Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Дашоғыз (түрікм. Daşoguz) — Түрікменстанның солтүстік-шығысындағы қала, Дашоғыз уәлаятының әкімшілік орталығы.
| Қала | |
| Дашоғыз | |
| түрікм. Daşoguz | |
 | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Ел | |
| Уәлаят | |
| Хәкімі | Аман Тойлиев |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары | 41°49′00″ с. е. 59°58′15″ ш. б. / 41.81667° с. е. 59.97083° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 41°49′00″ с. е. 59°58′15″ ш. б. / 41.81667° с. е. 59.97083° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты | |
| Бұрынғы атаулары | 1992 дейін — Ташауыз |
| Орталығының биiктігі | 88 ± 1 м |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны | 275 278 адам (2012) |
| Ұлттық құрамы | түрікмендер, өзбектер, орыстар, қазақтар |
| Ресми тілі | |
| Сандық идентификаторлары | |
| Телефон коды | +993 322 |
| Пошта индексі | 746300 |
| Автомобиль коды | DZ |
Дашоғыз шекарасы | |
 Ортаққордағы санаты: Дашоғыз | |
Орналасқан жері
Түрікменстанның солтүстігінде, Дашоғыз уәлаятының орталығы, арнасының екі жағасында (Әмудария өзенінің суландыру саласы) орналасқан. Арал теңізінің экологиялық қолайсыз аймағында орналасқан. Түрікменстанның астанасы Ашхабад қаласына дейінгі қашықтық 630 шақырым, Қарақалпақстанның астанасы Нүкіс қаласына дейін 101 шақырым, Өзбекстанның Хорезм облысының орталығы Үргеніш қаласына дейін 68 шақырым жерде орналасқан. Қаланың оңтүстігінде Әмірқұм құмдары жатыр. Теміржол вокзалы қала ішінде орналасқан. 2009-2010 ж. жасалған әуежай қаладан 10 шақырым жерде орналасқан. Өзбекстанмен шектеседі. Тұран ойпатында орналасқан.
Атауы
Қаланың тарихи атауы – Ташауыз немесе Дашқауыз – екі сөзден – түркі тіліндегі «тас» және араб حوض [ħawḍ] - «хауыз» сөздерінен құралып, елді мекеннің тарихын көрсете «тас хауыз» дегенді білдірген: Ташауыз Хорезм мемлекетінің түрікмен бөлігіндегі үлкен тас құдығы бар бекініс пен керуен сарайдың айналасында ұлғайған.
Қазіргі ресми нұсқа бойынша қала атауы «Қорқыт ата» эпосында сипатталған оғыз тайпалық бірлестігінің «Даш оғыз», яғни «Сыртқы оғыздар» атауынан шыққан. Орта ғасырларда оғыз түрікмендер екі қанатқа бөлінді: «Іш оғыз» (Ішкі оғыздар) және «Даш оғыз» (Сыртқы оғыздар).
Тарихы
Қала 1681 жылы Хорезм мемлекетінің түрікмен бөлігінен (Хиуа хандығы) тастан жасалған үлкен құдығы бар керуен сарай (жол бойындағы демалыс орны) ретінде құрылған.
1873 жылы Хиуа хандығының құрамында болған керуен-сарай Ташауыз Ресей империясының протекторатына алынды. Ташауыз бектерінің орталығы болды. 1920 жылдан бастап – Хорезм халық кеңес республикасында, 1924 жылдан бастап – Түрікмен облысының орталығы, 1924 жылдың қазанынан бастап – Түрікмен КСР-нің құрамында (1925 жылдан бастап – аудан орталығы, 1939-63 жылдары – облыс орталығы, 1970 жылдан бастап – қайтадан облыс орталығы) болды. Қаланың гүлденуі кеңестік кезеңде болды. Қолайлы географиялық орнына байланысты Ташауыз Мәскеу мен Душанбе арасындағы транзиттік орталық болды. Қала өте көп ұлтты (өзбектер, түрікмендер, орыстар, қазақтар, татарлар, кәрістер, т.б.) болды. Мықты мұғалімдері бар орыс мектептері көп (Кеңес өкіметі көшірген орыс ақсүйектерінің ұрпақтары) болды. 1992 жылы орыс тіліндегі «Ташауыз» деген түпнұсқа атауы түрікменше Дашхауыз нұсқасына ауыстырылды, ал 1999 жылы елдің тұңғыш президенті Сапармұрат Ниязовтың ұсынысымен қала Дашоғыз деп аталды.
Климаты
- Ауаның жылдық орташа температурасы — +13,5 °C;
- Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы — 55,9 %;
- Желдің орташа жылдамдығы — 3,9 м/с.
| Дашоғыздың ауа райы | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Көрсеткіш | Қаң | Ақп | Нау | Сәу | Мам | Мау | Шіл | Там | Қыр | Қаз | Қар | Жел | Жыл |
| Орташа температура, °C | −2,2 | −0,1 | 5,9 | 15,4 | 21,9 | 27,6 | 29,2 | 26,9 | 20,3 | 12,4 | 4,8 | −0,5 | 13,5 |
| Дерекнама: NASA. RETScreen мәліметтер базасы | |||||||||||||
Көлік
Қалалық қоғамдық көлік: муниципалды автобус, бағдарлы такси, муниципалды және жеке такси. Қалада Түрікменстандағы ең ескі әуежайлардың бірі – « бар, одан Ашхабад, Түрікменабат, Түрікменбашы, Балқанабат, және Мары қалаларына ішкі әуесапарлары орындалады. Кеңес дәуірінде әуежайдан Мәскеу, Ленинград, Үфі, , Баку, Ташкент және КСРО-ның басқа да қалаларына тұрақты әуесапарлар орындалған. «Дашоғыз» автобекеті қаланы облыстың аудан орталықтарымен, басқа облыс орталықтарымен, сондай-ақ Ашхабадпен байланыстырады.
1999 жылға дейін көршілес Қарақалпақстан мен Хорезм қалаларына тұрақты әрі ыңғайлы автобус қатынасы болған.
1994 жылы троллейбус депосын салу туралы шешім қабылданып, белгісіз себептермен салынбай қалды.
1996 жылы салынған «Дашоғыз» теміржол вокзалы тек Түрікменстандағы ғана емес, Арал өңіріндегі ең үлкен әрі заманауи вокзал болып табылады.
Өнеркәсіп
Қалада зауыттар мен фабрикалар: мақта тазалау, май экспеллер, тоқыма, сыра қайнату, май және сүт, ауыл шаруашылығы машиналарын жөндеу, құрылыс материалдары, тәжірибелі темірбетон бұйымдары; ет комбинаты, нан өнімдері комбинаты («Дашоғызғаллаөнімдері» Ө/Б); кілем, жаңа тігін, кондитер фабрикалары бар. Ауылшаруашылық техникумы, медициналық және педагогикалық училище, өнер училищесі, бірқатар кәсіби училищелер, Нұрмұхаммед Андалип атындағы музыкалық-драма театры бар. Заманауи ипподром, жаңа заманауи ауыл шаруашылығы институты салынды. Қалада 5 және 12 мың орынды екі стадион бар. Қала абаттандырылған, көптеген арықтар арқылы кесілген. Шабат арнасы арқылы Солтүстік және Оңтүстік болып бөлінеді.
КСРО дәуірінен бері молшылық орнаған аймақта Дашоғыз базарлары жақсы белгілі. Олардың ең ірісі «Байбазар» қаланың орталық бөлігінде, солтүстік-шығыста «Шорбазар», «2-Орталық» шағын ауданында «Нығмат», шығыста «Наурыз» шағын ауданында «Ақбазар» және т.б.
Діни ұйымдар
«Қайта құру» кезеңінде қалада мешіт салынды. Қаланың оңтүстік-шығыс бөлігінде 2010 жылы салынған православие шіркеуі де бар.
Мерзімді баспасөз
Қалада облыстағы жалғыз «Дашоғыз хабарлары» газеті шығады. 1997 жылға дейін облыстық «Ташауызская правда» (1992 жылдан бастап - Дашхауызская правда) және «Достық байрағы» (өзбек тілінде) газеттері тұрақты түрде шығып тұрды. Соңғы үлгідегі қондырғылармен жабдықталған баспахана бар.
Ұялы байланыс және интернет
Қалада бір ұялы байланыс операторы бар: TMcell (Алтын Асыр) 2007 жылы жұмысын бастаған ұлттық компания. Сондай-ақ жоғары жылдамдықты интернетті пайдалануға болатын интернет-кафе бар.
Әйгілі адамдар
- Құлмет Аманұлы Ханжанов 1921 жылы туған. 1943 жылдан бастап КОКП мүшесі, КОКП Орталық Комитеті қарамағындағы депутат. Марапаттары: Еңбек Қызыл Ту, 3-дәрежелі Даңқ ордендерімен, Ұлы Отан соғысының 14 медалімен және ТКСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының екі Құрмет грамотасымен марапатталған. Ұлы Отан соғысы қатысушысы. 1979 жылы қайтыс болды.
- Беки Сейітәков, түрікмен кеңес прозашысы, ақын, журналист, аудармашы, редактор. Әлеуметтік-саяси қайраткер. Түрікменстанның халық жазушысы (1967).
- , 1918-1920 жылдардағы Хорезм мемлекетінің билеушісі, Хорезм мен Түрікменстандағы басмашылар қозғалысы жетекшілерінің бірі.
- , 1951-1958 және 1959-1960 жылдары Түрікмен КСР Министрлер Кеңесінің төрағасы. Түркіменстан Компартиясы ОК бірінші хатшысы.
- , диқан, кәсіпкер, меценат. Түрікменстандағы ең ықпалды адамдардың бірі. 2011 жылы қайтыс болды.
- , түрікмен саяси қайраткері, Түрікменстан Ғылым академиясының президенті.
- , түрікмен мемлекет қайраткері. 2021 жылы Халықаралық мұнай және газ университетіне саяси және қоғам қайраткері Жақсыкелді Какаевтың есімі берілді. 2020 қайтыс болды
- , кеңестік, ресейлік бард, ақын, драматург, композитор.
- , ұстаз, баскетболшы, қоғам қайраткер.
- , Түрікменстанның, Өзбекстанның, Қарақалпақ АКСР-нің еңбек сіңірген әртісі.
- , түрікмен мемлекет қайраткері.
- , 1948 жылы дүниеге келген. Тарих ғылымдарының кандидаты, Түрікменстанның еңбек сіңірген мұғалімі. Белгілі ұстаз, қоғам қайраткер. Түрікменстанның мектептік білім беру жүйесіне елеулі үлес қосты. «Отанға деген сүйіспеншілігі үшін» (Түрікменстан) медалімен марапатталған.
- , түрікмен ауыр атлеті. 2018 жылғы әлем чемпионы және 2017 жылғы Азия чемпионатының қола жүлдегері. Түрікменстанның бірнеше дүркін чемпионы. Түрікменстанның спорт шебері.
Қалада туғандар
- (1931-2019) - цирк әртісі, шабандоз, КСРО халық әртісі (1985).
- Мәтиқұп Қошжанов (1918-2005) – филология ғылымының докторы, Өзбекстан Ғылым академиясының академигі.
- (1939-2007) – техника ғылымының докторы, профессор, Түрікменстанның еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері.
- – түрікмен шахматшысы, гроссмейстер (2009).
- (1953 ж.т.) – 3-разрядты белгілі кірпіш қалаушы, «қайта құру» жылдарында қаланың ірі кәсіпкері, меценаты.
Демалыс орындары және туризм
Соңғы уақытта аймаққа әртүрлі елдерден туристер ағыны көптеп келеді. Негізгі қызығушылық Хорезм хандығының ең көне қаласы болып табылады. Дашоғыз уәлаятының флорасы мен фаунасы да өте қызықты. Көптеген балықтар мен жабайы құстар, аңшылық пен балық аулау танымал.
Дереккөздер
- Мемлекет басшысы хәкімдердің баяндамасын тыңдады.(қолжетпейтін сілтеме)
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Dashogyz tүrikm Dasoguz Tүrikmenstannyn soltүstik shygysyndagy kala Dashogyz uәlayatynyn әkimshilik ortalygy ҚalaDashogyztүrikm DasoguzӘkimshiligiEl Tүrikmenstan TүrikmenstanUәlayatDashogyzHәkimiAman TojlievTarihy men geografiyasyKoordinattary41 49 00 s e 59 58 15 sh b 41 81667 s e 59 97083 sh b 41 81667 59 97083 G O Ya Koordinattar 41 49 00 s e 59 58 15 sh b 41 81667 s e 59 97083 sh b 41 81667 59 97083 G O Ya Қurylgan uakyty1681 zhylyBuryngy ataulary1992 dejin Tashauyz 1999 dejin DashkauyzOrtalygynyn biiktigi88 1 mTurgyndaryTurgyny275 278 adam 2012 Ұlttyk kuramytүrikmender ozbekter orystar kazaktarResmi tilitүrikmenSandyk identifikatorlaryTelefon kody 993 322Poshta indeksi746300Avtomobil kodyDZDashogyzDashogyz shekarasyOrtakkordagy sanaty DashogyzOrnalaskan zheriTүrikmenstannyn soltүstiginde Dashogyz uәlayatynyn ortalygy arnasynyn eki zhagasynda Әmudariya ozeninin sulandyru salasy ornalaskan Aral tenizinin ekologiyalyk kolajsyz ajmagynda ornalaskan Tүrikmenstannyn astanasy Ashhabad kalasyna dejingi kashyktyk 630 shakyrym Қarakalpakstannyn astanasy Nүkis kalasyna dejin 101 shakyrym Өzbekstannyn Horezm oblysynyn ortalygy Үrgenish kalasyna dejin 68 shakyrym zherde ornalaskan Қalanyn ontүstiginde Әmirkum kumdary zhatyr Temirzhol vokzaly kala ishinde ornalaskan 2009 2010 zh zhasalgan әuezhaj kaladan 10 shakyrym zherde ornalaskan Өzbekstanmen shektesedi Turan ojpatynda ornalaskan AtauyҚalanyn tarihi atauy Tashauyz nemese Dashkauyz eki sozden tүrki tilindegi tas zhәne arab حوض ħawḍ hauyz sozderinen kuralyp eldi mekennin tarihyn korsete tas hauyz degendi bildirgen Tashauyz Horezm memleketinin tүrikmen boligindegi үlken tas kudygy bar bekinis pen keruen sarajdyn ajnalasynda ulgajgan Қazirgi resmi nuska bojynsha kala atauy Қorkyt ata eposynda sipattalgan ogyz tajpalyk birlestiginin Dash ogyz yagni Syrtky ogyzdar atauynan shykkan Orta gasyrlarda ogyz tүrikmender eki kanatka bolindi Ish ogyz Ishki ogyzdar zhәne Dash ogyz Syrtky ogyzdar TarihyҚala 1681 zhyly Horezm memleketinin tүrikmen boliginen Hiua handygy tastan zhasalgan үlken kudygy bar keruen saraj zhol bojyndagy demalys orny retinde kurylgan 1873 zhyly Hiua handygynyn kuramynda bolgan keruen saraj Tashauyz Resej imperiyasynyn protektoratyna alyndy Tashauyz bekterinin ortalygy boldy 1920 zhyldan bastap Horezm halyk kenes respublikasynda 1924 zhyldan bastap Tүrikmen oblysynyn ortalygy 1924 zhyldyn kazanynan bastap Tүrikmen KSR nin kuramynda 1925 zhyldan bastap audan ortalygy 1939 63 zhyldary oblys ortalygy 1970 zhyldan bastap kajtadan oblys ortalygy boldy Қalanyn gүldenui kenestik kezende boldy Қolajly geografiyalyk ornyna bajlanysty Tashauyz Mәskeu men Dushanbe arasyndagy tranzittik ortalyk boldy Қala ote kop ultty ozbekter tүrikmender orystar kazaktar tatarlar kәrister t b boldy Mykty mugalimderi bar orys mektepteri kop Kenes okimeti koshirgen orys aksүjekterinin urpaktary boldy 1992 zhyly orys tilindegi Tashauyz degen tүpnuska atauy tүrikmenshe Dashhauyz nuskasyna auystyryldy al 1999 zhyly eldin tungysh prezidenti Saparmurat Niyazovtyn usynysymen kala Dashogyz dep ataldy KlimatyAuanyn zhyldyk ortasha temperaturasy 13 5 C Auanyn salystyrmaly ylgaldylygy 55 9 Zheldin ortasha zhyldamdygy 3 9 m s Dashogyzdyn aua rajyKorsetkish Қan Akp Nau Sәu Mam Mau Shil Tam Қyr Қaz Қar Zhel ZhylOrtasha temperatura C 2 2 0 1 5 9 15 4 21 9 27 6 29 2 26 9 20 3 12 4 4 8 0 5 13 5Dereknama NASA RETScreen mәlimetter bazasyKolikҚalalyk kogamdyk kolik municipaldy avtobus bagdarly taksi municipaldy zhәne zheke taksi Қalada Tүrikmenstandagy en eski әuezhajlardyn biri bar odan Ashhabad Tүrikmenabat Tүrikmenbashy Balkanabat zhәne Mary kalalaryna ishki әuesaparlary oryndalady Kenes dәuirinde әuezhajdan Mәskeu Leningrad Үfi Baku Tashkent zhәne KSRO nyn baska da kalalaryna turakty әuesaparlar oryndalgan Dashogyz avtobeketi kalany oblystyn audan ortalyktarymen baska oblys ortalyktarymen sondaj ak Ashhabadpen bajlanystyrady 1999 zhylga dejin korshiles Қarakalpakstan men Horezm kalalaryna turakty әri yngajly avtobus katynasy bolgan 1994 zhyly trollejbus deposyn salu turaly sheshim kabyldanyp belgisiz sebeptermen salynbaj kaldy 1996 zhyly salyngan Dashogyz temirzhol vokzaly tek Tүrikmenstandagy gana emes Aral onirindegi en үlken әri zamanaui vokzal bolyp tabylady ӨnerkәsipҚalada zauyttar men fabrikalar makta tazalau maj ekspeller tokyma syra kajnatu maj zhәne sүt auyl sharuashylygy mashinalaryn zhondeu kurylys materialdary tәzhiribeli temirbeton bujymdary et kombinaty nan onimderi kombinaty Dashogyzgallaonimderi Ө B kilem zhana tigin konditer fabrikalary bar Auylsharuashylyk tehnikumy medicinalyk zhәne pedagogikalyk uchilishe oner uchilishesi birkatar kәsibi uchilisheler Nurmuhammed Andalip atyndagy muzykalyk drama teatry bar Zamanaui ippodrom zhana zamanaui auyl sharuashylygy instituty salyndy Қalada 5 zhәne 12 myn oryndy eki stadion bar Қala abattandyrylgan koptegen aryktar arkyly kesilgen Shabat arnasy arkyly Soltүstik zhәne Ontүstik bolyp bolinedi KSRO dәuirinen beri molshylyk ornagan ajmakta Dashogyz bazarlary zhaksy belgili Olardyn en irisi Bajbazar kalanyn ortalyk boliginde soltүstik shygysta Shorbazar 2 Ortalyk shagyn audanynda Nygmat shygysta Nauryz shagyn audanynda Akbazar zhәne t b Dini ujymdar Қajta kuru kezeninde kalada meshit salyndy Қalanyn ontүstik shygys boliginde 2010 zhyly salyngan pravoslavie shirkeui de bar Merzimdi baspasozҚalada oblystagy zhalgyz Dashogyz habarlary gazeti shygady 1997 zhylga dejin oblystyk Tashauyzskaya pravda 1992 zhyldan bastap Dashhauyzskaya pravda zhәne Dostyk bajragy ozbek tilinde gazetteri turakty tүrde shygyp turdy Songy үlgidegi kondyrgylarmen zhabdyktalgan baspahana bar Ұyaly bajlanys zhәne internetҚalada bir uyaly bajlanys operatory bar TMcell Altyn Asyr 2007 zhyly zhumysyn bastagan ulttyk kompaniya Sondaj ak zhogary zhyldamdykty internetti pajdalanuga bolatyn internet kafe bar Әjgili adamdarҚulmet Amanuly Hanzhanov 1921 zhyly tugan 1943 zhyldan bastap KOKP mүshesi KOKP Ortalyk Komiteti karamagyndagy deputat Marapattary Enbek Қyzyl Tu 3 dәrezheli Dank ordenderimen Ұly Otan sogysynyn 14 medalimen zhәne TKSR Zhogargy Kenesi Toralkasynyn eki Қurmet gramotasymen marapattalgan Ұly Otan sogysy katysushysy 1979 zhyly kajtys boldy Beki Sejitәkov tүrikmen kenes prozashysy akyn zhurnalist audarmashy redaktor Әleumettik sayasi kajratker Tүrikmenstannyn halyk zhazushysy 1967 1918 1920 zhyldardagy Horezm memleketinin bileushisi Horezm men Tүrikmenstandagy basmashylar kozgalysy zhetekshilerinin biri 1951 1958 zhәne 1959 1960 zhyldary Tүrikmen KSR Ministrler Kenesinin toragasy Tүrkimenstan Kompartiyasy OK birinshi hatshysy dikan kәsipker mecenat Tүrikmenstandagy en ykpaldy adamdardyn biri 2011 zhyly kajtys boldy tүrikmen sayasi kajratkeri Tүrikmenstan Ғylym akademiyasynyn prezidenti tүrikmen memleket kajratkeri 2021 zhyly Halykaralyk munaj zhәne gaz universitetine sayasi zhәne kogam kajratkeri Zhaksykeldi Kakaevtyn esimi berildi 2020 kajtys boldy kenestik resejlik bard akyn dramaturg kompozitor ustaz basketbolshy kogam kajratker Tүrikmenstannyn Өzbekstannyn Қarakalpak AKSR nin enbek sinirgen әrtisi tүrikmen memleket kajratkeri 1948 zhyly dүniege kelgen Tarih gylymdarynyn kandidaty Tүrikmenstannyn enbek sinirgen mugalimi Belgili ustaz kogam kajratker Tүrikmenstannyn mekteptik bilim beru zhүjesine eleuli үles kosty Otanga degen sүjispenshiligi үshin Tүrikmenstan medalimen marapattalgan tүrikmen auyr atleti 2018 zhylgy әlem chempiony zhәne 2017 zhylgy Aziya chempionatynyn kola zhүldegeri Tүrikmenstannyn birneshe dүrkin chempiony Tүrikmenstannyn sport sheberi Қalada tugandar 1931 2019 cirk әrtisi shabandoz KSRO halyk әrtisi 1985 Mәtikup Қoshzhanov 1918 2005 filologiya gylymynyn doktory Өzbekstan Ғylym akademiyasynyn akademigi 1939 2007 tehnika gylymynyn doktory professor Tүrikmenstannyn enbek sinirgen gylym zhәne tehnika kajratkeri tүrikmen shahmatshysy grossmejster 2009 1953 zh t 3 razryadty belgili kirpish kalaushy kajta kuru zhyldarynda kalanyn iri kәsipkeri mecenaty Demalys oryndary zhәne turizmSongy uakytta ajmakka әrtүrli elderden turister agyny koptep keledi Negizgi kyzygushylyk Horezm handygynyn en kone kalasy bolyp tabylady Dashogyz uәlayatynyn florasy men faunasy da ote kyzykty Koptegen balyktar men zhabajy kustar anshylyk pen balyk aulau tanymal DerekkozderMemleket basshysy hәkimderdin bayandamasyn tyndady kolzhetpejtin silteme