskan Izrail memleketi ivr מ ד ינ ת י ש ר א ל arab د و ل ة إ س ر ائ يل Әnuran tyndau akp TarihyTәuelsizdik kүni 14 mamyr 1948 zhyl Ұlybritaniya dan Memlekettik kurylymyResmi tilderi Ivrit tili Arab tiliElorda Tel Aviv dauly ajmak Iri kalalary Ierusalim Tel Aviv HajfaҮkimet tүri Parlamenttik respublikaMemlekettik dini IudaizmGeografiyasyZher aumagy Barlygy su beti Әlem bojynsha 150 shi oryn 20 770 22 072 km 2 1Zhurty Sarap 2023 Tygyzdygy 9 797 120 adam 98 shi 387 adam km 18 shi EkonomikasyZhIӨ AҚT Қorytyndy 2019 Zhan basyna shakkanda 353 645 mlrd 54 shi 39 106 35 shi ZhIӨ nominal Қorytyndy 2019 Zhan basyna shakkanda 390 656 mlrd 32 shi 43 199 20 shy ADI 2017 0 903 ote zhogary 22 shi Etnohoronim Izraildik izraildikterValyutasy Қosymsha mәlimetterInternet үjshigiISO kody ILSHOK kody ISRTelefon kody 972Uakyt beldeuleri 2 3 BҰҰ Bas Assambleyasynyn 1947 zhyly 29 karashadagy Palestinany bolu zhonindegi sheshimi bojynsha berilgen zher kol 14 myn km al 1948 49 zhyldary arab izrail sogystary barysynda basyp algan zherlerin koskanda 20 7 myn km TarihyIzrail zheri ezhelgi mәdeniet gүldengen ajmak Evrejler ozderin osy ajmakty mekendegen ezhelgi ult dep eseptejdi Ezhelgi memleketi Izrail memleketi evrejlik dәstүrmen Izral halkyna muraga kaldyrylgan Izrail elinde pajda bolgan Bul Iisustyn dүniege kelgen zhәne musylman dininin elshisi Muhammedtin kokke koterilgen zheri Iisus Izrail elin rimdekter baskaryp otyrga nkezde dүniege kelgen Bizdin eramyzdyn IV gasyrynda Izrail eli kopshilik sanasyna Қasietti Zher retinde kalyptasa bastady Elde koptegen shirkeuler men monastyrler salyndy Munda kasietti tastar saktalady 640 zhyly Izrail eli Omar halif әskerimen zhaulandy Arabtardyn zhaulap aluy Izrail elinde musylman biliginin bastamasy boldy Osy kezde mәdeniet pen dinnin almasu үrdisi bastaldy Musylman dәstүri bojynsha Ierusalim kalasy kasietti bolyp esepteledi sebebi Muhammed elshi osy kaladan kokke ketken Eger basynda musylman arabtary hrisandarga Ierusalim kalasyna kiruge ruksat berse XI gasyrdan bastap Ierusalimge hristiandarga kiruge ruksat bermedi Osy kezde II Urban Papasy Europa rycarlaryn zhinap musylman kolastynan kasietti zherlerimizdi alamyz degen uranmen shabuylga shykty Osylajsha 1099 zhyly Ierusalim kalasyn basyp aldy 1187 zhyly Egipet pen Siriya әskeri tempilerlerdi talkandap mәmlүkterdin biligin ornatty Izrail elinin tarihynda erekshe oryn alatyn Shygyska Egipettik zhorygy nemese Tayau Shygys zhorygy boldy Napoleonnyn kasietti zherge kelui europalyktardyn kozin kajta ashty Olar endi ajmaktyn ekonomikalyk zhәne strategiyalyk manyzdylygyn kajta angara bastady XX gasyr Қazirgi Izrail memleketi 1947 zhyly BҰҰ Bas Assambleyasy sheshimi negizinde 1948 zhyly oz tәuelsizdigin zhariyalagan Ogan buryngy Palestina zherinin 56 y 14 myn km2 berilip Izrail men onyn toniregindegi ajmak bejtarap zona dep zhariyalandy Zhana memleket kuryla salysymen ogan karsylyk retinde birneshe arab memleketi basyp kirdi Sogys 1 zhyldan asa uakytka sozylyp Izraildin pajdasyna sheshildi Ol baska elderdin karsylygyna karamastan BҰҰ sheshimimen arabtyk Palestina memleketine berilgen zherdin kop boligin 6 7 myn km2 zhәne Ierusalim kalasynyn batys boligin basyp aldy Izrail basyp algan zherlerinen 1 mln nan asa arabtardy kuyp zhiberip BҰҰ nyn 1948 zhydy shygargan boskyndardyn otandaryna kajtyp oralu kuky turaly kararyn oryndaudan bas tartty 1949 zhydy Izrail Egipetpen 25 akpan Livanmen 23 nauryz Iordaniyamen 3 sәuir Siriyamen 20 shilde uakytsha bitim zhasasty Birak arabtarmen eki arada sogys toktatylgan zhok 1956 zhyly Izrail Ұlybritaniya zhәne Franciya zhagynda Egipetke karsy sogysty 1967 zhyly mausymda Egipetke Siriya men Iordaniyaga tutkiyldan shabuyl zhasap zheniske zhetti de arabtardan Sinaj zharty aralyn batysyn Ierusalimnin arabtyk boligin Golan zhotasyn basyp aldy 1973 zhyly kazan ajynda kajta bastalgan Izrail men arab elderi arasyndagy sogys BҰҰ nyn talabymen zheltoksan ajynda toktatyldy 1975 zhyly Sinajdan әskerdi әketu turaly Egipetpen arada kelisim zhasalyndy 1978 zhyly AҚSh Egipet pen Izrail arasynda tagy kelisim zhasalyp Egipet Sinajdy ozine kajtaryp aldy 1980 zhyly Izrail үkimeti Ierusalimdi ozinin birtutas zhәne bolinbes astanasy dep zhariyalap Siriya zheri bolyp tabylatyn Golan zhotasyn ozine kosyp algandygyn zhariyalady Bul әreket BҰҰ tarapynan zansyz dep ajyptaldy 1981 zhyly Izrail men AҚSh arasynda strategiyalyk yntymaktastyk turaly kelisim zhasaldy 1982 zhyly mausymda Izrail әskerleri Livanga basyp kirip astanasy Bejrut kalasyn korshauga aldy zhәne onda turgan karuly zhasaktary shtab pәterin elden ketuge mәzhbүr etti Livannyn ontүstigine basyp kirgen әsker tek 2000 zhyly keri shygaryldy 1995 zhyly Gaza sektory avtonomiyaga kol zhetkizdi Degenmen әli de arab elderimen arada bejbit kelisimderge kol zhetpej otyr GeografiyasyTabigaty Izrail teniz zhagalauynda 500 1000 m biiktiktegi tauly kyratta ornalaskan Klimaty Soltүstik zhauyn shashyndy ontүstikke karaj zhartylaj shol zhәne sholejtti Soltүstik shygysynda Iordan ozeni agyp zhatyr Ұsak ozenderi zhazda kurgap kalady Zheri pajdaly kazbalarga osimdikter dүniesine kedej Үlken ormandar zhojylyp ketken Soltүstiginde Livanmen shekaralasady Soltүstik shygysynda Siriyamen shygysynda Iordaniyamen al ontүstik batysynda Mysyrmen shekaralaskan Batysynda Zherorta tenizimen shektesedi zhagalau syzygy 230 km ontүstiginde Қyzyl tenizben shektesken zhagalau syzygy 12 km Ortak audany shamamen 21 643 sharshy metr Klimaty Izrail klimaty әrtүrli bolyp keledi Eldin ortalyk zhәne soltүstik bolikterinde zherorta tenizdik klimat yagni ystyk zhaz ben zhanbyrly kys Izraildin ontүstik zhәne shygys aumaktarynda sholdi klimat Shol men tenizge zhakyn audandarda zhartylaj kurgan zona Kүz ben koktem elge keluge en yngajly kezen Zhazy ystyk Shilde tamyz ajlaryndagy ortasha temperatura 24 28 S 36 S ke dejin Қysy zhyly ontүstik batysta kantardagy temperatura 6 14 S al kalgan onirlerde 18 S Zhauyn shashynnyn zhyldyk molsheri Ghor ojpaty men Negev sholinde 100 200 mm kej zherlerde tipti 100 mm ge dejin tauly zherler men Zherorta tenizi zhagalaularynda 400 800 mm Zhauyn shashyn negizinen kys ajlarynda bolady Landshaft Izrail negizinen үsh regionga bolinedi tenizge zhakyn ornalaskan tendik tauly region zhәne Iordan dalasy Teniz tendigi eldin batys boligi Al shygysyna taman kyrattar bar Tauly rajon soltүstigindegi Livannan bastap ontүstigindegi Ejlat shyganagyna dejin sozylgan zhәne teniz tendigi men Iordan dalasynyn ortasynda zhatyr Tauly ajmaktyn solүstigindegi klimat zherortatenizdik zhanbyrly a lontүstiginde sholejt Samari zhәne Iudej kyrattarynyn soltүstik bolikteri sәjkesinshe Samari men Iudej sholderine ulasady Iordaniya dalasy soltүstiginde Metuladan bastap ontүstiginde Қyzyl tenizge dejin zhalgasyp bүkil Izraildi basyp otedi Iordan Izraildin en үlken ozeni Ol Iordan dalasy arkyly agyp zhatyr Iordan ozeni oz zholynda Kirenet ozenin zhәne tuzdy Өli ozendi kosady Flora men fauna Izrail klimattyk zhәne geografiyalyk zonalardyn ortasynda bolgandyktan flora men faunasy ote baj Onyn florasynda 2380 ge zhuyk osimdik tүri kezdesedi al olardyn kejbireuleri oz kezeginde tek Izrailde gana kezdesedi Sholejt zherlerde oimdikter sirek kezdesedi Izrail faunasy molshermen 100 ge zhuyk zhabajy sukorektilerden turady Izrail 510 kus tүri kezdesedi olardyn kobisi zhyl kustary Izrail botelke auyzy tәrizdi zhyl kustary ushatyn zher yagni teniz ben sholejttin arasyndagy milliondagan kustardyn soltүstikten ontүstikke zhәne ontүstikten soltүstikke karaj ushkandagy demalys orny bolyp tabylady Қyzyl tenizdin suasty әlemi de tropikalyk balyktar men tүsti koralldarga baj EkonomikasyIzrail damygan agrarly industrialdy el 1995 zhylgy esep bojynsha zhyldyk ulttyk tabys 70 mlrd dollar shamasynda әr adamga shakkanda zhyldyk tabys molsheri 14 4 myn dollar Elde menshiktin үsh tүri zheke menshik memlekettik kooperativtik kәsipodaktyk әskeri onerkәsip zhaksy damygan Degenmen Izrail ekonomikasy negizinen syrttan AҚSh pen Europa Odagy elderi tarapynan karzhylandyryp otyrady Қorganyska ulttyk tabystyn 15 nan astamy zhumsalady Elde zhyl sajyn syrttan keletin evrej ultty immigranttarga kolajly zhagdaj tugyzylgan 1983 96 zhyldary elge TMD elderinen 800 mynnan astam adam kelip konystandy Ekonomikadagy onerkәsiptin үlesi 21 auylsharuashylygy 3 Elde medicinalyk elektronika bajlanys kuraldary kompyuterler shygaru zhaksy damygan Ogan kosa metall ondeu mashina zhasau keme men aviaciya әskeri tehnikalar shygaru elektrotehnika himiya almaz ondeu t b ondiris oryndary shogyrlangan Auyl sharuashylygynda negizinen citrusti zhemister 1 5 mln t osiriledi Ogan kosa zhemis zhidek bau baksha gүl osiru kus osiru zhaksy damygan Astyk onimderi syrttan әkelinedi Syrtky sauda ajnalymy 40 mlrd dollardan astam Negizgi sauda seriktesteri AҚSh pen Batys Europa elderi Izrail syrtka karu zharak satatyn әlemdegi on eldin ishine kiredi 2 mlrd dollar Memlekettik kurylymyIzrailde el Konstituciyasy zhok Memlekettik kurylymdar zhekelegen zan aktileri bojynsha rettelip otyrady Memleket basshysy parlament knesset 4 zhylga sajlajtyn prezident Birak onyn biligi shekteuli Үkimet biligi premer ministrdin kolynda 2001 zhyldan Ariel Sharon Zan shygarushy organ bir palataly parlament Ol halyk 4 zhylga sajlajtyn 120 deputattan turady Baskaru formasy parlamenttik demokratiya Izrail memleketi 1948 zhyly 14 mamyr kүni BҰҰ Bas Assambleyasynyn 1947 zhyldyn 29 karashasynda kabyldangan 181 kararyna bajlanysty kurylgandygy turaly zhariyalady Tәuelsizdik deklaraciyasyna bajlanysty Izrail evrejlik memleket bolyp tabylady Sonymen katar Izrail kopultty zhәne demokratiyalyk memleket bolyp esepteledi onda evrejlermen birge baska da etnikalyk zhәne dini toptardyn da ten kukyktary saktalady Knessette druz zhәne bәdәui deputattary arab partiyalary zhәne deputattary korsetilgen Izrail memleketinin biligi demokratiyalyk kagidalarga sүjenip үsh tarmaktan turady zan shygarushy atkarushy sot biligi Knesset izraildik parlament partiyalardyn proporciyalyk okildigimen 120 deputattan turady Parlamenttik sajlaular әr tort zhyl sajyn bolyp turady Knessettin kupiya dauys beru arkyly үkimetti taratu kukygy bar Izrail memleketinde zhinaktalgan konstituciya zhok onyn ornyn uakytsha negizgi zandar zhinagy atkarady 2003 zhyly Knessette osy zandarga negizdelip konstituciyany kurastyru zhobasy bastalgan Izrail memleketi parlamenttik zhүje arkyly baskarylady zhәne barlygynyn sajlauga kukygy bar demokratiyaly el bolyp tanylady Prezident formaldi tүrde memleket basshysy birak negizinen onyn kyzmeti saltanat kuru ceremonialnye 2000 zhylgy kabyldangan zan bojynsha Prezident 7 zhylga bir ret kana sajlanu kukygy bar Premer ministr үkimet basshysy bolyp tabylady zhәne ozinin ornynda tort zhyl otyrady Әdette parlamenttik sajlau kezinde kop dauys zhinagan partiyanyn toragasy premer ministrlikke tagajyndalady Eger kandidat Knessettin kopshiliginin koldauyn taba almasa zhәne 45 kүnnin ishinde үkimetti kura almasa onda onyn ornyn ekinshi kop dauys zhinaga partiyanyn toragasy alady Eger үkimet 75 kүnnin ishinde kurylmasa kajta sajlaular zhүrgiziledi Sot biliginin zhogargy organy Zhogargy Sot Әdildiktin Zhogargy Soty Ol azamattyk zhәne kylmystyk isterdi karajtyn songy instanciyasy bolyp tabylady sonymen katar konstituciyalyk sottyn da rolin atkarady 1 Izrailde bir de bir partiya absolyuttik basymshylykka ie bolmajtyn koppartiyaly zhүje kalyptaskan Bul zhүje Izrail memleketi 1948 zhyly kurylganga dejin kalyptaskan Bastapky kezde negizgi kүshti socialistik bagyttagy partiyalar kurady MAPAJ siyaktylar Sonymen katar onshyl partiyalar boldy en salmaktysy Herut olardyn arasyndagy Ecel zhәne Lehi sayasatpen katar agylshyn okkupanttaryna karsy terroristik kyzmetpen ajnalyskan Izrail memleketi kurylgannan kejin үkimetti MAPAJ baskardy al onyn koshbasshysy David Ben Gurion premer ministri boldy 50 zhyldary ote solshyl MAPAM alyp kүshke ie boldy Revizionister partiyalary Herut zhәne liberaldy burzhuaziyalyk bagyttagy partiyalar sol kezde oppoziciyany kurady Izrailde partiyalardy onshyldar zhәne solshyldar dep bolinui baska memleketterde tanylgan dәstүrli tүsinikten ereksheleu Partiyalardy mynadaj kagidalarga bajlanysty boluge bolady bejbit үrdiske koz karas zhәne dinge koz karas Dәstүrli tүrde arabtarmen bolgan konfliktti bejbit tүrde sheshuge talpynatyn solshyl partiyalar bolyp tabylady bul partiyalar Avoda Yahad Merec siyakty zhәne arab partiyalary koptegen territoriyalyk sheginisterge dajyn Onshyl partiyalar Likud Mafdal Ihud Leumi siyaktylar katan bagyttardy ustanady Қazirgi kezde үkimetti Binyamin Bibi Netaniyahu bastagan onshyl ortalyk Likud partiyasy baskarady Kadimanyn koshbasshysy Cipi Livni bejbit kelisimderge dajyn ekendigin bildirgen bolatyn mysaly Annapolistegi konferenciya 2 2009 zhylgy akpanda bolgan sajlauda Knessettin 18 otyrysyna sozyv otken partiyalar Kadima Knessettegi oryn 28 koshbasshysy Cipi Livni Likud Knessettegi oryn 27 koshbasshysy Binyamin Netanyahu Bizdin үj Izrail Knessettegi oryn 15 koshbasshysy Avigdor Liberman Avoda Knessettegi oryn 13 koshbasshysy Ehud Barak ShAS Knessettegi oryn 7 koshbasshysyEli Ishaj Yahadut a Tora Knessettegi oryn 5 koshbasshysy Yaakov Licman Ihud Leumi Knessettegi oryn 4 koshbasshysy Yaakov Kac Hadash sonymen katar Izrail Kommunistik Partiyasy Knessettegi orny 4 Birikken arab tizimi Taal Knessettegi oryn 4 Evrej үji Knessettegi oryn 3 koshbasshysy Daniel Gershkovich Balad Knessettegi oryn 3 Merec Knessettegi oryn 3 koshbasshysy Haim Oron 3 2009 zhyly akpandagy sajlauda үkimet basyna Binyamin Netaniyahu bastagan onshyl ortalyk koaliciya kelgenine bir zhyldan asty Onyn yadrosyn үsh onshyl ortalyk partiyalar kurady baskarushy Likud Bizdin үj Izrail orystar izraildik akcenti bar partiyasy zhәne sefardtar tradicionalister әleumettik populistik kozgalysy ShAS al flangtarda solshyl Enbek partiyasy Avoda dini sionisterterdin onshyl blogi Evrej үji Zhana Mafdal zhәne ashkenazdar ultraortodokster blogi Taurat evrejligi Koptegen zhamanojlaushylardyn ajtuy bojynsha sondaj әrtүrli ojlajtyn zhәne әrtүrli maksattary bar үkimet ary ketse eki үsh ajga dejin gana shydauy kerek bolatyn Birak sarapshylardyn tan kalgany bul үkimet әli de bolsa turaktylykty ustap keledi Үkimetti koldaushylardyn ajtuy bojynsha olar baskarushy kabinettin zhetistigi retinde Livan men Gaza sektory shekaralaryndagy salystyrmaly tүrde sozylgan tynyshtyktyn saktaluyn memlekettin ekonomikasyna damygan memleketter toby arasynda birinshilerdin biri bolyp ekonomikalyk osuge әkelgen nәtizheli karzhylyk sayasatyn karzhylyk cunamiden kutylyp ketkenin zhatkyzady 4 Sarapshylar tagy da Benyamin Netaniyahu үkimeti men Barak Obamanyn әkimshiliginin arasyndagy otkir karama kajshylyktarga karamastan 2009 zhyly ajtarlyktaj ashyk tүrde kaktygyska ushyramagandygyn ajta ketedi Bibi kazirshe Izrailden palestinalyk arabtarga zhappaj sheginisterge baruyn talap etetin Ak үj men tayaushygystyk deldaldardyn kysymyn koterude birak kobi bul mәseledegi kiyndyktar әli alda dep ojlajdy Қazirgi kezdegi Knessettin kopshilik ornyn ielenip otyrgan Kadima partiyasy 2005 zhyly pajda boldy Sol zhyly Ariel Sharon men onyn zhakyn zhaktastarynyn Likud partiyasynyn basshylygymen karama kajshylyktar bolyp kalady Қarama kajshylyktyn negizi mezheleu sayasaty boldy Gaza sektorynan izrail әskerin shygaru zhәne 1967 zhyldan kejin salyngan evrejlik eldi mekenderin buzu Bul Ariel Sharonnyn Likudtan ketip zhana partiyany kuruyna sebep boldy Algashky aty zhana sayasi birlestiktin lozungi bolgan Ұlttyk zhauapkershilik urany boldy Ariel Sharonmen birge Likudtan Ehud Olmert Cipi Livni Meir Shitrit Avraam Girshzon Marina Solodkina zhәne baskalary shygyp ketti 2005 zhyly 30 karashada 82 zhastagy Avodtyn koshbasshysy zhәne premer ministr Shimon Peres Ariel Sharondy zhәne onyn zhana partiyasyn koldau үshin ozinin partiyasynan shygatynyn zhariyalady Sharonnyn zhakyndary Perestin zhana partiyaga kosylmajtynyn ajtkan birak ol zheniske zhetse Sharonga ministrlik oryn beriletinin zhetkizdi onda ol үlken ulttyk zhobalarmen ajnalysatyn bolady Negev sholin damytu Өli tenizdin ekologiyasy zhәne t b Alajda Shimon Peres Avodadan shygyp Kadimaga kosyldy Perespen birge Kadimaga Knessettin deputattary Haim Ramon zhәne Daliya Icik auysty Bizdin үj Izrail partiyasynyn basshylygymen bolgan tүsinispeushilikterden kejin Knesset deputaty Mihail Nudelman Kadimaga ketip kaldy Kadima bileushi partiyaga ajnaldy birak Knessettin 16 otyrysynda kopshilik orynga ie bolmady 5 2006 zhyly 12 shilde men 14 tamyz aralygynda Ekinshi Livan sogysy otti Bul sogys әsker men memleket basshylygyndagylardyn kemshilikterin korsetti Әskeri opreaciyanyn negizgi maksattary oryndalmady 2 tutkyn sarbaz bosatylmady Hezbolla zhojylmady tek әlsizdendi Konflikt ayaktalgannan son sot toreshisi Eliyagu Vinograd baskargan Livandagy zhagdajlardy zertteuge bajlanysty arnajy komissiya kurylgan Premer ministr Ehud Olmert Қorganys ministri Amir Perec Bas Shtab bastygy Dan Halucty otstavkaga zhiberudi koldap koptegen mitingiler ote bastady Kadimanyn myna basshylaryna karsy zhemkorlykka bajlanysty ajyptaular kozgaldy Ariel Sharon Omri Sharon Avraam Girshzon Cahi Anegbi Haim Ramon Ruhama Avraam Yakov Edri zhәne Ehud Olmert Premer ministr Ehud Olmertke karsy zhok degende үsh is bojynsha ajyptaular kozgaldy parakorlykka bajlanysty is kәsipker Moris Talanskiden konvertter Өnerkәsip zhәne sauda ministrligindegi zhemkorlyk zhәne shetelge zansyz karzhynyn alynuy bojynsha ister Rishon turz isi Olmert 2008 zhyldyn 17 kyrkүjegine belgilengen prajmerizge katyspajtyndygyn ajtty 2009 zhyly 10 akpanda otken Knessettin 18 shakyrylymynyn sajlauyna Kadima 28 deputattyk oryndy iemdendi syrtky ister ministri Cipi Livni kolik ministri Shaul Mofaz ishki kauipsizdik ministri Avi Dihter zhәne Ishki ister ministri Meir Shitrit Bul sajlauda zhogaryda ajtyp ketkendej Kadima 28 orynga ie bolyp Likudtan 1 orynga basym tүsti Alajda onshyl partiyalar zhalpy alganda Knessettin 120 orynynyn 65 sin algan son Prezident Shimon Peres үkimet kurudy Likudtyn toragasy Binyamin Netaniyahuge tapsyrdy Sol kүni Likud toragasy Kadima men Avoda koshbasshylaryna ozinin kolastyndagy ulttyk birlik үkimetine kiruin usyngan 6 Onshyl partiyalardyn zhenu sebebi Netaniyahu ozinin koaliciyalyk әriptesterin palestindik mәselenin ishinde myna үsh nuskanyn nәtizheli retteuge zhetu үshin zhappaj ymyralarga kelu Iudeya men Samariyada birzhakty mezheleudin zhana kezeni zhәne Iordan ozeninin batys zhagynda geosayasi status kvo saktau үshinshisi gana ontajly ekenine sendirdi Bul kadam Oslo sayasaty siyakty sayasi tәzhiribelerge sharshagan halyk үshin kolajly korindi Baskasha ajtkanda solshyl partiyalarda tugan palestindik arabtarga zherge bejbitshilikti auystyru kagidasyn taratu zhәne territoriyalardan birzhakty ketu bagdarlamalary izraildik kogamda oz manyzyn zhogaltkandaj tipti ozinin elektoraldy narygyn әlsiretude Қazirgi kezde solshyl oppoziciyada bilikke kajtyp kelu үshin tek zajyrly kogam men dini kogamdy bir birine karama karsy koyu men әleumettik azamattyk mәselelerin koteru kalgan siyakty 1999 zhyly solshyldardyn bul tәsili iske askan bolatyn Ol kezde solshyldar ozderinin bakylauyndagy bukaralyk akparattar kuraldary arkyly izraildikterdi Izrailde zajyrly mәdeniet pen dini mәdeniet arasynda sogys bolyp zhatkanyna skendirgen edi Al ogan karaganda ishki zhәne syrtky kauipsizdik mәseleleri onsha manyzdy bolmaj tur degen Osy zhagdajda sol kezdegi premer ministr kazirgi kezdegi de Netaniyahu dinnin kүsheyuimen kүresker Ehud Baraktan sajlauda utylyp kaldy Solshyldardyn polittehnologtary osyndaj zhagdajdy kajtadan tugyzajyn dep otyr Solshyl BAҚ tarda kajtadan belsendi tүrde pәlen zalym parazit ultraortodoks kejpi pajda bola bastady Bugan mysal retinde Gaarec gazetinde 10 nauryzda pajda bolgan Aluf Bennin makalasyn zhatkyzuga bolady Қazirgi halyktyn dini adamdarga akyryn kajnaj bastagan kazannyn astyna ot sala bastagan narazylyk bildirip otyrgan kezinde solshyldarga esh kiynshylykty da kazhet etkizbejdi tipti kelesi sajlauda oz shynyna zhetedi degen mүmkindikter bar 7 HalkyHalkynyn sany 8 7 mln ga zhuyk olardyn 80 evrejler 20 arabtar kurajdy Dini 76 5 yaһudiler 16 musylmandar 2 hristiyandar 1 5 druzdar 4 dinge senbejtinder Tili ivrit arab Valyutasy izraildik zhana shekel Shekel 100 agorotka ten Demalys kүnderi zheksenbiden bejsenbige dejin tanertengi sagat 9 00 den keshki 19 00 ge dejin zhumys zhasajdy Sauda ortalyktary senbi kүnderi ashyk Restorandar men kafeler әdette zhuma senbi kүnderi zhumys istejdi Musylmandar dүkenderi zhuma kүni zhumys istemejdi sebebi bul kүni musylmandar demalady al hristiandar dүkenderi zheksenbi kүnderi zhumys istemejdi TransportIzrailde keninen taralgan transport tүri avtobus Barlyk avtobustardagy bilet bagasy arzan Avtobustary yngajly kondicionerlermen zhabdyktalgan zhii әri uaktyly zhүrip turady Avtobustar senbi zhәne evrej mejramdary kezinde zhүrmejdi Taksilerge keletin bolsak olar zhergilikti zhәne kalaaralyk bolyp bolinedi Қala ishinde taksimen zhүrudin akysy schetchikpen esepteledi Taksi bagasy salystyrmaly tүrde kymbatyrak Үsh tүrli tarif karastyrylgan 0 kosymsha tarif telefonmen tapsyrys berilgen zhagdajda alynady 1 әdettegi tarif 2 әdettegi tarif zhәne 25 tүngi uakytta 21 00 den 5 30 ga dejingi uakyt aralygy zhәne senbi kүnderinde zhүru үshin alynady Halykaralyk telefon kody 972 Izrail BҰҰ nyn mүshesi 1949 zhәne Europa odagynyn associalangan mүshesi Қazakstan men Izrail arasynda diplomatiyalyk zhәne sauda ekonomikalyk katynastar birshama damygan Izraildikter Қazakstan ekonomikasyna 1992 99 zhyldar aralygynda 188 mln dollar koleminde investiciya engizdi Elimizde Izraildin 76 kompaniyasy zhemisti enbek etude 2000 zhyly sәuirde Қazakstan Prezidenti N Nazarbaev resmi saparmen Izrailde bolyp kajtty Derekkozderבפתחה של שנת 2019 כ 9 0 מיליון תושבים במדינת ישראל Israel Central Bureau of Statistics Basty derekkozinen muragattalgan 10 akpan 2019 kolzhetpejtin silteme Tekserildi 10 kantar 2019 Report for Selected Countries and Subjects International Monetary Fund April 2018 Human Development Index and its components United Nations Development Programme 2018 Қazirgi dүnie geografiyasy Hrestomatiya Zhalpy bilim beretin mekteptin kogamdyk gumanitarlyk bagytyndagy 11 synybyna arnalgan oku kuraly Қ Ahmetov T Uvaliev G Tүsipbekova Almaty Mektep baspasy 2007 ISBN 9965 36 216 5