ҚОРҚЫТ АТА КІТАБЫ (“Китаб-и дәдем Коркут ғали лисан таифа оғузан”) – қаһармандық эпос үлгісі, оғыз-қыпшақ дәуірінің жазба мұрасы. ғылымда оның он екі нұсқасы мәлім: Дрезденде (12 нұсқа) және Ватиканда (6 нұсқа) сақталған. 19 ғ-да бұл жазба ескерткішті зерттеп, аудару ісімен . айналысып, жеке тармақтарын жариялады. Кейін бұл аударма (Баку, 1950), (М.–Л., 1962) деген атпен жарық көрді. аударуымен қазақ тілінде 1986 ж. тұңғыш рет басылды. Әдеби әрі тарихи . мұра ретіндегі “Қорқыт Атаның кітабында” қазақ эпосына тән көркемдік кестелермен қатар қазақ тарихы мен мәдениетіне қосатын деректер де мол. Сондай-ақ жазбада оғыз тайпаларының этник. тегі, этнографиясысы, мекені, әлеуметтік жағдайы, т.б. мәліметтер көп сақталған. Осы деректерден оғыздардың бірде Сыр бойындағы қыпшақтармен, бірде Кавказ шегіндегі гәуірлермен жауласқаны көрінеді. Жырдағы ерлік сарындары аса елеулі. бірде қыпшақ ханына қан құстырған қара күш иесі (3-жыр), енді бірде , қамалдарын қиратқан батыр.
Тарихы
Қорқыт ата кітабы тұңғыш зерттеушісі неміс ғалымы Н.Ф.Диц өзінің "Аталар сөзі" атты түркі мақалдардың жинағында Қорқыттың Оғыз ұрпағынан шыққан, көп халықтардың әулие тұтатынын ескертеді. Зерттеушілердің айтуынша Қорқыт ата кітабы бір жылда жасалған не бір ғана оқиғаға байланысты пайда бола қалған шығар емес,ол халықтардың ауыз әдебиетінде ғасырлар бойы айтылып келген аңыздар мен жырлар негізінде қалыптасқан,ұзақ жылдар қамтитын, тарихи ерлік кезеңдердің туындысы.Ол ертеде жыр, ертегі,әңгіме түрінде өмір сүріп келген, кейін біріктіріліп,үлкен бір эпосқа (жырға) айналған.Қорқыт ата кітабы 12 жырдың қосындысы десек,онда оң шақты ғасыр ішінде өмір сүрген, оң шақты ру, тайпа ұлытарының өткен дәуіріндегі оқиғалар суреттеледі. Жыр оқиғасының бірі Алтайда болса, енді бірі Орта Азия, Жетісу өңірінде немесе Сыр бойында, Сардала мен Кавказда өтіп жатады. Бұлай болуы оғыздардың бір кездерде сол өлкелерді жайлап өткендігіне байланысты еді. Сондықтан Қорқыт ата кітабына бір ел, не бір ғана халық ие боп меншіктей алмайды,онда бірнеше хаықтың үлесі.
Кейіпкерлер
Қазан – оғыз елінің көсемі. Кітап кейіпкерлеріне Бәмсі-Бейрек, Қара Көне, Қара Бодақ, Қан Төрәлі, Қазан-Салор,Құлбаш, Оқшы, Ораз, сондай-ақ Аруз, Әмен, Әмран Бекіұлы, Бисат, Дүлек Боран, Дондаз,Қиян Селжүк, Қаңлы, Қанық хан, Рүстем|Рүстемдер жатады. “Қорқыт Атаның кітабында” оғыз тайпаларының қонысына қатысты Тана (Танаис – Сырдария), Бану Шешек (Баршын-салор-Гүлбаршын, Баршындария, Баршынкент), Камбура (Байбөрі) секілді атаулар да сақталған. Олар қазақ эпосынан да елеулі орын алған.
Жырдың бас кейіпкері – Қорқыт. Ол оғыз елінің ақылшысы, данасы, үлкен жырауы. Оның есімі көптеген түркі тайпаларына ортақ, тарихи-этник. атауы да айқын. Бір кездері Қорқыт жинақталған фольклорлық бейне деп ұғынылса, бертін келе оны тарихи тұлға ретінде тани бастады (қ. Қорқыт ата). “Қорқыт Атаның кітабында” Қазақстанда М.Әуезов, , , , , , , , , т.б. еңбектерінде зерттелді. Кітаптың 1300 жылдығы 1999 ж. ЮНЕСКО тарапынан халықараралық деңгейде атап өтілді, “Қорқыт ата” энциклопедиялық жинағы жарыққа шықты (1999).
Дереккөздер
(Т. Қоңыратбай)
- Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Аблаев Бауыржан
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
ҚORҚYT ATA KITABY Kitab i dәdem Korkut gali lisan taifa oguzan kaһarmandyk epos үlgisi ogyz kypshak dәuirinin zhazba murasy gylymda onyn on eki nuskasy mәlim Drezdende 12 nuska zhәne Vatikanda 6 nuska saktalgan 19 g da bul zhazba eskertkishti zerttep audaru isimen ajnalysyp zheke tarmaktaryn zhariyalady Kejin bul audarma Baku 1950 M L 1962 degen atpen zharyk kordi audaruymen kazak tilinde 1986 zh tungysh ret basyldy Әdebi әri tarihi mura retindegi Қorkyt Atanyn kitabynda kazak eposyna tәn korkemdik kestelermen katar kazak tarihy men mәdenietine kosatyn derekter de mol Sondaj ak zhazbada ogyz tajpalarynyn etnik tegi etnografiyasysy mekeni әleumettik zhagdajy t b mәlimetter kop saktalgan Osy derekterden ogyzdardyn birde Syr bojyndagy kypshaktarmen birde Kavkaz shegindegi gәuirlermen zhaulaskany korinedi Zhyrdagy erlik saryndary asa eleuli birde kypshak hanyna kan kustyrgan kara kүsh iesi 3 zhyr endi birde kamaldaryn kiratkan batyr Қorkyt ata kitaby Әzirbajzhan MarkasyҚorkyt ata kitabynan үzindilerTarihyҚorkyt ata kitaby tungysh zertteushisi nemis galymy N F Dic ozinin Atalar sozi atty tүrki makaldardyn zhinagynda Қorkyttyn Ogyz urpagynan shykkan kop halyktardyn әulie tutatynyn eskertedi Zertteushilerdin ajtuynsha Қorkyt ata kitaby bir zhylda zhasalgan ne bir gana okigaga bajlanysty pajda bola kalgan shygar emes ol halyktardyn auyz әdebietinde gasyrlar bojy ajtylyp kelgen anyzdar men zhyrlar negizinde kalyptaskan uzak zhyldar kamtityn tarihi erlik kezenderdin tuyndysy Ol ertede zhyr ertegi әngime tүrinde omir sүrip kelgen kejin biriktirilip үlken bir eposka zhyrga ajnalgan Қorkyt ata kitaby 12 zhyrdyn kosyndysy desek onda on shakty gasyr ishinde omir sүrgen on shakty ru tajpa ulytarynyn otken dәuirindegi okigalar suretteledi Zhyr okigasynyn biri Altajda bolsa endi biri Orta Aziya Zhetisu onirinde nemese Syr bojynda Sardala men Kavkazda otip zhatady Bulaj boluy ogyzdardyn bir kezderde sol olkelerdi zhajlap otkendigine bajlanysty edi Sondyktan Қorkyt ata kitabyna bir el ne bir gana halyk ie bop menshiktej almajdy onda birneshe hayktyn үlesi KejipkerlerҚazan ogyz elinin kosemi Kitap kejipkerlerine Bәmsi Bejrek Қara Kone Қara Bodak Қan Torәli Қazan Salor Қulbash Okshy Oraz sondaj ak Aruz Әmen Әmran Bekiuly Bisat Dүlek Boran Dondaz Қiyan Selzhүk Қanly Қanyk han Rүstem Rүstemder zhatady Қorkyt Atanyn kitabynda ogyz tajpalarynyn konysyna katysty Tana Tanais Syrdariya Banu Sheshek Barshyn salor Gүlbarshyn Barshyndariya Barshynkent Kambura Bajbori sekildi ataular da saktalgan Olar kazak eposynan da eleuli oryn algan Қorkyt ata kitabynan үzindiler Zhyrdyn bas kejipkeri Қorkyt Ol ogyz elinin akylshysy danasy үlken zhyrauy Onyn esimi koptegen tүrki tajpalaryna ortak tarihi etnik atauy da ajkyn Bir kezderi Қorkyt zhinaktalgan folklorlyk bejne dep ugynylsa bertin kele ony tarihi tulga retinde tani bastady k Қorkyt ata Қorkyt Atanyn kitabynda Қazakstanda M Әuezov t b enbekterinde zertteldi Kitaptyn 1300 zhyldygy 1999 zh YuNESKO tarapynan halykararalyk dengejde atap otildi Қorkyt ata enciklopediyalyk zhinagy zharykka shykty 1999 Derekkozder T Қonyratbaj Otyrar Enciklopediya Almaty Arys baspasy 2005 ISBN 9965 17 272 2Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Ablaev Bauyrzhan Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet