Түрікменабат (түрікм. Türkmenabat) — Түрікменстандағы қала, Лебап уәлаятының (облысының) әкімшілік орталығы (бұрынғы Шаржау облысы).
Қала | |||
Түрікменабат | |||
түрікм. Türkmenabat | |||
| |||
Әкімшілігі | |||
---|---|---|---|
Ел | |||
Уәлаят | |||
Ішкі бөлінісі | 2 атырап | ||
Хәкім | Қуаныш Базаров | ||
Тарихы мен географиясы | |||
Координаттары | 39°06′00″ с. е. 63°34′00″ ш. б. / 39.10000° с. е. 63.56667° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 39°06′00″ с. е. 63°34′00″ ш. б. / 39.10000° с. е. 63.56667° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
Құрылған уақыты | 1511 жылы | ||
Бұрынғы атаулары | Жаңа Шаржүй | ||
Қала статусы | 1918 жылы | ||
Орталығының биiктігі | 187 ± 1 м | ||
Климаты | күрт құбылмалы | ||
Тұрғындары | |||
Тұрғыны | 408 906 адам (2009) | ||
Ұлттық құрамы | түрікмендер, өзбектер, орыстар, татарлар, яһудилер | ||
Ресми тілі | |||
Сандық идентификаторлары | |||
Телефон коды | +993 422 | ||
Пошта индексі | 746100 | ||
Автомобиль коды | LB | ||
Түрікменабат шекарасы | |||
Ортаққордағы санаты: Түрікменабат |
Атауы
Қаланың қазіргі атауы — Түрікменабат. Қаланың көне атауы – Әміл. XV ғасырдың аяғынан 1924 жылға дейін, сонымен қатар 1927 жылдан 1940 жылға дейін қала Шаржүй (парсы: چهارجوی — «төрт арна») деп аталды. 1924 жылдан бастап қала Ленинск (Ленинск-Түрікмен) деп аталды, 1927 жылы 4 ақпанда Жаңа Шаржүй, кейін 1940 жылдан Шаржау деп аталды. 1992-1999 жылдары қала Шәржев (түрікм. Çärjew, Чәрҗев) деп аталды.
Географиясы
Түрікменабат — көлемі жағынан Түрікменстандағы екінші үлкен қала. Әмудария өзенінің сол жағалауында, Ашхабаттан солтүстік-шығысқа қарай 470 км жерде (жолмен 585 км) орналасқан.
Түйіндік теміржол бекеті.
Тарихы
Ежелгі тарихы
Әміл қаласы біздің заманымыздың I—IV ғасырларында пайда болды. XV ғасырдың соңы – XVI ғасырдың басында қала Шаржүй деп аталды. Қаланың тарихы ғасырлар қойнауынан бастау алады. Қаланың I-мыңжылдықтың басынан бастап өткен тарихы III-ғасырда Қытайдан Орта Азия арқылы Жерорта теңізіне дейін созылған «Ұлы Жібек жолына» борыштар. Осы атақты жолдағы маңызды нүктелердің бірі, қауіпсіз баспана Әміл қаласы болды — бұл Түрікменабаттың алғашқы атауы. Кейіннен Окс өзеніне ауыстырылды. Ол Әмудария деген атпен белгілі болды, яғни Әму өзені.
Әмілдің мәні оның орналасқан жеріне байланысты анықталды. Бұл жерде бірбеткей әрі жалпақ Әмудария арқылы өткел ұйымдастырылды. Сауда жолдары осында тоғысты және осы жерден «Жібек жолынан» басқа Иранға, Үндістанға және Шығыс Еуропаға бағыттады. Саудамен қатар қолөнер де дамыды.
Археологтар қала шетіндегі Әміл елді мекенінен біздің заманымыздың I—IX ғасырларына жататын Кушан құл иеленуші мемлекетінің мыс теңгелерін тапты. Әміл осы мемлекеттің құрамында болды, ол құлағаннан кейін тәуелсіздікке жетті.
Кейіннен қала Араб халифатының құрамына кірді. Араб тарихшылары Әмілдің маңызды мәдени орталық болғанын айтады. «Әмілден көптеген ғалымдар шыққан...» деген деректер бар.
XI ғасырда селжүктер Орта Азияны толығымен жаулап алды. Осыдан кейін Әміл түрікмен патшасы қол астына өтеді. XIII ғасырдың бірінші жартысында Шыңғыс хан әскерлеріне табанды қарсылық көрсеткені үшін Әмілді моңғол-татарлар толығымен қиратты. Бұл 1221 жылы болды.
Шығыстың атақты ақыны әрі қолбасшысы Бабыр 1511 жылы өзінің көп әскерімен ежелгі Әміл қирандыларының жанынан өтіп, өзен жағасына тоқтайды. Оның тұрағы жанында төрт арық болады. Ол өзінің әйгілі «Бабырнама» еңбегінде бұл жерді «Шаһаржүй», яғни «Төрт арна» деп атайды.
XIX ғасырдың басынан азамат соғысына дейін Бұхара әмірлігіне бағынып, Шаржүй бектігінің әкімшілік орталығы болды. Сол кездегі азаттық күрес түрікмен әдебиетінің ұлы классигі, ақын, патриот шығармашылығында көрініс тапты.
XIX ғасырдың екінші жартысында Орал казактары Шаржевке қоныстандырылды.
1877 жылы Төрткөлден Шаржевке «Самарқан» атты кеме келді, бұл өзен кеме қатынасы мекемесін құрудың бастамасы болды.
Ресей империясының құрамында
Жергілікті Шаржау қаласы Ресей империясының құрамында болмаған, бірақ оған тәуелді Бұхара хандығының құрамында болған. Бірақ Ресей билігі Мервтен Самарқанға темір жол салуға шешім қабылдағанда, мұны тек Бұхара иеліктері арқылы жүзеге асыруға болатын еді. Оны Шаржүй шұратында Әмударияны кесіп өтетіндей етіп салу туралы шешім қабылданды. 1888 жылы ескі Шаржүйден бірнеше шақырым жерде Әмудария арқылы ағаш теміржол көпірі салынып, оның жанынан станция салынды. Олардың айналасында Жаңа Шаржүй деп аталатын жаңа қала дами бастады. Қазіргі қаланың өсіп-өркендеуі де содан басталды..
КСРО құрамында
1918-1924 жылдары Түркістан КФР, 1924 жылдан бастап Түрікмен КСР құрамында болды. 1939-1963 жылдары және 1970 жылдан бастап Шаржау облысының әкімшілік орталығы болды.
Жібек комбинаты, жүн иіру-тоқу, мақталы, трикотаж, тігін, аяқ киім фабрикалары, қаракөл, мақта тазалау зауыттары; ет комбинаты, сүт, шарап ашытатын, мия зауыттары; суперфосфат, жөндеу зауыттары, жиһаз фабрикасы, құрылыс материалдары зауыты. Педагогикалық институт, тоқыма, өзен және ауыл шаруашылығы техникумдары, медициналық және музыка училищелері, тарихи-өлкетану мұражайы болды; Түрікмен жібек шаруашылығы тәжірибе станциясы, тәжірибе-мелиорациялық станция.
Тәуелсіз Түрікменстанның құрамында
2006 жылы қалада Сапармұрат Ниязовтың 500-ден астам портреті мен мүсіні болған. Жылдар өте Ниязовтың портреттері жоғала бастады.
2017 жылы Түрікменабаттың орталығында Өзбекстанның тұңғыш президенті Ислам Кәрімовтың алғашқы ескерткіші салтанатты түрде ашылып, оның есімі қала көшелерінің біріне берілді.
Тұрғындары
Түрікменабат — Түрікменстандағы Ашхабадтан кейінгі халқы ең көп қала. Туудың басымдылығы өлім-жітімге және Өзбекстаннан көшіп-қонуға байланысты халық саны қарқынды өсуде.
Қаланың негізгі халқы түрікмендер мен өзбектер, сонымен қатар, аз ғана қазақтар, қарақалпақтар, татарлар, орыстар және басқа ұлт өкілдері де тұрады.
Жылы | 1939 | 1977 | 1989 | 1999 | 2005 | 2010 |
---|---|---|---|---|---|---|
Халқы, мың тұрғын | 70 | 236 | 160,8 | 404 | 490 | 571 |
Климаты
Климаты күрт құбылмалы, өте құрғақ, тәуліктік және жылдық температураның айтарлықтай ауытқуымен. Қысы ылғалды, суық, қар жауады, жазы аптап ыстық. Ең суық ай — қаңтар. Жауын-шашын — жылына 70-тен 120 мм-ге дейін жетеді. Қаладан 70 км жерде Репетек қорығы орналасқан, ол Түрікменстанның ең ыстық нүктесі: +51,2°С температура 1983 жылы тіркелген. Құмдағы күндегі ең жоғары температура +80°С тіркелді.
Көрікті жерлері
Түрікменабаттан оңтүстік-батысқа қарай 70 км жерде, Оңтүстік-Шығыс Қарақұм шөлінде Орталық Азиядағы ең ыстық жер болып табылатын Репетек қорығы орналасқан.
Әміл-Шаржүй қалашығы – Х-ХІ ғасырларға жататын Әміл билеушісі бекінісінің қирандысы. Ол Түрікменабатқа кіре беріске өте жақын орналасқан - небәрі 10 шақырым. X ғасырда елді мекен суы бар кең ормен қоршалған саз балшықтан істелген ауқымды шаршы бекініс болды.
. Ол сонымен қатар Керкі қалалық мұражайының құрамына кіреді, XI ғасырда салынған мешіт пен моладан тұрады.
Даяқатын (Байқатын) керуен сарайы. Әмілден Хорезмге апаратын жол бойында орналасқан керуен сарай XI—XII ғасырлардағы бірегей сәулет ескерткіші. Бүгінде бізге тек шикі кірпіштен салынған керуен сарайдың қирандылары ғана жеткен. Рабат бір кездері дөңгелек мұнаралармен нығайтылған болатын.
Күгітаң – табиғаты өркениеттің қолы тимеген, жануарлар мен өсімдіктердің ең сирек түрлеріне толы таулы аймақ. Мұнда ай пейзажын, бірегей карст үңгірлерін, сондай-ақ әлемдегі ең көп тарихқа дейінгі динозавр табан іздері бар Динозавр үстіртін бір жерден көруге болады.
Түрікменстанның оңтүстік-шығысындағы Қауырдақ тауының солтүстік-шығыс беткейінде ең көне панголиндердің жүзден астам тасқа айналған ізі табылған динозаврлар үстірті табылды. 750-800 метр биіктікте орналасқан жартасты үстіртте жолдар тамаша сақталған.
Өнерде
Шаржүй қауындары Анна Ахматованың «Шаржүй қауынының тілімімен ай жатқанда» (орыс. Когда лежит луна ломтём чарджуйской дыни) деген өлеңінде айтылады.
Олег Басилашвилидің кейіпкері «Екі адамға арналған станция» фильмінде Шаржүй қауындарын саудалады.
Шаржүй қауындарын туыстарына сыйлық ретінде Александр Панкратов-Черныйдың «Нофелет қайда?» фильміндегі кейіпкері әкелді.
«Қауын» фильмінің кейіпкері (1982, «Қазақфильм») Шаржау қауынын сатып алды.
Экономикасы
Өнеркәсіп
Түрікменабатта автомобиль жөндеу зауыты, мақта тазалау зауыты, былғары зауыты, үй құрылысы комбинаты, құрылыс материалдары комбинаты, химия зауыты бар. Қалада жүн жуу, жіп иіру-тоқу, тігін, кілем, кондитер және жиһаз фабрикалары, сыра қайнату және сүт фабрикалары жұмыс істейді.
Түрікменабат – елдегі газ өнеркәсібінің негізгі орталығы.
2010 жылы Түрікменабаттың үлесіне Түрікменстанның өнеркәсіптік өндірісінің 20,7%-ы, қаржылық инвестициялардың 11,6%-ы тиесілі болды. Атап айтқанда, республикадағы газдың 30 %, минералды тыңайтқыштардың 19,5 %, жібек матаның 98 %, сары майдың 36,3 %, еттің 31,9 %, электр энергиясының 2,3 %, сүттің 24,5 %, жүннің 15,5 % өндірілді.
Кілем тоқушылық
Қолдан және машинамен жасалған кілемдер шығару қала тұрғындары үшін мақтаныш.
Теке, салыр, йомуд, ерсар кілемдері бір-бірінен ою-өрнектері мен түсі бойынша ерекшеленеді. Мерв шұраты, қазіргі Мары уәлаяты – теке тайпасының кілем өнерінің дәстүрлері сақталған, әлемге әйгілі Теке кілемдерінің отаны.
Білім беру және мәдениет
Түрікменабатта 41 жалпы білім беретін мектеп, 13 лицей, 3 педагогикалық және 2 медициналық училище, өнер мектебі, химия және ауылшаруашылық техникумдары, Сейітназар Сейди атындағы Түрікмен мемлекеттік педагогикалық институты бар. Қалада 4 мұражай, 2 демалыс саябағы, 12 кітапхана, оның екеуі Орталық Азиядағы ең ірісі болып келеді.
Көлік
Қалада сағатына 650 жолаушыға арналған жаңа автовокзал бар. Бұл автовокзал Ашхабад, , , қалаларына пойыздар жүретін теміржол вокзалына айналды.
Қалада Түрікменабат әуежайы орналасқан. Әуебекет ғимараты 200 адамға есептелген. Онда: жергілікті әуе жолдарының төрт кассасы, халықаралық әуе жолдарының екі кассасы, анықтама үстелі, халықаралық байланыс орынжайы, дүңгіршек, кафе-мейрамхана орналасқан. 2018 жылы сегіз бұрышты жұлдыз пішініндегі ғимарат ретінде Гиннестің рекордтар кітабына енген жаңа халықаралық әуежай ашылды.
Спорт
Түрікменабатта спорт жақсы дамыған. Қалада: төрт стадион, он алты спорт мектебі, төрт спорт кешені бар. « футбол клубы Түрікменстанның жоғары лигасында өнер көрсетеді.
Хәкімдері
- Ғайбулла Камалов
- Поманов Әшірнияз Аманмәммедұлы
- Базаров Қуаныш Хемреқұлыұлы (2015 жылдың 10 тамызынан бастап)
Туыстас қалалары
- Измир, Түркия
- Дондағы Ростов, Ресей
Дереккөздер
- Логофет Д. Н. Ұмытылған елде. Орта Азия бойынша жолжазба очерктері. — М., 1912.
- Түркіменабадтықтар түрікмендердің Ұлы әкесінің ескерткішінен айырылды. // Lenta.ru (28 мамыр 2007). Басты дереккөзінен мұрағатталған 24 тамыз 2010.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 14 тамыз 2010.
- Құрбанқұлы Бердімұхамедов пен Шапқат Мырзаев президенттер Ислам Кәрімовтың ескерткішін ашты.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 8 тамыз 2020.
- ҮКЭ бойынша
- 1989 жылғы халық санағы.(қолжетпейтін сілтеме)
- Microsoft Encarta 2006
- Вокруг Света | Журнал | Птицы летят к озеру….(қолжетпейтін сілтеме)
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tүrikmenabat tүrikm Turkmenabat Tүrikmenstandagy kala Lebap uәlayatynyn oblysynyn әkimshilik ortalygy buryngy Sharzhau oblysy ҚalaTүrikmenabattүrikm TurkmenabatEltanbasyӘkimshiligiEl Tүrikmenstan TүrikmenstanUәlayatLebapIshki bolinisi2 atyrapHәkimҚuanysh BazarovTarihy men geografiyasyKoordinattary39 06 00 s e 63 34 00 sh b 39 10000 s e 63 56667 sh b 39 10000 63 56667 G O Ya Koordinattar 39 06 00 s e 63 34 00 sh b 39 10000 s e 63 56667 sh b 39 10000 63 56667 G O Ya Қurylgan uakyty1511 zhylyBuryngy ataularyZhana Sharzhүj 1924 dejin Sharzhүj 1927 dejin Leninsk 1940 dejin Sharzhүj 1992 dejin Sharzhau 1999 dejin ShәrzhevҚala statusy1918 zhylyOrtalygynyn biiktigi187 1 mKlimatykүrt kubylmalyTurgyndaryTurgyny408 906 adam 2009 Ұlttyk kuramytүrikmender ozbekter orystar tatarlar yaһudilerResmi tilitүrikmenSandyk identifikatorlaryTelefon kody 993 422Poshta indeksi746100Avtomobil kodyLBTүrikmenabatTүrikmenabat shekarasyOrtakkordagy sanaty TүrikmenabatAtauyҚalanyn kazirgi atauy Tүrikmenabat Қalanyn kone atauy Әmil XV gasyrdyn ayagynan 1924 zhylga dejin sonymen katar 1927 zhyldan 1940 zhylga dejin kala Sharzhүj parsy چهارجوی tort arna dep ataldy 1924 zhyldan bastap kala Leninsk Leninsk Tүrikmen dep ataldy 1927 zhyly 4 akpanda Zhana Sharzhүj kejin 1940 zhyldan Sharzhau dep ataldy 1992 1999 zhyldary kala Shәrzhev tүrikm Carjew Chәrҗev dep ataldy GeografiyasyTүrikmenabat kolemi zhagynan Tүrikmenstandagy ekinshi үlken kala Әmudariya ozeninin sol zhagalauynda Ashhabattan soltүstik shygyska karaj 470 km zherde zholmen 585 km ornalaskan Tүjindik temirzhol beketi TarihyEzhelgi tarihy Әmil kalasy bizdin zamanymyzdyn I IV gasyrlarynda pajda boldy XV gasyrdyn sony XVI gasyrdyn basynda kala Sharzhүj dep ataldy Қalanyn tarihy gasyrlar kojnauynan bastau alady Қalanyn I mynzhyldyktyn basynan bastap otken tarihy III gasyrda Қytajdan Orta Aziya arkyly Zherorta tenizine dejin sozylgan Ұly Zhibek zholyna boryshtar Osy atakty zholdagy manyzdy nүktelerdin biri kauipsiz baspana Әmil kalasy boldy bul Tүrikmenabattyn algashky atauy Kejinnen Oks ozenine auystyryldy Ol Әmudariya degen atpen belgili boldy yagni Әmu ozeni Әmildin mәni onyn ornalaskan zherine bajlanysty anyktaldy Bul zherde birbetkej әri zhalpak Әmudariya arkyly otkel ujymdastyryldy Sauda zholdary osynda togysty zhәne osy zherden Zhibek zholynan baska Iranga Үndistanga zhәne Shygys Europaga bagyttady Saudamen katar koloner de damydy Arheologtar kala shetindegi Әmil eldi mekeninen bizdin zamanymyzdyn I IX gasyrlaryna zhatatyn Kushan kul ielenushi memleketinin mys tengelerin tapty Әmil osy memlekettin kuramynda boldy ol kulagannan kejin tәuelsizdikke zhetti Kejinnen kala Arab halifatynyn kuramyna kirdi Arab tarihshylary Әmildin manyzdy mәdeni ortalyk bolganyn ajtady Әmilden koptegen galymdar shykkan degen derekter bar Әmil bekinisi XI gasyrda selzhүkter Orta Aziyany tolygymen zhaulap aldy Osydan kejin Әmil tүrikmen patshasy kol astyna otedi XIII gasyrdyn birinshi zhartysynda Shyngys han әskerlerine tabandy karsylyk korsetkeni үshin Әmildi mongol tatarlar tolygymen kiratty Bul 1221 zhyly boldy Shygystyn atakty akyny әri kolbasshysy Babyr 1511 zhyly ozinin kop әskerimen ezhelgi Әmil kirandylarynyn zhanynan otip ozen zhagasyna toktajdy Onyn turagy zhanynda tort aryk bolady Ol ozinin әjgili Babyrnama enbeginde bul zherdi Shaһarzhүj yagni Tort arna dep atajdy XIX gasyrdyn basynan azamat sogysyna dejin Buhara әmirligine bagynyp Sharzhүj bektiginin әkimshilik ortalygy boldy Sol kezdegi azattyk kүres tүrikmen әdebietinin uly klassigi akyn patriot shygarmashylygynda korinis tapty XIX gasyrdyn ekinshi zhartysynda Oral kazaktary Sharzhevke konystandyryldy 1877 zhyly Tortkolden Sharzhevke Samarkan atty keme keldi bul ozen keme katynasy mekemesin kurudyn bastamasy boldy Resej imperiyasynyn kuramynda Zhergilikti Sharzhau kalasy Resej imperiyasynyn kuramynda bolmagan birak ogan tәueldi Buhara handygynyn kuramynda bolgan Birak Resej biligi Mervten Samarkanga temir zhol saluga sheshim kabyldaganda muny tek Buhara ielikteri arkyly zhүzege asyruga bolatyn edi Ony Sharzhүj shuratynda Әmudariyany kesip otetindej etip salu turaly sheshim kabyldandy 1888 zhyly eski Sharzhүjden birneshe shakyrym zherde Әmudariya arkyly agash temirzhol kopiri salynyp onyn zhanynan stanciya salyndy Olardyn ajnalasynda Zhana Sharzhүj dep atalatyn zhana kala dami bastady Қazirgi kalanyn osip orkendeui de sodan bastaldy KSRO kuramynda 1918 1924 zhyldary Tүrkistan KFR 1924 zhyldan bastap Tүrikmen KSR kuramynda boldy 1939 1963 zhyldary zhәne 1970 zhyldan bastap Sharzhau oblysynyn әkimshilik ortalygy boldy Zhibek kombinaty zhүn iiru toku maktaly trikotazh tigin ayak kiim fabrikalary karakol makta tazalau zauyttary et kombinaty sүt sharap ashytatyn miya zauyttary superfosfat zhondeu zauyttary zhiһaz fabrikasy kurylys materialdary zauyty Pedagogikalyk institut tokyma ozen zhәne auyl sharuashylygy tehnikumdary medicinalyk zhәne muzyka uchilisheleri tarihi olketanu murazhajy boldy Tүrikmen zhibek sharuashylygy tәzhiribe stanciyasy tәzhiribe melioraciyalyk stanciya Tәuelsiz Tүrikmenstannyn kuramynda 2006 zhyly kalada Saparmurat Niyazovtyn 500 den astam portreti men mүsini bolgan Zhyldar ote Niyazovtyn portretteri zhogala bastady 2017 zhyly Tүrikmenabattyn ortalygynda Өzbekstannyn tungysh prezidenti Islam Kәrimovtyn algashky eskertkishi saltanatty tүrde ashylyp onyn esimi kala koshelerinin birine berildi TurgyndaryTүrikmenabat Tүrikmenstandagy Ashhabadtan kejingi halky en kop kala Tuudyn basymdylygy olim zhitimge zhәne Өzbekstannan koship konuga bajlanysty halyk sany karkyndy osude Қalanyn negizgi halky tүrikmender men ozbekter sonymen katar az gana kazaktar karakalpaktar tatarlar orystar zhәne baska ult okilderi de turady Zhyly 1939 1977 1989 1999 2005 2010Halky myn turgyn 70 236 160 8 404 490 571KlimatyKlimaty kүrt kubylmaly ote kurgak tәuliktik zhәne zhyldyk temperaturanyn ajtarlyktaj auytkuymen Қysy ylgaldy suyk kar zhauady zhazy aptap ystyk En suyk aj kantar Zhauyn shashyn zhylyna 70 ten 120 mm ge dejin zhetedi Қaladan 70 km zherde Repetek korygy ornalaskan ol Tүrikmenstannyn en ystyk nүktesi 51 2 S temperatura 1983 zhyly tirkelgen Қumdagy kүndegi en zhogary temperatura 80 S tirkeldi Korikti zherleriTүrikmenabattan ontүstik batyska karaj 70 km zherde Ontүstik Shygys Қarakum sholinde Ortalyk Aziyadagy en ystyk zher bolyp tabylatyn Repetek korygy ornalaskan Әmil Sharzhүj kalashygy H HI gasyrlarga zhatatyn Әmil bileushisi bekinisinin kirandysy Ol Tүrikmenabatka kire beriske ote zhakyn ornalaskan nebәri 10 shakyrym X gasyrda eldi meken suy bar ken ormen korshalgan saz balshyktan istelgen aukymdy sharshy bekinis boldy Ol sonymen katar Kerki kalalyk murazhajynyn kuramyna kiredi XI gasyrda salyngan meshit pen moladan turady Dayakatyn Bajkatyn keruen sarajy Әmilden Horezmge aparatyn zhol bojynda ornalaskan keruen saraj XI XII gasyrlardagy biregej sәulet eskertkishi Bүginde bizge tek shiki kirpishten salyngan keruen sarajdyn kirandylary gana zhetken Rabat bir kezderi dongelek munaralarmen nygajtylgan bolatyn Kүgitan tabigaty orkeniettin koly timegen zhanuarlar men osimdikterdin en sirek tүrlerine toly tauly ajmak Munda aj pejzazhyn biregej karst үngirlerin sondaj ak әlemdegi en kop tarihka dejingi dinozavr taban izderi bar Dinozavr үstirtin bir zherden koruge bolady Tүrikmenstannyn ontүstik shygysyndagy Қauyrdak tauynyn soltүstik shygys betkejinde en kone pangolinderdin zhүzden astam taska ajnalgan izi tabylgan dinozavrlar үstirti tabyldy 750 800 metr biiktikte ornalaskan zhartasty үstirtte zholdar tamasha saktalgan ӨnerdeSharzhүj kauyndary Anna Ahmatovanyn Sharzhүj kauynynyn tilimimen aj zhatkanda orys Kogda lezhit luna lomtyom chardzhujskoj dyni degen oleninde ajtylady Oleg Basilashvilidin kejipkeri Eki adamga arnalgan stanciya filminde Sharzhүj kauyndaryn saudalady Sharzhүj kauyndaryn tuystaryna syjlyk retinde Aleksandr Pankratov Chernyjdyn Nofelet kajda filmindegi kejipkeri әkeldi Қauyn filminin kejipkeri 1982 Қazakfilm Sharzhau kauynyn satyp aldy EkonomikasyӨnerkәsip Tүrikmenabatta avtomobil zhondeu zauyty makta tazalau zauyty bylgary zauyty үj kurylysy kombinaty kurylys materialdary kombinaty himiya zauyty bar Қalada zhүn zhuu zhip iiru toku tigin kilem konditer zhәne zhiһaz fabrikalary syra kajnatu zhәne sүt fabrikalary zhumys istejdi Tүrikmenabat eldegi gaz onerkәsibinin negizgi ortalygy 2010 zhyly Tүrikmenabattyn үlesine Tүrikmenstannyn onerkәsiptik ondirisinin 20 7 y karzhylyk investiciyalardyn 11 6 y tiesili boldy Atap ajtkanda respublikadagy gazdyn 30 mineraldy tynajtkyshtardyn 19 5 zhibek matanyn 98 sary majdyn 36 3 ettin 31 9 elektr energiyasynyn 2 3 sүttin 24 5 zhүnnin 15 5 ondirildi Kilem tokushylyk Қoldan zhәne mashinamen zhasalgan kilemder shygaru kala turgyndary үshin maktanysh Teke salyr jomud ersar kilemderi bir birinen oyu ornekteri men tүsi bojynsha erekshelenedi Merv shuraty kazirgi Mary uәlayaty teke tajpasynyn kilem onerinin dәstүrleri saktalgan әlemge әjgili Teke kilemderinin otany Bilim beru zhәne mәdeniet Tүrikmenabatta 41 zhalpy bilim beretin mektep 13 licej 3 pedagogikalyk zhәne 2 medicinalyk uchilishe oner mektebi himiya zhәne auylsharuashylyk tehnikumdary Sejitnazar Sejdi atyndagy Tүrikmen memlekettik pedagogikalyk instituty bar Қalada 4 murazhaj 2 demalys sayabagy 12 kitaphana onyn ekeui Ortalyk Aziyadagy en irisi bolyp keledi Kolik Tүrikmenabat әuezhajy Қalada sagatyna 650 zholaushyga arnalgan zhana avtovokzal bar Bul avtovokzal Ashhabad kalalaryna pojyzdar zhүretin temirzhol vokzalyna ajnaldy Қalada Tүrikmenabat әuezhajy ornalaskan Әuebeket gimaraty 200 adamga eseptelgen Onda zhergilikti әue zholdarynyn tort kassasy halykaralyk әue zholdarynyn eki kassasy anyktama үsteli halykaralyk bajlanys orynzhajy dүngirshek kafe mejramhana ornalaskan 2018 zhyly segiz buryshty zhuldyz pishinindegi gimarat retinde Ginnestin rekordtar kitabyna engen zhana halykaralyk әuezhaj ashyldy SportTүrikmenabatta sport zhaksy damygan Қalada tort stadion on alty sport mektebi tort sport kesheni bar futbol kluby Tүrikmenstannyn zhogary ligasynda oner korsetedi HәkimderiҒajbulla Kamalov Pomanov Әshirniyaz Amanmәmmeduly Bazarov Қuanysh Hemrekulyuly 2015 zhyldyn 10 tamyzynan bastap Tuystas kalalaryIzmir Tүrkiya Dondagy Rostov ResejDerekkozderLogofet D N Ұmytylgan elde Orta Aziya bojynsha zholzhazba ocherkteri M 1912 Tүrkimenabadtyktar tүrikmenderdin Ұly әkesinin eskertkishinen ajyryldy Lenta ru 28 mamyr 2007 Basty derekkozinen muragattalgan 24 tamyz 2010 kolzhetpejtin silteme Tekserildi 14 tamyz 2010 Қurbankuly Berdimuhamedov pen Shapkat Myrzaev prezidentter Islam Kәrimovtyn eskertkishin ashty kolzhetpejtin silteme Tekserildi 8 tamyz 2020 ҮKE bojynsha 1989 zhylgy halyk sanagy kolzhetpejtin silteme Microsoft Encarta 2006 Vokrug Sveta Zhurnal Pticy letyat k ozeru kolzhetpejtin silteme